Νόμοι και αντινομίες

Το κείμενο αυτό γράφεται καθ’ οδόν. Επιστρέφοντας στην πατρίδα μετά από 20ήμερη απουσία. Αφησα «πέρυσι» μιαν Αθήνα πυρπολημένη, αστυνομοκρατούμενη, αλλά όχι αστυνομευμένη, και μια χώρα σε σύγχυση. Τι θα συναντήσω «φέτος»; Ποια Ελλάδα με περιμένει; Ποια Ελλάδα δικαιούμεθα; Στην Ελβετία «εύρηκα» σημάδια της χώρας μου παντού, και του παρελθόντος και του παρόντος. Στη Γενεύη το σπίτι του Καποδίστρια είναι σεσημασμένο ως ιστορικό αξιοθέατο. Βλέπετε, υπήρξε από τους εμπνευστές του πρώτου Συντάγματος της χώρας. Στη Βέρνη η μουσειακή έκθεση του Νάκη Παναγιωτίδη στην γκαλερί Henze & Ketterer έχει αποσπάσει το διεθνές ενδιαφέρον. Στο ίδρυμα Durrenmatt του Neuchatel συζητούν την επίδραση του Αισχύλου στη γερμανόφωνη δραματουργία. Εξάλλου, στην προσωπική μυθολογία του συγγραφέα κυριαρχεί ένας Μινώταυρος. Στη Fondation Gianadda συζητούν έκθεση για τον Γιαννούλη Χαλεπά, ενώ διακεκριμένος γαλλόφωνος μουσικός συνθέτει όπερα με θέμα τη ζωή του. Δεν χωρά αμφιβολία. Η Ελλάδα είναι Ευρώπη. Πόσο Ευρώπη όμως είναι η Ελλάδα; Ο ελληνικός πολιτισμός γίνεται σεβαστός σε οποιαδήποτε κοινωνία του κόσμου θεωρεί τον πολιτισμό ύπατη αξία. Εμείς; Τα νέα από την πατρίδα είναι εφιαλτικά. Στη Μοδένα θαυμάζω στην Galleria Estense το πρώιμο τρίπτυχο του Γκρέκο, σύνοψη της βυζαντινής παράδοσης και στοχασμού πάνω στη νέα εποχή. Στο αέτωμα του ρωμανικού Duomo (11ος αιώνας) δεσπόζει αρχάγγελος που θυμίζει αρχαϊκό κούρο. Στην Ιταλία γιορτάζουν την Epifania, τα δικά μας Θεοφάνια. Σε άψογα ελληνικά! Αντίθετα, η Αθήνα ζει μια πρώιμη εβδομάδα των παθών. Το παγκόσμιο πρόβλημα του νερού γίνεται εδώ επιτακτικός προβληματισμός όπως και σε όλη την Ευρώπη. Σ' εμάς; Διαβάζω το σχετικό βιβλίο του Γάλλου ακαδημαϊκού Erik Orsenna «Το μέλλον του νερού» (εκδ. Fayard), ένα δραματικό καμπανάκι προς πάσα κατεύθυνση. Εμείς, ταμπουρωμένοι στον αυτάρεσκο επαρχιωτισμό μας, ομφαλοσκοπούμε νομίζοντας πως αγναντεύουμε το κέντρο του σύμπαντος. Στα Απέννινα φωτογραφίζω τη δημόσια γλυπτική του Κ. Βαρώτσου (τον «Ορίζοντα της Morgia» και τον «Ποιητή της Casacalenda») και ξεφυλλίζω το τελευταίο βιβλίο για τον Κουνέλη. Από το '90 ζητώ να αλλάξουν τα αρχαιογνωστικά μας μουσεία και σε εκθέσεις σύγχρονης τέχνης. Το κέρδος θα ήταν πολυεπίπεδο. Για να ξαναενώσουμε τα σπασμένα νήματα με πράξεις βαρύνουσας πολιτισμικής και πολιτικής σημασίας. Η επιτυχία του Κανιάρη στο Μουσείο Μπενάκη -ένα σχόλιο πάνω στην Ιστορία ως βίωμα- έκανε αρκετούς να ζηλέψουν. Πόσους όμως προβλημάτισε; Η πολιτική ηγεσία συλλήβδην εμφανίζεται δυστυχώς κατώτερη της καλλιτεχνικής, μια ακόμη αντινομία του τόπου. Στα εγκαίνια του Κανιάρη, του πιο πολιτικού σύγχρονου δημιουργού μας, οι πολιτικοί έλαμψαν διά της απουσίας τους. Μόνη ενδεικτική εξαίρεση ο Ν. Κωνσταντόπουλος. Κάποτε η Αριστερά ήταν περήφανη για την παιδεία της. Σήμερα; Αυτό κι αν είναι αντινομία. Ο νόμος όμως της αληθινής προόδου συλλαβίζεται αποκλειστικά με όρους της τέχνης.