Προς το 2015, δυο παλιότερα,επίκαιρα κείμενα

Ηδονή ή θεωρία;

Η δυσκολία είναι μέρος της απόλαυσης και ο σημερινός, κακομαθημένος θεατής επιδιώκει, με λογική supermarket, τη χαρά χωρίς τη δυσκολία της. Ιδού η διαφορά τής, αντιστεκόμενης, ζωγραφικής και του, ρέοντος, κινηματογράφου. Είδα τον Καραβάτζο (1571-1610) στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και ξαναδιαπίστωσα πόσο κινηματογραφικός -στο μοντάζ της σύνθεσης- και πόσο θεατρικός -στους δραματικούς φωτισμούς- είναι. Το 1920 ο R. Longhi έγραφε πως δεν θα υπήρχαν ο Βελάσκεθ, ο Ριμπέρα, ο Μανέ ή ο Κουρμπέ χωρίς τον σκοτεινό Λομβαρδό. Θα συμπλήρωνα κι ο Παζολίνι, ο Τζάρμαν, ο Γουίτκιν αλλά και ο ημέτερος Τσαρούχης (στο πορτρέτο της «Δέσποινας» λ.χ.). Το 1608 διαγράφτηκε από το Τάγμα των Ιπποτών της Μάλτας ως «αμαρτωλός και ρυπαρός» και άρα ανίκανος να προσφέρει στη Renovatio Urbis. Ο «Κώδικας Καραβάτζο», νομίζω, κρύβει περισσότερα αινίγματα και συμβολισμούς από τον ανάλογο διάσημο συνάδελφό του. Κυρίως κρύβει την ποιητική του πενθούντος σώματος και ενός μαύρου ουρανού, που τον κατοπτεύει ο άνθρωπος βυθισμένος στο φρέαρ της επιθυμίας και της αδυναμίας.

Ανάμεσα στο σινεμά τού σήμερα και τη ζωγραφική τού χθες υπάρχει ένας ομφάλιος λώρος. Οι δύο αυτές τέχνες συνοψίζουν στη νεωτερική παράδοση το δράμα των μορφών. Το πρόβλημα πάλι της video art, μιας εικόνας που μοιράζεται ανάμεσα στη ζωγραφική και τον κινηματογράφο, θα μετεωρίζεται πάντα μεταξύ των αμφίσημων χαρακτήρων της γλώσσας της. Η, όποια, αυτονομία της περνά πρώτα από την υποταγή, εφόσον η ζωγραφική, ακόμη, μπορεί και υπερασπίζεται τον οπτικό πολιτισμό του δυτικού κόσμου. Ακόμη και το κατάντημα των τηλε-εικόνων πάλι με ζωγραφικά μέτρα μόνο μπορεί να υπολογιστεί. Μπροστά στον Bonnard ή τον Malevich ο Αϊζενστάιν είναι ένας ιδιοφυής μαθητής, αλλά μαθητής. Ομως ο Μπέικον κι ο Μπέργκμαν συναγωνίζονται. Εδώ έγκειται η τομή. Πολλοί μιλάνε για τις εικόνες, οι περισσότεροι τις εμπορεύονται, ελάχιστοι τις εννοούν δομικά. Εστω κι αν η εικόνα ως γλώσσα ακόμη μπορεί, όχι σαν ονείρωξη αλλά σαν όνειρο, να επιχειρηματολογήσει εκτός του κυρίαρχου μηχανισμού της εικονολαγνείας. Να ποιος θα μπορούσε να είναι σήμερα ο στόχος της ζωγραφικής: ν' αναδύει τη λανθάνουσα ποιητική των πραγμάτων, τη μυστική τους ένταση· εν εσόπτρω και αινίγματι.

Καταυγάζοντας μορφές να εξορκίζει το πανταχού παρόν αγοραίο. Μήπως και εξορκίσει το θάνατο. Τουλάχιστον αυτόν που υπάρχει εν ζωή. Επειδή «καταναλώνω» σημαίνει διά της εις άτοπον απαγωγής «φέρνω πιο κοντά το θάνατό μου». Η ζωγραφική σήμερα είναι εικόνα-κραυγή, με συνείδηση και του ίμερου και της βακχείας της κραυγής. Σαν τα πρόσωπα του Μπέικον που είναι σφάγια και τα σώματα του Φρόιντ που είναι χάρτες συνείδησης. Σώματα-σήματα μοναξιάς σαν φάροι στην άβυσσο που αναβοσβήνουν.

Θετικό συμπέρασμα: τέχνη είναι ό,τι αντιστέκεται στο συνεχή εξανδραποδισμό. Γιατί η τέχνη είναι και ταξική και επαναστατική στο οντολογικό της μεδούλι. Ολα τ' άλλα είναι διακοσμητική βαρεμάρα για ανερωτικούς νεόπλουτους. Οι οποίοι με τον καρκίνο των χρημάτων τους κάνουν περισότερο κακό παρά καλό. Οταν ακούω χορηγίες, κουμπώνομαι επειδή ξέρω πως μερικές, ακόμη, καλλιτεχνικές συνειδήσεις θ' αλωθούν. Εφόσον, φίλτατοι δεν υπάρχει «εμπορικό» και «πρωτοποριακό» έργο. Το έργο είναι ένα. Κι όποιος έχει ενδώσει μια φορά, έχει ενδώσει για πάντα. Είναι σαν να ισχυριζόμαστε πως κάποιος, φέρ' ειπείν, μπορεί να είναι «εμπορικός» στη Θεσσαλονίκη και «ποιοτικός» στην Αθήνα...

Αύριο στα Τρίκαλα παρουσιάζονται οι νέοι καλλιτέχνες της συλλογής Λεωνίδα Μπέλτσιου, ενός ιδιώτη που από την περιφέρεια, με αληθινή σεμνότητα, πράττει όσα το κέντρο και η πολιτεία αδυνατούν ή δεν θέλουν να πράξουν. Εμπιστεύεται το καινούργιο αίμα, επενδύει στον πειραματισμό, αγκαλιάζει το αγκάλιασμα τεχνολογίας και τέχνης δημιουργώντας αθόρυβα την επαρκέστερη ενότητα σύγχρονης τέχνης στη χώρα μας. Μιας τέχνης που αντιστέκεται. Εκεί θα παρουσιαστούν πολυάριθμα video-έργα τα οποία ψάχνουν μια γλώσσα που θα υπερβεί την αμηχανία της τεχνολογίας να είναι οντολογικά κάτι· κι όχι απλώς μια επιστημονικοφανής πόζα.

Στην τέχνη, τέλος, μ' αρέσει ο κίνδυνος και όχι ο εφησυχασμός. Πότε θα κινδυνεύσουμε πραγματικά; Οταν η εικόνα καταστεί εκκωφαντικός πλην μονοσήμαντος θόρυβος κι όταν ο λόγος αδυνατεί να μετασχηματισθεί σε εικόνα. Δηλαδή, όταν χαθεί η Causa pigendi ή καλύτερα faciendi. Ως τότε... αντισταθείτε από το κερί και τη λάσπη των σειρήνων. Και μην ξεχνάτε: Δεν υπάρχει τέχνη χωρίς θεωρία.*

*Περισσότερα στο άρθρο μου «Περί λαγών και κονίκλων - Video τι;» («Αντί», 9.9.05, τεύχ. 850).

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 27/05/2006

Τόπος τίποτε

Απότομη προσγείωση; Δεν νομίζω… Μόνο τυφλοί δεν τόβλεπαν και ηλίθιοι δεν το αντιλαμβάνονταν. Το χρόνιο, το ληθαργικό βούλιαγμα του τόπου σε μιαν γλίτσα συμψηφισμών, ακηδίας και υπερμεγέθυνσης εκείνου του «τώρα» που όφειλε (νόμιζαν) να διαρκέσει για πάντα. Το κυρίαρχο ιδεολόγημα του μεταμοντέρνου δηλαδή και η μεταφυσική του γελοίου που δεν δολοφονεί απλώς την Ιστορία μέσα από τον θάνατο του Θεού, της τέχνης κλπ, αλλά καταργεί ipso facto και το μέλλον διαστέλλοντας το παρόν ως το μην περαιτέρω.

Και τώρα; Ζαλισμένοι από ένα χύδην life style και μπουκωμένοι απ’ το κιτσάτο καταναλωτισμό θέλουμε γρήγορες λύσεις εδώ και τώρα: επιτάχυνση των διαδικασιών και επώδυνα αλλά βραχυπρόθεσμα μέτρα για να περάσουμε ει δυνατόν από την «κόλαση» της ποινής σαν σε ημερήσια εκδρομή. Και να επιστρέψουμε έπειτα εκεί που έχουμε μάθει. Στον παράδεισο της αμάθειας, των μετριοτήτων και της αποθέωσης του χυδαίου.

Αμ δε! Αυτή είναι η ουσιαστικότερη –και γι’ αυτό άκρως παιδαγωγική –τιμωρία μας: οφείλουμε εκόντες άκοντες να ξαναποκτήσουμε φυσική σχέση με το χρόνο, δηλαδή να εθισθούμε, θέλοντας και μη, πάλι στη ροή του· τη αργή την βασανιστική, τη σωτήρια. Στο στάγδην βραδέως των λεπτών, των ωρών, των ετών. Απωλέσαμε τη συνείδηση ιστορίας επειδή αντιμετωπίσαμε το χρόνο αφενός «πολιτικά» κι αφετέρου «οικονομικά»: Τον εξαγοράσαμε, τον διαχειριστήκαμε, τον αποθηκεύσαμε, τον προεξαγγείλαμε, τον καταργήσαμε. Τώρα πρέπει να τον εφεύρουμε εξαρχής. Σε προσωπική και σε συλλογική βάση. Η περιπέτεια αυτή στην οποία βρίσκεται ο τόπος για να έχει αξία πρέπει να έχει και διάρκεια. Αλλιώς δεν γίνεται. Και η διάρκεια κατακτιέται με τον εξορκισμό των άυλων και των διαφανών υπέρ των υλικών, των βαθύτατα σωματικών πραγμάτων. Nulla sine tragoedia gloria όπως αρεσκόταν να επαναλαμβάνει (και να ζωγραφίζει) ο «συμπατριώτης» μας Giorgio De Chirico. Εδώ σας θέλω λεβέντες μου. Να αποκαταστήσετε τις απώλειες μέσα από τον στοχασμό και την σκέψη. Την αυτοσυνείδηση. Μπας και αρχίσει να παράγεται κάτι σε αυτό τον τόπο του τίποτε…

ΥΓ. Νομίζω πως παρά τα προβλήματα μας δεν πρέπει να παραλείψουμε ως πολίτες με συνείδηση ιστορίας να ιδρύσουμε κι ένα «Ίδρυμα Κωνσταντίνου Καραμανλή του Νεότερου (ή μάλλον του Μικρού)». Με ισόβιο διευθυντή τον κ. Θόδωρο Ρουσόπουλο. Τιμής Ένεκεν. Από την άλλη να επιβάλουμε στον Αβραμόπουλο να ξηλώσει με προσωπική εργασία τις ανενεργές μπάρες που αυτός φύτεψε κι εμείς πανάκριβα πληρώσαμε στο ιστορικό κέντρο. Ή να τις βάλει να λειτουργούν επιτέλους ο μπαγάσας…

14/6/2010