Για την Κατερίνα Αγγελάκη Ρούκ

Από το περιοδικό Νέο Επίπεδο και το αφιέρωμά του στη Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ.
Του Μάνου Στεφανίδη.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ ΠΟΥ ΑΣΧΗΜΥΝΕ

Κανείς είναι ποιητής μόνο στη χώρα της μεταφοράς
Wallace Stevens



"Αν τουλάχιστον πίστευα στον Θεό
ο χωρισμός από το σώμα σου
-το σώμα μου-
Θα 'ταν προσωρινός
κι ο θάνατος δε θα 'χε
άλλες συνέπειες"
Κ.Αγγελάκη-Ρουκ





Είναι το ποίημα ένα κομμάτι -έστω, εξιδανικευμένο – της πραγματικότητας, μια παγωμένη φέτα ζωής, όπως λόγου χάρη μια φωτογραφία; Οι φωτογραφίες, υπογραμμίζει η Susan Sontag στην εξαίρετη μελέτη της On Photograph δεν είναι προτάσεις για τον κόσμο, όσο τμήματα του, μινιατούρες της πραγματικότητας τις οποίες ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει ή να αποκτήσει. Μ’ άλλα λόγια η φωτογραφία επιμένει αξιωματικά πως κατέχει την αλήθεια κι ας είναι απλώς η ψευδαίσθηση της. Επίσης λειτουργεί ως προς την πραγματικότητα με σχέσεις απόλυτης ιδιοκτησίας σαν το πιο απτό θαύμα, το ιερό μηχάνημα του μοντερνισμού. Πάλι η Sontag: « Οι φωτογραφίες έχουν αξία γιατί δίνουν πληροφορίες: Ενημερώνουν κάποιον για το τι υπάρχει, κάνουν μια απογραφή. Για τους κατασκόπους, τους μετεωρολόγους, τους ιατροδικαστές, τους αρχαιολόγους και άλλους επαγγελματίες της πληροφορίας, η αξία τους είναι ανεκτίμητη…..» (Περί Φωτογραφίας, εκδόσεις του περιοδικού ΦΩΤΟγράφος, Αθήνα 1993, μτφρ. Ηρακλής Παπαϊωάννου, σελ 31).Η φωτογραφία αποτελεί έτσι το αναμφισβήτητο φετίχ της μικροαστικής ηθικής και αισθητικής. Το όπλο της για να διαπλεύσει τα σκοτεινά μυστήρια του κόσμου.
Το ποίημα πάλι έρχεται από πολύ μακριά, πολύ παλιά και κατευθύνεται ακόμη μακρύτερα, φέρει το διαρκές πένθος του ανθρώπινου πολιτισμού συγκροτώντας ταυτόχρονα την παραμυθία του. Έχει την κομψότητα να προσεγγίζει την αλήθεια, χρησιμοποιώντας ψεύδη ως ζωτικές βακτηρίες. Η ποίηση γενικότερα, δεν επιτρέπεται να είναι τίποτε άλλο παρά το λεκτικό απείκασμα του θανάτου, το σκάφανδρο για να βυθιστεί κανείς στην ανυπαρξία με αξιοπρέπεια αφού απήλαυσε το μοναδικό δώρο της όποιας ύπαρξης. (εξ ου και το πένθος).
Ο συνειδητός ποιητής –και εν προκειμένω μια ποιήτρια υψηλών δυνατοτήτων όπως είναι η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ -γράφει αποκλειστικά για τον θάνατό του. Αν έχουν εν τω μεταξύ προκύψει θριαμβικοί έρωτες, πτώσεις με μακάρια μέθη, τύρβη ζωών αδαπάνητων, ταξίδια στο πραγματικό ή το ανύπαρκτο, σώματα που καίγονται από μυστικές φωτιές και ιστορίες με πρίγκιπες σε μικροσκοπικούς πλανήτες ή παράξενα ζώα σε κοραλλιογενή νησιά, τόσο το καλύτερο! Ο ποιητής όμως ούτε στιγμή δεν χάνει τον στόχο του επειδή γνωρίζει πως η ποίηση είναι ο σταθερός εντολοδόχος του θανάτου στο παροδικό ντομίνιο της ζωής:

Ο άγγελος είναι έναστρος από μέσα

κι απέξω σκοτεινός για να βυθίζεται
στο μαύρο και να μη φαίνεται.
όταν φοβεροί αέρηδες
θαλάσσιοι με τρίζουν
το μαύρο πηχτό άυλο του αγγέλου
γίνεται έρεβος
μέσα μου. (…)



