Συνολικές προβολές σελίδας

Δευτέρα 31 Δεκεμβρίου 2018

La folie des grandeurs! Ή, παππού Duchamp μας έχεις καταστρέψει!




(Συνεχίζοντας τη συζήτηση περί αγοράς της τέχνης, συλλεκτών, καλλιτεχνών κλπ.)

 Αλλιώς ...l'art de l’appropriation. Η τέχνη δηλαδή του οικειοποιείσθαι ο,τιδήποτε, στα καθ' ημάς. Μ' άλλα λόγια το να ακολουθείς το μάθημα του Pierre Ménard όπως το δίδαξε ο Μπόρχες και να ξαναγράφεις αυτολεξεί τον Δον Κιχώτη. Σαν δικό σου! Ή να μετονομάζεις χρηστικά αντικείμενα όπως ο Duchamp 
σ' έργα τέχνης και μάλιστα βάζοντας την υπογραφή σου! Η αποθέωση, άρα, της μεταμοντέρνας συνθήκης σύμφωνα με την οποία τίποτε δεν είναι και δεν μπορεί να παραμένει αυθεντικό. Ακόμη χειρότερα δεν πρέπει να παραμείνει αυθεντικό! Επειδή κάτι τέτοιο είναι, εκτός των άλλων, ασύμφορο,  αντιοικονομικό.
Εν προκειμένω ο πολυπράγμων όσο και αδίστακτος Richard Prince, της νεοϋρκέζικης γενιάς του '90, οικοιοποιήθηκε την πασίγνωστη φωτογραφία - διαφήμιση με τον μάτσο καβαλάρη του Malborough και την επανεκτύπωσε με δική του υπογραφή δηλώνοντας έτσι πως δεν υπάρχει πρωτοτυπία και άρα αυθεντικότητα (copyright) στην τέχνη γενικά και στην τέχνη της φωτογραφίας ειδικά. Το καθετί είναι θέμα επανερμηνειών και συνεχούς αναδιαπραγμάτευσης καθώς τα σημαινόμενα βγάζουν συνεχώς τη γλώσσα - κυριολεκτικά - στα σημαίνοντα. Τ' ακούς Καμπουρίδη;
Όλα αυτά συνέβησαν το ευτυχές 1989 και ο "Καβαλάρης" του Prince προτάθηκε ως άτιτλο, Untitled. Εφόσον στην εποχή της δεσποτείας των εικόνων τα πολλά λόγια είναι φτώχεια. Σαν να μην έφτανε αυτό, το οικειοποιημένο, επανασηματοδοτημένο έργο του  Prince πουλήθηκε σε δημοπρασία του 2005  στο ποσό των 1.200.000  $ !
Ο δυστυχής φωτογράφος της πρωτότυπης φωτογραφίας μήνυσε τον καλλιτέχνη αλλά το δικαστήριο τον δικαίωσε με την αιτιολογία ότι έχουν διαγραφεί από αυτή την εικόνα τα αρχικά  διαφημιστικά σύμβολα. Δηλαδή πρόκειται πλέον για ένα ready made! Για ένα άλλο έργο. Που θα πει ότι η αμερικανική Δικαιοσύνη είναι ενήμερη των απόψεων του Duchamp! Και λειτουργεί κι ως τεχνοκριτικός. Αναγνωρίζοντας μια προστιθέμενη,  συμβολική αξία στο  νέο (;) έργο. Και ότι δρα παράλληλα με την, σχεδόν μεταφυσική, νομοτέλεια της αγοράς η οποία, παντοδύναμη προς το παρόν, ξαναγράφει την Ιστορία των έργων της Τέχνης με αποκλειστική βάση την ονομαστική αξία τους. ( Σε τρόπον ώστε προς ώρας να γράφουν την ιστορία της τέχνης όχι οι ιστορικοί της αλλά οι τραπεζίτες και χρηματιστές ).
Τί θα μείνει στο τέλος από όλες αυτές τις ευρεσιτεχνίες που υποδύονται το έργο ... μετά το έργο;  Κατά τη γνώμη μου τίποτα αλλά και αυτό, δηλαδή η γνώμη μου, λίγη έχει σημασία!

YΓ.1 Ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης είναι από τους πεφιλημένους της συλλογής Δάκη Ιωάννου μαζί με τον Jeff Koons. Και είναι απόλυτα δικαίωμα του! Τώρα το αν κι εγώ πιστεύω πως αυτές οι επιλογές δεν έχουν ιστορική προοπτική, είναι επίσης δικό μου δικαίωμα.
ΥΓ. 2 Αυτό που θέλω να πω, κι εδώ τίθεται ωμά κι ένα θέμα ηθικής ή ιδεολογίας, είναι πως προτιμώ εκείνους τους συλλέκτες που επιμένουν στην προώθηση της εγχώριας δημιουργίας έστω και αν αυτό δεν προσφέρει το γκλάμουρ της διεθνούς προβολής. Πόσο μάλλον που στο τέλος όλα καταλήγουν πάλι στη μήτρα του τόπου μας. Και που η ιστορία πορεύεται από δρόμους εκτός της πεπατημένης. Δηλαδή της αγοράς, των δημοσίων σχέσεων ή της διαφήμισης. Αντί των μεγαθηρίων του Koons θα προτιμούσα να έχω μια μικρή ακουαρέλα του Ανδρέα Φωκά. Αναζητώντας από την μικροϊστορία απαντήσεις για την μεγάλη ...

Κυριακή 30 Δεκεμβρίου 2018

Συλλέκτες, χρήμα και τέχνη





Για τον Χάρη Κ.

Ο φίλος μου Χάρης Καμπουρίδης άνοιξε σήμερα στον τοίχο του ένα πολύ ενδιαφέρον θέμα συζήτησης: Ένας π.χ έμπορος όπλων δικαιούται να είναι χορηγός σ' ένα μουσείο ή να δηλώνει φιλότεχνος, συλλέκτης και να τιμάται γι' αυτό; Δεν υπάρχει εδώ, εκτός της υποκρισίας, και σχετική αντίφαση από πλευράς ημών των υπολοίπων; 
Αρχικά τού απάντησα - όπως συνήθως κάνω στο φ.μπ και συχνά παρεξηγούμαι από τους πουριτανούς - λίγο χιουμοριστικά και λίγο προβοκατόρικα. Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω κλπ. 
 Έπειτα όμως σκέφτηκα πόσα ανάλογα έχω γράψει κι εγώ εξίσου ρομαντικά και εξωπραγματικά με όσα υποστηρίζει ο Χ.Κ και γι'αυτό επανέρχομαι σοβαρότερος!
Αρχικά ας συμφωνήσουμε ότι αν η τέχνη είναι εκ προοιμίου αθώα, ανεπίληπτη και φωτεινή ακόμη και μέσα στην πιο ζοφερή εκδοχή της, ο κόσμος της τέχνης δεν είναι. Κι ακόμα περισσότερο δεν οφείλει να είναι! Αντίθετα, οφείλει να είναι βουτηγμένος στην πιο νατουραλιστική πραγματικότητα όσο βαθύτερα γίνεται. Μήπως και έτσι αντιληφθεί κάτι από την ωμή αλήθεια της ζωής. 
Θέλω να πω ότι είναι αφέλεια να περιμένουμε από τους ανθρώπους του χρήματος και της δύναμης να λειτουργούν σαν φραγκισκανοί μοναχοί ή σαν τον Στρατό της Σωτηρίας. Εκτός και αν υπάρχουν μεγάλες περιουσίες και ολιγάρχες του πλούτου που να  απέκτησαν ό τι απέκτησαν εφαρμόζοντας αποκλειστικά την επί του Όρους Ομιλία. Αντίθετα, είναι πασιφανές πως οι άνθρωποι του πλούτου και της δύναμης χρησιμοποιούν κατά κανόνα την τέχνη και τους δημιουργούς  της σαν αισθητικό άλλοθι ή - αφού θέλω να συνεχίσω τις βιβλικές παραβολές - σαν κολυμβήθρα του Σιλωάμ απέναντι σε ό τι έχουν μετέλθει, για να φτάσουν όπου έφτασαν και να κερδίσουν όσα κέρδισαν. Αφού πρώτα γίνουν γκάνγκστερς έπειτα μεταμορφώνονται σε ευεργέτες, φτιάχνουν ιδρύματα κλπ. Αφού κατακτήσουν τα πάντα επί της γης και ζήσουν τον αποκλειστικό τους παράδεισο συχνά μοιράζοντας την κόλαση στους υπόλοιπους, φιλοδοξούν να κατακτήσουν και τον παράδεισο, τον εν ουρανοίς ως φιλάνθρωποι και χορηγοί. Γράφοντας έτσι στα παλαιά τους τα παπούτσια την δυσοίωνη παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου και το τρομερό συμπέρασμα της.
Κάτι τέτοιο συνέβαινε πάντα και θα εξακολουθήσει να συμβαίνει όσο διαρκεί η ανθρώπινη συνθήκη. Τα έγκατα των ωκεανών ξέρουν αποκλειστικά αλλά και κρύβουν στοργικά τα θανάσιμα μυστικά λ.χ διάσημων εφοπλιστών που μετά θάνατον κατέστησαν ακόμη διασημότεροι ως πάτρονες της τέχνης και ως ανυπέρβλητοι φιλάνθρωποι. Το μόνο που μένει σ'εμάς τους υπόλοιπους είναι να αξιοποιούμε χωρίς περιττές μεμψιμοιρίες τις προσφορές τους. Ή μήπως όχι;
Αλλά μιλώντας και σε μικρότερη κλίμακα και εξετάζοντας αποκλειστικά τα εικαστικά στην μικροκλίμακα  του τόπου μας πάλι οι ανάλογοι συλλέκτες είναι εξ ορισμού άνθρωποι που διαθέτουν και πλούτο και δύναμη. Και ως τέτοιοι αφενός επηρεάζουν άμεσα την αγορά της τέχνης και αφετέρου φιλοδοξούν να ξαναγράψουν την ιστορία της ανάλογα με τις προτιμήσεις ή τις αδυναμίες τους. Συχνά ιδρύουν μουσεία ή βγάζουν τις  συλλογές τους στο φως ώστε να καταστήσουν τα ιδιωτικά βίτσια, δημόσιες αρετές. Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο! 
 Έτσι, συχνά συλλέκτες εμφανίζονται με αυλές καλλιτεχνών αλλά και γνωστοί δημιουργοί καθίστανται μαγικά από θερμοί φίλοι άσπονδοι εχθροί με τους πρώην προστάτες τους μόνο και μόνο επειδή οι τελευταίοι άλλαξαν προτιμήσεις. Νομίζω ότι την πλειονότητα των καλλιτεχνών που εμφανίζονται στο τέλος του προηγούμενου αιώνα σφραγίζουν θετικά και αρνητικά οι επιλογές ενός μεγαλοκατασκευαστή, του διεθνούς Δάκη Ιωάννου και ενός μεγαλοδικηγόρου, ιδρυτή του ομώνυμου, κομψού μουσείου της Πλάκας. Σήμερα, τριάντα σχεδόν χρόνια μετά, μπορούμε νηφάλια να κρίνουμε την αντοχή της συλλογής τους και το ιστορικό βάρος της προσφοράς τους, αν υφίσταται κάτι τέτοιο. Επειδή η φιλοδοξία ή η αλαζονεία δεν φτάνουν για να γραφεί η ιστορία. Αν όμως αξίζει να είμαστε επιεικείς με τους συλλέκτες, δεν ισχύει το ίδιο για τους καλλιτέχνες. Επειδή ο ρόλος τους είναι a priori διαφορετικός. Κι αλίμονο αν τους κυριεύσει ο Μαμωνάς. 
Βλέπετε, το εικαστικό έργο εκτός από αισθητική έχει παράλληλα και υπολογίσιμη, χρηματιστηριακή αξία. Και ο παραγωγός του κατ' εξαίρεση προς τους λοιπούς καλλιτέχνες, γίνεται αυτόματα και δημιουργός - κάτοχος πρωτογενούς κεφαλαίου!  Ένα είδος τραπεζίτη του εαυτού του! Σε τρόπον ώστε να μοιάζει αρκετά ως προς τις εκδηλώσεις με τους λοιπούς κεφαλαιούχους. Λίγοι επιτυχημένοι ζωγράφοι ή γλύπτες μπορούν να αντισταθούν σ' αυτήν τη σαγήνη του εύκολου χρήματος και να μην καταστούν εικόνα και ομοίωσις των συλλεκτών τους.
 Ιδού ένα παράδειγμα ανατριχιαστικό: Οι επιτυχημένοι ζωγράφοι κάνουν παρέα με επιχειρηματίες και τραπεζίτες αλλά όχι με ποιητές, μουσικούς, συγγραφείς, κριτικούς κ.ο.κ. Λογικό. Το χρήμα έλκεται από το χρήμα. Είναι κιτς αλλά είναι και αλήθεια.
Από την άλλη οι περισσότεροι συλλέκτες, όσο  ευαίσθητοι ή καλλιεργημένοι κι αν παρουσιάζονται, άλλο τόσο είναι παθιασμένοι και άρρωστοι ως προς την μανία τους σαν τους χαρτοπαίχτες. Το συλλέγειν είναι μορφή εξάρτησης που μοιάζει με τον αλκοολισμό. Ο συλλέκτης είναι μανιακός με το κατέχειν και αρρωσταίνει όταν δεν μπορεί να αποκτήσει το αντικείμενο της επιθυμίας του. Αυτό τον κάνει συχνά άδικο, άπληστο, αφόρητα πιεστικό, τσιγκούνη στα λίγα και σπάταλο στα πολλά, δολοπλόκο. Αλλά και έτοιμον από την άλλη και να προσφέρει και να μοιραστεί. Σ'αυτή την διφυΐα βρίσκεται κι η γοητεία του. Ο συλλέκτης αποτελεί την, αναγκαία, τρίτη πλευρά του τριγώνου, μετά από εκείνες του δημιουργού και του διαμεσολαβητή ( έμπορου ή κριτικού ). Είναι απαραίτητος για την ισορροπία του συστήματος, την ίδια στιγμή που αντιμετωπίζεται είτε σαν άγγελος είτε σαν Εωσφόρος. Ο συλλέκτης είναι ένας αιώνιος ερωτευμένος, αυτό τον διασώζει όταν δεν τον καταστρέφει. Και ως εκ τούτου, όντας ερωτευμένος ζηλεύει σαν Οθέλλος και εκδικείται σαν Ιάγος. Βλέπετε, κι αυτά τα ονόματα κι αυτοί οι ρόλοι, πρόσωπα της τέχνης είναι!

Φωτογραφία: Η πρόσοψη του μουσείου Τέχνης και Ιστορίας της πόλης του Neuchâtel. 
Το έχτισαν από κοινού μπουρζουά έμποροι και καλλιτέχνες στο τέλος του 19ου αι. Η οικογένεια De Meuron αν σας λέει κάτι το όνομα. Η οροφή είναι νεομπαρόκ και ακολουθεί το γαλλικό στυλ Mansart, του αρχιτέκτονα του Λούβρου.
Χρήμα, ιδέες, φιλοδοξίες, ναρκισσισμός, προσφορά, ταλέντο, επίδειξη, ομορφιά ...     Έννοιες αξεδιάλυτα συνδεδεμένες. Είπαμε, ή ανθρώπινη συνθήκη.

Πέμπτη 27 Δεκεμβρίου 2018

Δερματοστιξία ή Ευφρόσυνη Απελπισία

Ευχαριστώ πολύ για τις γλυκύτατες, χριστουγεννιάτικες ευχές σας. Του Αγίου Μανώλη, γαρ, σήμερα! Η ονομαστική μου εορτή. Ως αντίδωρο ιδού δύο εικόνες που έχουν μιαν αδιόρατα τρυφερή σχέση.Επειδή σε αμφότερες καταδεικνύεται πόσο σπαραχτικά εφήμερο είναι το γέλιο των ανθρώπων:
Στην πρώτη φωτογραφία, η αυτοβιογραφική σύνθεση του Κυριάκου Κατζουράκη από την ενότητα "Ξαναβρίσκοντας τη Γκουέρνικα" που θα εκτεθεί σύντομα στην Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας. Η σχολική χορωδία καλαντίζει αμέριμνη γελώντας λίγο μετά τον Εμφύλιο με τον ζωγράφο ευτυχισμένο παιδί, εν χρω κεκαρμένο. Και την αντηλιά στα μάτια... Σκιές τώρα μιας πρόσκαιρης, αναίτιας πια ευτυχίας.
Η παλιά φωτογραφία καθιστάμενη εδώ ζωγραφική, υπερβαίνει το συναισθηματικό υπέρ του αισθητικού. Έτσι το συγκεκριμένο ντοκουμέντο γίνεται διαχρονικό σύμβολο της χαμένης αθωότητας.
Στην δεύτερη φωτογραφία, σαφώς πιο ανώδυνη, τρεις σωματοφύλακες, οι καλοί μου φίλοι Άγγελος, Γιώργος και Νάσος πριν τρία χρόνια παραστέκουν χαμογελώντας παρηγορητικά στη γιορτή μου, ανήμερα Χριστούγεννα.  Με τη Βερονίκ σε ρόλο Ντ'Αρτανιάν. Το μακρινό 2015.
 Τελικά ό τι κάνουμε και ό τι λέμε είναι σπουδές - χαρακιές στο σώμα του χρόνου. Δηλαδή στο δέρμα μας το ίδιο. Γιατί γιορτάζουμε οι άνθρωποι; Τί γιορτάζουμε;  Ίσως την αδυναμία μας να είμαστε αληθινά - δηλαδή συνεχώς - ευτυχισμένοι. Σαν να είναι η ευτυχία μια κατάσταση που δεν αξίζουμε, που δεν δικαιούμαστε. Άρα γιορτάζουμε το πένθος μας. Με ευφρόσυνη απελπισία.
Χρόνια πολλά ούτως ή άλλως... και πάλι ένα τεράστιο ευχαριστώ!






Αφοδεύοντας (σ)το ιερό



στον Γ. Καραμπελιά

Αυτό που απέδειξε με κυνικήν ωμότητα ο μοιραίος Αλέξης σ' αυτά τα χρόνια της εξουσίας του, είναι πως είμαστε κι εμείς όλοι, ή τουλάχιστον οι περισσότεροι, ίδιοι κι απαράλλαχτοι με τους άλλους, τους απέναντι.     'Ή, τουλάχιστον τους περισσότερους. Καμία διαφορά, καμία εξαίρεση, καμιά ελπίδα... Τα προσωπεία έπεσαν και τα πρόσωπα έγιναν θλιβερές καρικατούρες του εαυτού τους. Ο Μπαλάφας στη θέση του Γιακουμάτου.
 Έτσι, κι οι απέναντι θα επιστρέψουν με την σειρά τους και με την ίδια κι απαράλλαχτη αλαζονεία με την οποία πρωτοανέβηκε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ τα σκαλιά του Μαξίμου, στους παλιούς τους θώκους. Σίγουροι, δηλαδή επικίνδυνοι.
Λες και οι δυσάρεστες εμπειρίες κι ακόμα χειρότερα οι οδύνες αυτού του τόπου δεν αξίζει να διδάξουν τίποτα το ουσιαστικό στο μακάριο, πολιτικό μας σύστημα... Στις αποκρουστικές βεβαιότητες των δύο μονομάχων. Αφού κι οι απέναντι περιμένουν να νικήσουν όχι γιατί έχουν ανανεωθεί ριζικά ή κομίζουν κάτι το συνταρακτικά καινούργιο αλλά γιατί απλώς εκπροσωπούν το μη χείρον βέλτιστον. Λες και μπορεί να υπάρξει κάτι χειρότερο από την σπείρα των Συριζανέλ και των θλιβερών, δευτερότριτων πασόκων συνοδοιπόρων τους. Δείτε τι προτείνουν αμφότεροι για τον πολιτισμό. Τίποτε!
Στη Ν.Δ λοιπόν αστεία, πολιτικά πρόσωπα που σε άλλες συνθήκες θα είχαν εξαφανιστεί από προσώπου γης, αλληλοπροσφωνούνται "πρόεδροι" και περιμένουν την ευκαιρία για την προσωπική τους ρεβάνς χωρίς καμία ουσιαστική έγνοια για τον τόπο. Αηδία. Λες και δεν έφεραν αυτοί και η ανικανότητα τους τον μοιραίο Αλέξη στα πράγματα.
Του δε Κυριάκου παραμένει ακόμη ως πιο γενναία του, πολιτική κίνηση η καταψήφιση του Πάκη. Και πιο επικοινωνιακή του η προσχώρηση των Τατσόπουλου - Πανούτσου. Χωρίς να υπονοώ τίποτα αρνητικό και για τους δύο. Θα περίμενα όμως ένα πιο γενναίο άνοιγμα στον φιλελεύθερο χώρο ή την διανόηση.
Σ'αυτό λοιπόν το θλιβερό τοπίο εξακολουθούν ασύδοτοι κάποιοι ψυχοπαθείς εγκληματίες λειτουργώντας ως το αγελαίο, αριστερό άλλοθι μιας ετεροκίνητης, προσκυνημένης κυβέρνησης, να βάζουν τυφλές βόμβες έξω από ναό για να πλήξουν όσους πήγαν στην πρωινή, χριστουγεννιάτικη λειτουργία! 
Φρίκη αληθινή για αυτά τα ανθρωποειδή που ανατράφηκαν σ' ελληνικά σχολεία αλλά δεν έμαθαν τίποτα από τον Σολωμό, τον Παπαδιαμάντη, τον Κόντογλου ή τον Καρούζο και θεωρούν την χυδαία βία σαν επανάσταση και σαν προοδευτισμό την τρομοκρατία της πίστης του άλλου και την εξαφάνιση των συμβόλων της παράδοσης. Ο φασισμός σε όλη του την αποκρουστική αποκάλυψη. Χειρότερος μάλιστα από κάθε άλλο φασισμό γιατί παρουσίαζεται πιο "διανοούμενος"! Χειρότερος ακόμη κι από εκείνον των προγλωσσικών χρυσαυγιτών. 
Στην αρχή σκέφτηκα πως μπορεί να είναι προβοκάτσια αλλά έπειτα θυμήθηκα πως έχουν πυκνώσει τα περιστατικά αγνώστων που βρωμίζουν ή βανδαλίζουν εκκλησίες - τα όπια του λαού! - ενώ ποτέ δεν μαθεύτηκε ευρύτερα το αποκρουστικό γεγονός πως παρόμοιοι "ιδεολόγοι" αφόδευσαν (sic ) στο ναΐδριο της Πανεπιστημιούπολης Ζωγράφου. Πριν καιρό. Στο ιερό! Οχετός επανάστασης... Θα μού πείτε τί έκαναν οι πανεπιστημιακές αρχές; Και θα σας απαντήσω. Τίποτα!
Από το ήμερο χωριό της γαλλόφωνης Ελβετίας που βρίσκομαι, θα ήθελα να γράψω σήμερα κάτι πιο παρηγορητικό ή εορτάσιμο. Όμως το ότι κάποιοι πουλάνε φόβο και βία με στόχο εκκλησιαζόμενους, ημέρες γιορτών, με ξεπέρασε. Αιφνίδια λυπήθηκα που δεν πηγαίνω πια στην λειτουργία των Χριστουγέννων. Κάποτε η μάνα μάς ξύπναγε ξημερώματα για να ακούσουμε το" Χριστός γεννάται, δοξάσατε!" Εδώ και δεκαετίες δεν πηγαίνω, δεν αισθάνομαι αρκούντως αθώος. Λάθος. Λάθος ζωής.
Αιφνίδια συνειδητοποίησα πως κάποτε ζούσαμε εν σώματι τον κόσμο του Παπαδιαμάντη. Στο ίδιο του το τρυφερό σύμπαν.Τώρα, όχι πλέον. Ο Παπαδιαμάντης, όπως κι ο Θουκυδίδης με τον Επιτάφιο κι η Αντιγόνη και η Κύρου Ανάβασις κι ο Αρριανός έχουν εξοριστεί από την, εργαλειακή ούτως ή άλλως, εκπαίδευση μας. Από την άμεση μας καθημερινότητα ...στο όνομα ενός αορίστου, δυσεπώνυμου εκμοντερνισμού. Δεν έχουν τίποτα να πουν όλοι αυτοί, αυτό το σώμα - σήμα παιδείας, στους νεότερους και ιδού τα αποτελέσματα. Το χειρότερο μάλιστα είναι πως ούτε και οι από εδώ ούτε και οι απέναντι έχουν τα πνευματικά εφόδια για να καταλάβουν σ' όλο της το τραγικό βάθος αυτή την έλλειψη. Την εθνική απώλεια.

ΥΓ. 1 Το πολιτικό προσωπικό της χώρας είναι βαθιά κατατονικό, βαθιά συμβιβασμένο. Μοιάζει οι μεν να έχουν να επιδείξουν στους δε απλώς και μόνο καλύτερη τεχνογνωσία ως προς την διαχείριση των συμβιβασμών. Και το χειρότερο: Ούτε θέλουν αμφότεροι, ούτε μπορούν να εμπνεύσουν και να ποδηγετήσουν μια κοινωνία εξίσου κατατονική και εξίσου συμβιβασμένη.
ΥΓ. 2 Το χωριό λέγεται Bevaix κι είναι χτισμένο πάνω στη λίμνη του Neuchâtel. Στο βάθος οι Άλπεις από την πλευρά της Βέρνης. Το μέρος είναι ήσυχο, οι άνθρωποι ευγενείς και διακριτικοί, η φύση αγέρωχη κι απόλυτη. Η περιοχή έως την αστική επανάσταση του 1848, ήταν πρωσικό πριγκιπάτο. Το διαπιστώνει κανείς από την σωζόμενη αρχιτεκτονική... Έκτοτε μεσολάβησαν πολλά. Σπίτια δίπατα, καλαίσθητα ανθρώπων που αγωνίστηκαν για να πετύχουν σ'έναν τόπο όχι εύκολο. Και τα κατάφεραν. Σήμερα βλέπει κανείς μιαν καλοκουρδισμένη κοινωνία που απολαμβάνει μοναδική ποιότητα ζωής και τα πλεονεκτήματα της άμεσης δημοκρατίας.Το πνεύμα (και η ψυχή) του Καποδίστρια. Στα μάτια μου η Ελβετία είναι η μικρογραφία αυτού που θα μπορούσε να ήταν η Ευρώπη. Αλλά δεν είναι.

Σάββατο 22 Δεκεμβρίου 2018

Ιστορίες έκστασης και απόγνωσης

Από την Πόλη στο Μάντσεστερ και από τον Πειραιά στο Λονδίνο. Με ένα μοιραίο πέρασμα από το Παρίσι. Από τα μέσα του 19ου αι. έως τη Χούντα των συνταγματαρχών. Κορίτσια μεγαλοαστικών οικογενειών διψασμένα για έρωτα, εξέγερση και καλλιτεχνική έκφραση. Κορίτσια που εκπροσωπούν την πρόκληση και την επιθυμία και άντρες γεμάτοι ταλέντο και φιλοδοξίες. Σχέσεις ετεροβαρείς που κρατούν λίγο αλλά έχουν μεγάλες συνέπειες, συνέπειες ζωής για τους πρωταγωνιστές τους. Με φόντο πάντα μια αστική τάξη υψηλής αισθητικής. Ιδανικοί εστέτ της ιστορίας. 
Σελίδες ιστορίας που περιμένουν να αποτιμηθούν σωστά και μια εποχή που ζούσε απόλυτα το ρίγος σε αντίθεση με την δική μας που απλώς το διακοσμεί. 
Ποιές ήταν λοιπόν οι τρεις χάριτες του βικτωριανού Λονδίνου,  η Αγλαΐα, η Ευφροσύνη και η Μαρία, οι σύγχρονες αντίζηλες της Ελένης Μπούκουρα Αλταμούρα, και ποιά η σχέση τους με τους ευπατρίδες της οικογένειας Ιωνίδη; 
Πόσος έρωτας χωράει, πόσες προδοσίες και πόση μεταμέλεια ανάμεσα σε αυτές και τον κύκλο των Προραφαηλιτών που τις αποθέωσε ζωγραφικά και τις λάτρεψε σαρκικά κι όχι μόνο; Μπορεί, διερωτώμαι, να υπάρξει φερέγγυα ιστορία της νεοελληνικής τέχνης χωρίς τα ονόματα της Μαρίας Σπαρτάλη ή της Μαρίας Κασσαβέτη; Ή της Αγλαΐας Ιωνίδη Κορωνιού που υπήρξε σχεδιάστρια μόδας και βιβλιοδέτρια; Χωρίς τα έργα τους; Χωρίς το εξεγερμένο, ερωτικό παράδειγμα τους;
Ποιός, τέλος,  ήταν ο μυθικός εκείνος μετανάστης της οθωμανικής αυτοκρατορίας Ιπλιξής-" Ιωνίδης" που χρηματοδότησε γενναιόδωρα το πρώτο, οθωνικό, πανεπιστήμιο και που έχτισε το σχολείο μου, την Ιωνίδειο στο κέντρο του Πειραιά δίνοντας στον τότε δήμαρχο Ομηρίδη - Σκυλίτση 40.000 λίρες;
 Έφηβος κάθομαι στα ίδια θρανία που κάθισε ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και χαζεύω απέναντι τους κορινθιάζοντες κίονες του Δημοτικού Θεάτρου ρεμβάζοντας. Εν μέσω βλακώδους δικτατορίας το θέατρο του επίνειου είναι παρηγοριά. Το βράδυ θα δω Μπέκετ του Ανούιγ με Βόκοβιτς και Τζόγια σε σκηνοθεσία Σολομού ενώ την Κυριακή ο Βύρων Κολάσης θα διευθύνει την εισαγωγή του Φιντέλιο και του Μαγεμένου Αυλού. 
Εν τώ μεταξύ στο μυαλό μου τριγυρίζει εκείνη η απίθανη κοκκινομάλλα που ζωγράφισε ο Rossetti και ερωτεύτηκε παράφορα ο Burne Jones για να ζήσει μαζί της τρία, παθιασμένα χρόνια εγκαταλείποντας τη γυναίκα του. Τι σκάνδαλο! Κι όλα αυτά στο συντηρητικό Λονδίνο του 1866-9 κόντρα στην βικτωριανή ηθική. Αυτό το ατίθασο κορίτσι που αργότερα θα γοητευθεί από τον Rodin στο Παρίσι και θα δεξιωθεί τον Wilde, νομίζω ότι το είδα με κόκκινη, κοντή φούστα και πιο κόκκινα χείλη στη Φίλωνος και Β Μεραρχίας. Μού χαμογέλασε μάλιστα, σε μένα, μόνο σε μένα, αλλά εγώ δίστασα ...
Ο Κωνσταντίνος Ιωνίδης που ήταν γιός παπά από το Κοντοσκάλι, λιθοξόος πρώτα και μετά μετανάστης στο Μάντσεστερ, ο λεγόμενος Ιπλιξής, όπου iplik = νήμα, μεταμορφώθηκε σε πάμπλουτο υφασματέμπορο και μαικήνα της τέχνης, μέγα δωρητή του νεοσύστατου ελληνικού βασιλείου. Γιός του ο ντιλετάντης Αλέξανδρος, μέγας συλλέκτης και φίλος των Προραφαηλιτών, των Watts, Rossetti, Burne Jones, Morris αλλά και του Whistler. Υπήρξε ο πατέρας της ωραίας Αγλαΐας και θείος της Μαρίας Σπαρτάλη Stillman. Ο ίδιος διετέλεσε επί χρόνια πρόξενος της Ελλάδας ενώ ο γιός του Κωνσταντίνος Αλέξανδρος δώρισε στο Victoria and Albert museum 82 πίνακες μεταξύ των οποίων και Ρέμπραντ λίγο πριν τον θάνατο του.
Η Μαρία, Τερψιθέα Κασσαβέτη (1843-1914), η τρίτη εκ των τριών Χαρίτων, έχει κηδεμόνα τον θείο της Αλέξανδρο Ιωνίδη όταν πέθανε πρόωρα ο μελαγχολικός πατέρας της. Kassavet=θλίψη. Ήταν τότε που νεότατη ποζάρησε  για τους πιο διακεκριμένους Προραφαηλίτες. Λίγο αργότερα ζητεί από τον εραστή της Jones να αυτοκτονήσουν με λάβδανο αφού δεν μπορούν να παντρευτούν! Ο ίδιος την ζωγραφίζει ως μάγισσα Νιμουέ στον πίνακα Beguing of Merlin...
 Παντρεύεται ως αντίδραση τον γιατρό του Παρισιού Ζαμπάκο, αποκτά δύο παιδιά μαζί του κι έπειτα τον χωρίζει για να ζήσει βίο πλάνητα ως μοντέλο αλλά και επιτυχημένη γλύπτρια. Βραβεύεται μάλιστα με τρίτο βραβείο στην διεθνή έκθεση του Παρισιού το 1889. Τότε που εγκαινιάστηκε και ο πύργος του Άιφελ!
Στις φωτογραφίες η οικογένεια Αλέξανδρου Ιωνίδη ζωγραφισμένη από τον Watts. Προσέξτε τα παιδιά που φορούν την εθνική ενδυμασία. Το τελευταίο από αριστερά είναι η Αγλαΐα! Ενώ το πρώτο που κρέμεται από τον λαιμό της μάνας του είναι ο Κωνσταντίνος Αλέξανδρος.
Επίσης πορτρέτα της Σπαρτάλη, διακεκριμένης ζωγράφου, από τον  Rossetti και της Κασσαβέτη από τον Burne Jones. Η ίδια μυστηριώδης και ανικανοποίητη γυναίκα, η Σπαρτάλη, εικονίζεται και σε αλμπουμίνα της εποχής. Η ίδια υπήρξε αργότερα στην γενέτειρα του συζύγου της, τυχοδιώκτη και ζωγράφου, τον οποίο ακολούθησε παρά την θέληση της οικογένειας της, η μοναδική προραφαηλίτισσα! 
Σε στίχους, τέλος, ενός θαυμαστή της,  του Rossetti ο λαιμός της Μαρίας Κασσαβέτη περιγράφεται ως "δώδεκα φιλιά μακρύς". Τόσο μόνο! 
ΥΓ. Αυτό είναι... Ερχόμαστε ανίδεοι στη ζωή για να την παρατηρούμε ωριμάζοντας άλλοτε εκστατικοί κι άλλοτε τρομαγμένοι. Και η τέχνη πάλι, δηλαδή ο έρωτας, παίζει παιχνίδια με τον χρόνο ...κάποτε τον κοροϊδεύει, κάποτε τον νικάει για να νικηθεί στο τέλος ολοκληρωτικά απ'αυτόν. Τι ωραία ήττα όμως για όσους αξιώθηκαν να την ζήσουν!










