Η Γέννηση σχετίζεται με την συλλογική και ατομική αναγέννηση και προοικονομεί την συλλογική και ατομική νίκη εναντίον του θανάτου. Δηλαδή την Ανάσταση. Η κομψή, κλασικίζουσα Γέννηση που αναρτώ εδώ προέρχεται από τα λοφία - κόγχες (λέγονται και ημιχώνια) της οκταγωνικής τρουλλαίας Μονής Δαφνίου. Ανήκει στον πρώιμο 12ος αι. μ.Χ (γύρω στα 1100) και εκφράζει την αναβίωση (!) του ελληνιστικού πνεύματος στην καρδιά του Βυζαντινού κόσμου. Η τεχνική του ανέγερσης του τρούλλου πάνω σε οκταγωνικό τύμπανο, αξιοποιήθηκε κι από τον Μπρουνελλέσκι στο Ντουόμο της Φλωρεντίας τον 15ο αι.
Ο περικαλλής ναός χτίστηκε στα ερείπια του Δαφναίου Απόλλωνα, τους κίονες του οποίου επαναχρησιμοποίησαν εν προκειμένω οι Βυζαντινοί και έκλεψε - όλους πλην ενός - ο διαβόητος Ελγίνος! Παράλληλα σώζεται μεσαιωνική παράδοση με μια περίφημη βασιλοπούλα, την Δάφνη η οποία έδωσε το όνομα της στην περιοχή. Οι ειδήμονες γνωρίζουν πως πρόκειται βέβαια για την πριγκίπισσα κόρη μου Δάφνη. (Η Αριάδνη, η άλλη πριγκίπισσα κόρη μου, σχετίζεται με έτερα έργα τέχνης που φιλοτέχνησαν ο Ντε Κήρυκο, ο Χαλεπάς κλπ).
Προσέξτε τώρα ότι το εσπαργανωμένο βρέφος βρίσκεται, κατ' οικονομίαν, όχι σε φάτνη αλλά σε τάφο. Μια μαρμάρινη λάρνακα, ένα αρκοσόλιο, μια σαρκοφάγο...Για να υπενθυμίζεται στον πιστό ο σωτηριολογικός κύκλος και ο σκοπός της θείας έλευσης. Δεν πρόκειται, με άλλα λόγια, για γλυκερή ηθογραφία αλλά για σύνθεση με υψηλό, με δραματικό συμβολισμό. Όλα τα πρόσωπα αντανακλούν την ήρεμη χάρη της κλασικής τέχνης του Ε αιώνα. Κάτι που θα δούμε δύο αιώνες αργότερα στα γλυπτά της οικογένειας των Pisano στην Τοσκάνη και την πρώτη Αναγέννηση πριν το Quattrocento. (Είναι απίστευτη η διατήρηση της κλασικής φόρμας και αισθητικής μέσα στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα και από τις δύο πλευρές των Άλπεων).
Γεννήθηκε λοιπόν "ημίν παιδίον νέον", το Αρνίον ίνα άρη την αρά της Πτώσεως και ιδία βουλήσει να θυσιαστεί. Εξ ου και η απόμακρη - ιερατική Παναγία έξω από το σπήλαιο ορθόκορμη να κοιτάζει τον θεατή, χωρίς να έχει επαφή με το εσπαργανωμένο βρέφος. Δηλαδή πίσω από την Γέννηση κρύβονται πάντα η Σταύρωση και τα σουδάρια της ταφής. Ενώ η Ανάσταση αναμένεται. Ακόμη!
Συγκλονιστική είναι τέλος η ανάλογη τοιχογραφία της Γέννησης από την Περίβλεπτο του Μυστρά, το κορυφαίο Μνημείο του τέλους της βυζαντινής τέχνης. Εδώ το αντιπαραβάλλω με την εξαίσια σπουδή του Φώτη Κόντογλου.
Προσέξτε το θλιμμένο βλέμμα της Παρθένου Μαρίας αλλά και την συνεστραμμένη στάση του σώματος της. Προσέξτε το χέρι το οποίο στηρίζει το πρόσωπο της. Σαν να είναι και η ίδια ένα φασκιωμένο μωρό. Εμπρός σε μια σπηλιά - μήτρα. Τέλος, παρθένους θεότητες έχουμε σε κάθε μυθολογικό σύστημα ως αρχέγονη μνήμη της σύνολης ανθρωπότητας και επίκληση εκείνου του θείου που υπερβαίνει την ανθρώπινη συνθήκη και που το φυσικό παραμερίζει εμπρός στο υπερφυσικό (ένα ανέγγιχτο κορίτσι που κυοφορεί τον Θεό του παντός). Η Αθηνά και η Άρτεμις παρ' ημίν εκπροσωπούν αυτή την δυναμική και σωτήρια ιδέα της παρθενίας χωρίς όμως και το στίγμα της "αμαρτίας" όπως το εκφράζουν οι πατριαρχικές θρησκείες του Αβραάμ. (Περισσότερα στα βιβλία μου "Μια Ιστορία της Ζωγραφικής", εκδόσεις Καστανιώτη και την σειρά "Ελληνομουσείον").
Θα ήθελα να ολοκληρώσω αυτή την μικρή, σύντομη επισκόπηση στην εικονογραφία της Γέννησης με την ζωγραφική ενός σύγχρονου Ελληνοκύπριου ζωγράφου, του Γιώργου Γαβριήλ, ο οποίος συνθέτει θέματα της Καινής Διαθήκης με τις σύγχρονες πληγές του κόσμου μας. (Φωτό 3 και 4). Λόγου χάρη ένας Χριστός, έγκλειστος σ' ένα στρατόπεδο Προσφύγων ή μία Παναγία που τίκτει ενώ γύρω και πάνω από το Σπήλαιο πέφτουν οι βόμβες των απανταχού "ειρηνιστών". Ή, η Παρθένος να κρατάει, αντί του θείου βρέφους, ένα νεκρό παιδί που ξεβράστηκε σε κάποια παραλία της Μεσογείου. Αυτές οι εικόνες πρόσφατα ξεσήκωσαν αντιδράσεις στην Μεγαλόνησο με αποτέλεσμα να ματαιωθεί η έκθεση του καλλιτέχνη στην Πάφο. Κρίμα....Προσωπικά πιστεύω ότι κρύβουν μια βαθιά θρησκευτικότητα είναι συγχρόνως αποκαλύπτουν την υποκρισία κάποιων αμετανόητων φαρισαίων που δεν εννοούν να ξεχωρίσουν τον τύπο από την ουσία. Και μην ξεχνάτε: Με τα Χριστούγεννα δίνεται στην καθεμία και στον καθένα η μεγάλη ευκαιρία της αποκατάστασης του ιερού εντός μας. Και η αντίδραση σ' έναν κόσμο που δραματικά χάνει κάθε υπερβατικό του νόημα. Χάνει την μαγεία του. Με ό, τι αυτό μπορεί να σημαίνει σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου