Σεληνιασμός και Ερμηνεία, η ζωγραφική του Άγγελου Σπάρταλη

"Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία οδηγεί και το προλεταριάτο
στο ίδιο επίπεδο ηλιθιότητας με την αστική τάξη."
Flaubert

Ο Picasso, της αναρχικής περιόδου, έλεγε συχνά πως το γούστο είναι ο πιο μεγάλος εχθρός της δημιουργικότητας. Εννοώντας πως διακοσμώντας, διευθετώντας τα πράγματα δεν έχεις χρόνο να δημιουργήσεις καινούρια. Αυτό υπήρξε λίγο ως πολύ η ιδεοληψία της avant garde: το καινούριο. Αυτό που θα προκαλέσει σοκ στο κοινό και θα βγάλει γλώσσα στη κατεστημένη αισθητική, στο “ωραίο”. Το οποίο με τη σειρά του ως ωραίο, απονέμει τιμές στην “ώρα”, την εποχή σημαίνοντας πως έχει ολοκληρώσει το χρόνο του, έχει γίνει “ώριμο”. Η νεωτερικότητα εν ολίγοις πόνταρε όλα της τα κέρματα στο μέλλον. Στις μέρες μας πάλι ο μετανεωτερικός χυλός-συρμός αποθεώνει το τώρα, αρνούμενος πεισματικά στο παρελθόν την ύπαρξή του. Αδυνατώντας να καταλάβει πως χωρίς να πληρώσεις το φόρο του χθες δεν έχεις καμία πιθανότητα να αξιοποιήσεις τους χυμούς του σήμερα.

Η τέχνη της Αθήνας τέλος-για να μη χρησιμοποιήσω τον βαρύγδουπο όρο “νεοελληνική τέχνη”- παραδέρνει χρόνια, ανάμεσα σε μια ψευδοπρωτοπορία χωρίς κανένα πνεύμα ανατροπής ή αμφισβήτησης και σε ένα “καλό γούστο” τόσο δεξιοτεχνικό ώστε να πληρώνεται δυσανάλογα ακριβά από όσους αφελείς ή αμαθείς έλκονται από τη σαγήνη του. Με άλλα λόγια βιώνουμε τη νοτιοβαλκάνιά μας επαρχιωτίλα παίρνοντας πολύ σοβαρά τους αστείους εαυτούς μας, μήπως και οι άλλοι, οι απέξω από τη βαλκανική περιφέρεια, μας αντιμετωπίσουν με την ανάλογη σοβαρότητα. Δηλαδή ζούμε την πραγματικότητα σαν θέατρο, αφού δεν μπορούμε, μας λείπουν η ευαισθησία και ο αυτοσαρκασμός, να κάνουμε θέατρο, ήγουν τέχνη, την πραγματικότητά μας. Αυτή είναι η μέγιστη κρίση που σοβεί εδώ και δεκαετίες στον τόπο. Οι άλλες έπονται. Και, σας διαβεβαιώ, είναι πολύ μικρότερης σημασίας. Υστερικοί λόγω τηλεοπτικής αγωγής, επιδεικτικά αγράμματοι -τα διάβασαν όλα αντί για εμάς οι αρχαίοι ημών πρόγονοι- ομφαλοσκοπικά εγωπαθείς στήσαμε βραχύβιους ατομικούς παραδείσους για να εισπράξουμε τώρα μια συλλογική κόλαση. Χωρίς στοιχειώδη αλληλεγγύη, πολιτικά ανακλαστικά, πνεύμα μαθητείας και προσφοράς, σεβασμό του άλλου, χωρίς τρόμο Ιστορίας, χωρίς θεσμούς και αξιοκρατία πορευόμαστε πανικόβλητοι, αλλά και γεμάτοι μίσος για το διπλανό και περιφρόνηση για τον εαυτό μας.

Σ'αυτό το κλίμα η τέχνη δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά άλλοθι ή πάρεργο και ο καλλιτέχνης, ο τελευταίος τροχός ενός συστήματος που έφτασε στα όριά του. Η πολιτεία, πανικόβλητη εμπρός στα ερείπια, τη λειψανδρία και τη παταγώδη αποτυχία της δε θα σκεφτόταν βέβαια την ευαισθητοποίηση του ζαλισμένου κοινού και τη τέχνη! Γι'αυτό την αφήνει στους νεόπλουτους -όταν οι τελευταίοι δεν αγοράζουνε ομάδες- ή στους εμπόρους. Είναι χαρακτηριστικό όλων των ανωτέρω, αφενός ότι επί πάμπολλα έτη ως υπουργοί πολιτισμού διορίζονται οι πλέον άμουσοι του κοινοβουλίου και αφετέρου ότι θεσμικά ο πολιτισμός αθροίζεται ισότιμα με το ποδόσφαιρο.