Δευτέρα 10 Δεκεμβρίου 2018

Τέχνη και ιδεολογία στην εποχή του ΣΥΡΙΖΑ

Για τον Πολιτισμό και την Μελαγχολία του

Η ποιότητα του πολιτισμού ενός τόπου είναι ευθέως ανάλογη προς το κύρος και το ήθος όσων συγκροτούν τον πολιτισμό αυτό (θεσμικών παραγόντων, δημιουργών, ακαδημαϊκών δασκάλων, θεωρητικών, κριτικών, εμπλεκομένων πολιτικών κλπ). Στην χώρα μας πολιτισμός συνήθως σημαίνει δημόσιες σχέσεις, ίντριγκες, προσωπικές στρατηγικές και κομματική σπέκουλα χαμηλού επιπέδου. Εξ αιτίας αυτού του κλίματος ελλείπουν οι ουσιαστικοί διάλογοι, οι ιδεολογικές συγκρούσεις, η γενικότερη πνευματική ανησυχία και άρα η μεγάλη δημιουργία. Απλώς σκεφθείτε ποιοι έχουν διαδεχτεί σήμερα τον Χειμωνά, τον Καρούζο, τον Ταχτσή, την Καραπάνου, τον Κουν, τον Χορν, την Παξινού, την Ζαβιτσιάνου, τον Μόραλη, τον Διαμαντή Διαμαντόπουλο, την Κατράκη, τον Σκλάβο, τον Χατζιδάκι, τον Κανιάρη, τον Βασίλη Διαμαντόπουλο, τον Γκίκα, τον Βολανάκη, τον Λάππα, τον Μουρσελά, τον Μάτεσι, την Συνοδινού, τον Κώστα Πασχάλη, τον Δραγατάκη, τον Βασίλη Φωτόπουλο κλπ. (Αυτό που θα ονόμαζα το αισθητικό ύφος μιας εποχής). Μικροί άνθρωποι κατά κανόνα σε μεγάλους ρόλους δηλαδή... Ακόμη και η υπουργός Πολιτισμού, σημαντική ηθοποιός κατά τ’ άλλα, γρήγορα έδειξε τις περιορισμένες της δυνατότητες σαν υβρίδιο άλλοτε της Μελίνας κι άλλοτε της Ειρήνης Παππά. Και να πεις ότι δεν είχε επιλογές ο μοιραίος Αλέξης; Μάνια Παπαδημητρίου, Κάτια Γέρου, Εύα Κοταμανίδου αλλά και ο συνεπής συνδικαλιστής Ρήγας Αξελός, όλοι τους από τα σπλάχνα του κόμματος κι όχι αλεξιπτωτιστές.
Στις αρχές του νέου αιώνα είχα κυκλοφορήσει ένα βιβλίο με πρόλογο του Αντώνη Καρκαγιάννη και τίτλο “Ο πολιτισμός στην εποχή της μελαγχολίας”. Φοβάμαι πως σήμερα θα πρόσθετα στον τίτλο “…και της παρακμής”. Κυρίως λόγω της μετριοκρατίας που ταλανίζει τα πολιτιστικά μας ζητήματα. Ας αρχίσουμε ενδεικτικά από την πολιτεία και τις σχετικές στρατηγικές της. Και η κυβέρνηση και τα λοιπά κόμματα εξουσίας δεν έχουν - παρά τις περί του αντιθέτου διακηρύξεις τους - την παραμικρή άποψη για το τι είναι πολιτισμός, για το πως ασκείται η πολιτική του, ούτε και την παραμικρή επιθυμία να εμπλακούν λίγο πιο σοβαρά σ’ ένα θέμα, κατά τ’ άλλα, εθνικής σημασίας. Υπουργείο Πολιτισμού είναι ο χώρος που παραδοσιακά “αδειάζουν” στο τέλος κάθε ανασχηματισμού όποιον άτυχο περίσσεψε από τα υπόλοιπα, “σοβαρά” υπουργεία. Έτσι κατά καιρούς έλαμψαν στην θέση αυτή ο Λιάπης, ο Κούβελας, ο Βουλγαράκης, ο Πάνος Παναγιωτόπουλος, ο Κωστάκης, ο Γιωργάκης, η Ντόρα, ο Αλέξης, ο Μπαλτάς κλπ. Παρένθεση: Έχω αποκαλέσει τον Αλέξη μοιραίο και για την απίστευτη ανεπάρκεια του στα θέματα κουλτούρας, εκεί δηλαδή που παραδοσιακά υπερτερούσε η αριστερά. Ο Τσίπρας οδήγησε παρά τις εκλογικές του επιτυχίες στην ύστατη και οριστική ήττα της Αριστεράς μετά τον Γράμμο ακυρώνοντας το παράδειγμα της γενιάς των Μακρονησιωτών και της γενιάς που αντιστάθηκε στην Δικτατορία. Ο εθνικολαϊκισμός είναι η δική του απάντηση στην αισθητική της “Επιθεώρησης Τέχνης”, του “Αντί” και του “Πολίτη”. Γιαυτό και δεν εκτιμώ τους καλλιτέχνες που συνεργάζονται με τους Συριζανέλ παρότι διεκδικούν προοδευτικές περγαμηνές. Ο δεξιός Λούκος υπήρξε απείρως πιο έντιμος. Και ο έσχατος ξεπεσμός του Σύριζα είναι το ότι χρησιμοποιεί την υποκουλτούρα των Εξαρχείων και την αισθητική των καταστροφών ως απόδειξη αριστεροσύνης.
Στο θέμα μας πάλι : Είναι ενδεικτικό ότι η πλειονότητα των υπουργών πολιτισμού μπαίνουν για πρώτη φορά στην Εθνική Πινακοθήκη, το Βυζαντινό Μουσείο ή την Εθνική Λυρική Σκηνή μετά την ανάληψη των υψηλών καθηκόντων τους! (Για να μην ξαναπατήσουν, ανακουφισμένοι, όταν εγκαταλείψουν την Μπουμπουλίνας). Τέτοια απόσταση από το αντικείμενο. Κάποτε τους υπουργούς διόριζε αποκλειστικά ο Χρήστος Λαμπράκης, σήμερα την δύσκολη αυτή επιλογή έχουν αναλάβει οι έρμοι, οι απειρόκαλλοι πρωθυπουργοί.
Ο χειρότερος πάντων όμως και πιο επικίνδυνος υπήρξε ο Ευάγγελος Βενιζέλος· ιδίως με τον υπουργοκεντρικό και φασίζοντα Πολυνόμο του συνέπεια του οποίου είναι, εκτός των άλλων, η διοικητική κατάντια και η έλλειψη αυτονομίας και πόρων των μεγάλων μουσείων της χώρας. 
Προσωπικά δεν έχω τίποτε εναντίον της κ. Λαμπράκη, της κ. Κοσκινά, της κ. Καφέτση, το θεωρώ όμως σκανδαλώδες να διορίζονται κατ’ επανάληψη και καταχρηστικά χωρίς ανοιχτή προκήρυξη της θέσης διευθυντή και διεθνή - γιατί όχι; - υποβολή υποψηφιοτήτων. Πράγμα που υπήρξε ανέκαθεν η επίσημη θέση και του ΚΚΕ και του Συνασπισμού. Είναι δηλαδή άθλιο να διατηρούνται στην θέση τους, παρά την πανθομολογούμενη αποτυχία τους. Και για να μην ειπωθεί ότι γράφω έτσι λόγω διαψευσμένων φιλοδοξιών, σάς πληροφορώ πως δεν περιμένω τίποτε από την εξουσία και το Σύστημα που την κυοφορεί αφ’ ης στιγμής ασκώ σταθερά οξύτατη κριτική και στο σύστημα και στην εκάστοτε εξουσία του. Αφ’ στιγμής έχω διαρρήξει ακόμη και τις προσωπικές μου σχέσεις με την κυβερνώσα αριστερά. Αυτήν που πρώτα ψηφίζει θρηνώντας μνημόνια και έπειτα διαδηλώνει εναντίον της αριστερής εξουσίας!



Η αβάσταχτη γοητεία του τέλματος

Βρισκόμαστε λοιπόν στο σημείο μηδέν όπου οι συλλογικοί, πολιτικοί μας μύθοι έχουν κενωθεί πλήρως από τα μηνύματα ή τους συμβολισμούς τους σαν να μην ίσχυσαν ποτέ κι όπου οφείλουμε να εκκινήσουμε πάλι από το μηδέν. Σαν μην συνέβη τίποτε στο παρελθόν που να μάς σφραγίζει ως ιδεολογία ή πολιτική πρακτική... Σαν να πρόκειται για μια θρησκεία της οποίας οι θεοί μετακόμισαν οριστικά αλλού. Που αποδήμησαν βιαστικά και δεν δύνανται πλέον να θαυματουργούν. Όλα όσα πιστεύαμε, έστω εθελοτυφλώντας, επί δεκαετίες είναι πλέον σενάριο παλαιομοδίτικου έργου που δεν βρίσκει θεατρώνη επειδή αδιαφορεί παγερά το κοινό και επειδή ως υπόθεση βρίσκεται εκτός εποχής... Μιας εποχής καθολικών εκπτώσεων και γενικευμένης φτήνιας.

Γι’ αυτό ανάγκη πάσα να λειτουργήσουμε πλέον εκτός των παρωχημένων σχημάτων δεξιάς - αριστεράς τα οποία ανακυκλώνουν νευρωτικά εκείνον τον διχασμό που ευνοεί αποκλειστικά τους μικροεπαγγελματίες της πολιτικής και εξουθενώνει τους πολίτες. Αυτό που έχουμε ανάγκη την στιγμή αυτή είναι σύνθεση και υπέρβαση. Αν επιθυμούμε ειλικρινά όχι την προσωπική μας βολή αλλά ένα στοιχειωδώς βιώσιμο μέλλον για τον τόπο. Ποιάν άλλη χρεία έχουμε μαρτύρων ότι το υπάρχον πολιτικό δυναμικό μοιάζει απελπιστικά μεταξύ του, οι κομματικοί διαχωρισμοί είναι προσχηματικοί, λειτουργούν σαν συνδικάτο μονοπωλιακού εμπορεύματος και υπερασπίζονται τα συμφέροντα αντίστοιχων, κρατικοδίαιτων συνδικ-αλητών; Σε μιαν αποθέωση απροκάλυπτου ατομικισμού και λογικής του "σιναφιού"; Ερήμην των λαϊκών αναγκών και συμφερόντων; Σαν να μην ταλανίζει δραματικά τον τόπο όχι μόνο επτάχρονη κρίση αλλά και πολύχρονη παρακμή. Και σαν μην έχει διδαχτεί από αυτήν ποτέ, τίποτε, κανείς.

Συμπερασματικά ο πολιτικός μας θίασος καθώς αρκείται σε υπόδυση τυπικών ρόλων και όχι σε πρωτοβουλίες ουσίας, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του προβλήματος κι όχι δυνατότητα επίλυσης του ως όφειλε. Υπό την έννοια αυτή ο Έλληνας πρωθυπουργός δεν κάνει τίποτε περισσότερο από οποιονδήποτε προκάτοχο του. Μετέρχεται κάθε μέσου και προωθεί κάθε συμβιβασμό για να διατηρηθούν στην εξουσία αυτός και το "καθεστώς" που με κάθε τρόπο επιχειρεί να δημιουργήσει. Δεν πρόκειται για αρχομανία ή έρωτα της καρέκλας αλλά απλά για την υποχρέωση του προς την κομματική νομενκλατούρα και τον συγκεκριμένο μηχανισμό που τον έφεραν στο αξίωμα αυτό. Οποιαδήποτε άλλη στάση θα εκλαμβανόταν ως προδοσία αφού η εξουσία αποτελεί τον αποκλειστικό στόχο κάθε κόμματος. Εβδομήντα σχεδόν χρόνια μετά τον Εμφύλιο η ηττημένη αριστερά νίκησε! Δηλαδή αξιώθηκε επιτέλους της εξουσίας. Τα όνειρα έλαβαν εκδίκηση! Λέτε να την εγκαταλείψει εύκολα;

- Πού πορεύεται, αλήθεια, σήμερα η ελληνική τέχνη έναν χρόνο μετά από την περσινή ντοκουμέντα 14; Τί απέμεινε ως κληρονομιά και γνώση για τη χώρα και την πρωτεύουσα μετά από εκείνο το φανταχτερό πανηγύρι που αισθητικοποίησε την μεταμόρφωση μας σε οικονομική αποικία του Βερολίνου; Το υπερπολιτικοποιημένο Κάσσελ μίλησε για τα πάντα, έθιξε όλα τα ανοιχτά προβλήματα του πλανήτη πλην του προφανούς. Δηλαδή της αποικιοποίησης μιας χώρας- μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την ίδια την Ένωση μέσω μιας σειράς ψευδοκανονιστικών που επιτείνουν το το οικονομικό και πολιτιστικό αδιέξοδο. Μήπως μπορούμε, τώρα τουλάχιστον, να αποτιμήσουμε κέρδη και απώλειες, συνέπειες και αποτελέσματα μιας εκδήλωσης a priori διεθνούς εμβέλειας;
Πρώτη διαπίστωση: τα όποια, καλλιτεχνικά φαινόμενα, παρά την συχνά βαρύγδουπη και πολυέξοδη οργάνωση τους, λειτουργούν επιφανειακά, εξαντλούν την όποια δυναμική τους στους “επαγγελματίες” του χώρου και δεν αγγίζουν την κοινωνία ευρύτερα. Την συντριπτική πλειονότητα εκείνων που είναι βυθισμένοι στη ραστώνη της τηλεόρασης. Η ντοκουμέντα “ανέστησε” ελάχιστους εντόπιους δημιουργούς, δεν έκανε περισσότερο γνωστούς τους ήδη γνωστούς και εκτίναξε στα ύψη τις δημόσιες σχέσεις των εμπλεκομένων στην διοργάνωση του θεσμού. Είναι ενδεικτικό ότι Τσίπρας και Τσακαλώτος (sic) ήθελαν στα σοβαρά να τοποθετήσουν τον επικεφαλής της ντοκουμέντα διευθυντή του ΕΜΣΤ ενώ οι αρχές της ΑΣΚΤ ετοίμασαν ειδική θέση καθηγήτριας για την Ελληνίδα σύζυγο του. Προφανώς εις ανταπόδοσιν παρασχεθεισών υπηρεσιών.
 Ακόμη και το φεστιβάλ Αθηνών, βυθισμένο στην κομματικοκρατία και την μετριότητα, γίνεται από λίγους “εκλεκτούς” και απευθύνεται σε ακόμη λιγότερους. Όλη η φασαρία που προκάλεσε πριν από δυο χρόνια η θεατρική μας αβάν-γκαρντ στο θέατρο Σφενδόνη κηρύσσοντας τον Φαμπρ personna non grata κατέληξε στο να γίνει ένας μέτριος σκηνοθέτης, ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος νέος διευθυντής και ένας άσχετος καλλιτεχνικά που όμως έπρεπε κάπου να βολευτεί, ο οικονομολόγος Γιάννης Μηλιός πρόεδρος του θεσμού! Είναι προφανές πως ο ΣΥΡΙΖΑ στον πολιτισμό ήρθε για να εξοφλήσει γραμμάτια. Το όραμα το άφησε για μιαν άλλη φορά. Το λυπηρό πάντως παραμένει πως ούτε και η αξιωματική αντιπολίτευση έχει αρθρώσει τον παραμικρό λόγο για τον πολιτισμό. Μοναδικό τους πρόβλημα παραμένει αν θα γίνει υπουργός η Όλγα Κεφαλογιάννη ή κάποιος άλλος. Στο σημείο αυτό δεν διστάζω να εκθειάσω τη θητεία του αθόρυβου πλην ουσιαστικού Κώστα Τζαβάρα στην οδό Μπουμπουλίνας. Αν μάλιστα τον συγκρίνω με τον Ξυδάκη, ε τότε αναδεικνύεται ο Τζαβάρας σε Μαλρώ της Ελλάδας!
Και κάτι προσωπικό: Ο εξαιρετικός, νέος καλλιτέχνης Άγγελος Σπάρταλης, ζωγράφος, βραβευμένος σκηνοθέτης και περφόρμερ πρότεινε στο Φεστιβάλ πριν δυο χρόνια το πολυθέαμα “Η Δίκη του Σωκράτη” με πρωταγωνιστή τον Ηλία Λογοθέτη (σε παλιότερη του ταινία-ανιμέϊσον πρωταγωνιστούσαν οι φωνές του Σαββόπουλου και του Ψαραντώνη). Δεν του απάντησαν καν! Φοβάμαι ότι αιτία ήμουν εγώ και το βιβλίο μου “Ο Μοιραίος Αλέξης”. Βλέπετε, υπέγραφα το τεχνοκριτικό σημείωμα του έργου.

Θα έλεγα, λοιπόν, αξιωματικά ότι τα καλλιτεχνικά δρώμενα στην Ελλάδα υπάρχουν και λειτουργούν ερήμην της κοινωνίας η οποία είτε τα αγνοεί παντελώς είτε τα παρακολουθεί μιμητικά, απαθής κατά βάθος. Η βασική αιτία αυτού του φαινομένου το οποίο το παρατηρούμε και στο θέατρο και στις λεγόμενες αναπαραστατικές τέχνες, είναι - κατά την άποψή μου - η απώλεια του πολιτικού δηλαδή η έλλειψη ενός πρόταγματος που να παίρνει στοιχειωδώς θέση στην ιστορική συγκυρία. Προσέξτε: Όχι να καταγγέλλει μονόχορδα, ούτε να προπαγανδίζει ως απλό,πολιτικό ενεργούμενο αλλά να ερμηνεύει και -μέσω της αισθητικής- να πραΰνει. Να σύμ-πάσχει χωρίς να δραματοποιεί. Να υπό-φέρει χωρίς να αυτοεξαντλείται. Να κάνει δηλαδή τέχνη κι όχι να αισθητικοποιεί την ιδεολογία. Το εύκολο πλην αδιέξοδο.

Σήμερα το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, λες και δε συνέβη τίποτε, λες και δεν μεσολάβησε τίποτε, παραμένει ενοχλητικά άδειο όχι μόνο από πλευράς θεμάτων όσο κυρίως από πλευράς πρότασεων και πρωτοβουλιών... Ακόμη και την συνέντευξη τύπου του Δήμου Τήνου με θέμα το έτος Γιαννούλη Χαλεπά ( 1851-1938 ) αρνήθηκαν να φιλοξενήσουν!!! Χωρίς την παραμικρή δικαιολογία. Μικροί σατραπίσκοι στην επικράτεια του δήθεν και της προσωπικής τους φιλαυτίας.

Το Υπουργείο Πολιτισμού υπήρξε, μαζί με το Υπουργείο Παιδείας - το συναμφότερον που θα έλεγε ο προώρως απολεσθείς Ζουράρις- η μεγάλη απογοήτευση της κυβερνητικής αλλαγής στην Ελλάδα. Θα περίμενε κανείς τουλάχιστον ο πολιτισμός και παιδεία, προνομιακοί άλλοτε χώροι της ριζοσπαστικής αριστεράς και του παλιού ΚΚΕ εσωτερικού, θα αποτελούσαν τον κατ´ εξοχήν μηχανισμό διεμβόλισης του παλαιού κατεστημένου. Του διεφθαρμένου και συμβιβασμένου συστήματος. Αντί όμως αυτού, αντί μιας κοσμογονίας που θα διετράνωνε το ηθικό-αισθητικό πλεονέκτημα της αριστεράς, παρακολουθούμε ενεοί να εξαντλείται η δυναμική της κυβέρνησης στην πιο απρόσωπη και διεκπεραιωτική διαδικασία η οποία και εξαντλείται στην προώθηση των ημετέρων ώστε να αλωθούν τα πόστα πολιτιστικής εξουσίας από το στενό περιβάλλον Αλέξη- Δούρου-Φλαμπουράρη-Παππά αλλά και στην άνευρη συναλλαγή με την καθημερινότητα. Ούτε ανατροπές, ούτε πρωτοποριακές ιδέες, ούτε καινούργια πρόσωπα. Δεν τόλμησαν καν να αλλάξουν τα ίδια, τα βαρετά, τα κουρασμένα διευθυντικά στελέχη των κρατικών μουσείων και Πινακοθηκών τα οποία εν πολλοίς ευθύνονται για την παρακμή αυτού που ονομάζουμε βαριά βιομηχανία του πολιτισμού. Επαναλαμβάνω: Τα διευθυντικά στελέχη - κατά σύμπτωση είναι αποκλειστικά γυναίκες, δηλαδή πρωταθλήτριες στις δημόσιες σχέσεις αλλά και στην υποταγή στα κυρίαρχα όσο και άμουσα αρσενικά της εξουσίας- στα αρχαιογνωστικά μουσεία, στις πινακοθήκες ή τα κέντρα μοντέρνας τέχνης. Η έλλειψη προσωπικοτήτων σαν τον Δημήτρη Βυζάντιο ή τον Άγγελο Δεληβοριά είναι περισσότερο από αισθητή. Ούτε είναι τυχαίο ότι αμφότεροι ανήκαν στην ανανεωτική αριστερά. Ούτε επίσης είναι τυχαίο ότι οι χείριστες επιλογές βαρύνουν πρωτίστως τον Ευάγγελο Βενιζέλο και δευτερευόντως τον Αντώνη Σαμαρά. Όσο για το Κρατικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, αυτό φυτοζωεί τόσο εξ αιτίας των θεσμικών εκτρωμάτων του Βαγγέλα, όσο και εξ αιτίας των επιλογών του Κωστάκη του εργατικού. Ο Μπουτάρης για τη νύμφη του Θερμαϊκού αποτελεί απλώς τον επίλογο μιας προαναγγελθείσης, πολιτιστικής καταστροφής. Θλιβερό ανάλογο ο Καμίνης στην Αθήνα. Συμβαίνει, με αλλά λόγια, στα μουσεία ό, τι συμβαίνει και στα πανεπιστήμια της χώρας. Παίρνανε καλά οι διευθυντές και οι καθηγητές. Ποιος νοιάζεται για τους υπόλοιπους!

Αν συμβαίνει πάντως κάτι στον πολιτιστικό χάρτη του τόπου, αυτό δρα ερήμην της επίσημης πολιτικής ή τον χορηγικών πρωτοβουλιών που έχουν, σχεδόν θεσμικά, υποκαταστήσει το γραφειοκρατικό και κομματικοποιημένο ΥΠΠΟ. Το ΥΠΠΟ που άλλοτε λειτουργούσε, στις εποχές της ευμάρειας και της σπατάλης, ως βολική τράπεζα διασπάθισης πολιτιστικού χρήματος... Σήμερα ιδρύματα όπως η Στέγη της οικογένειας Παπαδημητρίου - για να λέμε τα πράγματα με το όνομα τους- ή το Ίδρυμα Νιάρχος - απείρως αποτελεσματικότερο και πιο ωφέλιμο, για να ξαναπούμε τα πράγματα με το όνομα τους - κατ’ουσίαν έχουν υποκαταστήσει το, εκτός συγκυρίας πλέον, υπουργείο πολιτισμού. Άλλο ένα επίτευγμα του μοιραίου Αλέξη!

Επαναλαμβάνω συχνά πως αν συμβαίνει κάτι σημαντικό στην Ελλάδα, κάτι που να την διαφοροποιεί από την έκπτωση τέχνης η που παρατηρείται εν γένει στην περιφέρεια αλλά και στα κοσμοπολιτικά κέντρα της Ευρώπης, αυτό είναι τα γκράφιτι, η τέχνη των δρόμων και όλη αυτή η αφηγηματική έκρηξη που διαπιστώνεται στους τοίχους των Εξαρχείων, της Νεάπολης, του Μεταξουργείου. Αυτές οι απρόβλεπτες πινακοθήκες που δεν χρειάζονται διευθυντήριο και κρατικά χρήματα για να γεννηθούν στο κέντρο αλλά και στις υποβαθμισμένες συνοικίες της Αθήνας. Ένας άλλος κόσμος που δρα ερήμην των κυρίαρχων πολιτιστικών μοντέλων, που υπάρχει και ακμάζει παρά τον απηνή διωγμό ή την απαξίωση και τη δυσφήμιση που υφίσταται. Και βέβαια δεν ταυτίζω τη δημιουργία με τον βανδαλισμό.




Υ.Γ. Καλλιτέχνες

….Ξυπνάνε χορτασμένοι αλλά και με την υπαρξιακή πείνα να τους θερίζει τα σωθικά. Ξυπνάνε μάλλον ευτυχείς για όσα έχουν καταφέρει ως τώρα... με την ανασφάλεια όμως να τους δηλητηριάζει. Τι θα κάνουν σήμερα; Ξεχειλίζουν από ιδέες, αισιοδοξία, δημιουργικότητα, αρκεί... αρκεί να χτυπήσει επιτέλους το τηλέφωνο. Να πάρουν ένα σήμα από κάπου, κάποιος να τους προτείνει κάτι, ένα έργο, μια παραγγελία, ένα πρότζεκτ, μια συνεργασία, μια - έστω - συνέντευξη. Έστω ένα μήνυμα θαυμασμού για να αισθανθούν ότι υπάρχουν. Ότι δεν είναι μόνο ιστορία, παρελθόν, ένας ανδριάντας στο πάρκο του μυαλού τους με τις ξεθυμασμένες μυρωδιές και τους βαλσαμωμένους υάκινθους ένα γύρο αλλά παραμένουν φωνές του σήμερα. Παραμένουν καλλιτέχνες του τώρα. Ποιόν ενδιαφέρουν κατά βάθος; Τι κι αν ξέρουν από χρόνια πως λειτουργεί ο μηχανισμός, δεν τους κάνει πια κέφι να ξανακινήσουν τα γρανάζια του. Η θανατίλα του ύπνου που μόλις άφησαν ναρκωμένο στα κλινοσκεπάσματα, τούς ακολουθεί και στο φως της ημέρας. Ο καφές, ακόμη κι ο καφές, πικρός, ανήσυχος. "Δος ημίν σήμερον Κύριε την τροφής του εγώ ημών" προσεύχονται μυστικά. Γιατί αλλιώς χωρίς το "εγώ" δηλαδή δεν υπάρχει άλλος λόγος δημιουργίας. Κάθονται στο γραφείο, στο καβαλέτο, στο πιάνο, στο σχεδιαστήριο. Ανασκαλεύουν παλιά χαρτιά παλιά έργα, παλιές φωτογραφίες. Τότε που ζούσαν. Αναθαρρεύουν κάπως για να ξανακυλήσουν μετά. Σκοτοδίνη, κενό. Ίσως κάποιο μήνυμα στο e-mail, ένα σχόλιο στο φ. μπ. Χαζεύουν τον "τοίχο" τους γεμάτο φωτογραφίες θηραμάτων. Τότε που ζούσαν. Ίσως αν δοκίμαζαν μια καινούργια ανάρτηση; Τόσα θέματα που αδημονούν να δημοσιοποιηθούν. Όχι, καλύτερα να ποστάρουν κάτι παλιότερο. Από τα σίγουρα και τα αγαπημένα. Το τώρα τους είναι αποκρουστικό αν συνεχίσει, να υπάρχει έτσι, αγνοώντας τους.

Γενικότερα, τώρα, η τέχνη του καιρού μας επειδή προσφέρεται αφειδώς και σε τεράστιες ποσότητες, συχνά ακυρώνοντας το δίπολο πομπού-δέκτη και νομιμοποιώντας κάθε μορφή - ακόμα και την πιο αγοραία - ως καλλιτεχνική, μου θυμίζει το παιχνίδι-έκφραση karaoke: ο καθένας οικειοποιείται με όσα μέσα διαθέτει, το τραγούδι που πρωτοείπε κάποιος άλλος πολύ καλύτερα... Ουδέν κακόν! Μόνο που η δημοφιλία του συγκεκριμένου μέσου αποδεικνύει πως οι πολλοί γουστάρουν να μεταμορφώνουν σε χαμέρπεια το ιδανικό που κάποτε τους ενέπνευσε.
Τέχνη καραόκε λοιπόν παντού. Στη ζωγραφική, στη ποίηση, στη μουσική, στη πεζογραφία, στο χορό, στο θέατρο, παντού… Η αισθητική υπερπληροφόρηση, οι χιλιάδες σχολές τέχνης, η τρομακτική ευκολία πρόσβασης στο καλλιτεχνικό προϊόν, με κάθε τρόπο, επιτρέπει στους πολλούς να αισθάνονται μοναδικοί. Να λειτουργούν ως καλλιτέχνες. Πράγμα που δεν είναι, επαναλαμβάνω, κατ’ ανάγκην κακό. Απεναντίας. Αρκεί να μην χάνεται το μέτρο λόγω προσωπικής ματαιοδοξίας και να μην ταυτίζεται η Μαρία Κάλλας με την καραόκε φωνή που φαλτσάρει εν ονόματι της. Κι αρκεί να μην θεωρείται η μίμηση τέχνη και η υστερία ταλέντο.




Υ.Γ. 2. Το Σώμα. Ο Έρωτας

(ομαδική έκθεση που οργάνωσα στην γκαλερί ΕΝΑ τον περασμένο  Δεκέμβρη ως αντίδοτο στο δήθεν και την κρίση, χωρίς χρήματα, χωρίς χορηγούς, κρατικοδίαιτα στελέχη κλπ.)

“Το σώμα, το κάθε ανθρώπινο σώμα, το κορμί καλύτερα, είναι ένας κόσμος που συχνά δεν σου φτάνει μια ολόκληρη ζωή να εξερευνήσεις. Ένα ταξίδι, μια περιπέτεια, ένα άλλοθι, μια αφορμή, η κρυμμένη πλευρά του φεγγαριού, η σύγκρουση, εκείνο το καράβι που θα πάρουμε για να φτάσουμε σε όση αθανασία δικαιούμαστε ή αντέχουμε. Το λύτρο που καταθέτουμε για κάθε λεπτό ευτυχίας. Το ιλαρό πένθος μέσα στον κήπο του Παραδείσου.Το κορμί δηλαδή η ψυχή μας. Κι εκείνη η μοναξιά που γεμίζει με την μοναξιά του αλλού. Η αγαπημένη επιδερμίδα, το πιο πολύτιμο ρούχο που ντύνει διάφανα την όποιαν αρρώστια του μυαλού. Ο έρωτας για το σώμα που είναι πυρετός χωρίς νόσο και έκπαγλη τρέλα που λάμπει ωστόσο από υγεία.
Επειδή η επιθυμία, ο ίμερος, η ηδονή, ο οργασμός, η πλήρωση, η κατοχή, το σμίξιμο ή ο αναπόφευκτος αποχωρισμός αλλά και το συνακόλουθο μίσος που ξεχειλίζει όμως από παράφορη αγάπη, δεν είναι παρά απλές μετωνυμίες της βασικής λέξης σώμα. Αυτό περιέχει a priori τα πάντα. Το σώμα μας. Αυτό το σώμα που κουβαλάει αγόγγυστα τον θάνατο του και που τον βαφτίζει έρωτα για να του προσφέρει χοές από αίμα, ιδρώτα, δάκρυα και την υγρασία της Αφροδίτης. Το σώμα σκέφτεται, διαλέγεται, αποκλείει, συμφωνεί, φωνάζει, δέεται, δοκιμάζει, επιχειρηματολογεί με εκείνη την άπεφθη γλώσσα που προϋπήρξε οποιασδήποτε άλλης γλώσσας. Το σώμα πάνω από όλα είναι. Είναι.
Ήθελα από πολύ καιρό να οργανώσω μιαν “ακατάλληλη” έκθεση και να την επενδύσω με ανάλογα κείμενα μακριά από ακαδημαϊκές συμβάσεις και ψευδοπουριτανικούς συμψηφισμούς. Εκτός του εύκολου ρεαλισμού και της τρέχουσας μόδας του γυμνού. Να δείξω μια τέχνη ρεαλιστική που όμως δεν φοβάται να ονειρεύεται και που τολμά να είναι “σπερματική” με τρόπους ανάλογους του Ανδρέα Εμπειρίκου. Είμαι λοιπόν ευτυχής που επιτέλους πραγματοποιείται και η έκθεση και το ομότιτλο βιβλίο με την συνδρομή της γκαλερί Ένα και της Νίκης Παπαδάκη, του τυπογράφου Γιώργου Κωστόπουλου και βέβαια των τριών φίλων καλλιτεχνών που μου εμπιστεύτηκαν τόσο προσωπικά και αυτοεξομολογητικά έργα τα οποία πάντως δεν λειτουργούν σαν ψυχανάλυση αλλά ως μέθεξη στην πιο βαθιά ουσία του έρωτα: Εννοώ την Μαρία Μαραγκουδάκη, την Αλεξάνδρα Νάκου και τον Ντίνο Πετράτο. Μα πάνω από όλα αναφέρομαι στην άκρως τιμητική για όλους μας συμμετοχή της Κικής Δημουλά. Που τόσα χρόνια τώρα εξαγοράζει τον χρόνο δαπανώντας σπάταλα ατόφια συγκίνηση. Και εγκλωβίζοντας θνητά σώματα σε αθάνατες λέξεις.
Το Σώμα δηλαδή το κείμενο. Ο Έρωτας δηλαδή η εικόνα”.

Σεμινάριο και ... ΕΜΣΤ!


Kάθε Τρίτη, 8 - 10 μμ. θα διδάσκω στο σεμινάριο " Εισαγωγή στην νεοελληνική τέχνη - ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική" από την Άλωση του 1453 ως σήμερα. Όσοι πιστοί ή και άπιστοι ... στην Ανοιχτή Τέχνη, Ναυάρχου Νικοδήμου 2 και Φιλελλήνων. Τηλέφωνο εγγραφών 2103227188.
Ελπίζω σε 11 μαθήματα να μπορέσω να δώσω ένα πανόραμα της εικαστικής μας δημιουργίας μέσα από τα γενικότερα, αισθητικά συμφραζόμενα των διαφορετικών κινημάτων και εποχών. Δηλαδή την ελληνική τέχνη ως τέχνη ευρωπαϊκή.

ΥΓ. Δράττομαι επίσης της ευκαιρίας να πω ότι θα υποβάλω υποψηφιότητα για την θέση του διευθυντή του ΕΜΣΤ κυρίως γιατί θέλω να υλοποιήσω έτσι την άποψη μου σχετικά με το τι πρέπει να είναι ένα - ελληνικό - μουσείο σύγχρονης τέχνης σήμερα, απαλλαγμένο από τα κυρίαρχα στερεότυπα που κάνουν τόσο προβλέψιμα τα ανάλογα μουσεία διεθνώς. Επειδή εμείς δεν έχουμε την πολυτέλεια να επαναλάβουμε την γνωστή συνταγή αλλά πρέπει να υποστηρίξουμε την ιστορία της σύγχρονης τέχνης στην πατρίδα μας επιμένοντας στο πως και το γιατί οι δημιουργοί μας εντάσσονται στο ευρύτερο, ευρωπαϊκό πλαίσιο. Με ποιες σχέσεις αλλά και ποιες διαφοροποιήσεις.
Έχω πει κι άλλες φορές ότι ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης οφείλει να είναι ελκυστικό και ερεθιστικό. Και ότι δεν πρέπει να είναι μονοδιάστατο εξορίζοντας φερ' ειπείν συγκεκριμένες μορφές έκφρασης ως αναχρονιστικές. Υπερασπιζόμενος την ελληνική ιδιαιτερότητα θα συμπεριελάμβανα - ως ενδεικτικό παράδειγμα αναφέρω - τόσο τον Μποστ και τον Αρκά όσο και τον Μπάικα με τον Φαϊτάκη. Σε τρόπον ώστε να λειτουργούν τα εκθέματα του ως παιδαγωγικές προτάσεις ως προς το εγχώριο κοινό και ερεθιστικές μεταφορές ως προς το ξένο. Φαντάζομαι πως για τον τουρίστα το ΕΜΣΤ πρέπει να γίνει η επόμενη στάση μετά το Μουσείο της ακρόπολης. Εξάλλου και ως δρομολόγιο τόν βολεύει.
Τέλος η υποψηφιότητα μου έχει στόχο να θέσει την όποια εμπειρία μου στη διάθεση της πολιτείας μακριά από κομματισμούς ή φατριασμούς αναγνωρίζοντας πως η νυν υπουργός πολιτισμού έκανε για πρώτη φορά πράξη κάτι για το οποίο αγωνίζομαι χρόνια: δηλαδή το να προκηρύσσονται ανοιχτά, αξιοκρατικά και δημοκρατικά οι θέσεις των διευθυντών μουσείων και να μην διορίζονται οι εκλεκτοί των εκάστοτε κυβερνήσεων.
Ίδωμεν!



Φωτογραφίες: 1. Από τα εγκαίνια της έκθεσης Ιστορία - Ειρωνεία που οργανώσαμε με τον Άγγελο Παπαδημητρίου και τον Νεκτάριο Βορρέ στο ομώνυμο Μουσείο .
2 . Ξεναγώντας στην Κίνα με τα ιδιότυπα αγγλικά ή ... με αφορμή τον Ντυσάν ( φωτογραφία Γ. Κατσάγγελος ).


Μνημόσυνο γιορτής


Η κυρία Βαρβάρα που έλεγε κι ο Παύλος Μάτεσις κι ο κυρ Σπύρος που έλεγε όλη η γειτονιά. Στη ταράτσα της Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη 143, στον Άγιο Δημήτριο Ταμπουρίων, γιορτή μάλλον της 25ης Μαρτίου 1960;
Η φωτογραφία εφιαλώθηκε σε στρόγγυλο πιάτο αργότερα στην Γιοκοχάμα όταν ο πατέρας μας ταξίδεψε με ναυτικό φυλλάδιο ως τρίτος μηχανικός. Πρώτα χρόνια της Δικτατορίας. Σαν σήμερα, της Αγίας Βαρβάρας, εγκαινιαζόταν για το σπίτι μας η εορταστική περίοδος των Χριστουγέννων που διαρκούσε ως τ' Αγιαννιού. Άνοιγε το σαλόνι, το λεγόμενο "ψυγείο" γιατί δεν θερμαινόταν ποτέ, άναβε ο πολυέλαιος, στόλιζαμε το δέντρο και περιμέναμε επισκέψεις. Γιόρταζε η νοικοκυρά του σπιτιού!
Έρχονταν λοιπόν συγγενείς, φίλοι και γείτονες. Λικέρ, κουαντρώ, φοντάν, αμυγδαλωτά, γλυκά του κουταλιού. Αργότερα και ουίσκι με φυστίκια. Προσέξτε το κολιέ και το μαύρο φόρεμα της μάνας μου. Τα φορούσε σε ανάλογες εκδηλώσεις επί δεκαετίες. Ο πατέρας μου μάλλον φοράει το γαμπριάτικο του το οποίο αργότερα μεταποιήθηκε για μένα όταν πήγα τέταρτη Γυμνασίου. Το φόρεσα με πολύ καμάρι. Ιδιαίτερα το γιλέκο.
Σήμερα η μάνα μας γιορτάζει αλλού, αλλιώς με άπλετη φωτοχυσία στους ουρανούς καθώς συνεπικουρεί και η δεύτερη μέρα της Πανσελήνου.
Χρόνια σου πολλά μαμά. Όσο ζω εγώ κι ο Πάρις το ξέρεις πως θα γιορτάζεις. Και δεν πειράζει που δεν θα φας γλυκό αν και σου αρέσει τόσο. Δεν είπαμε; Τα γλυκά στην ηλικία σου δεν ενδείκνυνται.

