Για τον Γκωγκέν...

Για τον Γκωγκέν, την αμαρτία και το πάθος

Γράφει ο Yannis Papaconstantinou : 

"Σαν σήμερα, 7 Ιουνίου, γεννήθηκε στο Παρίσι ο Γάλλος ζωγράφος Eugène Henri Paul Gauguin (1848-1903), ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους που ανέδειξε η Γαλλία, εκπρόσωπος του ρεύματος του μεταϊμπρεσιονισμού και έντονα πειραματικός καλλιτέχνης που επηρέασε τα ρεύματα της μοντέρνας τέχνης. Θεωρείται σήμερα ένας από τους μεγάλους ζωγράφους όλων των εποχών.

 

Το πάθος της ζωγραφικής δεν κυρίευσε από νωρίς την ψυχή και τα όνειρα του Πωλ Γκογκέν. Πέρασε από πολλά στάδια της ζωής του και άργησε πολύ μέχρι να αφοσιωθεί σε αυτό. Σπούδασε στην Ορλεάνη της Γαλλίας και αμέσως μετά ταξίδεψε ανά τον κόσμο με εμπορικά πλοία και αργότερα με το Γαλλικό Ναυτικό, για ένα διάστημα περίπου έξι ετών. Επέστρεψε στη Γαλλία το 1870, όπου και εργάστηκε ως βοηθός χρηματιστή. Παράλληλα με αυτή την ιδιότητά του, ο Γκογκέν περνούσε μέρος του χρόνου του ζωγραφίζοντας με τον Καμίλ Πισαρό και τον Πωλ Σεζάν. Την περίοδο 1880-1886, ο Γκογκέν βρίσκονταν σε επαφή με τους ιμπρεσιονιστές καλλιτέχνες και συμμετείχε με έργα του στις εκθέσεις τους. Μέσα από τις γνωριμίες που έκανε, γνώρισε την Μέτε Γκαντ, μια Δανέζα που ζούσε στο Παρίσι. Ερωτεύτηκαν και παντρεύτηκαν. Στην επόμενη τριετία από το γάμο (1873-1876), ο Γκογκέν έκανε τα πρώτα του βήματα στη ζωγραφική. Βήματα πολύ σημαντικά που τον έφεραν μπροστά στον Καμίλ Πισαρό, έναν γκαλερίστα και καλλιτέχνη που αναζητούσε συνεχώς νέους ζωγράφους για να βάλει στη γκαλερί του. Ο Πισαρό τον σύστησε στον κύκλο των Ιμπρεσιονιστών και μέχρι το 1879 επισκεπτόταν τις συναντήσεις του για να μάθει πράγματα και να τους δείξει ότι αξίζει να ανήκει στον κόσμο τους. Ο Ντεγκά και ο Μονέ ήταν αυστηροί και δεν θα τον δέχονταν εύκολα...

 

Την περίοδο 1886-1891, ο Γκογκέν έζησε κυρίως στην περιοχή της Βρετάνης, όπου ζούσαν επίσης αρκετοί πειραματικοί ζωγράφοι που εντάσσονται συχνά στη λεγόμενη «Σχολή της Pont-Aven». Επηρεασμένος από τον ζωγράφο Εμίλ Μπερνάρ, ο Γκογκέν μετέβαλε σημαντικά το ύφος της ζωγραφικής του. Τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της ζωγραφικής του έγιναν η χρήση μεγάλων επιφανειών και έντονων χρωμάτων. Ο Γκογκέν δήλωνε πλέον απογοητευμένος από τον ιμπρεσιονισμό και στράφηκε περισσότερο στην αφρικανική τέχνη και την τέχνη της Ασίας. Παράλληλα γύρω στο 1888, ήρθε σε επαφή με το έργο του Βίνσεντ βαν Γκογκ, έργο το οποίο αναγνώρισε ως ιδιαίτερα σημαντικό, και συνδέθηκε φιλικά μαζί του, τόσο ώστε να συγκατοικήσουν για 2 μήνες στην Αρλ. Εξαιτίας όμως της κατάθλιψης από την οποία έπασχαν αμφότεροι, η συγκατοίκηση αυτή κατέληξε σε έντονη διαμάχη μεταξύ τους, με αποτέλεσμα ο βαν Γκογκ να κόψει μέρος του αριστερού αυτιού του, αφού προηγουμένως είχε απειλήσει να σκοτώσει τον Γκογκέν.

 

Ο Γκογκέν κυνήγησε τα θέλω και τα όνειρά του στη μακρινή Πολυνησία και αποτύπωσε στο έργο του την ομορφιά και την αισθαντικότητα των εξωτικών κοριτσιών, πολλά από τα οποία ήταν μικρές έφηβες. Ως Γάλλος θηρευτής στις γαλλικές αποικίες της εποχής, εκμεταλλεύτηκε και σεξουαλικά τις εξωτικές γυναίκες που ήθελε να αποτυπώσει στους καμβάδες του. Η κοπέλα που παντρεύτηκε στην Ταϊτή ο Γκογκέν, η Tehura, ήταν μόλις 13 ετών, όταν παντρεύτηκαν με τον 43χρονο Γκογκέν το 1891. Ο γάμος τους προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις και διαλύθηκε δύο χρόνια αργότερα. Ο Πολ Γκογκέν είχε κι άλλες ερωμένες στα ταξίδια του στην Πολυνησία και ήταν όλες σε παρόμοια ηλικία (14 ετών), σχεδόν παιδιά. Εν τω μεταξύ, ο ζωγράφος είχε προσβληθεί από σύφιλη, την οποία  γενναιόδωρα έσπειρε σε όλη την Ταϊτή. Από το 1899 ο Πωλ Γκογκέν ήταν συνεχώς άρρωστος και η κατάσταση της υγείας του διαρκώς χειροτέρευε. Στις 8 Μαϊου 1903 πέθανε πάμπτωχος στην Ατουάνα των Νήσων Μαρκέζας, σε ηλικία 54 ετών..."