Μέσα σ'όλα αυτά τι γυρεύει κάθε τόσο ο Άγγελος Σπάρταλης και μας ταράζει τον ύπνο πετώντας κι από ένα βότσαλο στη νυσταλέα μας λίμνη; Άλλοτε ένα φιλμ, άλλοτε ένα πειραματικό βίντεο, άλλοτε μια έκθεση ζωγραφικής, άλλοτε μια δράση πολυμέσων, άλλοτε ένα πολυθέαμα στο οποίο ο λόγος και η εικόνα αγωνίζονται για να αποδείξουν πως περισσότερα πράγματα τους ενώνουν παρα τους χωρίζουν. Το (ξανα) λέω ευθέως: ο Σπάρταλης είναι ανάμεσα στους ελάχιστους που εξακολουθούν να υπερασπίζονται την κουρελιασμένη σημαία της avant garde, την τιμή των εικόνων που αντιστέκονται στην τηλε-χυδαιότητα σ'έναν τόπο που έχει προ καιρού παραδοθεί.

Η ενότητα που εκθέτει στο Titanium λέγεται “από τη Γη στη Σελήνη” και περιλαμβάνει πίνακες ζωγραφικής που αναφέρονται στα ροκ χρόνια του '70, μια περίοδο που την έζησε ως πιτσιρίκος (γεννήθηκε το 1973). Τι συμβαίνει εδώ; Μέσα από βαριά μπιτούμ χρώματα, γαιώδεις αποχρώσεις και τίντες νευρικών πινελιών ο καλλιτέχνης – πολύμπριζο Σπάρταλης ερευνά τη γενεαλογία των εικόνων που μας έφεραν κυριολεκτικά και μεταφορικά ως εδώ: από τη Γη (Χαναάν, hortus conclusus, promised Land, Γη της Επαγγελίας) στη Σελήνη (Σεληνιακό τοπίο, σεληνιασμός, μεταφορά του Αρμαγγεδώνα). Παράλληλα, μελετά το μέσο που διαμόρφωσε την ανάλογη αισθητική και που οπτικοποίησε την κυρίαρχη ιδεολογία της εποχής: την τηλεόραση. Το “καλό γούστο” της χούντας που λέγαμε, το οποίο επιβιώνει ως σήμερα, ο εμβληματικός Γρηγόρης Λαμπράκης λίγο πριν ο Jean-Louis Trintignant καταπιαστεί με το αίνιγμα της δολοφονίας του, ο Neil Armstrong να περπατάει στη Σελήνη, η ακύμαντη Αστερόεσσα, τα σύμβολα ενός καιρού που τόλμησε να καθαιρέσει τα σύμβολα και να δημιουργήσει καινούρια. Ο ζωγράφος εδώ λειτουργεί ως χειρουργός και ως ιστοριοδίφης: Ανατέμνει το παρελθόν χωρίς να το φοβάται, “εγχειρίζει” τις διαμεσολαβημένες εικόνες του, προτείνει οπτικές ερμηνείες σε σχέση με τα “πως” και τα “γιατί” του ιστορικού παρελθόντος. Αν ο Lichtenstein το '60 εμιμείτο το ράστερ των εντύπων στους πίνακές του για να μεταφέρει ή να σαρκάσει την αίσθηση της μηχανικής εικόνας, ο Σπάρταλης σ' αυτά τα έργα των δύο-τριών τελευταίων ετών οικειοποιείται με ανάλογους στόχους το pixel της τηλεόρασης, την αναίσθητη πραγματικότητα της τηλεπληροφορίας, το “δράμα” μιας εικόνας που δεν κρύβει τίποτε από πίσω της. Που είναι ένα δέρμα χωρίς σάρκα. Ίσως γι'αυτό και δεν πονάει, ούτε χαίρεται για τίποτε.

Κι εδώ ο επίλογος των προσπαθειών του ζωγράφου. Το απλό όσο και βαρυσήμαντο γεγονός πως ο Άγγελος Σπάρταλης, βραβευμένος σκηνοθέτης και mixted media artist αγαπάει και πιστεύει ακόμη στη ζωγραφική. Αρκεί βέβαια η ζωγραφική να μην αρκείται σε διακοσμητικές – συναισθηματικές διευθετήσεις αλλά να παίρνει θέση στα ζητήματα της εποχής. Να προτείνει την αισθητική σαν επανάσταση. Αντί δηλαδή να μιμούμαστε φερ'ειπείν τον Goya ή τον Courbet, να σκεφτούμε καλύτερα πως θ'αντιμετώπιζαν ο Goya ή ο Courbet τη σημερινή κατάσταση. Σίγουρα όχι με τους τρόπους της εποχής τους. Βλέπετε η δημιουργικότητα δεν υποτάσσεται σε a priori κανόνες αλλά φτιάχνει καινούριους ερμηνεύοντας και προχωρώντας. Αυτό είναι η δική της προσφορά στην υπόθεση του “ωραίου”.

Μάνος Στεφανίδης
16 Αυγούστου, Neuchâtel

ΥΓ. “Οι φωτογραφίες μπορεί να μην λένε ψέματα, οι ψεύτες όμως μπορούν να φωτογραφίζουν.”
Lewis Hine

Βιβλιογραφία : Peter Burke, ΑΥΤΟΨΙΑ, Οι χρήσεις των εικόνων ως ιστορικών
μαρτυριών, Εκδ. Μεταίχμιο, μεταφρ. Αντρέας Π. Ανδρέου, 2003