Αγγελικά Ποιήματα 1978



Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ παρότι πρωτοδημοσίευσε ποίηση το 1956 στο περιοδικό «Καινούργια Εποχή», όταν ήταν μόλις 17 ετών, κατ’ ουσίαν επιβάλλεται ως κυρίαρχη ποιητική φωνή με την Πέμπτη της ποιητική συλλογή « Ο θρίαμβος της Σταθερής Απώλειας» Κέδρος, 1978. Ήταν τότε που η ποιήτρια εκόμισε μια πρωτότυπη θήλεια φωνή ανάμεσα στα κυρίαρχα άρρενα πρότυπα της σεφερικής παράδοσης αλλά και των ποιητών της λεγόμενης γενιάς της ήττας. Η ίδια ήξερε να μιλάει για τον έρωτα και τη φθορά του, το δράμα του σώματος που δεν ελπίζει σε ανάσταση και για το οντολογικό κακό της ύπαρξης μ’ έναν λυρισμό και μια δυναμική «αφήγηση» εντελώς διαφορετική από τα κυρίαρχα κλισέ. Οι αναφορές της, είναι περισσότερο οι μπήτνικ ποιητές, ο αγγελικός, εωσφορικός Ντύλαν Τόμας ή ο εορταστής, επαναστάτης της φθοράς και του εφήμερου Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι. Κι όλα αυτά σε μια «θηλυκή», ελληνική γλώσσα μακριά από φεμινιστικούς βερμπαλισμούς ή μεταμοντέρνες αφέλειες. Σπουδαία πράγματα δηλαδή που σήμερα μπορούν να επανεκτιμηθούν και να τοποθετηθούν στη σωστή τους βάση.

Φανερώθηκε πάλι η μελαγχολία εκείνη

όπως όταν τα νερά τραβιούνται

...................................................

(με παίρνει) η μελαγχολία του φόβου
το μόνο πια επικό στοιχείο της ημέρας

Οι μνηστήρες, 1984

Ποίηση αληθινή, άμεση σαρκώδης, με τα ζουμιά και τα κουκούτσια της σε ίσες αποστάσεις από το φως και το σκοτάδι από τον έξω και από τον μέσα κόσμο, ποίηση λυρικά οντολογική, όπως η κάθε μεγάλη ποίηση. Ιδού σύντομα η εξέλιξή της:
Οι «Μνηστήρες» της (Κέδρος 1984) αποσπούν το Β’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης το 1985 ενώ λίγο πριν η ποιήτρια κυκλοφόρησε τις μεταφράσεις της πάνω σε σύγχρονους Αμερικανούς ποιητές (εκδόσεις Ύψιλον, 1983) αποδεικνύοντας την χλωρή και διάφανη ευαισθησία της και στο χώρο της ποιητικής μετα-φοράς, όπως πρέπει να είναι μια σωστή μετάφραση. Ο Κοντιλιανός στο Insτitutio Oratoria ξεχωρίζει τα διάφορα είδη της translatio, της μεταφοράς δηλαδή, από την οποία προκύπτει το αγγλικό translation ήγουν μετάφραση.
Η ποίηση της Ρουκ η ζωή είναι μεγίστη μεταφορά και ο θάνατος η επονείδιστη μετωνυμία. Μόνο που η ίδια δεν αναλώνεται σε θρήνους αλλά επιλέγει ένα είδος καβαφικής ειρωνείας ως άμυνα.



 
Εν τω μηνί Αθύρ (Μνηστήρες)
……..
Με φαίνεται πως ο Λεύκιος μεγάλως θα αγαπήθη.
(Με την αγάπη μίλαγε
την έτρωγε, ανάπνεε
αυτή που του δινόταν .
Αυτός ποτέ
……

Ω, ναι αγαπήθη…

Κι όταν έπαψε τόσο πια ν’ αγαπιέται
επέθανε.)
Εν τω μηνί Αθύρ ο Λεύκιος εκοιμήθη.




Άψογος ενδόμυχος διάλογος ιδανικό μετα-κείμενο στο κειμενικό πρότυπο, εξαίρεση «φιλολογική» επεξεργασία μιας άπεφθης, λυρικής ύλης. Η Αγγελάκη-Ρούκ εδώ υπερασπίζεται σθεναρά όσο και πειστικά στη σταθερή απώλεια (της), απώλειά μας, ξέροντας πως δεν χωρούν εδώ ναρκισσισμοί και ωραιοπάθειες. Και πως η ποίηση πρέπει να είναι λιτή και άμεση σαν ξερό ψωμί… Αλλιώς ας μην υπάρχει. Εφόσον: «Το σώμα χωρίς το μύθο του ένα επιχείρημα που δεν πείθει…» Κι επίσης: "Τα ποιήματα δεν μπορούν πια να 'ναι ωραία αφού η αλήθεια έχει ασχημύνει"

Κ. Α.-Ρ.  

Υ.Γ. Και μια και μιλήσαμε στην αρχή αντιστικτικά για τη φωτογραφία ας κλείσουμε με το γνωστό μότο του Lewis Hine : «Οι φωτογραφίες μπορεί να μην λένε ψέματα, οι ψεύτες όμως μπορούν να φωτογραφίζουν»