ΣΏΣΑ

Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ "Σώσα"

Μετάφραση - σχόλια Μιχάλης Πάγκαλος

Εκδόσεις Κίχλη, Α εκδ. 2019.

Στον Τάσο Γουδέλη, που μού το δάνεισε!

(Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο με μία αφήγηση - κέντημα αναμνήσεων και λεπτομερειών από την ζωή των Εβραίων της Πολωνίας στο μεσοπόλεμο, λιτό όσο και πολυεπίπεδο με χαρακτήρες σπαρακτικούς γραμμένο στα γίντις, μία γλώσσα που δεν υπάρχει, υπάρχει όλο και λιγότερο, μία γλώσσα καταδιωκόμενη που ίσως για αυτό και μόνο τον λόγο θα μπορούσε να γίνει η γλώσσα όλων των καταδιωκόμενων του κόσμου. Μία γλώσσα συμπίλημα ή υβρίδιο η οποία στοιχειώνει ένα συνταρακτικό, ιστορικό παρελθόν και αποκτάει οντότητα σήμερα μέσα από τα κείμενα των μεγάλων συγγραφέων που την διακόνησαν. Ο Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ "φτιάχνει γλώσσα" με τους τρόπους του Διονυσίου Σολωμού και καταδύεται την χιλιετή, ιουδαϊκή παράδοση, στην Καμπάλα και το Ταλμούδ με τους τρόπους του Παπαδιαμάντη. Στοχάζεται με ένα τρόπο εμπειρικό αλλά καθόλου παλιομοδίτικο, λέει ιστορίες με ύφος απατηλά απλοϊκό και είναι παράδοξα μοντέρνος ασκώντας κριτική σε μοντερνιστές όπως ο Τζόις ή ο Προυστ, τους οποίους κατηγορεί για ναρκισσισμό. Τέλος, θα έλεγα, πως καλλιεργεί έναν φανταστικό ρεαλισμό ανάλογο εκείνου του Μάρκες ή του Μπουλγκάκοφ. Βαπτισμένου όμως στην ιουδαϊκή κουλτούρα και παράδοση. Την παράδοση της πίστης αλλά και της ασυνόρευτης αμφιβολίας. Αξίζει τον κόπο να το διαβάσετε. Θα σας ταξιδέψει και θα σας προβληματίσει όπως ταξίδεψε και προβλημάτισε κι εμένα)

"...Μία μέρα ο κόσμος θα συνειδητοποιήσει ότι δεν υπάρχει ούτε μία ιδέα που να μπορούμε να θεωρήσουμε αληθινή, όλα είναι ένα παιχνίδι: εθνικισμός, διεθνισμός, θρησκεία, αθεϊσμός, πνευματισμός, υλισμός ακόμα και η ιδέα της αυτοκτονίας. Τσούτσικ, ξέρεις ότι θαυμάζω πολύ τον Ντέιβιντ Χιούμ. Για μένα είναι ο μόνος φιλόσοφος που δεν είναι ξεπερασμένος. Η σκέψη του διαθέτει τόση φρεσκάδα και καθαρότητα σήμερα όση και στην εποχή του... Εφόσον δεν είμαστε σίγουροι για τίποτα και δεν μπορούμε καν να γνωρίζουμε τεκμηριωμένα ότι ο ήλιος θα ανατείλει αύριο, το παιχνίδι συνιστά τη βαθύτερη ουσία της ανθρώπινης προσπάθειας, ίσως ακόμα και το αντικείμενο αυτό καθαυτό. Ο Θεός είναι ένας παίκτης, ο κόσμος ένας παιχνιδότοπος. Αναζητούσα για χρόνια το θεμέλιο της ηθικής και είχα εγκαταλείψει κάθε έλπίδα. Ξαφνικά κατάλαβα: το θεμέλιο της ηθικής είναι το δικαίωμα του ανθρώπου να παίζει τα παιχνίδια της επιλογής του. Δεν θα χαλάσω τα παιχνίδια σου, μη χαλάς και εσύ τα δικά μου. Δεν θα φτύσω το είδωλό σου, μη φτύνεις και εσύ το δικό μου. Δεν υπάρχει λόγος να μην μπορούν ο ηδονισμός, η Καμπάλα, η πολυγαμία, ο ασκητισμός ακόμα και αυτό το κράμα χασιδισμού και ερωτισμού του φίλου μας του Χάιμλ, να συνυπάρξουν σε μία παιχνιδούπολη ή μάλλον σαν παιχνιδόκοσμο όπου ο καθένας θα παίζει τα παιχνίδια που επιθυμεί..."

(σελ. 192).

"... Μαρκ, το μεγαλύτερο από τα σφάλματα που διαπράξαμε εμείς οι Εβραίοι ήταν ότι κοροϊδέψαμε τον εαυτό μας και στη συνέχεια κι άλλους λαούς πως ο Θεός είναι ελεήμων, αγαπάει τα πλάσματα Του, μισεί τους αδίκους και όλα τα υπόλοιπα που κηρύττουν οι όσιοι και οι προφήτες μας από τον Μωυσή ως τον Χόφετς Χάιμ. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν ποτέ τέτοιες αυταπάτες, και για αυτό ήταν μεγάλοι. Ενώ οι Εβραίοι κατηγορούσαν άλλους λαούς για ειδωλολατρία, οι ίδιοι λάτρευαν ένα είδωλο της δικαιοσύνης. Ο χριστιανισμός είναι μία απόδειξη αυτού του ευσεβούς πόθου" (σελ.201).

"...Εμείς οι Εβραίοι συνεχίζουμε να ευχόμαστε ο ένας στον άλλον αιώνια ζωή ή τουλάχιστον αθανασία της ψυχής. Στην πραγματικότητα, η αιώνια ζωή μπορεί να είναι κατάρα. Φαντάσου έναν μπακάλη να πεθαίνει και η ψυχή του να περιπλανιέται εδώ και εκεί για χιλιάδες χρόνια κατά την διάρκεια των οποίων είναι αναγκασμένη να θυμάται ότι κάποτε πουλούσε ραδίκια και φασόλια και ότι ένας πελάτης χρωστάει δεκαοκτώ γρόσια. Ή την ψυχή ενός συγγραφέα που δέκα χιλιάδες χρόνια μετά, δεν μπορεί να συνέλθει από μία κακή κριτική για το έργο του".

"Οι ψυχές δεν μένουν ίδιες. Μεγαλώνουν", είπε ο Έλμπινγκερ.

"Αν ξεχνούν το παρελθόν, δεν είναι πια ίδιες. Κι αν θυμούνται κάθε μικροπρέπεια της ζωής, δεν μπορούν να εξελιχτούν Δεν αμφιβάλλω καθόλου ότι ψυχή και σώμα αποτελούν τις όψεις του ίδιου νομίσματος. Ο Σπινόζα υπήρξε εδώ τολμηρότερος από τον Καντ. Η καντιανή ψυχή δεν είναι παρά ένα λάθος νούμερο σε ένα λανθασμένο σύστημα λογικής"(σελ.203-4).

 (Ανδρέα Πατράκη, Το Προξενιό, συλλογή Θόδωρου και Μαρίας Αδαμόπουλου)

"...Κάποτε με τρομοκρατούσε ο θάνατος. Δεν άντεχα ούτε να ακούω τη λέξη... Και μόνο η σκέψη ότι μία μέρα δεν θα έτρωγα, δεν θα ανέπνεα, δεν θα σκεφτόμουν, δεν θα διάβαζα μού φαινόταν τόσο τρομερή που τίποτα πια δεν φάνταζε δελεαστικό στη ζωή. Έπειτα άρχισα σταδιακά να συμφιλιώνομαι με την ιδέα του θανάτου. Ακόμα περισσότερο, ο θάνατος έγινε η λύση για όλα τα προβλήματα - το ιδεώδες μου, στην πραγματικότητα...

... Όταν ακούω ότι κάποιος πέθανε τον ζηλεύω. Οι λόγοι που δεν αυτοκτονώ είναι: πρώτον ο Χάιμλ  - θέλω να φύγω μαζί του - και δεύτερον, ότι ο θάνατος είναι υπερβολικά σημαντικός για να συμβεί μιά κι έξω. Μοιάζει με καλό κρασί που πρέπει να το απολαύσεις αργά. Όσοι αυτοκτονούν θέλουν να ξεμπερδεύουν με τον θάνατο μιά και καλή. Αλλά όσοι δεν είναι τόσο δειλοί μαθαίνουν να απολαμβάνουν τη γεύση του..."

 (σελ. 340-1).