... Αντήνωρ και Ουκαλέγων
Ιλιάδα, Γ148
«Σκάνδαλο» ονομάζεται το μέρος εκείνο της πολιτικής που, για συγκεκριμένους λόγους, γίνεται ευρύτερα γνωστό και προβάλλεται απ' τα μίντια (Πάλι για συγκεκριμένους λόγους που δεν έχουν, κατ' ανάγκην, αιτιακή σχέση με το «σκάνδαλο»). Τα ΜΜΕ με τον τρόπο που σχολιάζουν τα «σκάνδαλα», αναπαράγουν μ' ενθουσιασμό την παθογένεια του συστήματος χωρίς βέβαια ν' αμφισβητούν το κύρος του. Σε τρόπον ώστε τα σκάνδαλα, υπαρκτά ή κατασκευασμένα, να μην αποτελούν πια την οχληρή παρενέργεια αλλά τη βασική λειτουργία και τον ιμάντα του κυβερνάν. Δημοσιοποιούμενα, μάλιστα, τα συγκυριακά αυτά «σκάνδαλα» αποτελούν το ιδανικό άλλοθι για τα άλλα, τα πραγματικά που, βέβαια, επειδή δεν συμφέρει κανέναν να φανερωθούν, δεν αποκαλύπτονται ποτέ.
Στην ουσία η, όποια, εξουσία αποτελεί η ίδια το σκάνδαλο της ύπαρξής της, φωτίζοντας κατοπτρικά τον βαθύτερό της μηχανισμό. Κοντολογίς τα σκάνδαλα αποτελούν τον κινητήριο μοχλό της πολιτικής πρακτικής και, μεταφυσικώ τω τρόπω, όσο κι αν αενάως ξεσκεπάζονται, στην ουσία δεν θα διαλευκανθούν ποτέ. «Λευκό» και «σκάνδαλο», όπως αντιλαμβάνεσθε, είναι έννοιες αντινομικές. Τα σκάνδαλα, λοιπόν, τα ξεφουρνίζει πάντα ο ομηρικός Ουκαλέγων και ενώ είναι γένους ουδετέρου, διατηρούν θηλυκή φύση κατά την ανέλιξή τους:
Ου νέμεσις Τρώας και εϋκνήμιδας Αχαιούς τοιήδ' αμφί γυναικί πολύν χρόνον άλγεα πάσχειν Γ, 156-8. (Δεν είναι άδικο οι Τρώες και οι φτεροπόδαροι Αχαιοί να υποφέρουν δεινά τόσο χρόνο για μια τέτοια γυναίκα). Ο πατρωνυμικός κανόνας θέλει πάντα ένα θήλυ να παρασύρει το άρρεν. Αλλοτε με μήλο, άλλο με DVD.
Προς φιλολόγους: Μια και μιλάμε για σκάνδαλα, έχετε σκεφθεί πως ο «σκανδαλώδης» Μεγάλος Ανατολικός του Εμπειρίκου μπορεί να έχει ως αναφορά το «ροζ» μυθιστόρημα του Απολινέρ 11.000 Βέργες που κυκλοφόρησε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα σε μιαν εύτακτη, δηλαδή ψευτοκαθαρεύουσα στην επιδεικτική της καλλιέπεια, γλώσσα; Κι ότι ο Εμπειρίκος, όπως εξάλλου κι ο Μποστ, διακωμωδεί κοινωνικά ήθη μέσα από μιαν κατασκευασμένη, ιδεοληπτική γλώσσα; Τη γλώσσα του ψευτοαστού και το γραφειοκρατικό ιδίωμα του χωροφύλακα; Επειδή στην πραγματικότητα: Η γλώσσα η καλή όταν αρχίσει να μιλά γοητευμένη από το λόγο τραγουδάει (Γιάννης Υφαντής).
Σημειώσεις:
1. Ενα βαθύ ντεκολτέ αποτελεί το πιο κραυγαλέο τηλεοπτικό επιχείρημα· ένα είδος causa tele-existendi. Πλέον.
2. Διαβάστε τον «κύριο Επισκοπάκη» του Ανδρέα Μήτσου. Φινίρισμα στις λεπτομέρειες, ρυθμός στην αφήγηση. Για την ιστορία, ο Μήτσου δεν προήχθη σε σύμβουλο μέσης εκπαίδευσης. Κόπηκε στα... προφορικά. Το βιβλίο του, πάντως, απέσπασε το βραβείο κοινού του ΕΚΕΒΙ.
3. Απελπισμένα, γυναικεία βλέμματα της επαρχίας. Είτε αυτή βρίσκεται στη μεθόριο είτε στην πλατεία Ομονοίας. Ποιος άνδρας μετάλλαξε, έτσι βάναυσα, τους άντρες; Το χαμόγελο της Τζοκόντας μπορεί να ήταν μια σύμπτωση, ο θεατής όμως κατοπτεύει, ακόμη, έναν μύθο. Ποιος μάχεται τους θεατές, ποιος επιβουλεύεται την ανεξαρτησία τους;
4. Αφελές και ρηχό το «μ.Χ.» του Βασίλη Αλεξάκη. Με ορμή νεοφώτιστου φανατικού, τα βάζει με πράγματα που προφανώς αγνοεί «ιδεολογικοποιώντας» κι ο ίδιος την ιστορία. Από την ανάποδη. Επιχείρημά του: Και οι χριστιανοί έκαιγαν τα είδωλα (τ' αγάλματα) και δίωκαν τους εθνικούς - όμως ο Πλάτων στηρίζει θεωρητικά όλη τη μεσαιωνική μεταφυσική και το Βυζάντιο δημιουργεί μια τέχνη εκπάγλου υποβολής.
