Για τη Σημαία μας

Σημαίες, σημασίες και ασήμαντοι Σημαίες, σημασίες και ασήμαντοι 

Τί κρίμα να δίνεται δημοσιότητα σ' ένα έργο τέχνης ή μια έκθεση μόνο μετά από κάποιο, θεωρούμενο, σκάνδαλο! Όπως εν προκειμένω στην σύνθεση της εικαστικής δημιουργού και περφόμερ Γεωργίας Λαλέ. Γνωρίζω την Λαλέ και τιμώ τη δουλειά της ενώ παράλληλα πιστεύω ότι αληθινός σκοπός του καλλιτέχνη δεν είναι να διακοσμεί τον κόσμο αλλά να τον αναλύει, να τον εξηγεί κι όσο μπορεί, να τον αλλάζει. 

Σεβόμενος, τέλος, τις ευαισθησίες όλων των συμπατριωτών μου υπενθυμίζω πως ΔΕΝ πρόκειται για την ελληνική σημαία αλλά για ένα φεμινιστικό σχόλιο με ΘΈΜΑ την σημαία και αναφορά στη σύγχρονη, ελληνική κοινωνία πράγμα που είναι εντελώς διαφορετικό.

 Άρα δεν υπάρχει παραποίηση ή προσβολή συμβόλου. Δεν υπάρχει πρόθεση βεβήλωσης, τουναντίον. Οι μικροαστοί μπερδεύουν την εικόνα με την πραγματικότητα και αυτό που μοιάζει με αυτό που είναι. Η Γεωργία Λαλέ με τρυφερό και αισθηματικό τρόπο ανάγει τη δική της σημαία σε σύμβολο της γυναικείας οδύνης. Στο κάτω κάτω αυτή η πατρίδα ανήκει σε όλους. Και ιδιαίτερα στους πιο κατατρεγμένους, στους πιο αδύναμους. Και η Λαλέ κεντάει σεντόνια κακοποιημένων γυναικών σε ροζ - το παραδοσιακά "γυναικείο" χρώμα - για να οπτικοποιήσει έτσι την μοίρα των θήλεων σ' έναν κόσμο που φτιάχτηκε από άντρες για άντρες. Θυμίζω, επίσης, ανάλογα έργα που αποθεώθηκαν, όπως λ.χ την "Ελληνική Σημαία" του Παύλου από χαρτί μασικοτέ και πλέξιγκλας (sic) που φτιάχτηκε μόλις η πατρίδα μας μπήκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ούτε αυτό το έργο ΉΤΑΝ η ελληνική σημαία. Αναφερόταν απλώς σ' αυτή. Θυμίζω την ξεσκισμένη "Ελληνική Σημαία" του Βλάση Κανιάρη πάνω από την γερμανική στο ΕΜΣΤ, έργο που σχολιάζει τις σχέσεις Γερμανίας - Ελλάδας και αναφέρεται στους Έλληνες γκασταρμπάϊτερ και τη φιλοξενία των τευτόνων φίλων μας.

 Περιμένω, άρα, οι διευθύνσεις ΕΜΣΤ και Εθνικής Πινακοθήκης να πάρουν θέση σχετικά και να αντιδράσουν. Αν δεν μιλήσουν τώρα, έστω και συμφωνώντας με την κυβέρνηση, τότε, πότε; Ποιός, διάβολε, είναι ο ρόλος τους, ο ρόλος μας, ως διανοουμένων αν δεν παίρνουμε θέση σε θέματα που αφορούν στην ιστορία της τέχνης και την κριτική; Επειδή είναι κρίμα να σπιλώνεται έτσι προβοκατόρικα μια εικαστική πρωτοβουλία του Προξενείου στην Νέα Υόρκη. Το οποίο εν προκειμένω λειτουργεί και ως εκθεσιακός χώρος. Και βέβαια σ' έναν εκθεσιακό χώρο δεν αποκαθηλώνονται έργα. Κι είναι κρίμα που η δημοκρατία μας λογοκρίνει και δαιμονοποιεί έργα της σύγχρονης τέχνης σαν να είναι χούντα. Και μάλιστα μετά από παρέμβαση - καταγγελία "ευαίσθητων" ακροδεξιών ή "καλαίσθητων" παραθρησκευτικών  οργανώσεων. Δεν φτάνει που οι πολιτικοί μας δεν χρησιμοποιούν την σύγχρονη τέχνη ως εθνικό επιχείρημα για τον τόπο, την απαξιώνουν κιόλας.

ΥΓ. Και επειδή ο υπουργός Εξωτερικών που είναι και καθηγητής πανεπιστημίου δήλωσε ότι αποκαθήλωσε το έργο επειδή ήταν σε δημόσιο κατάστημα, ιδού η (κουρελιασμένη) σημαία του Κανιάρη στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ). Πιο δημόσιο δεν γίνεται!

Άνοιξη;

Πολιτιστική Άνοιξη μέσα στον Δεκέμβριο!

   

Να λοιπόν που συμβαίνουν και πράγματα υψηλού, αισθητικού επιπέδου σ' αυτή την μίζερη πόλη, σ' αυτές τις περίεργες γιορτές της αγκουσεμένης ευτυχίας και οφείλει κανείς να το υπογραμμίσει. 

Καταχάρηκα χτες, μετά από ευγενική πρόσκληση του απερχόμενου δημάρχου, την πρεμιέρα μιας ευρηματικότατης αναβίωσης των θρυλικών "Απάχηδων των Αθηνών" του Ν. Χατζηαποστόλου, του δικού μας Στράους και πατέρα της ελληνικής οπερέτας στο ιστορικό θέατρο Ολύμπια. Άψογη ορχήστρα, εκλεκτοί ερμηνευτές και χορωδία, φωτισμοί, σκηνικά υψηλού επιπέδου, καλαίσθητα κοστούμια και ένα επαγγελματικότατο σύνολο καθοδηγημένο  από τον παλιό μου φίλο Βασίλη Μαυρογεωργίου. Άψογος αρχιμουσικός με μπρίο βιεννέζικο ο Κορνήλιος Μιχαηλίδης. Τρεισήμισι χορταστικές ώρες παράστασης με τις αθάνατες μελωδίες που τις πρωτοακούσαμε από τις γιαγιάδες και τους παππούδες μας για να τις ξανατραγουδήσουμε κι εμείς σήμερα. Τα μεγάλα ατού της παράστασης είναι το πολυεργαλείο που λέγεται Άγγελος Παπαδημητρίου και βέβαια ή διαχρονική Ζωζώ Σαπουντζάκη που στα 90 και χρόνια της κατάφερε να λάμπει επί σκηνής και να δονεί ένα ολόκληρο θέατρο. Μη χάσετε λοιπόν αυτή την παράσταση! Στα πολύ θετικά είναι και το κομψό, ενημερωμένο πρόγραμμα της παράστασης σε επιμέλεια του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Αθηναίων. Είχα δει και την προηγούμενη, διεθνή παραγωγή της "Σεμέλης" του Χαίντελ με τον διεθνή πια αρχιμουσικό Γιώργο Πέτρου. 

Οφείλω εδώ να πω ότι ο κ. Μπακογιάννης, στον οποίον έχω κατά καιρούς ασκήσει πολύ αυστηρή κριτική, αφήνει στον κ. Δούκα μια σημαντική πολιτιστική υποδομή έχοντας δίπλα του γνώστες του χώρου όπως η σύμβουλος Κατερίνα Κοσκινά , οι επικεφαλής της Δημοτικής Πινακοθήκης Χριστόφορος Μαρίνος και των Ολυμπίων Ολιβιέ Ντεκότ, ο Γιώργος Βλαστός κ.α. 

Πιένες και ουρές (!) γνώρισε χτες και το ΕΜΣΤ όπως δείχνει η φωτογραφία του φίλου μου, αρχιτέκτονα Γιώργου Τριανταφύλλου που είχε πάει στα εγκαίνια της έκθεσης "Τί θα συνέβαινε στον κόσμο αν κυβερνούσαν οι γυναίκες;" μαζί με πλήθος κόσμου. Η Κατερίνα Γρέγου διαθέτοντας άποψη, έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα σταθερό κοινό, αποτελούμενο κυρίως από νέους και μάλιστα από τον μικρόκοσμο της ΑΣΚΤ  ή των συναφών σχολών, όπως και να συνδυάσει τα έργα του μουσείου με ιδιωτικές συλλογές. Δεν είναι μικρή η συμβολή του αθόρυβου πλην ουσιαστικού προέδρου του ιδρύματος ζωγράφου Άγγελου Αντωνόπουλου.  Αναμφισβήτητα μεγάλη επιτυχία είναι η έκθεση, η αφιερωμένη στον Ιάννη Ξενάκη.

