Η πολιτική της συγκίνησης (Τι είναι έργο τέχνης;)

Λίγες σκέψεις για την εκδήλωση στο Βαφοπούλειο Θεσσαλονίκης (7/5)

Όποιος βούλεται να κάνει τέχνη σήμερα, οφείλει πρωτίστως να πενθεί.

Μ.Σ.

Ο τόπος μας, συντηρητικός ως τα όρια του φοβικού, υποφέρει από την δυσεντερία της μοντερνιάς και τον τρόμο του κλασικού (δηλαδή το φόβο του αυτονόητου). Η εξαθλίωση των εικόνων και η κυρίαρχη τηλεδημοκρατία συνδέονται με ομφάλιο λώρο. Η τέχνη έχει χρέος να επιστρέψει στην εικόνα την ηθική της. Αλλιώς δεν έχει μέλλον. Προσέξτε: Στη βασιλόπιτα της τέχνης υπάρχει ένα φλουρί για όλους. Αρκεί να ψάξει ο καθένας ανάλογα με την παιδεία ή τις αντιλήψεις του. Μακριά όμως από δογματισμούς ή απειλές βίας. Λεκτικές ή άλλες… Στη σύγχρονη τέχνη περισσότερο από τα έργα κοιτάμε τον εαυτό μας που κοιτάει. Παρακολουθούμε τις αντιδράσεις μας εμπρός στο ανοίκειο ή το άγνωστο. Ελέγχουμε το πώς διαβάζουμε την πραγματικότητα μέσα από τα κλισέ. Έτσι, οι μηντιακές εικόνες συχνά μας καθοδηγούν ως προς την «κατανόηση» ενός έργου τέχνης, εφόσον η τηλεόραση, με ευθύνη όλων μας, έχει καταστεί το ουσιαστικό «σχολείο» αισθητικής αγωγής και κοινωνικών συμπεριφορών. Η τηλεόραση παράγει πρότυπα και θα ήταν αφέλεια ή υποκρισία να τα παρακάμψουμε.

Η σύγχρονη τέχνη θέλει –πρέπει– να πάρει θέση και να μας ωθήσει να δούμε την εικόνα του κόσμου κριτικά, να ανακαλύψουμε τις κρυμμένες ερμηνείες του αμφισβητώντας τις παγιωμένες μας ασφάλειες. Να μη φοβόμαστε τον σαρκασμό για τη γελοιότητα που μας περιβάλλει αλλά τη γελοιότητα την ίδια.

Το ζήτημα βέβαια είναι τι πράγματι μπορεί να θεωρηθεί τέχνη και τι όχι. Όμως εδώ τίθεται ένα θέμα προσωπικής ελευθερίας. Ένα θέμα διαλόγου και αμφισβήτησης κάθε δογματισμού. Στο κάτω κάτω τα έργα τέχνης μπορεί να μη μας αρέσουν. Δικαιούμαστε λοιπόν να εκφράσουμε τις αντιρρήσεις μας. Δε δικαιούμαστε όμως να τα φιμώσουμε. Νομίζω πως στο τόπο μας, εκ των πραγμάτων αναπτύσσεται μια τέχνη περιφερειακή μεν, αλλά όχι περιθωριοποιημένη. Αυτό σήμερα είναι το status των εικαστικών στην Ελλάδα, σε μια εποχή γενικότερης κρίσης. Για να πάρετε όμως μια γεύση του τι συμβαίνει διεθνώς, προσέξτε αυτή την είδηση: Σάλο έχει προκαλέσει στην αγορά τέχνης το γεγονός ότι ο διευθυντής του Beaubourg, ο πολύς κ. Pacquement - γνωστός και στην Αθήνα- αγόρασε για το μουσείο του ένα καθ’ ολοκληρίαν άυλο «έργο» του νεαρού καλλιτέχνη Tino Sehgal, προστατευομένου της γκαλερί Marian Goodman, υπό τον τίτλο The Situation. Το «έργο» παραδόθηκε προφορικά χωρίς άλλο αποδεικτικό στοιχείο, βιντεοσκόπηση κλπ. και πληρώθηκε με επιταγή των 50.000€. Πρόκειται για την ιδέα μιας περφόρμανς παρουσιασμένης από ηθοποιούς το 2009 στη γκαλερί, η οποία προφανώς μπορεί να επαναληφθεί με άλλους συντελεστές, αν το Μουσείο που είναι πια ο «ιδιοκτήτης» της ιδέας, το επιθυμήσει. O Sehgal (1976) που είναι αγγλοϊνδικής καταγωγής και ζει στο Βερολίνο, θεωρεί συνθήκη του «έργου» να μην υπάρχει καμία γραπτή ή οπτική μαρτυρία γι’ αυτό, κανένα απολύτως ντοκουμέντο και να πληρωθεί σε ρευστό, χωρίς απόδειξη (sic)! O Alfred Pacquement, απαντώντας στις αιτιάσεις της εφημερίδας Le Monde είπε ότι η πληρωμή με παραστατικά είναι όρος κάθε μουσειακού οργανισμού ενώ ο ιντερνετικός καλλιτέχνης Fred Forest διαμαρτυρόμενος για τα «αόρατα ρούχα του βασιλιά» σάρκασε τη συναλλαγή λέγοντας πως έτσι «προδίδεται η ιδέα του έργου».

Αντιλαμβάνεται κανείς από τ’ ανωτέρω πως σ’ έναν κόσμο υπερδιαφήμισης, εξιμπισιονισμού μιντιακών μυθολογιών και μιας ασύδοτης αγοράς τέχνης έτοιμης να πουλήσει τα πάντα, αρκεί να ικανοποιεί τις απαιτήσεις των mainstream καλλιτεχνών και να «παραμυθιάζει» το σνομπ κοινό της, τα αυτοαναφορικά, συχνά βασανισμένα έργα εκείνων των καλλιτεχνών μας που ακόμα αντιστέκονται, έχουν μικρή πιθανότητα διεθνούς επιτυχίας. Καλύτερα! Γιατί αν το σύστημα κατέρρευσε, είναι αστείο το ότι κάποιοι αρκούνται στο να διακοσμούν την πτώση του. Προσωπικά, θυμάμαι πάντα τη φράση του Brecht: “Σκέφτομαι θα πει αλλάζω”. Σας ευχαριστώ!

Μάνος Στεφανίδης