Το αβγό και το τσόφλι του

 Σάββας Πουρσανίδης, Μπάντα, 2010 (λεπτομέρεια). 

Το έργο είναι κάρβουνο σε μουσαμά και έχει μήκος 9μ.!

Εκτίθεται ως το τέλος Νοεμβρίου στην Αποθήκη 9 του λιμένος Θεσσαλονίκης.

Αν πολιτισμός είναι ο καθολικός ιστός που συνέχει τις ανθρώπινες συλλογικότητες με τις δραστηριότητές τους, τότε και η εξουσία, ως μορφή διοίκησης και ελέγχου αυτών των δραστηριοτήτων, αποτελεί μια ακόμη εκδήλωση πολιτισμού (όπως εξάλλου η ιεροτελεστία του πολέμου, οι θρησκείες, η τέχνη, το δίκαιο κ.λπ.). Πρόκειται, πιο απλά, για ένα υποσύνολο που όμως έχει τη δυνατότητα να καθορίζει δραματικά τη λειτουργία του συνόλου, όπως ο υπηρέτης του κ. Πούντιλα στο θεατρικό του Μπρεχτ, ποδηγετεί το αφεντικό του.

Η τέχνη, πάλι, αφορά σε πολύτιμες ατομικότητες που όμως μπορούν να μιλήσουν καίρια -και έγκαιρα- εκ μέρους του συνόλου. Και μάλιστα μ' έναν τρόπο που αδυνατεί να μιμηθεί η εξουσία και οι φορείς της (όσο κι αν θα το ήθελαν). Θυμηθείτε για παράδειγμα τον καταλυτικό ρόλο που έπαιξε τότε η λιτή δήλωση του Σεφέρη εναντίον των συνταγματαρχών. Επίσης η τέχνη, ως υποσύνολο του πολιτισμού όπως είπαμε, εκφράζει κατά βάθος ένα modus moriendi (μια στάση ως προς το θνήσκειν), ενώ ο πολιτισμός αποτελεί σταθερά κατάφαση, ένα modus vivendi.

Και η εξουσία όμως, το σύστημα δηλαδή ελέγχου των ανθρώπινων συλλογικοτήτων, ενδιαφέρεται για ευρύτερες καταφάσεις και γι' αυτό αναφέρεται μεν αξιωματικά στον «λαό», αντιμετωπίζοντάς τον όμως στην εκπτωτική του διάσταση.

Άλλοθι της εξουσίας, όπως υπογραμμίζει και ο Μακιαβέλι, αποτελεί το γεγονός πως και η δημαγωγία και ο λαϊκισμός και το πολιτικά συμφέρον αποτελούν πολιτιστικά επιφαινόμενα των ζευγών πόλις-πολίτης και πολιτισμός-πολιτική. Κατά βάθος, λοιπόν, η εξουσία διαχειριζόμενη συλλογικότητες και προσβλέποντας σε υποκείμενα -στα καθ' ημάς ο Weber δεν πολυβοηθάει θεωρητικά εφόσον πρόκειται χυδαϊστί για «ψηφαλάκια»- αντιπαρατίθεται μοιραία προς την τέχνη και την εγγενή τάση της να την αμφισβητεί διεκδικώντας όχι το εφικτό αλλά το ιδανικό.

Επίσης θέλει να ενσωματώσει στην πρακτική της εκείνη τη διάσταση του πολιτισμού που τη συμφέρει άμεσα: τουτέστιν, την πολιτική προπαγάνδα, την πιο προφανή κουλτούρα της εξουσίας. Στην εποχή του πάπα Ιουλίου Β', ενός πραγματιστή άθεου, λεγόταν Cappella Sixtina και έφερε την υπογραφή μιας απόλυτης μεγαλοφυΐας. Στις μέρες μας μπορεί να είναι ένα dvd που το τολμηρό του περιεχόμενο δεν αποκλείει την αισθητική του αξία. Η πρωτοποριακή έκφραση, με άλλα λόγια, μπορεί να επιτευχθεί με ελάχιστα μέσα.

Τέλος η, όποια, εξουσία επιμένει στο πρόδηλο, ενώ η τέχνη, κατ' εξοχήν υποκειμενική, θηρεύει το αφανές. Έτσι ανάμεσά τους υψώνεται ένας τοίχος ασυνεννοησίας.

Αν δεν με πιστεύετε, προσέξτε τ' αμήχανα χαμόγελα των πολιτικών όταν, υποχρεούνται να, συνυπάρχουν μ' εκπροσώπους του πολιτισμού αλλά και πόσο αισθάνονται στα νερά τους όταν φωτογραφίζονται με επιχειρηματίες. (Λογικό· αμφότεροι υδρεύονται από την ίδια, κρατική, κρήνη).

Ανέκαθεν, πάλι, οι άνθρωποι του πολιτισμού στρέφονταν προς την αριστερά -το αντίθετο συμβαίνει μόνο παραμονές εκλογών- γιατί εκεί έβρισκαν μιαν στοιχειώδη παραμυθία σε σχέση με το οραματικό που σας ανέφερα, η αριστερά όμως έστω κι αν δεν κυβέρνησε ποτέ στον τόπο μας, αποτελεί πάντα μια μορφή πολιτικής εξουσίας και, όπως κάθε εξουσία, παραμένει συντηρητική στον πυρήνα της. (Εξ ου και η πασιφανής αμηχανία ως προς μιαν αριστερή πολιτική της που να ριζοσπαστικοποιεί τον πολιτισμό. Κι εδώ, δυστυχώς, δεν έχει τσίπρα επάνω της). Αλλά και όπου άσκησε εξουσία, κατέφυγε στους πιο ζντανοφικούς ακαδημαϊσμούς (ο Σοστακόβιτς αποτελεί αμφίστομο παράδειγμα).

Παρ' ότι λοιπόν το ζευγάρι αριστερά-πολιτισμός υπήρξε του συρμού για πολύ, μάλλον σήμερα δεν τραβάει το τρένο (ο συρμός δηλαδή). Η έλλειψη βαθύτερης παιδείας και καλλιέργειας είναι ψηλαφητή σ' όλο το φάσμα της πολιτικής ηγεσίας.

Η συνακόλουθη παρακμή των ομόκεντρων κύκλων τέχνης και πολιτισμού είναι αναπόδραστη. Το κυρίαρχο καταναλωτικό μοντέλο προβάλλει τον ηδονισμό με τόσο χυδαίο τρόπο ώστε το όποιο αίτημα για πνευματικότητα καταντά ύβρις.

Κοντολογίς ο πολιτισμός είναι το όλον, το αρχετυπικό αβγό της ανθρώπινης κοινωνίας, ενώ η εξουσία αποτελεί το κέλυφος που το συγκρατεί. Όταν οι εκπρόσωποι της εξουσίας είναι στοιχειωδώς καλλιεργημένοι, π.χ. οι Μέδικοι, ο Φρειδερίκος ο Μέγας, ο Τολιάτι, ο Αλεξ. Παπαναστασίου, ο Πομπιντού, ο Π. Κανελλόπουλος, απολαμβάνουν σεμνά και τον κρόκο και τ' ασπράδι.

Όταν είναι βουλιμικοί, βιάζονται, λόγω αγνοίας, να φάνε το αβγό τους με τα τσόφλια.

Σας θυμίζω τι ζήσαμε στο δικτατορικό kitsch αλλά και στην εποχή του «πολιτισμού των πολιτισμών». Στην εποχή δηλαδή μιας μελαγχολίας που παρατείνεται. Κάποιοι θα πουν «Σιγά τ' αβγά!». Η κρίση όμως του τόπου όλο και βαθαίνει.