Τέλος, καινούργιος αέρας πνέει - επιτέλους - και στην Εθνική Πινακοθήκη, υπό την νέα της διεύθυνση, και απτό παράδειγμα αποτελεί η αναδρομική της σπουδαίας Ρένας Παπασπύρου, πρώτης γυναίκας καθηγήτριας στην Ανωτάτη, Σχολή Καλών Τεχνών.

 Έχω κατά καιρούς εκφράσει την διαφωνία μου για τον τρόπο με τον οποίο το Υπουργείο Πολιτισμού επιλέγει τους επικεφαλής των κρατικών μας μουσείων, δηλαδή φαβοριτικά και χωρίς ανοιχτές διαδικασίες η προκήρυξη θέσεων, αυτό όμως δεν με εμποδίζει να γράψω θετικά όταν διαπιστώνω πως κάτι θετικό συμβαίνει.

Χωρίς λοιπόν διάθεση γκρίνιας διαπιστώνω εδώ μία μικρή σύγχυση αρμοδιοτήτων ανάμεσα στα δύο κορυφαία μουσεία της νεοελληνικής τέχνης. Μου φαίνεται δηλαδή πώς η έκθεση της Ρένας Παπασπύρου ταιριάζει περισσότερο στο ΕΜΣΤ,

 - όπως εξάλλου συμβαίνει με την Λήδα Παπακωνσταντίνου -  και λιγότερο στην Εθνική Πινακοθήκη η οποία θα έπρεπε να επικεντρωθεί στους παλιότερους καλλιτέχνες και τις ιστορικές περιπτώσεις. Λόγου χάρη εκκρεμούν  δραματικά  αναδρομικές των μεγάλων αγνώστων Βασιλείου Χατζή, Θεόφραστου Τριανταφυλλίδη ή Διαμαντή Διαμαντόπουλου - οι νεότεροι δεν έχουν ακούσει καν τα ονόματα αυτά - αλλά και ομαδικές παρουσιάσεις όπως για παράδειγμα η Ομάς Τέχνη, ο Κεφαλληνός και το εργαστήρι του, η Σχολή της Θεσσαλονίκης, ο Ελληνικός Υπερρεαλισμός κ.λπ.

 Σημ. Τέλος κάνω έκκληση προς τις διευθύνσεις των μουσείων μας - κατά σύμπτωση 99% είναι γυναίκες - είτε αυτά είναι κρατικά, είτε δημοτικά, είτε ιδιωτικά να ανοιχτούν τολμηρά σε νεότερες και νεότερους συναδέλφους, ιστορικούς τέχνης, επιμελητές ή μουσειολόγους και να επιτρέψουν και σε αυτούς να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να προτείνουν ιδέες και να οργανώσουν εκθέσεις. (Όπως, ας πούμε, είναι απαράδεκτο ότι στο ΚΑΣ δεν μετέχουν ιστορικοί τέχνης, διακεκριμένοι συντηρητές ή μουσειολόγοι παρά μόνο η αυλή της Μενδώνη). Δεν επιτρέπεται τα μουσεία μας να αποτελούν κλειστά κυκλώματα προσωποπαγούς εξουσίας. Το ίδιο ισχύει και για το Βυζαντινό Μουσείο και την διευθύντρια του το οποίο πλέον δείχνει συστηματικά εκθέσεις σύγχρονης τέχνης. Αναμένουμε.

Μισή Τζοκόντα, μίσος ολόκληρο

Μήπως είμαστε ανυπόληπτοι πολιτιστικά;

Η Ελλάδα μόνο μέσω του δυναμικού, πολιτιστικού της παρόντος μπορεί να υπερασπιστεί την αρχαία κληρονομιά της και να πρωταγωνιστήσει στη διεθνή συγκυρία. Είναι αναξιοπρεπές και το κυριότερο, είναι λάθος, να εμφανιζόμαστε σαν οι φτωχοί συγγενείς που διεκδικούν την περιουσία του μακαρίτη. Αυτή η στάση αυξάνει την γνωστή αλαζονεία των Βρετανών και τους επιτρέπει να μας κάνουν ψυχρά ντους όπως αυτό που έγινε προχθές στον Έλληνα πρωθυπουργό.  Κάποιος θα έπρεπε να τον έχει προφυλάξει. Και από το Υπουργείο Πολιτισμού και από το Υπουργείο Εξωτερικών και από την πρεσβεία. Σε χθεσινό δημοσίευμα τους πάντως οι Times, σε αντίθεση με τον Guardian, συνέχισαν την επίθεση φιλίας προς την Ελλάδα υποστηρίζοντας για μία ακόμα φορά το αίτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα και διαφωνώντας με την συνεχιζόμενη επίσημη, βρετανική άρνηση. Εκφράζοντας έτσι την γενικότερη - προσωπικά δεν έχω πειστεί - μεταστροφή της αγγλικής, κοινής γνώμης αλλά και βρίσκοντας μίαν ακόμα ευκαιρία για να επιτεθούν στον όλο και πιο αδύναμο πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου από το Πετζάμπ, τον κ. Σούνακ. Παρ' όλη όμως τη διεθνή κινητικότητα και την ελληνική επιμονή πιστεύω πως και το Βρετανικό Μουσείο, ανεξάρτητος θεσμός αναμφισβήτητα που δύσκολα ποδηγετείται, αλλά και οι εκάστοτε κυβερνήσεις της άλλοτε Μεγάλης Βρετανίας δεν θα πάρουν ποτέ μιαν απόφαση τελεσίδικης επιστροφής, παρά την κλιμακούμενη, διεθνή πίεση - σύμφωνα με τα εγχώρια ΜΜΕ - εκτός και αν το νομικό πλαίσιο που πρέπει να διαμορφωθεί, είναι, κατά κάποιο τρόπο, υπέρ τους. Δηλαδή αναγνωρίζει το δικαίωμα κτήσης - που θα πει a priori πολιτιστικής υπεροχής - και δεν ανοίγει τον ασκό του Αιόλου επιτρέποντας έτσι και σε άλλες χώρες να διεκδικήσουν τους δικούς τους μοναδικούς θησαυρούς. Θησαυρούς τους οποίους η η αποικιοκρατική "φιλοκαλία" των Βρετανών έχει υφαρπάξει από όλο τον πλανήτη. Αυτό που, τέλος, ξέρουν πολύ καλά οι φίλοι και σύμμαχοι μας αλλά που συνήθως αγνοεί η ελληνική, πολιτική τάξη, είναι ότι τα  μουσεία αρθρώνουν κυρίως πολιτικό λόγο και αποτελούν πρωτίστως πολιτικά επιχειρήματα (ως προς το κύρος και τη δύναμη ενός έθνους) και λιγότερο πολιτιστικά και καλλιτεχνικά. Με άλλα λόγια και στο Λούβρο, και στο Μουσείο της Περγάμου του Βερολίνου, η Γλυπτοθήκη του Μονάχου αλλά και στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης η συσσώρευση έργων τέχνης από τόσο διαφορετικούς πολιτισμούς υποστηρίζει κυρίως το συγκεκαλυμμένο ή προφανές imperium των χωρών που στήνουν τέτοια αχανή μουσεία και επιχειρηματολογεί ως προς το δικαίωμα τους για παγκόσμια κυριαρχία. 

Άρα, όπως σωστά υποστηρίζουν οι Times, μόνο ως  χρησιδάνειο και υπό πολλές προϋποθέσεις ή ανταλλάγματα θα μπορούσαν οι Βρετανοί να επιστρέψουν τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Φοβάμαι, εν προκειμένω, πως η πολιτική που ακολουθεί η Ελλάδα εδώ και μισόν αιώνα δεν είναι η ενδεδειγμένη με τα Υπουργεία Πολιτισμού και Εξωτερικών να ποντάρουν περισσότερο σε συναισθηματικά και λιγότερο σε πολιτικά επιχειρήματα. Ας σημειωθεί εδώ ότι ο πρώτος που έθεσε θέμα επιστροφής των κλοπιμαίων του Έλγιν, ήταν ο βασιλιάς Όθων. Τέλος εντυπωσιακό το επιχείρημα του κ. Μητσοτάκη ως προς την κομμένη Μόνα Λίζα με μια όμως διαφορά:

