Δημήτρης Μανουσέλης

"Αγγελικό και μαύρο φως" 

 Ζωγραφική της στοχαστικής λιτότητας

Αύριο, Σάββατο, στη μία το μεσημέρι. Ξενάγηση στην γκαλερί του Γιώργου Κλουβάτου, στο ισόγειο του Saint George Lycabettus hotel. 

"... Σ' έναν κόσμο που δεν ξέρει από φως, είμαι σίγουρος πως δεν θα με γνώρισαν..." γράφει κάπου ο Νίκος Γκάτσος. Το φως, όχι η απλή θέαση του αλλά η βαθύτερη συνείδηση της ουσίας του αποτελεί την απαρχή του ανθρώπινου πολιτισμού. Αυτό που έλεγε χαρακτηριστικά ο Καζαντζάκης "να κάνουμε την ύλη πνέμα". Και βέβαια τι άλλο είναι η ζωγραφική παρά αυτή η ασίγαστη μάχη ανάμεσα στο σκοτάδι που θέλει να κυοφορήσει το φως και στο φως που θέλει να καθυποτάξει το σκοτάδι;

Μιλώντας τώρα πιο συγκεκριμένα για τα ζωγραφικά έργα ενός ποιητή της εικόνας όπως είναι ο Δημήτρης Μανουσέλης, θα υπογράμμιζα τη συνύπαρξη ενός στοιχείου οραματικού με εκείνη την κρυμμένη αρχιτεκτονική που a priori οφείλει να διεκδικεί κάθε εικαστική αφήγηση. 

Από την άλλη πλευρά δεν κουράζομαι να επαναλαμβάνω ότι ο πολιτισμός μας, και ιδιαίτερα ο σύγχρονος, αποτελεί μείζον, πολιτικό όπλο για τη χώρα. Είναι ένα είδος ασπίδας απέναντι στην οποιαδήποτε πραγματική ή συμβολική επιβολή. Με τον ίδιο τρόπο που δικαίωσε και υπερασπίστηκε την Ελληνική Επανάσταση ένας απλός πίνακας, το έργο του Ντελακρουά "Η καταστροφή της Χίου". Ή,τον ισπανικό εμφύλιο η "Γκουέρνικα" του Πικάσο. Πολύ καλύτερα από στρατούς και κανόνια. Τεράστια η δύναμη της τέχνης και ψηλαφητή η αδυναμία της (μικρο)πολιτικής. Πόσο μάλλον που σήμερα μιλάμε για τον πολιτισμό  του Ελληνισμού της διασποράς. Αυτόν δηλαδή που ούτε περικλείεται αλλά ούτε και περιορίζεται από το συχνά ανέτοιμο και ανέμπνευστο, ελλαδικό κράτος. Τα λέω όλα αυτά επειδή ακριβώς κι ο Δημήτρης Μανουσέλης ανήκει στη νεότερη γενιά των Ελλήνων "διασπόρων" όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο αείμνηστος Γιάννης Κουνέλλης. 

Τί όμως επιδιώκει ο ζωγράφος αυτός επιμένοντας στο αφηρημένο ιδίωμα τόσο στα τελάρα ή τα χαρτιά του όσο και στις γλυπτικές του κατασκευές; Με την αφαίρεση στη ζωγραφική η επιφάνεια γίνεται βάθος και η αντανάκλαση ή ο αντικατοπτρισμός καταβύθιση. Οι εικόνες δεν είναι πια κάπου εκεί έξω, αλλά εδώ μέσα μας, βαθιά. Οι εικόνες δεν συγκροτούν πλέον μιαν αφήγηση απλώς αλλά ένα παραλήρημα, μία ενέργεια, ένα βιο - ψυχογράφημα Είναι μια διαδικασία και όχι ένα αποτέλεσμα. Είναι το αόρατο που αγωνίζεται και αγωνιά να καταστεί ορατό, χωρίς όμως να απολέσει το οντολογικό του μυστήριο. Όχι ένα συμβάν αλλά ένα γίγνεσθαι. Η αφηρημένη τέχνη προέκυψε βέβαια από την αναλυτική διαδικασία του Cézanne ως προς τα οπτικά φαινόμενα και τη νοητική λειτουργία της όρασης... όμως η Αφαίρεση μεγαλούργησε με το τέλος του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου κυριαρχώντας σε κάθε μορφή πρωτοπορίας αλλά και ενίοτε ακαδημαϊσμού. Εμφανίζεται όθεν σαν μία εκτονωτική, απελευθερωτική διαδικασία που απαλλάσσει τον δημιουργό από όλες τις παρεμβάσεις του παρελθόντος εγχειρίζοντας του εκείνη την ελευθερία που δρα πέρα από τα όρια, συχνά ερήμην των ορίων. Η Αφαίρεση είναι μία θεολογία χωρίς Θεό, μία φαινομενολογία χωρίς ρασιοναλισμό. Η απεικόνιση, όχι του αόρατου αλλά του ανίδωτου ή, όπως θα έλεγε ο Νίκος Καρούζος, "να παγιδεύει στο αόρατο στην ορατότητα". Ο ζωγράφος του abstrait μοιάζει με τον τυφλωμένο Οιδίποδα. Δεν χρειάζεται να βλέπει, επειδή ξέρει... 

