Πάθη με λάθη

Κάτι πρέπει να λείπει για να ξεδιπλωθεί μια ιστορία

Τ. Eagleton

Από μιαν έλλειψη εκκινεί και η, όποια, ιστορία του ωραίου. Η τέχνη γενικά. Αγαπητοί φίλοι εικαστικοί, θερμά ευχαριστώ για τα μηνύματα και το υλικό που μου στέλνετε και το οποίο αξιοποιώ, σας διαβεβαιώ, όσο καλύτερα μπορώ (σε κείμενα, αρχειακή καταγραφή, μελλοντικά βιβλία, τροφοδότηση της πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης, κ.ά.). Δυστυχώς, η απρέπεια αρκετών γκαλερί δεν μου επιτρέπει να βλέπω τις εκθέσεις όπως ανέκαθεν έκανα. Δεν πας κάπου αν είσαι ανεπιθύμητος! Αν δεν σου στέλνουν, καν, μια πρόσκληση ή αν σου φέρονται φιλικά όσο καιρό γράφεις θετικά γι' αυτούς, αλλά σου γυρίζουν την πλάτη αν κριτικάρεις μια τους έκθεση. Ή ακόμη χειρότερα, αν αρνηθείς την εμπλοκή σε υποθέσεις «περίεργων» έργων που πλασάρονται σε συλλέκτες.

Εχω πια την ελευθερία, εφόσον δεν διατηρώ στήλη κριτικής -το είδος τελείωσε για μένα με το «Αντί»-, να πηγαίνω μόνο όπου αισθάνομαι ευχάριστα. Στη Βάσω Μπαταγιάννη, ας πούμε, στην Αγγελική Αντωνοπούλου, τη Μαριλένα Λιακοπούλου, στη Μυρτιά της «Qbox» και, παλιότερα, στην αξεπέραστη «Ιλόνα Παγίδα». Εξάλλου και οι επαγγελματίες κριτικοί με τις στήλες στις μεγάλες εφημερίδες ΔΕΝ βλέπουν όλες τις εκθέσεις· ή, καλύτερα, σνομπάρουν εκείνους τους χώρους από τους οποίους δεν αναμένουν κάτι «καλό». Τριάντα χρόνια τώρα είχα την άνεση να εκτιμήσω την προσπάθεια συγκεκριμένων ανθρώπων να υπηρετήσουν τη σύγχρονη τέχνη αναλαμβάνοντας ευθύνες που κανονικά αναλογούσαν στην πολιτεία, αλλά και να δω μικροεμποράκους να μαγαρίζουν πρόσωπα ή καταστάσεις και ποικίλες κυρίες των Β.Π. να προτείνουν τα ιδιωτικά τους βίτσια ως δημόσιες αρετές.

Δεν θα ξεχάσω λ.χ. την έκθεση-σύνοψη της αίθουσας τέχνης «ΔΕΣΜΟΣ» την οποία οργάνωσαν στο «ΜΗΛΟ» οι Μ. Παυλίδης και Ε. Πρωτονοταρίου και την οποία απαξίωσαν σχεδόν όλοι οι πρωταγωνιστές του χώρου, επειδή ο ιδιοκτήτης της γκαλερί έχει το ίδιο επώνυνο μ' εμένα.

Μικρότητες, μιζέριες, απίθανη ζήλια για ό,τι υπερβαίνει το μέτριο και κυρίως αδυναμία να δράσουμε αντλώντας πάθος απ' τα πάθη μας κι όχι χολή. Ακόμη, κομματικές σπέκουλες ή χρηματοδοτήσεις από τον κρατικό κορβανά σε πολιτικούς φίλους, γκαλερίστες. Κυρίως στην εποχή της πράσινης μονοκρατορίας. Οι γαλάζιοι παραμένουν ακόμη «επαρχιώτες».

Δεν θα ξεχάσω, επίσης, το ότι μια πρωτοποριακή, λεγόμενη, γκαλερί κοντά στην Ακρόπολη μου έστελνε επί χρόνια πρόσκληση στο παλιό «Titanium» κι όχι στο γραφείο μου στην Εθνική Πινακοθήκη επειδή με θεωρούσε, όπως μου εξήγησε η ιδιοκτήτριά της, συνεργάτη, του φίλου μου κατά τ' άλλα, Γιαγιάννου.

Απ' την άλλη, ομολογώ ότι κι εγώ αμελούσα να πηγαίνω σε γκαλερί εκτός κέντρου, στη γλυκύτατη «Χρυσόθεμι» του Χαλανδρίου για παράδειγμα, λόγω, απλώς, της απόστασης. Εχω όμως αρχειοθετημένη όλη τη σειρά των προσκλήσεων και των καταλόγων που είχε την ευγένεια να μου στέλνει κανονικά όλα αυτά τα χρόνια.

Σε σύγκριση πάντως με το σήμερα, η δεκαετία του '70 έδωσε βαρυσήμαντα γεγονότα και από τους κλασικούς και από τους πρωτοεμφανιζόμενους δημιουργούς, με την «ΩΡΑ» και τον «ΔΕΣΜΟ» να πρωτοπορούν, με τους Τ. Ζουμπουλάκη, Τζ. Δημακοπούλου και Φρ. Φραντζεσκάκη να καλύπτουν ένα απίθανο εύρος δημιουργών και δημιουργημάτων, ενώ ο πολύς Ιόλας αλλά και ο J. Bernier έδειχναν το πώς θα μπορούσε και η Αθήνα να λειτουργήσει ως το προνομιούχο κέντρο μιας ανερχόμενης περιφέρειας.

Γνωστού όντος βέβαια πως η, όποια, modernité λειτουργεί περισσότερο με γεωπολιτικά κριτήρια παρά με αισθητικά. Πράγμα που θα πει ότι ένας δημιουργός που ζει στο Σικάγο ή τη Βαρκελώνη εξ αντικειμένου βρίσκεται πιο κοντά στις ιστορικές εξελίξεις και, αν έχει την ευαισθησία, μπορεί να λειτουργήσει μέσα στο ρεύμα τους. Βέβαια υπάρχει και η περίπτωση του απόλυτα απομονωμένου καλλιτέχνη, του ρομαντικού φυγά που, μέσα στη σπηλιά σαν τον Φιλοκτήτη, γλύφει τις πληγές του αφουγκραζόμενος το μέλλον. Επειδή βαθιά του ξέρει πως καμία Τροία δεν μπορεί να κερδηθεί χωρίς αυτόν όσο κι αν κορδακίζονται οι Μενέλαοι και οι Αγαμέμνονες.

Φανταστείτε, ζούσε στην Ελλάδα ο Brice Marden και ο Martin Kippenberger έστηνε το MOMAS στη Σύρο την ίδια στιγμή που οργάνωνε στο Castello di Rivoli την έκθεσή του. Είχα κάποτε προτείνει να σταλούν αμφότεροι στο ελληνικό περίπτερο της Biennale σαν μια πράξη ενσωμάτωσης του ξένου στο εντόπιο, αλλά οι πάντες αντέδρασαν. Καλή ώρα όπως φέτος με τον Σαμαρά. Οταν, δηλαδή, η σοβαροφάνεια γίνεται ο βρόχος του σοβαρού...

Πριν από χρόνια, ο έφορος βυζαντινών αρχαιοτήτων στη Χίο μού γνώρισε τον καλύτερο ζωγράφο του νησιού. Ανάλογα, υπάρχουν οι καλύτεροι στη Σάμο, τη Σπάρτη, την Κέρκυρα κ.ο.κ., οι οποίοι είναι άγνωστοι στην Αθήνα ή τη Θεσσαλονίκη. Οπως και οι καλύτεροι της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης είναι άγνωστοι στο Παρίσι ή το Βερολίνο. Τι θέλω να πω; Πως η δημιουργία καλλιεργείται σε επάλληλους κύκλους και οι θέσεις κέντρου - περιφέρειας είναι αφενός μετακινούμενες και αφετέρου σχετικές. Σ' όλη μου τη ζωή προσπάθησα να εντάξω την ελληνική ιστορία της τέχνης σ' ένα ευρύτερο καλλιτεχνικό context και να δω τη σύγχρονη δημιουργία μας στην ευρωπαϊκή της διάσταση. Αυτό προσπάθησα να κάνω στην Πινακοθήκη, αυτό επεδίωξα στην Κέρκυρα όταν ζητούσα να καταστεί το παράρτημα της ΕΠΜΑΣ Κέντρο Βαλκανικής Τέχνης, αυτό αποδεικνύει η εμμονή μου με τον Χαλεπά, τον Κανιάρη, τον Χαραλαμπίδη ή την Τσεκούρα, αυτό στόχευα με το ιδιωτικό μουσείο ζωγραφικής στην Πλάκα. Τι κρίμα που το αντιλήφθηκαν τόσο λίγοι...

Lawrence Weiner, DOWN AND OUT, OUT AND DOWN... 1971 (εγκατάσταση στην πρόσοψη της Collection Lambert στην Αβινιόν, 2000).