ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων

Ελένη Οικονόμου, Γιάννης Διαμάντης

Υπό την σκιά των προγόνων

Η τέχνη φύεται κατά μόνας αλλά αποκτά ιστορικό στίγμα μόνο όταν αφορά στην κοινότητα. Τα μουσεία, πάλι, είναι πρωτίστως πολιτικοί οργανισμοί. Είναι οι χώροι δηλαδή όπου ο θεατής συνειδητοποιείται ως πολίτης. Γι' αυτό τα μουσεία πρέπει να είναι ζωντανοί οργανισμοί, πεδία έρευνας, πειραματισμού, ελευθερίας, δημιουργίας.

Τα μουσεία, ιδιαίτερα τα αρχαιογνωστικά, δεν έχουν τίποτε να φοβηθούν, ούτε αυτά, ούτε τα εκθέματά τους, από τη γειτνίαση με σύγχρονα έργα. Απεναντίας. Αμφότερα, και τα αρχαία και τα σύγχρονα έργα, ανανεώνονται απ’ την ώσμωση σαν ζωντανοί οργανισμοί, σαν ηλιοτρόπια που στρέφονται προς μια καινούργια φωτιστική πηγή και κερδίζουν νέες υποστάσεις, νέες αναγνωστικές δυνατότητες από το διάλογο που μοιραία αναπτύσσεται. Όσο και αν τον παρεμποδίσουν κάποιοι αφελείς, δήθεν αμύντορες της αρχαίας κληρονομίας. Φοβούμαι πως όλοι αυτοί απλώς φοβούνται τις αρχαιότητες, αλλά δεν τις αγαπούν πραγματικά.

Εξυπακούεται βέβαια ότι κανείς οφείλει να προσεγγίσει αυτούς τους χώρους με σεβασμό και ευλάβεια, χωρίς καμία διάθεση ανταγωνισμού ή και πρόκλησης. Αλλά και χωρίς κανέναν φόβο ή μεμψιμοιρία. Σαν το παιδί που ησυχάζει στην αγκαλιά της μάνας ή που ηρεμεί στον ίσκιο του πατέρα. Έπειτα, ο χρόνος, η ιστορία, τα βλέμματα των ανθρώπων θα κάνουν τη δική τους δουλειά. Ανεπαισθήτως… όπως θα ‘λεγε κι ο Αλεξανδρινός.

Και μια τελευταία παρατήρηση: Είτε πρόκειται για ένα φειδιακό αριστούργημα, ένα επιτύμβιο του τέλους του 5ου αιώνα π.Χ. που αποδίδεται στον Αγοράκριτο ή τον Καλλίμαχο, είτε πρόκειται για ένα σημερινό δημιούργημα κάποιου νέου καλλιτέχνη, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι αναφερόμαστε σε έργα τέχνης. Ασχέτως της αισθητικής κλίμακας στην οποία θα τα τοποθετήσει η κριτική και η ιστορία της τέχνης, ήδη διαφοροποιούνται πλήρως από τα λοιπά χρηστικά αντικείμενα. Και το ιδιοφυές αριστούργημα και το αμφιλεγόμενο, έστω, τέχνημα του σήμερα έχουν αρχίσει και ανεβαίνουν στα σκαλιά της τέχνης. Μεταλαμβάνουν ήδη της αισθητικής δυνατότητας, γίνονται σιγά-σιγά από πράγματα «ποιήματα». Μεταμορφώνονται σε οντότητες οιονεί μεταφυσικές. Κριτική, λοιπόν, ναι απαξίωση και σχετλιασμός όχι.

Μετά από αυτά, είμαι ιδιαίτερα ευτυχής που προλογίζω την έκθεση ενός καλλιτεχνικού ζευγαριού, της Ελένης Οικονόμου και του Γιάννη Διαμάντη, σ’ αυτό το περικαλλές συγκρότημα του Αρχαιολογικού Μουσείου των Ιωαννίνων. Εδώ που η διαχρονική ομορφιά υπηρετείται μέσα από τη δεξιοσύνη και το πείσμα προικισμένων χεριών των προγόνων μας. Η νυν έκθεση έρχεται να υπηρετήσει μία συνέχεια, μία παράδοση, μιαν ιστορική διαδοχή. Να ξαναβρεί τη σπασμένη κλωστή, να δώσει νοήματα στα κομμένα νήματα, να συνομιλήσει με τους πιο έγκυρους συνομιλητές, τους νεκρούς. Να υφάνει καινούργιες εικόνες πάνω σε αρχαίους, συμβολικούς αργαλειούς.

Πρόκειται για μία δράση που μουσειολογικά είναι δικαιωμένη σε παγκόσμιο επίπεδο επειδή φέρνει στα παραδοσιακά μουσεία ένα άλλο κοινό κι επειδή μας επιτρέπει να ξαναδούμε με άλλο μάτι χώρους σεσημασμένους και εκθέσεις δεδομένες. Tόσο απλά. Γι’ αυτό και συγχαίρω τους συναδέλφους του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων για την πρωτοβουλία τους. Ιδιαίτερα όταν σκέφτομαι ότι τόσο η εγκατάσταση των κύβων και της πυραμίδας της Ελένης Οικονόμου με τίτλο «Αρχέτυπα» όσο και οι συγκινητικές αφηγήσεις της καθημερινότητας του Γιάννη Διαμάντη με τίτλο «Πέτρινα Χρόνια» συνδέονται αριστοτεχνικά τόσο με τη μινιμαλιστική δωρική αρχιτεκτονική του Άρη Κωνσταντινίδη όσο και με τη γενικότερη προβληματική της «αρχαιολογίας του Θανάτου», που διαπνέει το παρόν εξαιρετικό μουσείο.

Μετά την παρουσία τους στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας οι δύο καλλιτέχνες έρχονται στην Ήπειρο με μία σύνθετη αλληλοσυμπληρούμενη πρόταση, βασισμένη στο άσπρο και στο μαύρο, στο χώρο και την ποιητική του, στην ποιητική εικόνα τελικά, δηλαδή το βασικό μορφοπλαστικό ιδίωμα που μπορεί να μιλήσει για τη ζωή, το θάνατο, τη μοναξιά, τον έρωτα, το χρέος, το δρόμο της ιστορίας, τη μοίρα των ανθρώπων. Να μιλήσει σε όλους μας, αλλά και στον καθένα χωριστά.

Η Ελένη Οικονόμου ευφυώς μετράει με 2.285 λευκούς κύβους 9 x 9 x 9 εκ. τα έτη που μας χωρίζουν απ’ το θάνατο του Βασιλέως Ηγήτορος Πύρρου. Ή μάλλον τον στενό διάδρομο που μας χωρίζει από ένα παρελθόν που μοιάζει απώτατο αλλά δεν είναι. Η σύνθεσή της, πυκνή, λιτή, μελετημένη μιλάει με μαθηματικές αναφορές και με γεωμετρικά σχήματα αντιμετωπίζοντας το θάνατο σαν εξίσωση και τη ζωή σαν θεώρημα.

Ο Γιάννης Διαμάντης, πάλι, που μιλάει για το χρόνο και την ιστορία του τόπου με όρους ποιητικής, εκκινεί επίσης από τα βασικά. Σχεδιάζει επίμονα τον Ηπειρώτη πατέρα του τη στιγμή που αναπαύεται, σε μία σχέση ύπνου-θανάτου. Η σινική μελάνη και το μολύβι γίνονται αγωγοί που μας οδηγούν στον Αχέροντα, στη Δωδώνη, στο επέκεινα. Τα έργα του παραπέμπουν σε επιτύμβια του σήμερα, σε μικρά έπη της καθημερινότητας, του αγώνα και της αγωνίας των απλών ανθρώπων για επιβίωση.

Πέτρα τη πέτρα, που τραγουδούσε ο Ρίτσος και που έκτιζε ο Κωνσταντινίδης σ’ αυτό εδώ το επιβλητικό μουσείο των επτά μεγάλων αιθουσών, το θεμελιωμένο στην περιοχή Λιθαρίτσια!

Λιθάρι, κύβος, κατασκευή, γραμμή, φωτοσκίαση, χώρος. Το δράμα και η δικαίωσή του. Τίποτα δεν είναι τυχαίο…

Μάνος Στεφανίδης, 4/11/2013

 

APEIROTAN*

Eleni Economou, Giannis Diamandis

Under the watchful gaze of the ancestors

Art is self-sown; it leaves its historical footprint, however, only when it refers to the community. Museums, on the other hand, are first and foremost communal organizations. They are the areas where the spectators become aware of themselves as citizens. This is why museums must be regarded as live organisms, as fields of research, experimentation, freedom and creativity.

Museums, especially those housing antiquities, have nothing to fear – neither them nor their exhibits – from their proximity to modern art works. Far from it. Both ancient and modern works are renewed by their interaction, just like live organisms, like sunflowers turning towards a new source of light; they acquire new qualities and new ways of interpretation by the dialogue that inevitably takes place, no matter how some narrow-minded people might try to hamper it, on the pretext that they are acting as defenders of our ancient heritage. I fear that all of them are merely afraid of antiquities; they do not really care for them.

Of course, it follows that one must approach those areas with respect and piety, leaving aside any competitiveness and/or provocation. Also, without any fear or self-pity. Just like the child that quiets down in the arms of its mother, or feels serene at the sight of its father. After that, time, history, and people’s eyes will take up the rest. Imperceptibly... just like the Alexandrian poet would say.¹

One final observation: Whether we are dealing with a Pheidian masterpiece, a tombstone inscription of the end of the 5th century BC attributed to Agoracritus or Callimachus, or a modern creation of a contemporary artist, we must not forget that we are referring to works of art. Regardless of where on the aesthetic ladder they will be placed by critics and art history, they already differ completely from all the other useful things. Both the ingenious masterpiece and the – somewhat – ambiguous modern creation have begun to climb the steps of the art ladder. They are already partaking in aesthetic potentiality, slowly shedding their identity as items, becoming instead “creations”. They are changing into quasi-metaphysical entities. So, critique, yes; disdain and ruthlessness, no.

Having said that, I am especially happy to be introducing the exhibition of a couple of artists, Eleni Economou and Giannis Diamandis, held at the illustrious complex of the Archaeological Museum of Ioannina, where temporal beauty is tended to by the dexterity and the determination of the gifted hands of our ancestors. The present exhibition is here to serve continuity, tradition, and historical sequence; to rediscover the broken thread, to give meaning to severed threads, to converse with the most dependable of interlocutors, the dead; to weave new images on ancient, symbolic looms.

It is an act that, on museum terms, is globally justified, for the reason that it attracts a different kind of audience to traditional museums, and because it allows us to see branded areas and familiar exhibitions through different eyes. It's as simple as that. For that reason I am congratulating our colleagues at the Archaeological Museum of Ioannina for this initiative of theirs. Especially when I consider that, both Eleni Economou's installation of the cubes and the pyramid, titled “Archetypes”, and Giannis Diamandis' moving narrations of everyday life, titled “Stone Years”, are masterfully connected with Aris Konstantinidis' minimalist Doric architecture as well as the more general concept of an "Archaeology of Death" permeating this magnificent Museum.

After an appearance at the National Archaeological Museum of Athens, the two artists arrive in Epirus with a composite, counterbalancing proposal, based on black and white, on the space and its poetics, on the poetic image, finally, meaning the basic morphoplastic dialect that can speak about life, death, loneliness, love, duty, the course of history, the fate of the people. To speak to all of us together, but also to each one of us individually.

Eleni Economou, using 2.285 9 x 9 x 9 cm white cubes, has ingeniously calculated the years that separate us from the death of King Leader Pyrrhus. Or, to put it differently, the narrow corridor that separates us from a past that seems remote, but is really not. Her composition, dense, minimal, well-planned, speaks with mathematical references and geometric patterns, regarding death as an equation and life as a theorem.

Giannis Diamandis, on the other hand, who speaks about time and the history of the area in poetic terms, also begins from the basics. He persistently sketches his Epirus-born father as he is resting, capturing a moment that balances between sleep and death. Indian ink and pencil become the means through which we are transported to Acheron, to Dodoni, to the hereafter... His works invoke funerary inscriptions, small everyday poems, simple people's struggle for survival.

Stone by stone, the poet Ritsos sang; thus Konstantinidis the architect built this imposing museum of the seven large halls, located in the area of Litharitsia!

Stone, cube, construction, lines, chiaroscuro, space. Drama and its vindication. Nothing is left to chance...

Manos Stefanidis, 4/11/2013

(Transaltion Eleni Dragona)

* Apeirotan is the Doric form of “Epiroton”, which means “of those native to Epirus”.

1 TN: C. P. Cavafy