(από τα μαθήματα μου στο μεταπτυχιακό τμήμα θεατρικών σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Το Δράμα του Σώματος. Θα μπορούσαν να λέγονται επίσης Το Σώμα ως Έπαθλο)
Εδώ καλεσμένος ο Άγγελος Παπαδημητρίου
Η performance, ή όπως λέγεται πλέον η "επιτέλεση" , ως είδος είναι αρκετά παλιό και αρκετά γνωστό στην Ελλάδα, περισσότερο όμως ως ένα εικαστικό δρώμενο και πολύ λιγότερο ως παράμετρος της θεατρικής δράσης. Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος είναι ότι οι θεατρολόγοι αγνοούν τους πιο σημαντικούς Έλληνες performers και τις ιστορικές επιτελέσεις τους παρότι γίνεται όλο και περισσότερος λόγος και σε θεωρητικό και σε επικοινωνιακό επίπεδο για την performance και την ιστορία της.
- Για παράδειγμα ποιός γνωρίζει τις προδρομικές όσο και πρωτοποριακές performances με τον έντονο πολιτικό προβληματισμό πραγματοποιημένες κατά τη διάρκεια της δικτατορίας από τη Μαρία Καραβέλα, τον γλύπτη Θεόδωρο, τον Δημήτρη Αληθεινό, τον Στάθη (και τον αδελφό του Ανέστη) Λογοθέτη, τον Γρηγόρη Σεμιτέκολο στον Πιανίστα του Γιάννη Χρήστου το 1969, το ζευγάρι Ζουμπούλη - Γραικού (για να αναφέρουμε τους πιο σημαντικούς).
Είμαστε στην εποχή που συχνά εγκαταστάσεις στον χώρο οι οποίες εμψυχώνονται τρόπον τινά από τον δημιουργό τους, θεωρούνται μορφή performance χωρίς όμως και να είναι π.χ. η εγκατάσταση του Δεκουλάκου στην Ώρα ή του Κωνσταντίνου Ξενάκη στο Ινστιτούτο Γκαίτε, κλπ.
Κατά τη Μεταπολίτευση κυριαρχούν οι επιτελέσεις της Λήδας Παπακωνσταντίνου, του Γιώργου Λαζόγκα, του Άρη Προδρομίδη, του δίδυμου Χονδρός-Κατσιάνη, του Νίκου Κρυωνίδη, του Άγγελου Σκούρτη, του Άγγελου Παπαδημητρίου, του Νίκου Χαραλάμπους, του Νίκου Τρανού, της Αλεξάνδρας Νάκου, του Γιάννη Δημητράκη, της Μαίρης Ζυγούρη, της Αγνής Κατσιάνη (που έχει γράψει ένα μικρό αλλά περιεκτικό βιβλίο για την περφόρμανς) και άλλοι.
Είναι ενδεικτικό ότι η τελευταία, καλλιτεχνική εμφάνιση του ήδη βαριά αρρώστου Βλάση Κανιάρη ήταν το τεμάχισμα και το μοίρασμα σε τριακόσιους τόσους ανθρώπους ενός παλαιότερου, τεράστιου ζωγραφικού του έργου στην γκαλερί Breeder, τον Δεκέμβριο του 2009, με τον συμβολικό τίτλο Αντίδωρο. Από τους φίλους και συνομήλικους του Βλάση με την περφόρμανς "φλέρταραν" ως συμπλήρωμα της εικαστικής τους έρευνας και οι Γαΐτης Παύλος, Κοντός, Σκυλάκος, Τσόκλης κλπ.
Και μόνο η καταγραφή προσώπων και δράσεων που ενεργοποιούνται σχετικά, θα ήταν πραγματικά αποκαλυπτική για τη σημασία του φαινομένου. Προς το παρόν ας σημειώσουμε μόνον τούτο: Μία ιδιαίτερη τάση του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου η οποία κινείται στο χώρο της μεταμοντέρνας αποδόμησης και του αυτοσχεδιαστικού πειραματισμού που ομνύει στο δράμα του Σώματος (Τερζόπουλος, Μαρμαρινός, Παπαϊωάννου, Πέγκα, Αλεξάνδρα Νάκου κλπ) έχει διδαχτεί πολλά από την εικαστική περφόρμανς. Ας θυμηθούμε εδώ την Γεωργία Σιαγρή, επίκουρη καθηγήτρια πλέον για τις επιτελεστικές τέχνες στην ΑΣΚΤ και βέβαια... θα επανέλθουμε!
Τέλος αναδημοσιεύω εδώ -από το βιβλίο της Ειρήνης Γερογιάννη - μια φωτογραφία τής Παπακωνσταντίνου από περφόρμανς στη Βρετανία του 1971. Η καλλιτέχνις είχε ζωγραφίσει δύο μάτια πάνω στα κλειστά βλέφαρά της κρατώντας μιαν επιγραφή στην οποία διάβαζες: «I AM DEAF AND DUMB, PLEASE COMMUNICATE WITH ME IN OTHER WAYS». Τόσο λίγα για τόσο πολλά! Είναι εντυπωσιακό εδώ το πόσο μοιάζει εδώ η Λήδα με την περίφημη Χιώτισσα, την αρχαϊκή κόρη δηλαδή του Μουσείου της Ακρόπολης.
(Περισσότερα στο βιβλίο της Ειρήνης Γερογιάννη με θέμα την Περφόρμανς 1968 - 1986 που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις futura).
Ιδού ένας περιεκτικός ορισμός από το εν λόγω βιβλίο: " ...Ως αποτέλεσμα, η περφόρμανς αναγνωρίζεται εδώ ως μια εικαστική παράσταση, με ή χωρίς σενάριο, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει στοιχεία του τυχαίου και του αυθόρμητου, ή να είναι προσεκτικά σχεδιασμένη και ενορχηστρωμένη, και είτε να πλαισιώνεται είτε όχι από τη συμμετοχή του κοινού. Η περφόρμανς μπορεί να είναι ζωντανή ή να μεταφέρεται στον θεατή μέσω της καταγραφής της με οπτικά ή ηχητικά μέσα. Μπορεί να περιλαμβάνει αντικείμενα άλλης χρήσης, αντικείμενα που κατασκευάστηκαν ειδικά από τον/την καλλιτέχνη, σκηνικά στοιχεία ή και τίποτα από τα παραπάνω. Η περφόρμανς μπορεί να παρουσιαστεί σε οποιονδήποτε χώρο και για οποιοδήποτε χρονικό διάστημα. Οι περφόρμανς διαφοροποιούνται από τις εγκαταστάσεις, ακόμα κι αν τις περιέχουν, μέσω της κεντρικής τοποθέτησης του υποκειμένου μέσα σ' αυτές. Εν ολίγοις, περφόρμανς μπορεί να χαρακτηρισθεί οποιαδήποτε κατάσταση περιλαμβάνει τέσσερα βασικά στοιχεία: τον χώρο, τον χρόνο, το σώμα και την πρόθεση παρουσίας στο κοινό. Οι ενέργειες των συμμετεχόντων, είτε πρόκειται για ένα άτομο είτε για μία ομάδα, σε έναν συγκεκριμένο τόπο και σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο, αποτελούν το έργο..."
Συνοπτικά θα έλεγα ότι η περφόρμανς έστω και με συνωμοτικό, μυστικό τρόπο εκρήγνυται στην περίοδο της δικτατορίας γιατί μπορεί να σημάνει πράγματα χωρίς να χρησιμοποιεί την προφάνεια του ρεαλισμού. Αργότερα θα γίνει ένα είδος μόδας. Η ευκολία ή και η κατάχρηση θα μειώσουν την εμβέλεια της. Στα χρόνια μάλιστα του ΠΑΣΟΚ η περφόρμανς θα ανέβει στα πολιτικά μπαλκόνια και θα εγκατασταθεί, στην πλέον κιτς εκδοχή της, στα έδρανα της Βουλής. Πολύ ενδιαφέρον, νομίζω, έχει επιπλέον ο συσχετισμός της ποίησης με την πολιτική της performance. Όπως συνέβη στις περιπτώσεις του Μιχαήλ Μήτρα ή του Ανδρέα Παγουλάτου. Αλλά επίσης και ίσως περισσότερο ο συσχετισμός ανάμεσα στην επιτέλεση και τη μουσική ώστε να δημιουργηθεί ένα ενιαίο μουσικοχωρικό δρώμενο. Πρωτοπόροι σε όλα αυτά προφανώς Ο Γιάννης Χρήστου, ο Ιάννης Ξενάκης - με το έργο του οποίου έχει ασχοληθεί ακόμα και ο Μίλαν Κούντερα στο βιβλίο του Συνάντηση εκδόσεις Εστία - και βέβαια ο Γιάννης Παπαϊωάννου και το πειραματικό εργαστήρι της ηλεκτρονικής μουσικής. περαιτέρω διερεύνηση νομίζω ότι χρειάζεται η σχέση μουσικών όπως ο Δραγατάκης ή ο Θόδωρος Αντωνίου με γλύπτες όπως ο Αχιλλέας Απέργης, ο Γιώργος Ζογγολόπουλος, ο Κλέαρχος Λουκόπουλος κλπ. Επί του παρόντος αυτά τα ολίγα...
Σημ: Περίμενα πολλά, περισσότερα στοιχεία για την performance, τους πειραματισμούς αλλά και τους ρηξικέλευθους καλλιτέχνες της από το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Αλλά και σε αυτόν τον τομέα απογοήτευση..
Είναι χαρακτηριστικό πως ήδη από το 1980 ο Κούντερα γράφει:
"2 - 3 χρόνια μετά τη ρωσική εισβολή στην Τσεχοσλοβακία ερωτεύομαι τη μουσική του Βαρέζ και του Ξενάκη. Στη μουσική του Ξενάκη βρήκα παρηγοριά, έμαθα να την αγαπώ την πιο ζοφερή εποχή της ζωής μου και της γενέτειρας μου..." ( Συνάντηση, εκδ. Εστία, μτφρ. Γιάννης Η. Χάρης).
Προσωπικά αναπολώ την εποχή που οι Έλληνες δημιουργοί, από τον Μητρόπουλο ως τον Κουνέλλη και τον Σκλάβο και τον Τάκι δεν ήταν απλά γνωστοί σε όλο τον κόσμο αλλά και εξαιρετικά αγαπητοί. Αισθητικά και πνευματικά απαραίτητοι. Συνυπεύθυνοι για την διεθνή της μοντερνιστικής αισθητικής. Τελευταίοι εκπρόσωποι αυτής της ομάδας κι αυτής της εποχής ο Ζογγολόπουλος, ο Σπυρόπουλος, ο Κεσσανλής και ο Κανιάρης.
Φωτογραφίες: Ξενάγηση αγαπημένων φοιτητών στο βυζαντινό Μουσείο. Πριν πέντε χρόνια. Ο Άγγελος Παπαδημητρίου στο μεταπτυχιακό του τμήματος θεατρικών σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών το 2017 και δύο χαρακτηριστικές δράσεις της Λήδας Παπακωνσταντίνου και της Αλεξάνδρας Νάκου. Και βέβαια η μεγάλη δασκάλα Μαρίνα Αμπράμοβιτς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου