ΈΡΩΣ ΚΑΛΌΣ

 

21 + 21 δημιουργοί για τον Έρωτα

" Από τον Μόραλη στην Δημουλά κι από τον Θανάση Βαλτινό στον Θόδωρο Παπαγιάννη"

Έγκαίνια Σάββατο, 8 Οκτωβρίου από τις 7 έως τις 10 το βράδυ. Δημοτική Πινακοθήκη Λαμίας. Ως το τέλος Νοεμβρίου

Α. Έρως βέβαια. Έρως καλός όμως; Άραγε υπάρχουν και κακοί έρωτες; Ίσως ναι... Είναι τότε που με τους τρόπους του Καρυωτάκη και του Βαν Γκογκ, δηλαδή με κείμενα και εικόνες, κάποιοι πενθούν εκείνους τους έρωτες που δεν άντεξαν.Τότε που όλα μοιάζει να ηρεμούν. Εξωτερικά τουλάχιστον. Τα ηφαίστεια να υποχωρούν στα λαγούμια του μανδύα της γης και οι σεισμοί ν' αποκοιμιούνται. Για λίγο. Και το σώμα να τιμωρείται. Με τις αναμνήσεις βέβαια να καραδοκούν.

Γι' αυτό δεν θα συγχωρήσω στους επαγγελματίες χριστιανούς και όλους όσοι εξουσιάζουν μέσα από θρησκείες, το σταθερό κυνήγι του σώματος, την απαξίωση της επιθυμίας, την τιμωρία του ιμέρου την καταδίκη του έρωτα. Που δεν κατάλαβαν πως η ψυχή χρειάζεται ένα σώμα για να υπάρχει. Πως η ψυχή ξοδεύει ένα σώμα για να ζήσει. Και πόσο καίει και λιώνει η ψυχή ένα σώμα. Πόσος Παράδεισος διεκδικείται όταν ένα σώμα αγκαλιάζει κάποιο άλλο. Πως, τέλος, η ψυχή ενταφιάζεται κι όχι το κορμί.

Ο Όμηρος και οι προσωκρατικοί έψαχναν την έδρα της ψυχής όπως και ο Πλάτωνας με τον Αριστοτέλη. Έτσι η ψυχή μας μετακόμιζε από τον εγκέφαλο στην καρδιά κι από την καρδιά στο στομάχι. Οι πιο ευαίσθητοι την ανίχνευαν στο αίμα, οι πιο πρακτικοί στο ήπαρ ή τα οστά. Κορμί - ψυχή αξεχώριστα. Αψεγάδιαστα.

Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν το σώμα, έβρισκαν σ' αυτό το αποτύπωμα της φυσικής τελειότητας. Το πράγμα στραβώνει με την ιδεαλιστική φιλοσοφία και τον Πλάτωνα που θεωρεί το σώμα φυλακή της ψυχής. 

Πού φωλιάζει τελικά η ψυχή μας; Διαβάζοντας τον Βιτγκενστάιν μαθαίνουμε: " Όπου πονάς, όταν πονάς, εκεί που πονάς, εκεί βρίσκεται κι η ψυχή σου ... Αυτό που μετράει δεν είναι οι λέξεις που λες, ούτε εκείνο που έχεις στο νου σου όταν τις λες, αλλά το πόσο οι λέξεις αλλάζουν τη ζωή σου στις διάφορες στιγμές της". Μπορεί όμως να υπάρξει ζωή μετά τον Έρωτα; Υπάρχει Έρωτας χωρίς τον πόνο; Υπάρχει πόνος που να μην δημιουργεί τέχνη; Έρως εκτιθέμενος. Σώμα εκτεθειμένο.

Έρως, λοιπόν, Καλός με 21 + 21 δημιουργούς: Τί συμβαίνει εδώ; Μία άσκηση της γραφής που γίνεται εικόνα. Ένα πείραμα συνόλου με παλιούς και μελλοντικούς φίλους. Εν αρχή ην, όπως πάντα συμβαίνει, το τυχαίο, το απόσπασμα. Μία γραμμή στην τύχη, ένα ίχνος, μία πινελιά αφημένη στον λευκό καμβά σαν χρυσόμυγα παγιδευμένη σε κλειστό δωμάτιο. Μία υποψία χρώματος. Έπειτα ην η κίνησις.Το εμπρός - πίσω χωρίς νόημα, η αμφίδρομη, αμφίσημη, αμφίβολη κίνηση μόνο και μόνο για να εξορκιστεί η στάση, η ακινησία. Ακόμη χειρότερα το βάλτωμα. Έτσι κι αλλιώς πρέπει κάτι να κάνουμε, έστω κι αν εκ πρώτης όψεως δεν φαίνεται να υπάρχει νόημα σε τίποτα. Έστω κι αν αποτυγχάνουμε. Ή, μάλλον οφείλουμε να αποτυγχάνουμε όσο καλύτερα μπορούμε όπως θέλει ο Μπέκετ, ευαγγελιστής του κενού. Η γραμμή που κινείται λοιπόν ώσπου να βρει έναν ρυθμό. Που θέλει να μην είναι ωραία αλλά να είναι αληθινή. Σαν βελόνα σεισμογράφου. Όσο μεγαλύτερη, όσο πιο επικίνδυνη εμφανίζεται η συχνότητα της γραφής της, τόσο πιο ουσιαστική, πιο κοντά στο στόχο της. Πιο κοντά στην αλήθεια. 

Ο ρυθμός στη συνέχεια που προκύπτει από την επανάληψη.  Απλοϊκός, βαρετός στην αρχή, πιο απροσδόκητος στη συνέχεια. Πιο ενδιαφέρων. Είναι τότε που η γραμμή χορεύοντας ρυθμικά στο χαρτί αρχίζει να αφηγείται κάτι.  Τότε που η γλώσσα του ρυθμού, η ποίηση και η ζωγραφική γλώσσα έρχονται πιο κοντά. Που γίνονται και τα τρία, ρυθμός, ποίηση, ζωγραφική ένα. Δηλαδή μουσική. Τότε που το ένστικτο μιλάει από τα βαθύτερα στρώματα της ύπαρξης. Τότε που επιτυγχάνεται η έκφραση. Έργο τέχνης; Κάτι περισσότερο. Έργο ζωής.

Β ...Ο έρωτας για το σώμα που είναι πυρετός χωρίς νόσο και έκπαγλη τρέλα που ωστόσο λάμπει από υγεία. Ο έρωτας ...

Επειδή η επιθυμία, ο ίμερος, η ηδονή, ο οργασμός, η πλήρωση, η κατοχή, το σμίξιμο ή ο αναπόφευκτος αποχωρισμός αλλά και το συνακόλουθο μίσος που ξεχειλίζει όμως από παράφορη αγάπη, δεν είναι παρά απλές μετωνυμίες της ίδιας, βασικής λέξης σώμα. Αυτό, το σώμα, περιέχει a priori τα πάντα. Το σώμα μας. Αυτό, το σώμα που κουβαλάει αγόγγυστα τον θάνατό του και που τον βαφτίζει έρωτα για να του προσφέρει χοές από αίμα, ιδρώτα, δάκρυα και την υγρασία της Αφροδίτης. Το σώμα σκέφτεται, διαλέγεται, αποκλείει, συμφωνεί, φωνάζει, δέεται, δοκιμάζει, επιχειρηματολογεί... Μ' εκείνη την άπεφθη γλώσσα που προϋπήρξε οποιασδήποτε άλλης γλώσσας. Τη γλώσσα της ύπαρξης. Γιατί το σώμα πάνω από όλα είναι. Είναι. Και δεν μπορεί να είναι αλλιώς...Συχνά βέβαια ο έρωτας καταντά ένα συναίσθημα αυτιστικό, εγωτικό, ανασφαλές. Είναι τότε που ερωτευόμαστε τον πλειοδότη του εαυτού μας. Αυτόν που μάς έπεισε πως μάς θέλει περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον. Με κόλπα και γητειές.

Κατ' ουσίαν δηλαδή ερωτευόμαστε κατοπτρικά το είδωλο μας. Αφού ο φόβος της μοναξιάς γίνεται συχνά πολύ κακός σύμβουλος.

