Ο Πολιτισμός στην εποχή της μελαγχολίας

 

Μνήμη  Σπύρου Ευαγγελάτου

Ήρθε λοιπόν η στιγμή - και μάλιστα πιο γρήγορα από ό τι νομίζαμε - για να πληρώσουμε την βασική "αλήθεια" της μεταμοντέρνας συνθήκης γύρω από την οποία υφάνθηκε ο ιστός και μαζί η θηλιά της post ευμάρειας μας:

 Πως δηλαδή δεν υπάρχει μια αλήθεια αλλά πολλές, όλες ισότιμες, ενώ το ψεύδος δεν είναι το αρνητικό του αληθούς αλλά απλώς μια, ακόμη, μετωνυμία του. Που θα πει μια άλλη, μια διαφορετική μορφή αλήθειας. 

Σε αυτήν την ιδεολογική φούσκα, σε αυτόν τον παράδεισο του σχετικισμού, σε αυτά τα σαθρά θεμέλια του δήθεν στηρίχτηκαν οι λοιπές φούσκες, οικονομικές, ιδεολογικές, πολιτικές που έπληξαν και τον πλανήτη και την χώρα. 

Έτσι συμφωνήσαμε ρητά ή υπόρρητα πως ένα τέτοιο ψέμα είναι αρκετό για να φιαχτεί μία ιστορία ... όσο τουλάχιστον είναι αναγκαία  και μία αλήθεια. Ή, κάτι  θεωρούμενο ως  αλήθεια. 

Αν μάλιστα σκεφτούμε πόσο σχετική και ανυπόληπτη είναι η -  εκάστοτε - αλήθεια με τις θεωρητικές εξαρτήσεις ή τις επιστημονικές δεσμεύσεις της, τότε συμπεράναμε πολύ βολικά 

πως  -κατά το μάλλον ή ήττον- τις ιστορίες τις φιάχνουν τα ψέματα. Τα οποία είναι πιο έντιμα κατά βάθος επειδή δεν χρειάζεται να αποδείξουν τίποτε. Το τέλειο άλλοθι της μεταμοντέρνας ευτυχίας που μας απελευθέρωνε από τον δογματικό μοραλισμό του μοντέρνου. Όταν δεν υπάρχει η απόλυτη αλήθεια, τότε όλα είναι σχετικά. Ακόμη και το ηθικά επίμεπτο, αυτό που οι ηθικολόγοι ονομάζουν κακό. Το μεταμοντέρνο εξαφάνισε σε φιλοσοφικό επίπεδο το οντολογικό κακό αλλά όχι και την κακία ή τους κακούς από τον κόσμο. 

Και η αλήθεια εν τέλει παραμένει σταθερά εκείνο το χαλαρό σημαίνον στο οποίο αντιστοιχούν άπειρα, κυριολεκτούντα  σημαινόμενα. Ευτυχώς, λέγαμε! 

Τώρα όμως που ήρθε στο ο λογαριασμός, μήπως οφείλουμε να επανεξετάσουμε στάσεις και προκαταλήψεις; Όσα δηλαδή νομιμοποιούν τον λαϊκισμό ως πολιτική θέση ή τον πρωτογονισμό ως πολιτική στάση. Οι περιπτώσεις Τραμπ και Τσίπρα είναι ενδεικτικές του πως το αντισυμβατικό λ.χ η μη γραβάτα και ο λούμπεν δημόσιος λόγος, έχουν  καταστεί η κύρια σύμβαση των καιρών. Το κόστος, με άλλα λόγια, ενός πολιτισμού που επένδυσε τις πιο υψηλές παραδόσεις του στην κατασκευή ιδιωτικών  παραδείσων για να μας κληροδοτήσει τελικά μία συλλογική κόλαση. Κόλαση από βελούδο και περιττώματα... Τουλάχιστον ας ξανασκεφτούμε την  Ιστορία χωρίς περιττά  πρόσημα.

 ΥΓ 1.  Ιστορία είναι εκείνο το αφήγημα που σταθερά ξαναγράφεται. Το οποίο οφείλουμε να γράφουμε, σταθερά αναθεωρώντας την ούτως ή άλλως υδαρή και φευγαλέα σχέση μας με την πραγματικότητα. Ως στοιχειώδη πράξη αυτογνωσίας. Κι αυτό δεν συνιστά μεταμοντερνισμό.

Ήρθε λοιπόν η στιγμή να ξαναγράψουμε την ιστορία της Μεταπολίτευσης χωρίς τα - παραπλανητικά - ιδεολογικά πρόσημα της Αριστεράς και της Δεξιάς. Επειδή τέτοιες a priori δεσμεύσεις συσκότιζαν και συνεχίζουν να συσκοτίζουν τη γνώση μας ως προς την συντηρητική ή την προοδευτική πορεία της χώρας. Συσκοτίζουν εν τέλει τη σχέση μας με την πραγματικότητα. Η εμπειρία της διακυβέρνησης των Συριζανέλ ας λειτουργήσει, τουλάχιστον, εκτός του σοκ και ως παιδαγωγικό μάθημα για την κοινωνική μας μνήμη. Για την συλλογική μας κρίση. Ως παυσίλυπο και αντίδοτο της παρακμής που αφυδατώνει τον τόπο και μαραζώνει ή διώχνει τους νέους.

ΥΓ 2. Ζούμε αναμφίβολα τον Πολιτισμό στην εποχή της μελαγχολίας*. Αυτός ο τόπος άντεξε διωγμούς, καταστροφές, εμφυλίους, πείνα και εξορία για να βουλιάξει στην παρακμή και την χρεοκοπία, στην απάθεια και την αγραμματοσύνη στην εποχή της ευμάρειας. Βλέπω ποικίλους τύπους να χτίζουν καριέρες κυριολεκτικά λείχοντας και έρποντας. Αυτοί που ήταν κάποτε  αυλικοί του Κωστάκη και του Ζαχόπουλου, παιδιά του Λαμπράκη και του ΔΟΛ, σύμβουλοι πολιτισμού του Σημίτη, του Γιωργάκη, ακόμη και του Γερουλάνου (!), οι ίδιοι σήμερα προκύπτουν πεφιλημένοι του Σύριζα και μπαρουτοκαπνισμένοι της Αριστεράς. Κάποιοι τέλος που σταδιοδρόμησαν αποκλειστικά ως σύζυγοι, ερωμένοι ή ερωμένες είναι και οι πλέον αηδιαστικοί (-ες). 

Το στυλ Δαμανάκη δημιούργησε σχολή πολιτικών δωσίλογων και η παράδοση καλά κρατεί. Με αυτή την απεχθή, ανάξια μας, λογική μοιράζονται σήμερα θέσεις και οφίκια. Με ανταλλάγματα και αλλαξοκωλιές κάτω από κλινοσκεπάσματα και σωμιέδες. Λιγδιασμένα δάχτυλα και ιδρωμένες παλάμες. Χνώτα που μυρίζουν και θρεμένοι σβέρκοι. Άνθρωποι που δεν είναι ικανοί όχι να αγαπήσουν ή να πονέσουν αλλά ούτε καν να μισήσουν. Ο Χειμωνάς έγραφε: Με μίσος καλό σας εχτρεύομαι! 

Άλλα αυτό που με ενοχλεί πιο πολύ από όλα είναι το γεγονός πως ενώ δίνεις τα πάντα, φιλάς τις γνωστές ποδιές για την θέση, μετά δεν κάνεις το παν για να αναδειχτείς αντάξιος της θέσης αυτής αλλά αναλίσκεσαι σε νέες ίντριγκες, κλινοπάλες κλπ. Έστω και αν είσαι ελάχιστα ερωτικός(-ή). 

Ακόμη μια γκρίζα μέρα και σήμερα... Στον τόπο αυτό υπάρχουν πραγματικά μόνο οι νεκροί.

ΥΓ 3. Υπενθυμίζω, οι διευθυντικές θέσεις των μεγάλων, πολιτιστικών οργανισμών, μουσείων, θεάτρων, πινακοθηκών, οπερών κλπ, δεν πρέπει να προσφέρονται σε κολλητούς σαν ρουσφέτι ή μπαχτσίσ' αλλά μετά από προκήρυξη, ει δυνατόν διεθνή. Πράγμα που έπρεπε να γίνει αλλά δεν έγινε ως τώρα στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης και πρέπει να γίνει στο Ίδρυμα Νιάρχου.

* Ο τίτλος του σχολίου προέρχεται από το  βιβλίο μου "Ο Πολιτισμός στην Εποχή της Μελαγχολίας", εκδόσεις του "Αντί",  2003, σε πρόλογο του Αντώνη Καρκαγιάννη. Αυτά που έλεγα τότε, επαναλαμβάνω πληκτικά και τώρα.