 

Το σχόλιο μου:

Το άρθρο σας είναι καλογραμμένο και ερεθιστικό. Προσωπικά διερωτώμαι μπορούμε να κρίνουμε με τα μέτρα της δικής μας εποχής και του δικού μας πολιτισμού μιαν άλλη εποχή και έναν εντελώς διαφορετικό πολιτισμό; Είναι σαφές από τον τρόπο που φέρθηκε στην πρώτη του γυναίκα και τα πέντε του παιδιά ότι ο Γκωγκέν ενδιαφέρεται κυρίως για την "αποστολή" του στη ζωγραφική. Είναι ένα στοιχείο που το βλέπουμε τις άλλους αβανγκαρντίστες όπως είναι ο Μοντιλιάνι, ο Πικάσο ή και ο Μονέ ο ίδιος που παντρεύτηκε με κυνισμό τη γυναίκα του ευεργέτη του. 

Μπορείς να διαχωρίσεις, διερωτάται κανείς, τον έρωτα ή απλά την επιθυμία από την καλλιτεχνική έκφραση; Είναι σαφές ότι οι άνθρωποι αυτοί έζησαν αντισυμβατικά, επιθετικά, προκλητικά προς τις ηθικές ή κοινωνικές συμβάσεις του μικροαστικού περίγυρου τους. Με πολύ βαρύ κόστος! Παράλληλα είχαν έναν τερατώδη εγωισμό που κατέκαιγε όσους είχαν την τύχη (;)να ζήσουν δίπλα τους. Ούτως ή άλλως η, στα όρια του αυτισμού, εγωπάθεια των καλλιτεχνών είναι πασίγνωστη. Πόσο μάλλον όταν καλλιτέχνες αυτοί είναι και ιδιοφυΐες.

 Ο Γκωγκέν αυτοεξορίζεται κατ' ουσίαν αναζητώντας έναν πρωτόγονο παράδεισο εκτός της προόδου του δυτικού κόσμου, που όμως στις λεπτομέρειες του ήταν κόλαση. Βαθιά του επιθυμία ήταν να αποφύγει τον τεχνοκρατικό, υλιστικό πολιτισμό και να ζήσει "αθώα" δηλαδή ουσιαστικά. Με τα ένστικτα του και τις επιθυμίες του αλογόκριτες και αδιαμεσολάβητες. Από την άλλη λειτουργούσε με τη νοοτροπία αποικιοκράτη - αν και ο ίδιος είχε υποστεί τον ρατσισμό των σύγχρονων του επειδή η μητέρα του ήταν μιγάδα - έχοντας επίγνωση της γοητείας που ασκούσε στους ιθαγενείς. Ό,τι και να πούμε, το ταλέντο κοστίζει και πληρώνεται ακριβά και από αυτούς που το διαθέτουν και από εκείνους που το προσεγγίζουν ηθελημένα ή αθέλητα. Ήταν η γυναίκα ή οι ερωμένες του ανήλικες; Όχι βέβαια σύμφωνα με τα ήθη εκείνων των νησιών. Αλλά και οι μισές πόρνες πολυτελείας του Παρισιού ήταν ανάμεσα στα 14 και τα 16 χρόνια. Από την άλλη, τα πλάσματα αυτά αγαπήθηκαν και μνημειώθηκαν από έναν Γκωγκέν, λίγο είναι αυτό; Όσοι εμπλέκονται με την τέχνη, ξέρουν από τη μία ζωή μπορεί να ανταλλαγεί για μία στιγμή. Η αιωνιότητα εγκλωβίζεται στα λίγα λεπτά της - τρομερής - συνύπαρξης με το κάλλος. Και ότι το πολύτιμο της ομορφιάς, έχει δυσανάλογα πικρό κόστος. Εκάς τα βέβηλα, δηλαδή όσοι δεν αντέχουν το δέος και την έκσταση...

Όσο για τη σύφιλη... ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω εκείνη την περίοδο. Ας θυμηθούμε και τον δικό μας Καρυωτάκη και την ουσιαστική αιτία της αυτοκτονίας του... Όλα λοιπόν στην υπηρεσία του ταλέντου; Κατηγορηματικά όχι. Όμως όλα στην υπηρεσία του πάθους. Αλλά και στην υπηρεσία εκείνο του μοναδικού έργου που μόνο το απόλυτο πάθος μπορεί να δημιουργήσει.

Επιμύθιο: Η μόνη πραγματικότητα που ισχύει, που υφίσταται αληθινά, κατοχυρώνεται στην ανάμνηση. Αποκλειστικά. Εφόσον το παρόν υπάρχει μόνο όπως εξάλλου και το μέλλον, όταν κατοχυρώνεται εντός της επικράτειας του παρελθόντος. Η τέχνη πάλι είναι εκείνη η δύναμη που μπορεί να ακυρώνει τον χρόνο...

ΥΓ. Εν είδει υστερόγραφου ένα πρόσφατο έργο του φίλου μου του Χρήστου Αντωναρόπουλου με το οποίο συμφωνώ απόλυτα: χωρίς έρωτα, χωρίς πάθος, χωρίς κόστος δεν μπορεί να υπάρξει μεγάλη τέχνη.