Ο περίφημος, αμερικανικός, αφηρημένος εξπρεσιονισμός και πιο συγκεκριμένα η σχολή της Νέας Υόρκης, ολοκληρώθηκε αισθητικά στηριγμένος στην δημιουργική σχέση ή την αντιπαράθεση καλλιτεχνών όπως ο Rothko, o Clifford Still, ο Newman αλλά και οι δικοί μας William Baziotes, Chryssa, Steven Antonakos,  Mike Lekakis, Θεόδωρος Στάμος, Jean Xeron και πάμπολλοι άλλοι. Ο Δημήτρης Μανουσέλης, νεότερος ζωγράφος και αρχιτέκτονας που είναι εγκατεστημένος στη Νέα Υόρκη από δεκαέξι ετών, αποτελεί σαφώς γόνιμο παρακολούθημα τους. Μια συνέχεια που οφείλουμε να γνωρίσουμε και να αναγνωρίσουμε. Επειδή η ζωγραφική του ακουμπώντας σε αυτήν την πολύ στέρεη παράδοση της σχολής της Νέας Υόρκης διακρίνεται για την δομική της επάρκεια και την αισθητική της επάρκεια. Αν στην διεθνή γλώσσα της αφαίρεσης χρωστάει ο Μανουσέλης την εμμονή στην αποκάλυψη όλων όσα  δεν αφορούν στην απλή όραση ή την προφάνεια των πραγμάτων, στην ελληνική του μνήμη αποδίδω την κομψότητα των συνθέσεων και αυτή την ικανότητα, μέσα από τον μινιμαλισμό και τον ρασιοναλισμό, να ιχνηλατεί ψυχικά πάθη, ψυχικά βάθη και, πρωτίστως, υπαρξιακή αγωνία. Άλλα του χαρακτηριστικά γνωρίσματα η διαφάνεια και η λιτότητα της σύνθεσης, το ακαριαίο της γραφής, η δυναμική κίνηση της φόρμας. Ο ίδιος κάποτε δήλωσε:

"...Ελπίζω η εργασία μου να έχει μία απήχηση και να δώσει μία ευχάριστη αισθητική εμπειρία στους ενδιαφερομένους κι αυτός είναι ουσιαστικά και ο κύριος λόγος για τον οποίο εργάζεται ο καλλιτέχνης, να προσφέρει μέσα από το δικό του έργο και με τη δική του τέχνη, κάτι κοινωνικά ωφέλιμο. Να παρουσιάσει μια όμορφη αισθητική και ψυχική εμπειρία. Οι πίνακες μου, με γραμμικό υπόβαθρο δείχνουν μια διαφορετική διάσταση του χώρου και του χρόνου που είναι κάπως δυσνόητη στο ευρύ κοινό. Η τέχνη σαφώς δημιουργείται και αποτείνεται σε όλους τους ανθρώπους αλλά  για ορισμένων ειδών τέχνες, μία θεωρητική γνώση βοηθάει  για την εκτίμηση ενός αφηρημένου έργου τέχνης..."

Ο Μανουσέλης είναι μινιμαλιστής με εξπρεσιονιστικό όμως ταμπεραμέντο. Δίνοντας έτσι ένα μάθημα μνημειακής λιτότητας, ζωγραφικής ενδοσκόπησης και στιβαρού στοχασμού. Θα ονόμαζα τα έργα του "τέχνη της ελεγχόμενης απελπισίας", αν δεν φοβόμουν τη μεγαλοστομία της έκφρασης. Ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει με "μπεκετικό" τρόπο την απώλεια του χώρου ως υπαρκτική απόδειξη της απώλειας της μνήμης. Εκεί που κάποτε ήταν τα πράγματα, ορατά και αναγνωρίσιμα... τώρα στέκουν τα φαντάσματα τους, η ερημία του κενού. Έτσι ώστε η ζωγραφική να γίνεται η εγκυρότερη ελεγεία του ανθρώπινου δράματος. Και αυτό δεν είναι λίγο...