Αντίθετα, η αγάπη είναι δοτική, ταπεινή, ανεξίκακη, απροκάλυπτη, αθώα. Αυτή είναι η τυφλή, η θεότυφλη κι όχι ο έρως. Εκείνος και βλέπει και ακούει και αγγίζει και θυμάται. Προπαντός θυμάται. Ζηλότυπα, εμμονικά, εκδικητικά. Κι είναι έτοιμος να τιμωρήσει τον ερώμενο με την παραμικρή αφορμή. Η αγάπη αντίθετα υπομένει, συγχωρεί, μακροθυμεί, αρκείται στα ελάχιστα και δεν ζητάει τίποτα ενώ συχνά δίνει τα πάντα. Ο έρωτας είναι το εύκολο συναίσθημα της νεότητας, η αγάπη το κέρδος της ωρίμανσης. Ο έρωτας είναι ιστορία που αρχίζει την Άνοιξη και τελειώνει το Φθινόπωρο. Η αγάπη είναι το αειθαλές που βλασταίνει σε κάθε εποχή. Ο έρωτας είναι θνησιγενής, η αγάπη όμως παραμένει αθάνατη ακόμη και στις πιο οδυνηρές συνθήκες θνητότητας. Η αγάπη, τέλος, είναι εκείνο το τρυφερό αιλουροειδές που χωράει συσπειρωμένο ανάμεσα στο τίποτε και στα πάντα. Που κατοικεί στα ελάχιστα πράγματα, πολύ συχνά στην πίσω πλευρά των πραγμάτων και τούς δίνει καινούργιο περιεχόμενο. Η αγάπη είναι η βάτος η καιομένη αλλά μη κατακαιομένη. Είναι η πέτρα της αληθείας. Αν υποθέσουμε ότι υπάρχει κάποια αλήθεια ... Αφού κάθε χτες φορτώνει στην χωματερή των ερώτων τα αισθήματα του σήμερα. Αύριο; Το απόσταγμα της ωριμότητας λέει πως αύριο δεν υπάρχει. Σύννεφα από χώμα είναι γεμάτος και ο ουρανός του μέλλοντος. Χώμα και νερό οι ανάλαφρες, οι διάφανες, οι ταξιδιάρες νεφέλες. Κι ο ουρανός, ένας φριγμένος αγρός για να τον σκάψεις. Με σκέψεις κι επιθυμίες.

Επειδή ο έρωτας είναι η μέγιστη ψευδαίσθηση, δηλαδή η μεγαλύτερη μυθοποίηση. Αγάπη πάλι είναι ό τι απομένει μετά την απομυθοποίηση του έρωτα. Γνωστά πράγματα για όσους έχουν ζήσει τον καύσωνα του Αυγούστου χωρίς να φοβηθούν τα εγκαύματα της ψυχής.

Γ. Διερωτώμαι σε ποιους απευθύνεται σήμερα η ζωγραφική; Σε πόσους η ποίηση; Απέναντι στην γοητεία της κινούμενης εικόνας, του σινεμά ή της τηλεόρασης, πόσους οπαδούς διατηρεί ακόμα η στατική ζωγραφιά; Πόσους αναγνώστες δικαιούνται εκείνη η λογοτεχνία που δεν έγινε bestseller. Απέναντι στον εργαλειακό, τον εύκολα επικοινωνιακό λόγο πόσες πιθανότητες έχει εκείνος ο λόγος που υπερβαίνει την επικοινωνία; Για ποιούς άραγε ζωγραφίζονται σήμερα οι πίνακες που εξακολουθούν να ζωγραφίζονται; Τα βιβλία που εκδίδονται με τόσο μόχθο; 

Το κοινό παρά την τερατώδη αγορά τέχνης ή το κοσμικό boom των εικαστικών, παρά τις διασημότητες της γραφής λιγοστεύει δραματικά από την τέχνη, σαν να στρέφει τα νώτα του στην ομορφιά από απόγνωση και αντικαθίσταται από βιαστικούς καταναλωτές που προτιμούν αντί της αισθητικής τη χρησιμότητα και, ακόμα χειρότερα, τη διακόσμηση. Οι αληθινοί δημιουργοί, δηλαδή οι ευαίσθητοι και οι προβληματισμένοι, αυτοί που έχουν συνείδηση όλης της ματαιότητας της εποχής μας ασφυκτιούν αλλά, όπως θα ήθελε και ο Μπέκετ, συνεχίσουν. Είναι αυτοί που η ευθύνη ή κι ο τρόμος της ομορφιάς, τούς κατακαίει τα σπλάχνα  συχνά διαπιστώνοντας πως δεν έχουν ουσιαστικό λόγο ύπαρξης. Πως δεν παρεμβαίνουν στο κοινωνικό σώμα, δεν το καθοδηγούν όπως είναι ο πραγματικός τους ρόλος. Παρόλα αυτά συνεχίζουν ελπίζοντας πώς τα σημερινά τους έργα, τα βιβλία, τα ποιήματα, οι ζωγραφικές θα βρουν φιλικά βλέμματα και αποδοχή από τους θεατές του αύριο. Πώς θα κερδίσουν δηλαδή το παιχνίδι με την Ιστορία. Αν και δεν υπάρχει, νομίζω, μεγαλύτερη ουτοπία από την επένδυση στον αναγνώστη ή τον θεατή του μέλλοντος. Στον "συνένοχο" που δεν έχει ακόμη γεννηθεί. Πεσιμισμός; Όχι κατ' ανάγκην. Ρεαλισμός της απελπισίας καλύτερα. Για την ομορφιά που όλο δραπετεύει. Για τον καλό τον έρωτα που εμπνέει τραγούδια και στίχους και εικόνες και όνειρα. Επειδή αυτό επιδιώκει η παρούσα εκδήλωση. Τον συνδυασμό μιας εικαστικής έκθεσης και μιας λογοτεχνικής έκδοσης. Την  συνομιλία ανάμεσα στον λόγο και την εικόνα. Την συμφιλίωση! Και βέβαια την αναφορά, με κάθε εκφραστικό μέσο, στο εσώτερο τοπίο και στον ιερό τρόμο για όσα ο έρωτας αντιπροσωπεύει. Εν προκειμένω 21 διακεκριμένοι συγγραφείς και ποιητές από κοινού με 21 ανάλογους ζωγράφους και γλύπτες επιχειρηματολογούν για τον έρωτα, την επιθυμία, την πλήρωση, την απώλεια, το πένθος. Τον κύκλο της ζωής. Δηλαδή για την τέχνη...

Δ. Παρένθεση: Ούτως ή άλλως, στο βάθος και της πιο καθαρής, της πιο αφηρημένης εικόνας είτε σε λεκτικό είτε σε οπτικό επίπεδο, αργοσαλεύει πάντα μία ιστορία. Σαν εκείνο το μυθικό τέρας που κοιμάται στα βάθη της λίμνης του Λοχ Νες.

Επιμένω πώς σ' αυτήν την έκθεση - έκδοση ισοδύναμης αξίας προς τα εικαστικά έργα είναι τα κείμενα που διαλέγονται μ' αυτές. Αφού η πρωτόγονη, πρωτόγνωρη χειρονομία βρίσκεται πίσω και από την γραφή και από την ζωγραφική. Κι αφού η πρώτη γραφή ήταν μία ζωγραφιά. Μία γρατζουνιά που "απεικόνιζε" πάνω στο δέρμα μιαν ιδέα. Τί άλλο; Σκέφτομαι: Οι εικόνες, λεκτικές ή οπτικές, δεν είναι τελικά, εκεί έξω, στον κόσμο αλλά μέσα μας, βαθιά.

Τί έχουμε εδώ με τον όμορφο τον Έρωτα; Μικρά δράματα της καθημερινότητας ή της φαντασίας, της εμπειρίας ή των αναμνήσεων που "συνελήφθησαν" εικαστικά και λογοτεχνικά επ' αυτοφώρω. Αφηγήσεις και "τρόποι" που ισορροπούν ανάμεσα στο ονειρικό και το πραγματικό, κομμάτια ζωής που απολιθώθηκαν αιφνίδια και έγιναν εικόνες. Που μεταμορφώθηκαν από σταγόνες ζωής σε άρωμα τέχνης είτε στον μουσαμά, είτε στο χαρτί. Ιστορίες ερώτων, βιώματα, πένθη, συνειρμοί, εικόνες, συγκινήσεις που αποθησαυρίζονται από την τρομερή εμπειρία της καθημερινότητας. Ζευγάρια πού έχουν αγκαλιαστεί για το πρώτο και το τελευταίο φιλί τους, ποιος ξέρει. Έρως κακός. Επειδή πάντα είναι πράγματα που υποδύονται άλλα πράγματα, εκτεθειμένα είτε στο φως που καθαγιάζει είτε στο σκοτάδι που συγχωρεί. 

Αντί συμπεράσματος: 

Αυτά που δεν ζήσαμε, υπάρχουν και μάς βασανίζουν περισσότερο. Έρως γλυκόπικρος. Πρόκειται για επιθυμίες που δεν έλαβαν σάρκα αλλά παραμένουν σκέλεθρα, οστά και κρανία τεταπεινωμένα. Γιαυτό κάνουμε τέχνη, γι'αυτό γράφουμε, γι' αυτό ζωγραφίζουμε. Γι'αυτό γρατζουνάμε το κενό. Γι' αυτό δημιουργούμε. Για να υπηρετήσουμε τη σιωπή. Το παιχνίδι είναι εκ των προτέρων χαμένο. Όμως εμείς επιμένουμε μήπως και δώσουμε σ' όλα αυτά τα φαντάσματα υπόσταση. Έρως καταδικασμένος. Εκτεθειμένος. Αναστημένος.