 Έστω και μισός ο πίνακας του Λούβρου, περιέχει το σύνολο των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που τον καθορίζουν και τον κάνουν απολύτως ξεχωριστό. Έστω και ένα μόνο τμήμα του περιέχει πλήρως και την ιδιαίτερη γραφή και τις καινοτομίες και την ιδιοφυή αισθητική του Leonardo da Vinci. Το ίδιο συμβαίνει αν ακούσουμε ένα μόνο μέρος, το largo ή το adagio από μία συμφωνία του Μπετόβεν. Μπορούμε από το μέρος να προσεγγίσουμε το όλον. Διαθέτουμε την απαραίτητη και αναγκαία, αισθητική πληροφορία. Όμως στον αρχαίο ναό και ιδιαίτερα στον Παρθενώνα η γλυπτική αρματωσιά του δεν αποτελεί εξωτερικό διάκοσμο αλλά οργανικό συστατικό της δομής του. "Οντολογικό" και αναπόσπαστο στοιχείο της υλικής και της αισθητικής του ολοκλήρωσης. Ο Χάιντεγκερ έχει γράψει σχετικά ένα πολύ διεισδυτικό κείμενο. Έτσι δεν έχει το Λονδίνο τον μισό Παρθενώνα και η Αθήνα τον υπόλοιπο. Δεν πρόκειται δηλαδή για κάτι που - κατάντησε να - είναι ατελές. Στην ουσία δεν έχουν τίποτε και οι δύο αφού εδώ το μέρος επ' ουδενί υποκαθιστά το όλον. Αυτό που διαθέτουν κυρίως το Λονδίνο αλλά μοιραία και η Αθήνα είναι ένα πολυδιαφημισμένο, τουριστικό προϊόν. Συγκεκριμένα: Στο Λονδίνο βρίσκονται οι 56 από τις 97 πλάκες από τη Ζωφόρο και στην Αθήνα οι 40. Επίσης 64 μετόπες εκεί και 48 εδώ. Για να μην αναφέρω τα αετώματα και την άθλια παρουσίαση τους. Αλλά και τον θλιβερό τρόπο που καλύπτει το Βρετανικό Μουσείο τα κενά των γλυπτών:  "Marbles still in Athens".

Είναι ευρύτερα γνωστό πως η περίφημη "Συναυλία των Αγγέλων" του Greco στην Εθνική Πινακοθήκη που αγόρασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο Μεσοπολέμο δια του τότε διευθυντή Ζαχαρία Παπαντωνίου, είναι το επάνω, κομμένο (!) μέρος μιας ευρύτερης σύνθεσης, ενός "Ευαγγελισμού" και το μεγαλύτερο, το κάτω τμήμα, βρίσκεται στη Μαδρίτη. Εν προκειμένω, το τεμαχισμένο έργο μπορεί να λειτουργεί αυτοτελώς και ως προς τα δύο του τμήματα. Για αυτό εξάλλου εκτίθεται το ένα εδώ και το άλλο εκεί χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα, ενώ κατά καιρούς τα έχουν ενώσει για τις ανάγκες κάποιας περιοδικής έκθεσης. Για τον Παρθενώνα όμως κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. Τα τμήματα που αφαίρεσε ο Έλγιν, δεν έκοψαν απλώς τον ναό στη μέση, δεν τον ακρωτηρίασαν, τον ακύρωσαν πλήρως ως αισθητική μονάδα. Και έκτοτε τον διατηρεί έτσι ακυρωμένο ένα ακατανόητο μίσος, ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας προς ό τι ο Παρθενώνας αντιπροσωπεύει. Γιατί περί αυτού πρόκειται. Κι αυτό είναι ένα διαρκές έγκλημα που βαρύνει ολόκληρο τον δυτικό πολιτισμό. 

ΥΓ. Αλλαγή παραδείγματος: Πρόσφατα, το Hellenic Diaspora Foundation δια του Προέδρου του κ. Βασίλη Καλογηράτου επαναπάτρισε εξ ιδίων πόρων περί τα 20 ιστορικά έργα του μεγαλύτερου καλλιτέχνη της Ελληνικής Διασποράς και ενός εκ των κορυφαίων του 20ου αιώνα διεθνώς, του Θεόδωρου Στάμου (1922 -1997), ισάξιου του Rothko και του Pollock. Κι όμως, αυτό το μείζον, πολιτιστικό γεγονός πέρασε παγερά αδιάφορο από την επίσημη, ελληνική Πολιτεία. Δεν είναι κρίμα; Δεν θα ήταν ένα ακόμη επιχείρημα για τον πρωθυπουργό; Κι άλλη χτυπητή ένδειξη της πολιτιστικής μας ανεπάρκειας. Ο Στάμος δώρισε στην Εθνική Πινακοθήκη, μετά την πτώση της Χούντας, 45 έργα των καλύτερων περιόδων του με το αίτημα να εκτίθενται μόνιμα. Έτσι και συνέβη τότε αλλά δεν συμβαίνει πλέον σήμερα. Θα ήταν άρα υπερβολή αν κάποιος μας χαρακτήριζε πολιτιστικά ανυπόληπτους;