Τιμή και έπαινος στον Γ. Χαΐνη (1930)
Στη σύγχρονη ελληνική τέχνη υπάρχουν μερικά πρόσωπα, πολύ προβεβλημένα, κάποιες φορές κάθε υπερβολήν, τα οποία και μονοπωλούν μουσεία, κρατικά και ιδιωτικά, αναδρομικές εκθέσεις, αποκλειστικότητες σε γκαλερί αλλά και διακρίσεις παντός τύπου. Κυρίως όμως κυριαρχούν στην εικαστική αγορά με τις μεγάλες τους πωλήσεις, τις υψηλές τιμές και την αναπόφευκτη εξ όλων αυτών των επιτευγμάτων αλαζονεία που τους διακρίνει. Τα ονόματα είναι γνωστά τοις πάσι και μια επανάληψη θα σήμαινε περαιτέρω διαφήμιση. Αφού ένας τουλάχιστον εξ αυτών που είναι ήδη ενενήντα χρόνων, ζει αποκλειστικά για το σκάνδαλο και μέσω της πρόκλησης.
Υπάρχει όμως κι άλλος ένας, το τονίζω, ΕΝΑΣ και μόνο δημιουργός, ο οποίος, παρά την υψηλή θεωρητική του κατάρτιση, τον πρωτοποριακό προβληματισμό και το μεθοδικό όσο και ρηξικέλευθο έργο του, στάθηκε από την πρώτη στιγμή της δημόσιας του εμφάνισης εναντίον και απέναντι στην απροσχημάτιστη εμπορευματοποίηση της τέχνης, στο σύστημα των γκαλερί και στην προβοκατόρικη διαφήμιση τόσο του καλλιτεχνικού έργου σαν προϊόντος πολυτελείας όσο και του καλλιτέχνη σαν σταρ. Ο μοναδικός αυτός δημιουργός με την υποδειγματική στάση ζωής έγινε τον περασμένο Ιανουάριο 91 χρόνων (!) δηλαδή είναι συνομήλικος και τον Χρίστο Καρά, τον Κώστα Τσόκλη αλλά και τους αείμνηστους Παύλο, Κεσσανλή κλπ. Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης δεν εκθέτει έργα του - σιγά το πρωτότυπο θα μου πείτε - κι ας ανήκει στην ίδια αισθητική και στην ίδια γενιά με τον Κώστα Καραχάλιο, τον Βασίλη Σκυλάκο, τον Γιάννη Μίχα, τον Γιώργο Τούγια, τον Δανιήλ, τον Ιάσονα Μολφέση, την Όπυ Ζούνη, τη Ναυσικά Πάστρα κοκ - ούτε και τα κρατικά ή τα ιδιωτικά μουσεία προγραμματίζουν κάποια αναδρομική του. Οι συλλέκτες μας, μεγάλοι και μικροί, διεθνείς και...εγχώριοι, τον αγνοούν. Όχι όμως και η ιστορία.
Αναφέρομαι στον Γιάννη Χαΐνη, όπως θα έγινε αντιληπτό από τους γνώστες, ο οποίος εξακολουθεί και δουλεύει με την ίδια μεθοδικότητα όπως τότε που πρωτοεμφανιζόμενος καλλιτέχνης, το 1957, στην γκαλερί Ζυγός, έδινε δείγματα μιας πολύ ώριμης έρευνας. (Υπενθυμίζω πως την επόμενη χρονιά, δηλαδή το 1958, ο μόλις τριαντάρης Βλάσης Κανιάρης, πάλι στον "Ζυγό" του Φραντζή Φραντζεσκάκη, εξέθετε την σειρά των αφηρημένων, informel πινάκων του, την πρώτη, ατομική έκθεση αφηρημένης τέχνης που έγινε ποτέ στην Ελλάδα).
Ο Χαΐνης, ακόμα πιο νωρίς, το 1954, έγινε γνωστός ως εικαστικός θεωρητικός και ιδρυτικό μέλος του θρυλικού, αριστερού περιοδικού που συγκρούστηκε με τον ζντανοφισμό της ηγεσίας της Αριστεράς. Αναφέρομαι βέβαια στην Επιθεώρηση Τέχνης. Από τη ιστορική, συντακτική ομάδα της ζουν εκτός του Χαΐνη, ο Τίτος Πατρίκιος και ο Δημήτρης Ραπτόπουλος. Αναφέρομαι σε ονόματα και μεγέθη τα οποία δυστυχώς παραμένουν ακόμη άγνωστα στο ευρύτερο κοινό αλλά και στους δήθεν φιλότεχνους...
Αυτό που διαφοροποιεί όμως τον Χαΐνη από οποιονδήποτε άλλο ομότεχνό του, επιμένω, είναι το ότι τήρησε και τις αισθητικές και τις ιδεολογικές του αρχές στο ακέραιο από τότε μέχρι σήμερα. Μόνο ο Διαμαντής Διαμαντοπούλος και ο Βαγγέλης Δημητρέας, για ένα μεγάλο, χρονικό διάστημα τουλάχιστον, τήρησαν ανάλογη στάση. Πιο συγκεκριμένα ο Χαΐνης, εκτός από την πρώτη του ατομική έκθεση που προαναφέραμε και την οποία πραγματοποίησε σε ηλικία 27 ετών, αρνήθηκε έκτοτε να συνεργαστεί ξανά με γκαλερί, αρνήθηκε την εμπορευματοποίηση - πώληση του έργου του, εξέθετε μόνο σε δημόσιους χώρους και μάλιστα στις υποβαθμισμένες συνοικίες ενώ η πρώτη μεγάλη του αναδρομική έγινε μόλις το 2008 στην Τεχνόπολη, στο Γκάζι, ενώ είχε προηγηθεί μια ακόμη, το 1983 στο Ωδείο Αθηνών! Όσοι την είχαμε δει τότε, φύγαμε εντυπωσιασμένοι και από την αισθητική της πρόταση, δουλεμένη με συνέπεια σχεδόν μισόν αιώνα όσο και με την ηθική στάση καλλιτέχνη και καλλιτεχνημάτων. Πράγματα δηλαδή εξαιρετικά δυσεύρετα σήμερα τόσο στους νέους όσο και τους παλαιότερους δημιουργούς. Ο Γιάννης Χαΐνης θεωρεί έργο ζωής την ίδρυση της "ομάδας τέχνης α" το 1961, μαζί με τον Κλουβάτο, τον Δημητρέα, Γιάννη Μαλτέζο - μάστορα και πρωτοπόρο της αφαίρεσης στην Ελλάδα - τον Κοκκινίδη, την Βερναρδάκη, τον Κοσμά Ξενάκη, τον Σαραφιανό κ.λπ η οποία είχε ως στόχο να κάνει τη μοντέρνα τέχνη κτήμα του ευρύτερου κοινού μέσα από μία σειρά δράσεων, παρεμβάσεων, εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εκθέσεων μη εμπορικού χαρακτήρα σε υποβαθμισμένες συνοικίες και την επαρχία!
Άρα κλείνουμε σε λίγο τα 60 χρόνια από την από την ίδρυση αυτής της ιστορικής, πρωτοποριακής ομάδας την οποία μιμήθηκαν κι άλλα σχήματα αργότερα ενώ την πλούσια δράση της ανέστειλε η επιβολή της επτάχρονης δικτατορίας.
Το έργο του Γιάννη Χαΐνη είναι λιτό, επιβλητικό, με την έννοια του μνημειώδους, δεν ενδίδει στον εύκολο συναισθηματισμό, την διακοσμητικότητα ή την επίπλαστη γοητεία της αφήγησης. Επιμένει ώστε η όποια συγκίνηση να απορρέει από την κρυφή γοητεία της σύνθεσης, την πλαστική γλώσσα και τις σχέσεις φόρμας και γεωμετρικών εφαρμογών. Κυρίως επιμένει στη γλώσσα των υλικών και στην αλήθεια τους. Αλήθεια την οποία διαμορφώνουν οι σοφές χρήσεις ετερόκλητων υλικών. Ανάγλυφα, εξώγλυφα, εσώγλυφα σε σοβάδες, γεωμετρικά σχήματα, κολάζ, σχηματοποιημένες μορφές που κινούνται σ' ένα αυστηρό, χρωματικό πλαίσιο, σύμβολα, διάλογοι ανάμεσα στην ζωγραφική και τη γλυπτική, κονστρουκτιβιστική λογική και κατασκευές που άλλοτε οργανώνουν δυναμικά κι άλλοτε μελωδικά τον χώρο. Οι αναφορές του είναι η ευρωπαϊκή πρωτοπορία από τον Πικάσο ως τον Μαλέβιτς ή τον Τάτλιν και από τον Μοντριάν ως τον Αρπ και τον Νίκολσον. Αφαίρεση, μινιμαλισμός, Χρυσή Τομή, νεοπλαστικισμός, ή αυτό που την δεκαετία του '90 ονομάστηκε στην Ν. Υόρκη Neo Geo μόνο που ο Χαΐνης το έκανε είκοσι χρόνια πιο πριν.
Ο Χαΐνης πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής από τον ναΐφ ζωγράφο Νίκο Καρτσωνάκη - Νάκη κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Το 1947 γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών αλλά διέκοψε γιατί τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς συνελήφθη για την πολιτική του δράση. Το 1950 συνέχισε τις σπουδές του στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και το εργαστήριο του Μόραλη. Στο Παρίσι αργότερα θήτευσε στο εργαστήρι του Lhôte, την Grande Chaumière και παρακολούθησε μαθήματα αισθητικής στη Σορβόννη.
Όλο το υλικό του σημερινού μου κειμένου το άντλησα από τον κατάλογο "Χαΐνης" που εκδόθηκε με την ευκαιρία της δεύτερης, πιο πρόσφατης, αναδρομικής έκθεσης του από το κοινωφελές ίδρυμα Νικολάου και Ελένης Πορφυρογένη, στο πολιτιστικό Κέντρο Νέας Ιωνίας του Δήμου Βόλου, τον Ιούνιο του 2013.
Έκτοτε ο καλλιτέχνης επέστρεψε πάλι στη σιωπή του. Ως σήμερα.
ΥΓ 1. Πώς γράφεται, διερωτώμαι συνεχώς, η ιστορία; Πότε γράφεται, γιατί και από ποιούς; Υπάρχει ιστορική δικαίωση για όσους επέλεξαν να ζουν εκτός του κυρίαρχου συστήματος; Ιδού η δραματική απορία, η μεγάλη μας ευθύνη αλλά και ένα βάρος που ατομικά, τουλάχιστον, όσο κυλάει ο καιρός, με ξεπερνάει.
ΥΓ 2. Οι Έλληνες καλλιτέχνες που διέπρεψαν στο εξωτερικό και είναι (σχεδόν) άγνωστοι στο εσωτερικό: Οι αείμνηστοι Κώστας Ανδρέου, Μάριος Πράσινος, Δημήτρης Περδικίδης, Δημήτρης Παπαγεωργίου, Τζον Κριστοφόρου, Nonda, ο νεότερος και δυναμικά ενεργός Νάκης Παναγιωτίδης κ.α. Περιττό να πω ότι δεν εκτίθενται σε ελληνικά μουσεία. (Εξαίρεση το Μουσείο Βορρέ και το Ίδρυμα Λασκαρίδου στον Πειραιά που εκθέτει σε μόνιμη συλλογή τον Περδικίδη).
ΥΓ 3. Θυμάμαι, τη δεκαετία του '80, στις καλοκαιρινές εκθέσεις που οργάνωνα στη μεγάλη, ξύλινη αίθουσα του ισογείου - στο πρώτο κτίριο - της Εθνικής Πινακοθήκης, με την άδεια πάντα και την παρότρυνση του τότε διευθυντή αείμνηστου Δημήτρη Παπαστάμου. Μπορούσα τότε να δείχνω τα πιο "περίεργα" έργα των συλλογών μας και ανέβαζα από τις αποθήκες έργα που υπέγραφαν ο Βαλέριος Καλλούτσης, ο Χαΐνης, ο Λευτέρης Κανακάκις, ο Τούγιας, ο Μίμης Κοντός, ο Θόδωρος, ο Κωνσταντίνος Ξενάκης, ο Γιώργος Βογιατζής, ο Μπουτέας, ο Λαζόγκας, ο Θόδωρος Πάντος κ.α. Δηλαδή ένα ζωντανό μουσείο σύγχρονης ελληνικής τέχνης πριν από το έρημο, το ΕΜΣΤ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου