Για τον Χάρη Κ.
Ο φίλος μου Χάρης Καμπουρίδης άνοιξε σήμερα στον τοίχο του ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα συζήτησης: Ένας π.χ έμπορος όπλων δικαιούται να είναι χορηγός σ' ένα μουσείο ή να δηλώνει φιλότεχνος, συλλέκτης και να τιμάται γι' αυτό; Δεν υπάρχει εδώ, εκτός της υποκρισίας, και σχετική αντίφαση από πλευράς ημών των υπολοίπων;
Αρχικά τού απάντησα - όπως συνήθως κάνω στο φ.μπ και συχνά παρεξηγούμαι από τους πουριτανούς - λίγο χιουμοριστικά και λίγο προβοκατόρικα. Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω κλπ.
Έπειτα όμως σκέφτηκα πόσα ανάλογα έχω γράψει κι εγώ εξίσου ρομαντικά και εξωπραγματικά με όσα υποστηρίζει ο Χ.Κ και γι'αυτό επανέρχομαι σοβαρότερος!
Αρχικά ας συμφωνήσουμε ότι αν η τέχνη είναι εκ προοιμίου αθώα, ανεπίληπτη και φωτεινή ακόμη και μέσα στην πιο ζοφερή εκδοχή της, ο κόσμος της τέχνης δεν είναι. Κι ακόμα περισσότερο δεν οφείλει να είναι! Αντίθετα, οφείλει να είναι βουτηγμένος στην πιο νατουραλιστική πραγματικότητα όσο βαθύτερα γίνεται. Μήπως και έτσι αντιληφθεί κάτι από την ωμή αλήθεια της ζωής.
Θέλω να πω ότι είναι αφέλεια να περιμένουμε από τους ανθρώπους του χρήματος και της δύναμης να λειτουργούν σαν φραγκισκανοί μοναχοί ή σαν τον Στρατό της Σωτηρίας. Εκτός και αν υπάρχουν μεγάλες περιουσίες και ολιγάρχες του πλούτου που να απέκτησαν ό τι απέκτησαν εφαρμόζοντας αποκλειστικά την επί του Όρους Ομιλία. Αντίθετα, είναι πασιφανές πως οι άνθρωποι του πλούτου και της δύναμης χρησιμοποιούν κατά κανόνα την τέχνη και τους δημιουργούς της σαν αισθητικό άλλοθι ή - αφού θέλω να συνεχίσω τις βιβλικές παραβολές - σαν κολυμβήθρα του Σιλωάμ απέναντι σε ό τι έχουν μετέλθει, για να φτάσουν όπου έφτασαν και να κερδίσουν όσα κέρδισαν. Αφού πρώτα γίνουν γκάνγκστερς έπειτα μεταμορφώνονται σε ευεργέτες, φτιάχνουν ιδρύματα κλπ. Αφού κατακτήσουν τα πάντα επί της γης και ζήσουν τον αποκλειστικό τους παράδεισο συχνά μοιράζοντας την κόλαση στους υπόλοιπους, φιλοδοξούν να κατακτήσουν και τον παράδεισο, τον εν ουρανοίς ως φιλάνθρωποι και χορηγοί. Γράφοντας έτσι στα παλαιά τους τα παπούτσια την δυσοίωνη παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου και το τρομερό συμπέρασμα της.
Κάτι τέτοιο συνέβαινε πάντα και θα εξακολουθήσει να συμβαίνει όσο διαρκεί η ανθρώπινη συνθήκη. Τα έγκατα των ωκεανών ξέρουν αποκλειστικά αλλά και κρύβουν στοργικά τα θανάσιμα μυστικά λ.χ διάσημων εφοπλιστών που μετά θάνατον κατέστησαν ακόμη διασημότεροι ως πάτρονες της τέχνης και ως ανυπέρβλητοι φιλάνθρωποι. Το μόνο που μένει σ'εμάς τους υπόλοιπους είναι να αξιοποιούμε χωρίς περιττές μεμψιμοιρίες τις προσφορές τους. Ή μήπως όχι;
Αλλά μιλώντας και σε μικρότερη κλίμακα και εξετάζοντας αποκλειστικά τα εικαστικά στην μικροκλίμακα του τόπου μας πάλι οι ανάλογοι συλλέκτες είναι εξ ορισμού άνθρωποι που διαθέτουν και πλούτο και δύναμη. Και ως τέτοιοι αφενός επηρεάζουν άμεσα την αγορά της τέχνης και αφετέρου φιλοδοξούν να ξαναγράψουν την ιστορία της ανάλογα με τις προτιμήσεις ή τις αδυναμίες τους. Συχνά ιδρύουν μουσεία ή βγάζουν τις συλλογές τους στο φως ώστε να καταστήσουν τα ιδιωτικά βίτσια, δημόσιες αρετές. Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο!
Έτσι, συχνά συλλέκτες εμφανίζονται με αυλές καλλιτεχνών αλλά και γνωστοί δημιουργοί καθίστανται μαγικά από θερμοί φίλοι άσπονδοι εχθροί με τους πρώην προστάτες τους μόνο και μόνο επειδή οι τελευταίοι άλλαξαν προτιμήσεις. Νομίζω ότι την πλειονότητα των καλλιτεχνών που εμφανίζονται στο τέλος του προηγούμενου αιώνα σφραγίζουν θετικά και αρνητικά οι επιλογές ενός μεγαλοκατασκευαστή, του διεθνούς Δάκη Ιωάννου και ενός μεγαλοδικηγόρου, ιδρυτή του ομώνυμου, κομψού μουσείου της Πλάκας. Σήμερα, τριάντα σχεδόν χρόνια μετά, μπορούμε νηφάλια να κρίνουμε την αντοχή της συλλογής τους και το ιστορικό βάρος της προσφοράς τους, αν υφίσταται κάτι τέτοιο. Επειδή η φιλοδοξία ή η αλαζονεία δεν φτάνουν για να γραφεί η ιστορία. Αν όμως αξίζει να είμαστε επιεικείς με τους συλλέκτες, δεν ισχύει το ίδιο για τους καλλιτέχνες. Επειδή ο ρόλος τους είναι a priori διαφορετικός. Κι αλίμονο αν τους κυριεύσει ο Μαμωνάς.
Βλέπετε, το εικαστικό έργο εκτός από αισθητική έχει παράλληλα και υπολογίσιμη, χρηματιστηριακή αξία. Και ο παραγωγός του κατ' εξαίρεση προς τους λοιπούς καλλιτέχνες, γίνεται αυτόματα και δημιουργός - κάτοχος πρωτογενούς κεφαλαίου! Ένα είδος τραπεζίτη του εαυτού του! Σε τρόπον ώστε να μοιάζει αρκετά ως προς τις εκδηλώσεις με τους λοιπούς κεφαλαιούχους. Λίγοι επιτυχημένοι ζωγράφοι ή γλύπτες μπορούν να αντισταθούν σ' αυτήν τη σαγήνη του εύκολου χρήματος και να μην καταστούν εικόνα και ομοίωσις των συλλεκτών τους.
Ιδού ένα παράδειγμα ανατριχιαστικό: Οι επιτυχημένοι ζωγράφοι κάνουν παρέα με επιχειρηματίες και τραπεζίτες αλλά όχι με ποιητές, μουσικούς, συγγραφείς, κριτικούς κ.ο.κ. Λογικό. Το χρήμα έλκεται από το χρήμα. Είναι κιτς αλλά είναι και αλήθεια.
Από την άλλη οι περισσότεροι συλλέκτες, όσο ευαίσθητοι ή καλλιεργημένοι κι αν παρουσιάζονται, άλλο τόσο είναι παθιασμένοι και άρρωστοι ως προς την μανία τους σαν τους χαρτοπαίχτες. Το συλλέγειν είναι μορφή εξάρτησης που μοιάζει με τον αλκοολισμό. Ο συλλέκτης είναι μανιακός με το κατέχειν και αρρωσταίνει όταν δεν μπορεί να αποκτήσει το αντικείμενο της επιθυμίας του. Αυτό τον κάνει συχνά άδικο, άπληστο, αφόρητα πιεστικό, τσιγκούνη στα λίγα και σπάταλο στα πολλά, δολοπλόκο. Αλλά και έτοιμον από την άλλη και να προσφέρει και να μοιραστεί. Σ'αυτή την διφυΐα βρίσκεται κι η γοητεία του. Ο συλλέκτης αποτελεί την, αναγκαία, τρίτη πλευρά του τριγώνου, μετά από εκείνες του δημιουργού και του διαμεσολαβητή ( έμπορου ή κριτικού ). Είναι απαραίτητος για την ισορροπία του συστήματος, την ίδια στιγμή που αντιμετωπίζεται είτε σαν άγγελος είτε σαν Εωσφόρος. Ο συλλέκτης είναι ένας αιώνιος ερωτευμένος, αυτό τον διασώζει όταν δεν τον καταστρέφει. Και ως εκ τούτου, όντας ερωτευμένος ζηλεύει σαν Οθέλλος και εκδικείται σαν Ιάγος. Βλέπετε, κι αυτά τα ονόματα κι αυτοί οι ρόλοι, πρόσωπα της τέχνης είναι!
Φωτογραφία: Η πρόσοψη του μουσείου Τέχνης και Ιστορίας της πόλης του Neuchâtel.
Το έχτισαν από κοινού μπουρζουά έμποροι και καλλιτέχνες στο τέλος του 19ου αι. Η οικογένεια De Meuron αν σας λέει κάτι το όνομα. Η οροφή είναι νεομπαρόκ και ακολουθεί το γαλλικό στυλ Mansart, του αρχιτέκτονα του Λούβρου.
Χρήμα, ιδέες, φιλοδοξίες, ναρκισσισμός, προσφορά, ταλέντο, επίδειξη, ομορφιά ... Έννοιες αξεδιάλυτα συνδεδεμένες. Είπαμε, ή ανθρώπινη συνθήκη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου