Ο ΡΕΜΠΡΑΝΤ ΣΤΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ

Της Δάφνης

ΤΟ 'ΧΟΥΜΕ ΞΑΝΑΠΕΙ: Δεν ζούμε στην εποχή της εικόνας, αλλά της έκπτωσης και της ασφυξίας της. Η δύναμη της τηλεόρασης δεν λειτουργεί κανονιστικά μόνο ως προς τη συμπεριφορά μας, αλλά κυρίως ως προς τη συνειδητοποίησή μας σχετικά με το τι είναι αληθινό και τι ψεύτικο. Επειτα, καθηλώνοντάς μας με την πειθώ της οπτικοποίησης των πάντων, κατ' ουσίαν απαγορεύει ν' ανακαλύψουμε τον κόσμο από την αρχή και με τις δικές μας δυνάμεις. Οπου κι όπως βρίσκεται ο καθένας: Στην Πλάκα π.χ. ξεφεύγοντας από την αδιάφορη βόλτα για ν' ανακαλύψουμε την αγιογραφία στον εξωτερικό τοίχο της Βιβλιοθήκης του Αδριανού, εκεί που στον μεσαίωνα οι Χριστιανοί έχτισαν τον ναό του Ασωμάτου (Αγγέλου) και που απέναντι πολύ αργότερα ο σκυφτός Σκιαθίτης έψελνε τα λαμπριάτικά του στο εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου. Μόλις πενήντα μέτρα πιο πάνω από τον περίφημο Μπαϊρακτάρη και τα (πολιτικά) σουβλάκια του. ΒΑ της Βιβλιοθήκης και πίσω από το μνημείο των Αέρηδων βρίσκεται το Τέμενος Φατιχιέ (της Νίκης) που έχτισε ο Μωάμεθ Β' όταν κατέλαβε την Αθήνα. Η θολοδομία του αξιοποιεί όλο το μάθημα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής ενώνοντας με την τέχνη αυτά που διαχωρίζουν οι θρησκείες. Κυριακή σήμερα, περπατήστε με τα μάτια ανοιχτά και ανακαλύψτε την άλλη Ελλάδα που είναι δίπλα σας αλλά την κρύβουν οι διαφημίσεις.
ΣΑΝ ΤΟΝ ΦΩΤΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ από τη Μαρώνεια, ο οποίος δούλεψε από το 1963 ώς το 1985 φύλακας και επιστάτης ανασκαφών στη Θράκη και ο οποίος εξέδωσε το 2003 από τον «Παρατηρητή Θράκης» μια μελέτη-καρπό ολόκληρης της ζωής του με τίτλο: Υπαίθρια προϊστορικά ιερά της Θράκης. Ο Κωνσταντινίδης περπατούσε χρόνια από την ορεινή Ροδόπη ώς τ' Αβδηρα και τη Σαμοθράκη, εντοπίζοντας αρχαιολογικούς χώρους, καταγράφοντας παλιές διαδρομές και σκιτσάροντας ιερούς βράχους και αλώνια, εντοπίζοντας βραχογραφίες και αγιάσματα νερού. Παράλληλα στη μελέτη του συγκρίνει τα προϊστορικά ευρήματα της δυτικής Θράκης με ανάλογα της Γαλλίας ή της Αγγλίας του 5000 π.Χ., ενώ σ' ένα ιερό αλώνι στο χωριό Χάντλι της Σκοτίας ανακαλύπτει και σχεδιάζει την παράσταση της Μεγάλης Αρκτου πάνω σ' ένα βράχο ύψους 2 μ. Σημειώνει (σελ. 80): «Σε ποιο σημείο του κόσμου πρωτοδημιουργήθηκαν τα υπαίθρια ιερά αλώνια; Ποια πορεία ακολούθησε η διάδοσή τους και γιατί στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη έχουν μεγαλιθική μορφή;». Να ένα παράδειγμα δημόσιου υπαλλήλου, ερασιτέχνη-αρχαιολόγου και πατριδολάτρη-περιπατητή που μιλάει με τ' αρχαία σημάδια και που ανασταίνει με την αγάπη και τη γνώση του πεθαμένες λατρείες. Από την άλλη τι μέγιστο μάθημα σ' όλους τους δυσανεκτικούς, δημόσια διαμαρτυρόμενους υπαλλήλους αλλά και την απρόσωπη εκείνη Διοίκηση που τους μετατρέπει σε φυγόπονους τυπολάτρες και μικρούς δυνάστες στο χαρτοβασίλειο των σκιών. Εκτός κι αν εξαρτήσουμε την ευτυχία μας από τις τιμαριθμικές τους προσαρμογές ή τη δημοσιονομική της αυθαιρεσία (Χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα της παραχωρήσουμε και συγχωροχάρτι). Ή, αν περιμένουμε να μας δωρίσει αυτή ένα απείκασμα, ένα τηλεοπτικό ομοίωμα πατρίδας αντί να την ανακαλύψουμε μόνοι μας παντού σ' αυτόν τον τόπο που έχει επικράτεια ο ήλιος και η άνοιξη έχει μυρωμένο στήθος ακόμη και εκεί που ασχημονεί το τσιμέντο.
ΤΟΝ 17ο ΑΙΩΝΑ η ολλανδική ζωγραφική και ο Ρέμπραντ εισηγούνται την αυτόνομη τοπιογραφία, δηλαδή την απόδοση της φύσης ως απόλυτου θέματος κι όχι ως σκηνικού για κάποια ανθρώπινη ιστορία, αλλά και το αστικό τοπίο σαν συμπύκνωμα και σύμβολο της ιεροτελεστίας της καθημερινότητας. Θα 'λεγα πως ο ολλανδός αστός εκείνης της εποχής είναι ο πρόδρομος του σημερινού μπίζνεσμαν ευρωπαίου με τις καλλιτεχνικές «ευαισθησίες» αλλά και τη σκληροτράχηλη αίσθηση του συμφέροντος. Ε, λοιπόν, η αφετηρία αυτής της τέχνης και αυτή της κοινωνίας βρίσκεται στις αστικές τοιχογραφίες της Θήρας και στην πόλη του Ακρωτηρίου, εκεί δηλαδή όπου πρώτη φορά η ευρωπαϊκή ζωγραφική συμφιλιώνει το ιδιωτικό με το ιερό και το καθημερινό με το δημόσιο σε σειρά εικόνων που πάλλονται από αίσθηση ζωής, ανοιξιάτικη διάθεση και έκρηξη χρωματικού πάθους. «Τέχνη και θρησκεία στη Θήρα. Ανασυστήνοντας μια κοινωνία της εποχής του χαλκού» λέγεται το αγγλικό βιβλίο της Νανώς Μαρινάτου, που είκοσι χρόνια πριν διερευνά αυτό το γοητευτικό υλικό όχι απλώς σαν τυπικός αρχαιολόγος αλλά και ως αισθητικός. Να κάτι που ποτέ δεν έχουμε διεκδικήσει: Να γράψουμε την ιστορία της ευρωπαϊκής τέχνης μέσα από τη δική μας σκοπιά και με την επιχειρηματολογία που μας δίνουν τα φρέσκα της Σαντορίνης (17ος αι. π.Χ.) με τους ψαράδες-λατρευτές και τις γυναίκες που φέρουν τα γυμνά τους στήθη ως προσφορές· με τα διώροφα σπίτια, τα ιερά και τις πλατείες που ήσαν συγχρόνως θρησκευτικά και οικονομικά κέντρα.
ΟΜΟΙΑ ΠΩΣ ΜΠΟΡΟΥΜΕ να μιλάμε για Ραβέννα χωρίς τα φαγιούμ και για πρώιμη Αναγέννηση χωρίς το πνευματικό ήθος της περιβλέπτου ή του Καχριέ Τζαμιού (Μονής της Χώρας), στο Μυστρά και την Κωνσταντινούπολη; Λίγο περισσότερο ερμηνευτικό θάρρος από τους ειδικούς και λίγη, ελάχιστη από την φλογερή πίστη του ερασιτέχνη της Μαρώνειας χρειάζεται. Ελλάδα είναι ένα τώρα που ποτίζεται από το αείζωο χθες και μια γλώσσα που για να ανθοφορήσει στο μέλλον απαιτεί τη βαθιά καλλιέργεια του παρελθόντος της.

ON OFF - 27/02/2005