Απ' την άλλη, κάθε ιερατείο είναι αντιδραστικό και σε Δύση και σ' Ανατολή. Μόνο που η Ανατολή δεν (ανα)γνώρισε ποτέ ούτε Πάπα, ούτε Αλάθητον. Ούτε «η Ορθοδοξία έχει διασύρει τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό». (sic) Ολα αυτά είναι, επιεικώς, αγραμματοσύνες. Προ Χριστού. (Διαβάστε το Le Nouvel Antichristianisme, Desclee de Brouwer, 2005, του Ρενέ Ρεμόν και το L' Italie et Byzance, De Fallois, 1999, του πολύ Andre Chastel. Κυκλοφόρησε επίσης από τις «Εναλλακτικές εκδόσεις» το βιβλίο του Κώστα Παπαϊωάννου «Βυζαντινή και ρώσικη ζωγραφική»). Σύντομες απαντήσεις για τη βυζαντινή κοινοπολιτεία κατά Ομπολένσκι στη δική μου «Μικρή Πινακοθήκη», «Καστανιώτης», σελ. 54 κ.έ.).
5. Μου γράφει ο Δημήτρης Λιοσάτος: Συμφωνώ να γκρεμιστούν τα δύο κτίρια εμπρός από το νέο Μουσείο της Ακρόπολης αλλά και το βάιλερ, αυτό το άθλιο σύμβολο της εθνικοφροσύνης. Επ' αυτού υπερθεματίζει και ο Μανόλης Ζαχαριουδάκης, ζωγράφος. Μια μπουλντόζα μάς σώζει! Κι ο Νεφέστορας, μεταξύ άλλων: «...Υπάρχουν οι επαγγελματίες υπέρ της νεολαίας. Ο Μάκης κι ο Λάκης αποτελούν πρόκληση στη συνείδησή μας. Το ψέμα τους στα ύψη όπως και ο λαϊκισμός των κομμάτων.
Αλλο λέμε εμείς στους νέους κι άλλο αυτοί. Εμείς, ότι μπορεί να έχουν και άδικο, αυτοί ότι έχουν πάντα δίκαιο. Εναν σοβαρό, κριτικό λόγο δεν ακούσαμε ποτέ, εκτός από δραχμοφέρουσες κολακείες...». Δεν έχουν τσίπρα επάνω τους!
6. Τι συκοφαντημένη πόλη το Αγρίνιο! Και τι σοβαρή δουλειά γίνεται στον δήμο από πλευράς πολιτισμού! Ο,τι ΔΕΝ συμβαίνει στην Αθήνα ή τον Πειραιά. Χάζευα στην Παπαστράτειο Γλυπτοθήκη Καπράλου τον χάλκινο Καραϊσκάκη με το χέρι αντήλιο (1940-5). Ενα μικρό θαύμα αρχαϊκής κομψότητας και λαϊκής δύναμης. Χωρίς ίχνος «ηρωικής» ρητορείας. Μάθημα γλυπτικής!
* Αντιπρόεδρος των κριτικών που διαθέτουν δαλτωνισμό.
Ιλιάδα, Γ148
«Σκάνδαλο» ονομάζεται το μέρος εκείνο της πολιτικής που, για συγκεκριμένους λόγους, γίνεται ευρύτερα γνωστό και προβάλλεται απ' τα μίντια (Πάλι για συγκεκριμένους λόγους που δεν έχουν, κατ' ανάγκην, αιτιακή σχέση με το «σκάνδαλο»). Τα ΜΜΕ με τον τρόπο που σχολιάζουν τα «σκάνδαλα», αναπαράγουν μ' ενθουσιασμό την παθογένεια του συστήματος χωρίς βέβαια ν' αμφισβητούν το κύρος του. Σε τρόπον ώστε τα σκάνδαλα, υπαρκτά ή κατασκευασμένα, να μην αποτελούν πια την οχληρή παρενέργεια αλλά τη βασική λειτουργία και τον ιμάντα του κυβερνάν. Δημοσιοποιούμενα, μάλιστα, τα συγκυριακά αυτά «σκάνδαλα» αποτελούν το ιδανικό άλλοθι για τα άλλα, τα πραγματικά που, βέβαια, επειδή δεν συμφέρει κανέναν να φανερωθούν, δεν αποκαλύπτονται ποτέ.
Στην ουσία η, όποια, εξουσία αποτελεί η ίδια το σκάνδαλο της ύπαρξής της, φωτίζοντας κατοπτρικά τον βαθύτερό της μηχανισμό. Κοντολογίς τα σκάνδαλα αποτελούν τον κινητήριο μοχλό της πολιτικής πρακτικής και, μεταφυσικώ τω τρόπω, όσο κι αν αενάως ξεσκεπάζονται, στην ουσία δεν θα διαλευκανθούν ποτέ. «Λευκό» και «σκάνδαλο», όπως αντιλαμβάνεσθε, είναι έννοιες αντινομικές. Τα σκάνδαλα, λοιπόν, τα ξεφουρνίζει πάντα ο ομηρικός Ουκαλέγων και ενώ είναι γένους ουδετέρου, διατηρούν θηλυκή φύση κατά την ανέλιξή τους:
Ου νέμεσις Τρώας και εϋκνήμιδας Αχαιούς τοιήδ' αμφί γυναικί πολύν χρόνον άλγεα πάσχειν Γ, 156-8. (Δεν είναι άδικο οι Τρώες και οι φτεροπόδαροι Αχαιοί να υποφέρουν δεινά τόσο χρόνο για μια τέτοια γυναίκα). Ο πατρωνυμικός κανόνας θέλει πάντα ένα θήλυ να παρασύρει το άρρεν. Αλλοτε με μήλο, άλλο με DVD.
Προς φιλολόγους: Μια και μιλάμε για σκάνδαλα, έχετε σκεφθεί πως ο «σκανδαλώδης» Μεγάλος Ανατολικός του Εμπειρίκου μπορεί να έχει ως αναφορά το «ροζ» μυθιστόρημα του Απολινέρ 11.000 Βέργες που κυκλοφόρησε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα σε μιαν εύτακτη, δηλαδή ψευτοκαθαρεύουσα στην επιδεικτική της καλλιέπεια, γλώσσα; Κι ότι ο Εμπειρίκος, όπως εξάλλου κι ο Μποστ, διακωμωδεί κοινωνικά ήθη μέσα από μιαν κατασκευασμένη, ιδεοληπτική γλώσσα; Τη γλώσσα του ψευτοαστού και το γραφειοκρατικό ιδίωμα του χωροφύλακα; Επειδή στην πραγματικότητα: Η γλώσσα η καλή όταν αρχίσει να μιλά γοητευμένη από το λόγο τραγουδάει (Γιάννης Υφαντής).
Σημειώσεις:
1. Ενα βαθύ ντεκολτέ αποτελεί το πιο κραυγαλέο τηλεοπτικό επιχείρημα· ένα είδος causa tele-existendi. Πλέον.
2. Διαβάστε τον «κύριο Επισκοπάκη» του Ανδρέα Μήτσου. Φινίρισμα στις λεπτομέρειες, ρυθμός στην αφήγηση. Για την ιστορία, ο Μήτσου δεν προήχθη σε σύμβουλο μέσης εκπαίδευσης. Κόπηκε στα... προφορικά. Το βιβλίο του, πάντως, απέσπασε το βραβείο κοινού του ΕΚΕΒΙ.
3. Απελπισμένα, γυναικεία βλέμματα της επαρχίας. Είτε αυτή βρίσκεται στη μεθόριο είτε στην πλατεία Ομονοίας. Ποιος άνδρας μετάλλαξε, έτσι βάναυσα, τους άντρες; Το χαμόγελο της Τζοκόντας μπορεί να ήταν μια σύμπτωση, ο θεατής όμως κατοπτεύει, ακόμη, έναν μύθο. Ποιος μάχεται τους θεατές, ποιος επιβουλεύεται την ανεξαρτησία τους;
4. Αφελές και ρηχό το «μ.Χ.» του Βασίλη Αλεξάκη. Με ορμή νεοφώτιστου φανατικού, τα βάζει με πράγματα που προφανώς αγνοεί «ιδεολογικοποιώντας» κι ο ίδιος την ιστορία. Από την ανάποδη. Επιχείρημά του: Και οι χριστιανοί έκαιγαν τα είδωλα (τ' αγάλματα) και δίωκαν τους εθνικούς - όμως ο Πλάτων στηρίζει θεωρητικά όλη τη μεσαιωνική μεταφυσική και το Βυζάντιο δημιουργεί μια τέχνη εκπάγλου υποβολής.
Απ' την άλλη, κάθε ιερατείο είναι αντιδραστικό και σε Δύση και σ' Ανατολή. Μόνο που η Ανατολή δεν (ανα)γνώρισε ποτέ ούτε Πάπα, ούτε Αλάθητον. Ούτε «η Ορθοδοξία έχει διασύρει τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό». (sic) Ολα αυτά είναι, επιεικώς, αγραμματοσύνες. Προ Χριστού. (Διαβάστε το Le Nouvel Antichristianisme, Desclee de Brouwer, 2005, του Ρενέ Ρεμόν και το L' Italie et Byzance, De Fallois, 1999, του πολύ Andre Chastel. Κυκλοφόρησε επίσης από τις «Εναλλακτικές εκδόσεις» το βιβλίο του Κώστα Παπαϊωάννου «Βυζαντινή και ρώσικη ζωγραφική»). Σύντομες απαντήσεις για τη βυζαντινή κοινοπολιτεία κατά Ομπολένσκι στη δική μου «Μικρή Πινακοθήκη», «Καστανιώτης», σελ. 54 κ.έ.).
5. Μου γράφει ο Δημήτρης Λιοσάτος: Συμφωνώ να γκρεμιστούν τα δύο κτίρια εμπρός από το νέο Μουσείο της Ακρόπολης αλλά και το βάιλερ, αυτό το άθλιο σύμβολο της εθνικοφροσύνης. Επ' αυτού υπερθεματίζει και ο Μανόλης Ζαχαριουδάκης, ζωγράφος. Μια μπουλντόζα μάς σώζει! Κι ο Νεφέστορας, μεταξύ άλλων: «...Υπάρχουν οι επαγγελματίες υπέρ της νεολαίας. Ο Μάκης κι ο Λάκης αποτελούν πρόκληση στη συνείδησή μας. Το ψέμα τους στα ύψη όπως και ο λαϊκισμός των κομμάτων.
Αλλο λέμε εμείς στους νέους κι άλλο αυτοί. Εμείς, ότι μπορεί να έχουν και άδικο, αυτοί ότι έχουν πάντα δίκαιο. Εναν σοβαρό, κριτικό λόγο δεν ακούσαμε ποτέ, εκτός από δραχμοφέρουσες κολακείες...». Δεν έχουν τσίπρα επάνω τους!
6. Τι συκοφαντημένη πόλη το Αγρίνιο! Και τι σοβαρή δουλειά γίνεται στον δήμο από πλευράς πολιτισμού! Ο,τι ΔΕΝ συμβαίνει στην Αθήνα ή τον Πειραιά. Χάζευα στην Παπαστράτειο Γλυπτοθήκη Καπράλου τον χάλκινο Καραϊσκάκη με το χέρι αντήλιο (1940-5). Ενα μικρό θαύμα αρχαϊκής κομψότητας και λαϊκής δύναμης. Χωρίς ίχνος «ηρωικής» ρητορείας. Μάθημα γλυπτικής!
* Αντιπρόεδρος των κριτικών που διαθέτουν δαλτωνισμό.
Χρ. Καπράλου, Η Μάνα μου, 1950. Από την έκθεση στην Ακαδημία Αθηνών: Μια οικογένεια, οι Παπαστράτοι, αναβάθμισε μιαν ολόκληρη πόλη. Οι σημερινοί νεόπλουτοι, πάλι, κάνουν ακριβώς το αντίθετο. Αυτοί, βλέπετε, δεν χρωστούν ποτέ τίποτε και σε κανέναν (Ευλογημένος αυτού του είδους ο τοπικισμός).
Δίκαιο έχεις για την τοποθέτηση του Αλεξάκη.
ΑπάντησηΔιαγραφή-Κατά τον Φωκικό πόλεμο (348 π.Χ.) οι Φωκιείς μετά την ήττα τους από τους Θηβαίους, κατέφυγαν ικέτες στον ναό τού Αββαίου Απόλλωνος. Αλλά οι Θηβαίοι τους έκαψαν μαζί με το ιερό και τα έργα τέχνης, για δεύτερη φορά μετά τους Μήδους (Παυσανίας, 10, 35, 3).
-Τον 219 π.Χ. ο στρατηγός των Αιτωλών Δωρίμαχος, πυρπόλησε το ιερό της Δωδώνης, κατέστρεψε τα αναθήματα, και «κατέσκαψε την ιεράν οικίαν» (Πολύβιου, Ιστορίαι, 4, 67, 3). Με τη σειρά τους οι Μακεδόνες (υπό τον Φίλιππο Ε΄), εισβάλλουν στο Θέρμον και επιδίδονται σε χειρότερες βαρβαρότητες. Μετά τη λεηλασία της περιοχής, πυρπόλησαν τις στοές των ναών και κατέστρεψαν τα αφιερώματα, που ήταν πολύτιμα έργα εξαιρετικής τέχνης. Ξεθεμελίωσαν τα κτίρια, γκρέμισαν τα αγάλματα που υπολογίζονταν σε δύο χιλιάδες, και προχώρησαν στον θρυμματισμό τους, εκτός από εκείνα που στο βάθρο είχαν εγχάρακτα τα ονόματα των θεών, από ευλάβεια ή φόβο. «Ἀνέτρεψαν δὲ τοὺς ἀνδριάντας ὄντας οὐκ ἐλάττους δισχιλίων» (Πολύβιου, Ιστορίαι, 5, 9). Όλα αυτά έγιναν με εντολή του Φιλίππου και των συνεργατών του «τοὺς περὶ αὐτὸν φίλους», που πίστευαν ότι ενεργούν «δικαίως καὶ καθηκόντως». Κατά τον Μεγαλοπολίτη ιστορικό, οι καταστροφές αυτές, δεν αποτελούν βάρβαρες πράξεις «αναγκάζουσιν οι του πολέμου νόμοι και τα τούτου δίκαια». (Πολύβιου Ιστορίαι, 5, 11, 3).
-To 219 π.Χ., οι Αιτωλείς, με επικεφαλής τον Σκόπα, εισβάλλουν στη Μακεδονία, κυριεύουν το Δίον, παραδίδουν στο πυρ τις στοές γύρω από τον ναό, και ανατρέπουν όλους τους ανδριάντες(Πολύβιου, Ιστορίαι, 4, 62, 2-3).
-Το 201 π.Χ., ο Φίλιππος εισβάλλει στη Μ. Ασία, κυριεύει την Πέργαμο όπου ηγεμόνευε ο Άτταλος Α΄, και με λυσσώδη οργή «λυττῶντι τῷ θυμῷ», (όπως γράφει ο Πολύβιος), καταστρέφει μνημεία και έργα τέχνης. «Εἰς τὰ τῶν θεῶν τεμένη διετίθετο τὴν ὀργήν». Δεν αρκείται όμως στον εμπρησμό και την κατακρήμνιση των ναών, των βωμών και των αγαλμάτων. Κατασυντρίβει και τους λίθους για να μην ξαναχτιστούν τα ξεθεμελιωμένα ιερά: «πρὸς τὸ μηδὲν ἀνασταθῆναι τῶν κατεφθαρμένων». Πελέκησε ακόμα και τα ιερά άλση. (Πολύβιου, Ιστορίαι, 21, 1).
-Το 200 π.Χ., ο Φίλιππος πάλι, κατέστρεψε και τα έργα τέχνης της Αττικής κατά την εισβολή του. Όπως κατήγγειλαν οι Αθηναίοι στο συνέδριο των Αιτωλών (στο Θέρμον), θρήνησαν για τον χαλασμό του τόπου τους, για τον αφανισμό της σοδειάς, την κατεδάφιση των σπιτιών και τη λαφυραγωγία. Αλλά εκείνο που τους συγκλόνισε και τους εξαγρίωσε, γράφει ο Λίβιος, ήταν οι βέβηλες και ανίερες πράξεις του Μακεδόνα μονάρχη. Το γκρέμισμα των μνημείων, η βεβήλωση των ιερών, η καταπάτηση κάθε θείου και ανθρώπινου νόμου. «Κατέστρεψε τα προγονικά ιερά που στόλιζαν και τον μικρότερο δήμο (της Αττικής), πυρπόλησε όλους τους ναούς, ακρωτηρίασε τα αγάλματα των θεών που κατάκεινται σήμερα ανάμεσα στις γκρεμισμένες πύλες των ναών» (Τίτος Λίβιος, ΧΧΧΙ, 30).
-Ο Μαρκέλλος, το 212 π.Χ., αφάνισε τις Συρακούσες μεταφέροντας όσα καλλιτεχνήματα δεν καταστράφηκαν στη Ρώμη (Πλούταρχου, Μαρκέλλος).
-Μεταξύ 197-194 π.Χ. οι Ρωμαίοι με τον Τίτο Φλαμινίνο λεηλάτησαν τόσο πολύ τη Βόρεια Ελλάδα, ώστε οι κάτοικοι της Ρώμης απαλλάχτηκαν επί δεκαετίες από κάθε φορολογία.
-To 189 π.Χ. ο Marcus Fulvus Nobilior μετέφερε από την Αμβρακία στη Ρώμη 785 χάλκινα και 230 μαρμάρινα αγάλματα, σύνολο 1015 (Τίτος Λίβιος, XXXIX, 5).
-Το 171 π.Χ. ο Lucretius Gallus κατά την εκστρατεία του κατά της Μακεδονίας καταλεηλάτησε τα έργα τέχνης των Αβδήρων, της Εύβοιας και της Βοιωτίας (Τίτος Λίβιος, XLIII, 4-7).
-Το 168 π.Χ., όταν οι Ρωμαίοι κατέλυσαν το Μακεδονικό κράτος, παρέλασαν στη Ρώμη 250 άμαξες φορτωμένες με ανδριάντες, γλυπτά, ζωγραφικούς πίνακες (Πλούταρχου, Αιμίλιος Παύλος). Όταν κατεστάλη η εξέγερση των Μακεδόνων, στα 148 π.Χ., οι Λατίνοι ξανά λεηλάτησαν τη Μακεδονία. Τότε μεταφέρθηκαν οι ανδριάντες των εφίππων εταίρων του Αλεξάνδρου που έπεσαν στον Γρανικό.
-Το 146 π.Χ. η Κόρινθος ξεθεμελιώνεται και όσα καλλιτεχνήματα δεν αφανίστηκαν μεταφέρθηκαν στην Ιταλία. Ο Στράβων αναφέρει ότι τα πλείστα και άριστα από τα καλλιτεχνήματα των εθνικών ναών της Ρώμης και των γύρω πόλεων προέρχονταν από τη λεηλασία αυτήν.
-O Μόμμιος αρπάζει τον Έρωτα των Θεσπιών, δημιούργημα του Πραξιτέλη.
-Το 132 π.Χ. αρχίζουν στη Ρώμη οι πλειστηριασμοί των καλλιτεχνημάτων της Περγάμου (Πλίνιου, Φυσική Ιστορία, XXXIV, 48).
-Το 103 π.Χ. ο Λικίνιος Κράσσος μετέφερε από την Αθήνα μεγάλο αριθμό αγαλμάτων και κιώνων (Πλίνιος, XVII, 6).
-Τον 1ο π.Χ. αι. η Κιλικία και η Κρήτη έγιναν ορμητήρια πειρατών. «Οι πειρατές της Κιλικίας επιτέθηκαν ανεμπόδιστα σε όλα τα νησιά και σε όλα τα λιμάνια του Αιγαίου. (...) Ιδίως λεηλάτησαν πλήθος ιερά: το Κλάριον, δηλαδή το ναό του Απόλλωνα που βρισκόταν στην Κλάρο της Ιωνίας• το Διδυμαίον, το ναό του Δία και του Απόλλωνα, στη χώρα των Μιλησίων• το Σαμοθράκιον που βρισκόταν στο ομώνυμο νησί και έλεγαν πως τα στολίσματά του άξιζαν χίλια τάλαντα• το ναό της Χθόνιας Δήμητρας στην Ερμιώνη• του Ασκληπιού στην Επίδαυρο• τους ναούς του Ποσειδώνα στον Ισθμό της Κορίνθου, το Ταίναρο και στην Καλαβρία• του Απόλλωνα στο Άκτιο και στη Λευκάδα• της Ήρας στη Σάμο, στο Άργος (...). Γενικά η ιστορία μαρτυρεί ότι οι πόλεις που κυρίευσαν οι πειρατές αυτοί έφτασαν τις τετρακόσιες» (Παπαρρηγόπουλου Κ., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1885, επανέκδ. εκδ. Κάκτος, 1992, τ. 8, κεφ. 1 (σ. 40)). Το 69 π.Χ. πειρατές κατέστρεψαν ό,τι απέμεινε στη Δήλο.
-Ο Σύλλας άρπαξε το εξ ελεφαντοστού άγαλμα της Αθηνάς από τις Κλαζομενές, πίνακες του Ζεύξιδος, το κολοσσιαίο άγαλμα του Απόλλωνα από την Απολλωνία του Πόντου. Ο Αύγουστος μετέφερε από την Τεγέα στη Ρώμη το άγαλμα της Αλέας Αθηνάς (Παυσανίας, 8, 46, 1).
-Στις Αλαλκομενές ο Σύλλας άρπαξε το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς και «το ιερό των Αλαλκομενών αφ’ ότου αφαιρέθηκε το άγαλμα της θεάς παραμελήθηκε» (Παυσανίας, 9, 33, 6).
-Για να εκδιώξουν τους πειρατές, οι Ρωμαίοι κατέλαβαν και ρήμαξαν την Κρήτη, το 69 π.Χ., και, όπως γράφουν ο Στράβων (1, 477), ο Κικέρων (Pro Murena, 35, 74) και ο Ευτρόπιος (6, 11) ερημώθηκαν οι πόλεις και τα χωριά του νησιού. Τα ίδια έγιναν το 58 π.Χ. στην Κύπρο.
-Το 87 π.Χ. οι Ρωμαίοι, με τον Σύλλα και τον Λούκουλλο εξεστράτευσαν στην Ελλάδα, για να αντιμετωπίσουν τον Μιθριδάτη. Οι δύο στρατηγοί έχοντας ανάγκη χρημάτων άρπαξαν τα χρυσά αναθήματα που βρίσκονταν στην Επίδαυρο, την Ολυμπία, στους Δελφούς., όπου «πολὺν ἄργυρον καὶ χρυςὸν, ἔτι δὲ καὶ τὴν ἄλλων πολυτελῆ κατασκευὴν ἀναλαβὼν ἤθροισε χρημάτων πλῆθος» (Διόδωρος Σικελιώτης, 38, 7). Πυρπόλησαν ιερά άλση στην Αττική και κατέστρεψαν την Ακαδημία και το Λύκειο. Ο Μιθριδάτης κατέστρεψε τη Δήλο, που είχε μείνει πιστή στους Ρωμαίους. Ο Σύλλας κατέστρεψε τον Πειραιά και ισοπέδωσε ολόκληρες πόλεις (Πλούταρχου, Σύλλας, 14 και 26). Αφαίρεσε κίονες και κιονόκρανα απ’ το ναό του Δία στην Αθήνα (Πλίνιος, XXXVI, 45). Στο ιερό της Αθηνάς στις Αλκομενές της Βοιωτίας άρπαξε το λατρευτικό άγαλμα. Έκτοτε το μεγάλο βοιωτικό ιερό έσβησε (Στράβων, 9, 413).
-Ο Verres σύμφωνα με τον Κικέρωνα (Actiio in C. Verrem secunda) έκλεψε από τον Παρθενώνα μεγάλο αριθμό χρυσών αναθημάτων. Στη Χίο αρπάχτηκαν αγάλματα. Από την Τένεδο κλέβεται το λατρευτικό άγαλμα του Τένητος, που εκτίθεται στο Forum της Ρώμης. Ακολουθεί αρπαγή του αγάλματος της Ήρας από το ναό της στη Σάμο.
-Κατά τους β’ και γ’ Μιθριδατικούς πολέμους η Ελλάδα υπέστη πολλές καταστροφές. Μόνο από τη Ρόδο οι Ρωμαίοι άρπαξαν περί τα 5000 αγάλματα και άλλα 500 από τους Δελφούς.
-Ο Ιούλιος Καίσαρας «στη Γαλατία λεηλάτησε ναούς και ιερά που ήταν γεμάτα με αναθήματα» (Σουητώνιου, Ιούλιος Καίσαρ, 54).
-Κατά τους εμφύλιους πολέμους μεταξύ Καίσαρα και Πομπηίου, το 48 π.Χ. οι Ρωμαίοι άρπαξαν 3.000 έργα τέχνης από τη Ρόδο. Τα Μέγαρα αφανίστηκαν από τον στρατό του Καίσαρα.
-Κατά τον Σουετώνιο (Αύγουστος, 71), ο Αύγουστος έλειωσε όλα τα ελληνικά έργα τέχνης από χρυσό και άργυρο, τα οποία βρήκε στην Αλεξάνδρεια. Στον πόλεμο Αντώνιου-Οκταβιανού, αφού επικράτησε ο δεύτερος, εκδικήθηκε τους Αρκάδες, συμμάχους του πρώτου, λεηλατώντας το ιερό της Αλέας, αρπάζοντας το πανάρχαιο άγαλμα της Αθηνάς (6ος π.Χ. αι.), έργο του Ενδοίου καθώς και τα δόντια του μυθικού καλυδώνιου κάπρου (Παυσανίας, 8, 46, 1). Ο Παυσανίας δικαιολογεί τον Αύγουστο με την εξής συλλογιστική: «ο Αυτοκράτορας Αύγουστος έκανε κάτι που το συνηθίζουν από παλιά και οι Έλληνες και οι βάρβαροι» (8, 46, 4).
-Ο Τίτος Λίβιος (XLV, 38), στις αρχές του 1ου μ.Χ. αιώνα γράφει ότι η καταστροφή του ιερού του Ασκληπιού λόγω των ρωμαϊκών λεηλασιών ήταν τόσο μεγάλη, ώστε το ιερό περιείχε μόνο λείψανα των αφαρπαγέντων αναθημάτων: «Η καταστροφή δ’ αύτη εγένετο καταφανής και δια των ενεργηθεισών ανασκαφών, δι’ ών αληθώς κατεδείχθη ότι και αγάλματα και παντοία αναθήματα είχον καταστραφή ή αφαρπαγή κατά τους χρόνους εκείνους» (Π. Καββαδία, Το ιερόν του Ασκλπηιού εν Επιδαύρω, σ. 20).
-Επί Μάρκου Αυρήλιου βάρβαροι από τη Βοημία και τη Μοραβία λεηλατούν τη Θράκη και τη Μακεδονία προτού νικηθούν στην Ελάτεια, το 161 μ.Χ.
-Το 170 μ.Χ. διεξάγουν επιδρομή οι Κοστωβώκοι, οι οποίοι καταστρέφουν την Ελευσίνα.
-«Το άγαλμα του Έρωτα λεν πως το είχε πάρει πρώτη φορά ο Γάιος, ο αυτοκράτορας των Ρωμαίων, αλλά ο Κλαύδιος το ξανάστειλε στους Θεσπιείς• το απέσπασε όμως πάλι ο Νέρων και το άγαλμα κατόπιν καταστράφηκε στη Ρώμη από πυρκαϊά» (Παυσανίας, 9, 27, 3).
-Ο Καλιγούλας «έδωσε εντολή να μεταφερθούν από την Ελλάδα τα πιο λαμπρά και ιερά αγάλματα θεών, μεταξύ των οποίων και εκείνο του Ολύμπιου Δία και να αντικατασταθούν οι κεφαλές τους με τη δική του» (Σουητώνιου, Καλιγούλας, 22).
-Ο Νέρωνας είχε στείλει ειδικό απεσταλμένο, τον Σεκούνδο Καρία, στην Ελλάδα και την ελληνική Μικρά Ασία, για σαφάρι καλλιτεχνημάτων και αγαλμάτων, το οποίο ήταν εξαιρετικά αποδοτικό. Από την Ολυμπία άρπαξε εκτός άλλων τα αγάλματα του Οδυσσέα, του Δία, του Διόνυσου και του Ορφέα (Παυσανίας, 5, 26, 3-4). Από τους Δελφούς άρπαξε άλλα 500 αγάλματα, σύμφωνα με τον Παυσανία. Επίσης, κατά την παραμονή του στην Ολυμπία «για να σβήσει τη μνήμη όλων των άλλων νικητών στα αγωνίσματα και να μην αφήσει ίχνος τους, διέταξε να γκρεμίσουν τα αγάλματά τους και τους ανδριάντες τους και απέσυρε ή εξαφάνισε τα βιβλία που αναφέρονταν σε αυτούς» (Σουητώνιου, Νέρων, 24). «Άρπαξε από την Αθήνα και από όλους τους ναούς πολλά έργα τέχνης, για να επανορθώσει με αυτά τις ζημιές που είχε κάνει στη Ρώμη η πυρκαγιά (...). Τιμώρησε την Πυθία στους Δελφούς, όταν εκείνη τόλμησε να τον επικρίνει και να τον ονομάσει Ορέστη υπονοώντας τον θάνατο της μητέρας του, κατάργησε το μαντείο και έσφαξε ανθρώπους στο στόμιο από όπου έβγαινε το ιερό πνεύμα» (Παπαρρηγόπουλου Κ., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1885, επανέκδ. εκδ. Κάκτος, 1992, τ. 8, κεφ. 1 (σ. 58)).
-Το 267 οι Ερούλοι καταλαμβάνουν, εκτός από πάμπολες άλλες ελληνικές πόλεις των παραλίων του Αιγαίου και της Πελοποννήσου (Κόρινθο, Σπάρτη, Άργος), την Αθήνα, την οποία κατακαίουν καταστρέφοντας τον Παρθενώνα. Οι Γότθοι, μαζί με τους Ερούλους, εισβάλουν στην αρχαία Ολυμπία, καταστρέφοντας τα μνημεία και διαρπάζοντας τα φτιαγμένα από πολύτιμα μέταλλα αναθήματα.
-Το 455 οι Βάνδαλοι επί δύο εβδομάδες κατέλαβαν και λεηλάτησαν συστηματικά τη Ρώμη και τα περίχωρά της, κατάσχοντας άπειρα έργα τέχνης, εκ των οποίων πολλά κατεβυθίσθησαν εις την Μεσόγειον μετά του μεταφέροντος αυτά πλοίου (Καραγιαννόπουλου Ιω. Ε, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τ. Α’, σ. 281).
Στην Ποσειδωνία της Ιταλίας, ο ναός της Ήρας τον 1ο αιώνα π.Χ. είχε εγκαταλειφθεί και χρησιμοποιούνταν ως πηγή οικοδομικού υλικού˙ επίσης το εκεί αγροτικό ιερό της Ήρας επέζησε μέχρι τον 2ο αιώνα μ.Χ. και μετά εγκαταλείφθηκε στην ερήμωση. Στο Ιππώνιο (Vibo Valenzia) της Ιταλίας, το οποίο επαναποικίστηκε από τη Ρώμη το 192 π.Χ., οι Ρωμαίοι άποικοι χρησιμοποίησαν το ναό ως λατομείο. Στην Κρίμισα της Ιταλίας, ο ναός του Απόλλωνα Αλαίου καταστράφηκε κατά τις πολεμικές συρράξεις του 3ου αι. π.Χ. Στο Μεταπόντιο της Ιταλίας, τρεις ναοί είχαν καταστραφεί ήδη από τον πρώιμο 3ο αιώνα π.Χ.˙ ο εκεί ναός της Ήρας (Tavole Palatine) ήταν ερειπωμένος τους ρωμαϊκούς χρόνους. Στις Συρακούσες της Σικελίας, ένας ιωνικός ναός δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Στον Ακράγαντα της Σικελίας, ο ναός του Δία έμεινε ημιτελής με την καταστροφή του 406 π.Χ. Στον Σελινούντα της Σικελίας, ο ναός C καταστράφηκε από τους Καρχηδόνιους το 250 π.Χ. Στον Σελινούντα της Σικελίας, ο ναός D είχε σταματήσει να χρησιμοποιείται ήδη από τον 3ο αιώνα π.Χ. Στην Έγεστα της Σικελίας, ο ναός έμεινε ημιτελής. Στην Ιμέρα της Σικελίας, ο ναός καταστράφηκε από τους Συρακούσιους το 409 π.Χ. Στην Αγορά της Αθήνας, ο ναός του Άρη είχε γκρεμιστεί και μέλη του βρέθηκαν ενσωματωμένα στο τείχος της πόλης το οποίο χτίστηκε περίπου στα 280 μ.Χ. Στην Παλλήνη, η ανωδομή ενός ναού μεταφέρθηκε στην Αγορά για το κτίσιμο του ναού του Άρη. Στο Σούνιο, ο εκεί ναός του Ποσειδώνα ενδέχεται να περιλαμβάνεται σε εκείνους που κατέστρεψε ο Φίλιππος Ε’ της Μακεδονίας το 200 π.Χ. Στο Σούνιο, ο ναός της Σουνιάδας Αθηνάς πρέπει να καταστράφηκε από τον Φίλιππο Ε’ και κατόπιν να εγκαταλείφθηκε. Τον 1ο ή τον 2ο αιώνα μ.Χ. έξι κίονες του ναού μεταφέρθηκαν για δεύτερη χρήση στην αθηναϊκή Αγορά. Στο Θορικό της Αττικής, ένας δωρικός ναός του 425-400 π.Χ. έμεινε ημιτελής και στους χρόνους της ρωμαϊκής κυριαρχίας έξι κίονες απέπλευσαν για να χρησιμοποιηθούν εκ νέου στην Αγορά της Αθήνας. Στο Άνω Μαζαράκι της Πελοποννήσου ο ναός της Άρτεμης καταστράφηκε κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. Στην Αρχαία Ολυμπία, ο ναός της Ήρας όταν η πόλη της Ολυμπίας οχυρώθηκε, γύρω στο 267 μ.Χ., το Ηραίο εγκαταλείφθηκε και η στέγη του κατέρρευσε μετά από σεισμό λίγο πριν από το 400 μ.Χ. Στην Αρχαία Ολυμπία, ο ναός της Μητρός (Μητρώον) κατεδαφίστηκε, όταν η Ολυμπία οχυρώθηκε γύρω στο 267 μ.Χ. Στη Γόρτυνα της Πελοποννήσου, η οικοδόμηση ενός ναού εγκαταλείφθηκε ίσως μετά το 362 π.Χ. Στη Νεμέα της Πελοποννήσου, υπήρχε το ιερό του Δία. Τον 1ο αιώνα π.Χ. όμως, η εορτή είχε μεταφερθεί στο Άργος και όταν ο Παυσανίας επισκέφθηκε το ιερό, ο ναός του Δία είχε μείνει αστέγαστος και το άγαλμα του θεού είχε εξαφανιστεί. Στην Ερέτρια της Εύβοιας ο ναός του Απόλλωνα τον 1ο αιώνα μ.Χ. είχε γίνει χώρος λατομείου˙ επίσης ο εκεί ναός του Διονύσου υπέστη ζημιές κατά τη ρωμαϊκή δήωση της Ερέτριας το 198 π.Χ., αφού τρία από τα τρίγλυφά του χρησιμοποιήθηκαν εκ νέου στα τείχη της πόλης κατά την περίοδο εκείνη. Στη Λιβαδειά ένας ναός έμεινε ημιτελής, είτε λόγω του μεγέθους είτε λόγω των διαδοχικών πολέμων, όπως λέει ο Παυσανίας. Στην Καλυδώνα της Αιτωλίας, υπήρχε το ιερό της Άρτεμης Λαφρίας. Όταν η πόλη μεταφέρθηκε το 30 π.Χ. στην Πάτρα, η ανωδομή του ναού ίσως αφαιρέθηκε ή μεταφέρθηκε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Στην Στράτο της Ακαρνανίας, η οποία έπεσε σε παρακμή μετά το 30 π.Χ., υπήρχε ημιτελής ναός. Το εσωτερικό πλακόστρωτο δάπεδο έχει υποστεί ζημιές από αρχαίο σεισμό. Στην Αμβρακία της Ηπείρου, η οποία παρήκμασε μετά το 30 π.Χ. υπήρχε ναός. Η θέση του είχε ήδη μετατραπεί σε λατομείο κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Στη Πασσαρώνα της Ηπείρου υπήρχε ιερό του Άρειου Δία. Κρίνοντας από ένα στρώμα θραυσμένων λίθων που επικάλυπτε τη θέση, ο ναός πρέπει να καταστράφηκε σκόπιμα, ίσως κατά τη ρωμαϊκή δήωση της Ηπείρου (167 π.Χ.). Στην Τορώνη της Χαλκιδικής, τον 2ο ή τον 1ο αιώνα π.Χ. πολλά θραύσματα από έναν πώρινο ναό του 6ου αιώνα π.Χ. πετάχτηκαν μέσα σε μια αρχαία δεξαμενή στο ακρωτήριο της Ληκύθου, ίσως από το ναό της Αθηνάς. Στη Νάξο υπήρχε ναός του Απόλλωνα. Η λατρεία εγκαταλείφθηκε τον 5ο αιώνα π.Χ. Τα ερείπια μετασκευάστηκαν σε εκκλησία τον 5ο ή τον 6ο αιώνα μ.Χ. Στη Σάμο υπήρχε ο ναός της Ήρας. Τον 3ο αιώνα μ.Χ. είχε ήδη ξεκινήσει η αφαίρεση λίθων από το ναό˙ επίσης υπήρχε άγνωστης θεότητας ναός. Στους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους ο ναός είχε ερειπωθεί, ενώ κατά την ύστερη αρχαιότητα οικοδομήθηκε στο ίδιο σημείο ένα είδος κατασκευής. Στην Πριήνη της Μ. Ασίας υπήρχε ναός της Αθηνάς. Ένα στρώμα στάχτης δείχνει ότι τα ξύλινα μέρη του ναού κάηκαν, ίσως κατά τον ύστερο 3ο αιώνα μ.Χ. Λίγο αργότερα η λίθινη ανωδομή κατέρρευσε από σεισμό. Στη Μίλητο υπήρχε ναός της Αθηνάς. Η συστηματική λεηλασία του οικοδομικού υλικού ξεκίνησε από την καταστροφή της Μιλήτου από τους Πέρσες. Στα Μύλασα της Μ. Ασίας ο ναός της Ρώμης και του Αυγούστου καταστράφηκε ολοσχερώς λίγο πριν από το 1765, προκειμένου να οικοδομηθεί ένα τζαμί. Στην Απολλωνία της Αφρικής υπήρχε ναός, ο οποίος παρέμεινε σε χρήση μέχρι τον 2ο αιώνα μ.Χ. και μετά εγκαταλείφθηκε.
Ο Παυσανίας (2ος μ.Χ. αι.) αναφέρει πλήθος εγκαταλελειμμένων ναών της αρχαιοελληνικής θρησκείας στην ελληνική ύπαιθρο. Μόνο στην Αρκαδία, στο κέντρο της Αρχαίας Κλασσικής Ελλάδας, ο Παυσανίας (Αρκαδικά) αναφέρει πλήθος ναών ερειπωμένων, δίχως στέγη, και εγκατελειμένων: της Αφροδίτης (9, 6), της Αθηνάς (14, 4), της Αφροδίτης (12, 6), του Απόλλωνα (15, 4), του Ερμή (17, 1), της Αφροδίτης (24, 6), των Δώδεκα θεών (25, 3), της Ήρας (26, 2), της Δήμητρας (29, 5), του Ερμή (32, 1), του Ερμή (30, 6), των Μουσών (32, 2), του Άρη (32, 3), της Αρτέμιδος (35, 5), της Αθηνάς (36, 7), της Αφροδίτης (41, 10), της «Μητρός των θεών» (44, 1), της Αρτέμιδος (53, 11) και του πυθίου Απόλλωνα (54, 5).
Στην Ελλάδα από το 324 μ.Χ. ώς το 1820 μ.Χ. έχουν γίνει οι εξής εβδομήντα σεισμοί στα ακόλουθα έτη: 344, 365, 426, 438, 448, 521, 522, 527, 551, 554, 688, 1153, 1304, 1306, 1383, 1389, 1469, 1481 (δύο φορές), 1491, 1508, 1514, 1612, 1613 (δύο φορές), 1622, 1625, 1630, 1633, 1636 , 1655, 1658, 1660, 1662, 1665, 1668 (δύο φορές), 1672, 1674, 1688, 1696, 1704, 1714 (δύο φορές), 1722, 1723, 1742, 1748, 1750, 1751, 1752, 1759, 1766, 1767, 1769, 1772, 1778, 1780, 1783, 1785, 1786, 1791, 1798, 1804, 1810, 1815 (δύο φορές), 1817, 1820
Σε σύνολο 100 περίπτερων αρχαίων ναών την τύχη των οποίων αναφέρει ο T. Spawforth (Αρχαίοι Ελληνικοί Ναοί, Ελευθερουδάκης 2006) σκόπιμα φαίνεται να καταστράφηκαν γύρω στους 17, ενώ αντίστοιχα 17 ναοί διασώθηκαν έχοντας μετατραπεί σε εκκλησίες και 36 ναοί είχαν καταστραφεί ή εγκ.αταλειφθεί πριν τον 4ο μ.Χ. αιώνα
Ο κύριος απο πάνω...σεντόνι έγραψε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕγώ πάλι πέρασα να πώ καλησπέρα! κ οτι η έκθεση του Μορταράκου (Nέες Μορφές)μ'ενθουσίασε στην απλότητα κ λιτότητα της.Καιρό είχε να μ'αρέσει κάτι...Σας ασπάζομαι,xxxm