ΚΕΘΕΑ - ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ

Γιάννης Τζερμιάς
Οιδίπους και Σφίγγα

Η τέχνη είναι, πάνω απ' όλα, μια διαδικασία επικοινωνίας και αλληλοδιάδρασης. Οργανώσαμε αυτή την έκθεση των περίπου εκατόν καλλιτεχνών έχοντας κατά νου πως πιο σημαντικό από την αισθητική επάρκεια των όποιων έργων είναι η επικοινωνιακή, η κοινωνική τους δυνατότητα. Το στοιχείο της προσφοράς που a priori εμπεριέχει κάθε έκφραση, κάθε δημιουργία. Αλλιώς όλα βυθίζονται γλυκά και τελεσίδικα σ' ένα εγωτικό και ναρκισσευόμενο τέλμα. Αντίθετα μ' ενδιαφέρει προσωπικά, όπως ενδιαφέρει και τους φίλους του ΚΕΘΕΑ, εκείνη η τέχνη που ενώνει το “εγώ” με το “εμείς” και που δίνει συμβολικά τα μέσα για να βγούμε από το αδιέξοδο που βρισκόμαστε ως κοινωνία εδώ και χρόνια. Καταφέραμε να φτιάξουμε μια πατρίδα που αποτελείται από μυριάδες ατομικούς παραδείσους σε μια αναπόφευκτη συλλογική κόλαση. Και τώρα τι γίνεται; Πάλι θα αυτοπαραμυθιαστούμε παίζοντας τους ίδιους βαρετούς ρόλους, επαναλαμβάνοντας τετριμμένες κοινοτοπίες;

Πάλι θα λατρέψουμε το είδωλο του σταρ καλλιτέχνη που ομφαλοσκοπεί μακάρια πασπαλισμένος από την ληθαργική χρυσόσκονη των ΜΜΕ; Γιατί αν έχει τεράστιες ευθύνες η πολιτική τάξη για την κατάντια του τόπου, έχει ανάλογες και η πνευματική ηγεσία. Έχουν δηλαδή κι όλοι αυτοί που έβαλαν παραπάνω το “ταλέντο” ή τη “σταδιοδρομία” τους από τη μοίρα και το μέλλον του τόπου. Που ξέχασαν το παιδαγωγικό τους χρέος προς τους νεότερους, που εγκατέλειψαν τους εφήβους στην ηλιθιότητα της τηλεόρασης και την έωλη φθήνια των κυρίαρχων καταναλωτικών μοντέλων. Που ανέχθηκαν να γιγαντώνεται γύρω τους ο Λεβιάθαν των παραισθησιογόνων χωρίς ν' αντιδράσουν , χωρίς να καταγγείλουν, χωρίς να διαταράξουν ούτε για λίγο την ιδιωτική τους ευωχία, τη νιρβάνα τους. Ώσπου φτάσαμε εδώ που φτάσαμε. Στο να έχει κάθε Ελληνική οικογένεια έναν τουλάχιστον χαμένο στον παραισθησιακό κόσμο των ναρκωτικών· στον τεχνητό παράδεισο του θανάτου.

Χωρίς συγκεκριμένη, τολμηρή και ανοιχτόμυαλη πολιτική από πλευράς κράτους, χωρίς ανακλαστικά από πλευράς πολιτών, χωρίς σταθερούς μηχανισμούς πρόληψης, θεραπείας, επανένταξης, χωρίς πρόνοια και γενναίες πιστώσεις για το ζοφερό αύριο.

Αυτή η έκθεση, οι “Ορίζοντες” θέτει το δάχτυλο επί των τύπων ενός από τα άμεσα και καταστροφικά προβλήματα της Ελλάδας σήμερα. Μιας Ελλάδας που αγωνίζεται να περισώσει το χρεοκοπημένο αν και πανάκριβο πολιτικό της προσωπικό αλλά αφήνει αβοήθητη τη νεολαία της να καταρρέει στους παράδρομους της Ομόνοιας και του Πολυτεχνείου, σαν ζωντανό φάντασμα της πιο πικρής ματαίωσης. Γι αυτό δράσεις σαν αυτές του ΚΕΘΕΑ δεν είναι απλώς απαραίτητες, είναι πολύτιμες για την αξιοπρέπεια και τον αυτοσεβασμό όλων μας. Για την χαμένη μας συλλογικότητα. Οι δημιουργοί που συμμετέχουν, δεν έρχονται σαν βαρύγδουπες υπογραφές αλλά ως συνειδητοποιημένοι πολίτες και ως άνθρωποι που αγωνιούν για τον τόπο. Επίσης κατεβλήθη προσπάθεια να συγκεντρώσουμε πολύ σημαντικά έργα, αντάξια της ανθρωπιστικής αποστολής τους. Φιλοδοξία μας είναι να στήνουμε μια πολύ σημαντική έκθεση προσκαλώντας να πάρει μέρος το καλύτερο, το πιο ευαίσθητο κομμάτι του καλλιτεχνικού μας δυναμικού. Ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, ελαιογραφίες και σχέδια, μικρά και μεγάλα έργα, συγκροτούν μια σύγχρονη δυναμική πινακοθήκη την οποία συγκροτούν από τώρα οι κλασικοί του αύριο. Επαναλαμβάνω: οι κλασικοί του αύριο που εσείς έχετε την δυνατότητα να γνωρίσετε και ν' αποκτήσετε σήμερα.

Εφόσον η τέχνη αποτελεί την τελευταία, διαχρονική μας αξία· την ύστατη, αληθινά επαναστατική δύναμη... τη δύναμη όλων μας...

ΥΓ.

Κυνηγέ,

υποπτεύομαι γιατί σκοτώνεις τα πουλιά.

Τα απωθημένα σου φτερά εκδικείσαι.

Κική Δημουλά

«Ηρέμησε λοιπόν. Έχω κι εγώ ένα σωρό απωθημένους ουρανούς μα δεν σκοτώνω άστρα...». Σ' αυτόν τον τόπο αγαπητοί, θάλλει, ακόμη, μεγάλη ποίηση. Ερήμην όλων των ισοπεδωτικών μηχανισμών της εξουσίας, ερήμην των απειρόκαλων πολιτικών και των ανυποψίαστων πολιτικών τους. Τι να κάνουμε; Ο τρόμος της υψηλής δημιουργίας δεν καταδέχεται να γίνει σύνθημα, λαϊκιστική προπαγάνδα, εύκολη ατάκα, συνταγή ευτυχίας. Εγώ πάλι περισσότερο από τον καλλιτέχνη ψάχνω τη στάση του. Την υπερηφάνειά του. Την ικανότητά του να περιφρονεί και να μην υπαλληλοποιείται. Να μην φοβάται κανέναν δόλιο άρχοντα ούτε τους δόλιους τους υπασπιστές του, ανύπαρκτους τελικά στο ξεδίπλωμα της ιστορίας. Γιατί ο αληθινός δημιουργός την ιστορία μόνο φοβάται και σ' αυτή λογοδοτεί. Όσο για εκείνους που έσπευσαν να διακηρύξουν θριαμβευτικά τον θάνατο (της ιστορίας), έσσεται ήμαρ. Όποιος κατέστησε τον εαυτό του νεκροθάφτη ας μην διαμαρτύρεται που συναλλάσσεται αποκλειστικά με πτώματα.

Μια στάση ζητώ, ένα όχι. Και βλέπω τους πάντες, σχεδόν, γύρω μου να προτείνουν οι ίδιοι την τιμή της αγοραπωλησίας τους πριν καν τους ζητηθεί. Για ένα τόσο δα, εφήμερο φλασάκι προβολής για μια σταλίτσα ικανοποίησης του πιο αξιοθρήνητου εγωισμού. Όλα κι όλα... Ο καλλιτέχνης οφείλει να είναι εγωιστής, δηλαδή αμείλικτος με τον εαυτό του. Εγωπαθής μόνο δεν πρέπει να είναι, επειδή τότε υπερέχει η ανασφάλεια της αδυναμίας του. Εκτός κι αν μόνος αυτός και αποκλειστικά έχει απωθημένους ουρανούς. Ε, τότε ίσως αυτός ο μαγικός στίχος της Κικής μπορεί να τον βοηθήσει: Η νεκροψία όλης αυτής της καντεμιάς έδειξε πως τα μόνα καλότυχα φτερά τα είχε η ματαιότης.

Το δράμα, πάλι, με την ελληνική τέχνη είναι ότι δεν ανταποκρίνεται άμεσα και ανοιχτά προς την ελληνική κοινωνία απ' όπου και προέρχεται. Υπάρχει ερήμην της. Ένα κουβάρι θεσμών, εξουσιών, μηχανισμών, υπουργείων συνωμότησαν, θαρρείς, για να οδηγηθούμε σ' αυτή τη μικρή τραγωδία· σ' αυτό το σιωπηρό μέσα πένθος. Κοντεύει ήδη μισός αιώνας από την «χαμένη άνοιξη» του '60 που διαφαινόταν μια κάποια πολιτιστική αναγέννηση πριν τον κλαυσίγελο της δικτατορίας. Έπειτα ήρθαν οι μάνατζερ, οι «δημοτικιστές», οι «καθαρολόγοι», οι «εχθροί» του Ελγίνου, οι εκσυγχρονιστές και οι λιανικές επιγαμίες πολιτισμού και αθλητισμού. Αφού πρώτα ευνούχισαν τη γλώσσα ώστε να λες «Δόξα τω Θεώ» αλλά να μην μπορείς να το γράψεις -εκτός κι αν σας αρέσει το παρακείμενο δοτικό τέρας- έθισαν έναν ολόκληρο λαό στη μεθαδόνη της ευκολίας, στο «δικαίωμα» της ήσσονος προσπάθειας, στην ηθική της αγοράς και στο αγοραίο μιας ηθικής που μεταβάλλεται ανάλογα τις περιστάσεις...

Έτσι, ο καλλιτέχνης έγινε πια κομμάτι του συστήματος. Το άλλοθί του, η υψηλή του δικαιολογία, η ευκολία του και η διασκέδασή του. Το κερασάκι σε μια τούρτα με «γεννήματα εχιδνών» στο εσωτερικό της, για να θυμηθούμε την ποιητική έκφραση των Μακαρισμών. Ίσως γι' αυτό είμαι τόσο σκεπτικιστής απέναντι στη μυθολογία των μεγάλων σόου και των πανάκριβων παραγωγών που όμως αποπνέουν την κρατική περί τέχνης άποψη, όσο κι αν υποδύονται την avant-garde. Επειδή το ελεύθερο φρόνημα του καλλιτέχνη υποδουλώνεται στη δεσμευτική παραγγελία του manager. Στην εποχή των εικόνων και στη δεσποτεία των μέσων χρειαζόμαστε όσο τίποτε άλλο στάσεις και ρήξεις. Περισσότερο από το να συμμετάσχει ο Χ δημιουργός φερ' ειπείν στην «πολιτιστική Ολυμπιάδα», είναι πιο σημαντικό να καταδείξει ο ίδιος με τη στάση του τα κενά, τις αντιφάσεις και την, εντέλει, υποκρισία μιας τέτοιας σύλληψης. Την ξεθυμασμένη της μεγαλομανία, τον αφόρητο επαρχιωτισμό της, την εγγενή σύγκρουση μίζερης άγνοιας και επιθετικού νεοπλουτισμού.

Ο δημιουργός καλείται, αντί να είναι μοναδικός θεατής στο αλωνάκι του εαυτού του, να γίνεται ο πρωταγωνιστής στο θέατρο του κόσμου· και η τέχνη του να είναι ταξική, δηλαδή εναντίον της ομοιομορφίας, της προβλέψιμης τάξης και ασφάλειας που «εγγυάται» η όποια εξουσία. Ας κρατήσουν αυτοί τη διακόσμηση, τη «συγκίνηση», την αναπαράσταση και το μελό για τον εαυτό τους. Εμείς θέλουμε το μέλι της στάσης και την κίνηση της ανατροπής, Και αυτή η κοινωνία έχει ανάγκη θεμελιωδών ανατροπών τώρα. Αλλιώς θα βουλιάξει στην πιο καταναλωτική απάθεια και στο πιο φαντασιακό τίποτε· σαν το αμερικανικό σινεμά και την ονείρωξή του, που τα ξεχνάς μόλις εγκαταλείψεις την αίθουσα.