Αντιθέσεις

Στον Λάκη Παπαστάθη

Η "Γαλατού" του Βερμέερ. Αστικό, ολλανδικό μπαρόκ. Μικρό μέγεθος, χαμηλή ρητορική, αποφυγή στόμφου. Μέσα του 17ου αιώνα. Αποθέωση της καθημερινής, της απτής πραγματικότητας. Αποθέωση της στιγμής. Του ιδιωτικού χρόνου που παγώνει για πάντα. Μέσω της εικόνας. Άνθρωποι που κάποτε υπήρξαν, έδρασαν, χάρηκαν, πόνεσαν και τώρα δεν υπάρχουν πια. Ακριβώς όπως κι εμείς. Η κοινή μας τύχη.

Η γυναίκα, εδώ μία χωριατοπούλα, ρίχνει το γάλα, πράττει κάτι κοινότοπο, αντικαλλιτεχνικό σε τελική ανάλυση, που όμως λειτουργεί στα συμφραζόμενα της εικόνας ως σύμβολο. Σύμβολο της διαρκούς ροής των πραγμάτων ή, οτιδήποτε ανάλογο θα θέλατε. Κοινότοπο μεν αλλά και μεγαλειώδες.  Σιωπηλή, η πρωταγωνίστρια παρατηρεί τη ζωή της την ίδια που φεύγει μέσα από την επανάληψη και την ομοιομορφία. Την παρατηρούμε καθώς η ίδια παρατηρεί αδιάφορα τη ζωή της. Είμαστε στα όρια του λεγόμενου, στο σινεμά, υποκειμενικού πλάνου. 

Τα άψυχα εδώ αποκτούν ιδιάζουσα σημασία. Λάμπουν τα ασήμαντα, το θαύμα της Ζωγραφικής! Τα πάντα θεατροποιούνται.

Δηλαδή ο πλάγιος, ψυχρός φωτισμός, οι λεπτομέρειες των επί μέρους, η σκηνοθεσία της φιγούρας, μέγιστο μάθημα για τους μελλοντικούς φωτογράφους και σκηνοθέτες, η ατμόσφαιρα, τα χρυσά και τα μπλε. Δηλαδή τα ψυχρά που θερμαίνονται από μιαν εσωτερική φλόγα. Μαγικά. Επαναλαμβάνω...Η ατμόσφαιρα.

Επειδή ο χώρος δεν είναι έννοια αυτονόητη. Δημιουργείται μέσα από τις πλαστικές σχέσεις των πιο ετερόκλητων στοιχείων. Χώρος εμψυχωμένος. Π.χ το ψωμί στο πρώτο επίπεδο, είναι σώμα προσφερόμενο. Αναφορά στην αναίμακτη θυσία; Αφού πάντα υποφώσκει το μεταφυσικό στοιχείο σε αυτού του είδους την τέχνη, το νόημα της οποίας ποτέ δεν εξαντλείται στο προφανές. Είμαστε χρονικά στο αποκορύφωμα της σύγκρουσης Προτεσταντών και Καθολικών. Το αίνιγμα, είναι φυσικό, ελλοχεύει. Η αντιπαράθεση των οπτικών κωδίκων. Η σημειολογία τους. Αλλά και ποίηση υψηλή. 

Ενδεχομένως ο Βερμέερ εν προκειμένω να υποστηρίζει ότι δεν χρειάζεται το θρησκευτικό κιτς π.χ του Ναπολιτάνικου Μπαρόκ, το splatter των αγίων - μαρτύρων για να κάνει κάποιος θρησκευτική τέχνη. Τέχνη μεταφυσική.

Η κάμερα ομπσκούρα, τέλος, κάτω δεξιά, σαν μοίρα του μέλλοντος, προειδοποιεί σιωπηλά πόσο απατηλό πράγμα, πόσο φευγαλέο, είναι η πραγματικότητα. Πόσο δυσπρόσιτο. (Αυτή είναι η σωστή λέξη). Δυσπρόσιτο.

Στην άλλη φωτογραφία έχουμε την προκλητική αντιπαράθεση της, συχνά, όζουσας επικαιρότητας προς την παγωμένη ακινησία των μουσείων. Ο Παναγιώτης Κουλουράς εικονογραφεί μίαν επιμελητική μου ιδέα, το 2010 στο μουσείο Μπενάκη, με τίτλο: " Ο χρόνος. Οι άνθρωποι. Οι ιστορίες τους." 

Εμπρός στο βοιωτικό επιτύμβιο της ΠΑΡΘΕΝΑΣ, στον πρώτο όροφο του μουσείου, εμπρός δηλαδή σ' ένα σπάραγμα επιτύμβιου του Γου αι. τοποθέτησα την πασίγνωστη εικόνα της "αγίας πόρνης" που τότε πρωταγωνιστούσε, κυρίως, στα ΜΜΕ του κ. Μαλέλη. (Φευ, ο ίδιος πρωταγωνιστεί ακόμη). Ζωγραφική - σχόλιο εκείνων των ημερών, πριν μία δεκαετία, πάνω σε ένα κομμάτι μάρμαρο! 

Τολμηρό έργο που σόκαρε αρκετές μαμάδες, φίλες του μουσείου. Μήπως και πληροφορηθούν οι βλαστοί τους αυτό που ήδη ήξεραν στην εντέλεια από τα μεσημεριανάδικα ( του κ. διαχρονικού κ. Μαλέλη). Το σκάνδαλο αποσοβήθηκε έγκαιρα από τον αγγελικό Άγγελο Δεληβορριά. Ως συνήθως.

 Έξι χρόνια αργότερα ο Κουλουράς, εις ανάμνησιν εκείνης της έκθεσης, ζωγράφισε, πάλι σε μάρμαρο, το όλο σκηνικό, την ιδέα του στησίματος, το κομμάτι ζωγραφισμένου μάρμαρου εμπρός στην αρχαία επιγραφή - τι τρομερή σύμπτωση! - και μού το χάρισε. Είναι αυτό που βλέπετε.