(το τσολιαδάκι εδώ είμαι εγώ κι ο μπόμπιρας είναι ο Πάρις)
ΥΓ. Στο μνημόσυνο της γιορτής συμπεριλαμβάνω και τον μεγάλο μου φίλο Τάκη που ήταν η καλλιτεχνική της αδυναμία. Και μάλιστα στην μυθική παράσταση Σλουθ του 1970-1 την οποία είχαμε δει μαζί τρεις φορές! Νομίζω πως και μόνη αυτή η φωτογραφία μιλάει για το ταλέντο αλλά και το στυλ και την αρχοντιά μιας άλλης εποχής. Κάτι που δεν έχει σχέση ούτε με τα λεφτά ούτε με τα πτυχία αλλά την εσωτερική καλλιέργεια και την αισθητική που μπορεί να βγάζει ομορφιά από το ελάχιστο. Εκείνη την αριστοκρατία που επέτρεψε π.χ στον Αλέκο Αλεξανδράκη να είναι και αριστερός και διαχρονικός σταρ ως σήμερα.


Για μια στάλα ομορφιάς


Οδός Μαιζώνος και Ακομινάτου... Στο Μεταξουργείο. Μετά τη βροχή. Αριστερά το νεοκλασικό που μετά από τις αστικές δόξες των αρχών του προηγούμενου αιώνα γνώρισε την παρακμή και την υποβάθμιση. Ως αρκετά πρόσφατα πορνείο για τους βιαστικούς χωριάτες που παρεπιδημούσαν στην Ομόνοια, τους φαντάρους και τους φοβισμένους μαθητές που κατέφθαναν με τα χρήματα του μπαμπά. Δήθεν για σινεμά.
Κάποτε με κορίτσια το ίδιο δυστυχισμένα με τους πελάτες που αγόραζαν αγκουσεμένον έρωτα σε υγρά, κιτρινισμένα σεντόνια. Κάποτε κυριαρχούσε στο σκοτεινό στενό σαν πύργος με το κόκκινο φως του. Το έβλεπες από μακριά και προσανατολιζόσουν στον λαβύρινθο των δρόμων που δεν ήξερες. Σήμερα ακατοίκητο σαν τιμωρία για την τόσο άδικα σπαταλημένη ηδονή. Για τα ιδρωμένα, τσαλακωμένα χαρτονομίσματα. Για τα λυπημένα κορίτσια με την κουρασμένη σάρκα.
Για την δική σου μοναξιά. Για τον έρωτα που ποτέ δεν φτάνει. Που ποτέ δεν είναι.
Πίσω του ένα επίσης εγκαταλειμμένο, άδειο, πολυόροφο τέρας της αστικής ανάπτυξης και εκείνου του στυλ που οι ιστορικοί της αρχιτεκτονικής ονομάζουν μπρουταλισμό. Δηλαδή επιθετικό μπετόν. Σε λίγα μέτρα απόστασης όλο το πολεοδομικό δράμα της πρωτεύουσας εμπρός στα μάτια σου. Το αδιέξοδο.
Στην δεξιά, πάλι, φωτογραφία ένα γκράφιτο, ευφάνταστο, καλοφτιαγμένο, με στένσιλ και ζωγραφική, δείχνει ένα διαχρονικό ζευγάρι έτοιμο ν' αγαπηθεί, έτοιμο να χορέψει. Σ' ένα τοίχο που λειτουργεί ως σκηνή μυστικού θεάτρου. Προσέξτε τη γάτα - μουσικό στα πόδια των χορευτών! Dance me to the end of love... Απέναντι ακριβώς από το ρημαγμένο διώροφο των απελπισμένων ερώτων ( σώματα που αγγίχτηκαν αλλά δεν χόρεψαν). Επειδή ακόμη και μέσα στην πιο αδικαιολόγητη ασχήμια και την ερήμωση πάντα μια σταγόνα ομορφιάς περιμένει για να σε αποζημιώσει...

(Από τα λοξά μαθήματα για την ζωγραφική που αρχίσαμε ήδη στην Ανοιχτή Τέχνη, κάθε Τρίτη στις 8 το βράδυ )

ΜΝΗΜΕΊΑ ΚΑΙ ΑΜΝΉΜΟΝΕΣ


Μια από τις πιο όμορφες νεοκλασικές γωνιές της Ευρώπης φωτογραφημένη χτες, που θα έπρεπε να είναι κεντρικό τουριστικό αξιοθέατο και σημείο αιχμής της σύγχρονης Αθήνας. Λειτουργώντας ως άξονας ανάμεσα σε Σύνταγμα και Ομόνοια από την μία και Κλαυθμώνος με Νομική και Κολωνάκι από την άλλη. Η τριλογία των Χάνσεν με τα αλσύλλια και τους άνετους πεζόδρομους. Με το διακριτικό σταθμό του μετρό. Με τα αγάλματα του Δρόση, του Βιτάλη, του Φυτάλη, του Κόσσου, του Μπονάνου κλπ. Αληθινό υπαίθριο μουσείο γλυπτικής. Και ιστορίας της Αρχιτεκτονικής!
Που όμως υφίσταται καθημερινά ποικίλες εισβολές, με τα πρεζόνια να τρυπιώνται στα Προπύλαια, διάφορους προβληματικούς να ουρούν δημόσια και τους γνωστούς επαναστάτες να μουτζουρώνουν ή να καταστρέφουν τοίχους και αγάλματα. Διότι ως γνωστόν το Σύστημα τρέμει αν σπάσεις τα δάχτυλα του Κοραή κι αν ρίξεις φούμο στον Καποδίστρια.
Τα δύο ιδρύματα, η Ακαδημία και το Πανεπιστήμιο, καταβάλλουν ηρωικές προσπάθειες να διατηρήσουν την ευπρέπεια των χώρων και να προστατεύσουν τα μνημεία από τους βανδάλους. Υπάρχει όμως και η υποκρισία του ασύλου βλέπετε που "επιτρέπει " λογής παραβατικότητες εκ μέρους των επαγγελματιών της επανάστασης.
Η περιοχή ως γειτνιάζουσα με τα Εξάρχεια είναι σιωπηρώς παρατημένη και από την κεντρική εξουσία και από την λεγόμενη, τοπική αυτοδιοίκηση. Κι ας έχει υπάρξει η αριστουργηματική Σιναία Ακαδημία το πρότυπο για την Βουλή των Αψβούργων στη Βιέννη, επίσης δημιουργία των Χάνσεν!
Δεν βαριέστε, η Αθήνα υποβαθμίζεται σταθερά, χρόνια τώρα και η πολιτεία έχει αποσυρθεί ηττημένη από συγκεκριμένα κομμάτια της όπως όλοι γνωρίζουμε :
Βάθη, Αρχαιολογικό μουσείο, Πεδίο Άρεως, Εξάρχεια, ευρύτερη περιοχή της Ομονοίας, Βικτωρία, κεντρικά σημεία της Κυψέλης κλπ. Και ο καρκίνος αυτός ανεβαίνει κάθε τόσο ως το Σύνταγμα, την Πανεπιστημίου και την βασιλίσσης Σοφίας που την μια μέρα είναι απροσπέλαστες λόγω συγκεντρώσεων και την άλλη λόγω συμπλοκών.
Βελτίωσε στο ελάχιστο την καθημερινότητα μας όλη αυτή η χρόνια, επαναστατική γυμναστική; Βεβαίως! Έδιωξε τους παραδοσιακούς κατοίκους από τις ιστορικές περιοχές που ανάφερα απαξιώνοντας τα ακίνητα τους ώστε να αγοραστούν μπιρ παρά από τα διεθνή κοράκια. Απλό; Απλούστατο!

ΥΓ. Κι όλα αυτά κάτω από τον χτεσινό, ανοιξιάτικο ήλιο του Δεκεμβρίου...

Ο καθημερινός πολίτης και η χαμένη του αξιοπρέπεια


Μια λοβοτομημένη κοινωνία δέχεται παθητικά και αδιαμαρτύρητα , δεκαετίες τώρα, αυτό τον βιασμό της καθημερινότητας της στις θεσμικές, πλέον, καταστροφές κάθε 17 Νοεμβρίου και κάθε 6 Δεκεμβρίου με τα προεόρτια και τα μεθεόρτια τους όπως και τους αναπόφευκτους εμπρησμούς του διαλυμένου κέντρου της Αθήνας όποτε οι επαγγελματίες συνδικαλιστές αποφασίσουν απεργία -διαδήλωση. Πρόκειται για εκατοντάδες διαδηλώσεις κάθε μέρα, δύο και τρεις φορές την ημέρα, οι οποίες παρά την μαχητικότητα και το εξ ορισμού ( δίκιο τους, δεν κατάφεραν ούτε την χώρα να γλυτώσουν από την πτώχευση ούτε τους Έλληνες από την τρομαχτική ανεργία και την ανάλογη διαπόμπευση από τους εταίρους -συμμάχους ούτε την υποχρεωτική μετανάστευση που εξελίσσεται σε γάγγραινα ούτε τα κάπιταλ κοντρόλ να προλάβουν ή, έστω, να ακυρώσουν.
Θεωρούμε περίπου αυτονόητο ή και αναπόφευκτο πως όποιος μένει στα Εξάρχεια, ζει σε εμπόλεμη ζώνη, όποιος έχει ακόμη και ένα μαγαζάκι γύρω από το Πολυτεχνείο, είναι σχεδόν φυσικό να το βρει ένα πρωί καμμένο ή λεηλατημένο από την εγχώρια εκδοχή των τζιχαντιστών οι οποίοι μπερδεύουν τον Μπακούνιν με τους αδελφούς Παλαιοκώστα και τους νονούς της κόκας έχοντας ως μόνη άποψη την καταστροφή, το μίσος προς οτιδήποτε δεν είναι μαύρο. Και που ομνύουν στο ξεθεμελίωμα όσων πραγμάτων φιάξαμε εμείς οι μικροαστοί χωρίς κατ' ανάγκη να ξεπουληθούμε ή να πατήσουμε επί πτωμάτων, δουλεύοντας σκληρά, προερχόμενοι από βαθιά φτώχεια -ο γράφων καμαρώνει γιατί είναι γιος εργάτη του Σκαραμαγκά, αν λέει αυτό κάτι στους νεοσσούς της εύκολης επανάστασης- και στήνοντας, όχι χωρίς λάθη ή παλινδρομήσεις ό, τι υπάρχει σήμερα σ ' αυτό τον τόπο.
Από την άλλη ντρέπομαι για την υποκρισία όλου του πολιτικού συστήματος που ανέχεται με πρόδηλη σκοπιμότητα όλο αυτό το διαρκές χάος, όλα αυτά τα χρόνια, οι μεν ψαρεύοντας θολές ψήφους από το λούμπεν περιθώριο και οι δε δίνοντας την χρυσή ευκαιρία στις δυνάμεις καταστολής να είναι πάντα "ετοιμοπόλεμες".
Μου πήρε καιρό να καταλάβω πως το κράτος των Εξαρχείων βολεύει όλο το φάσμα εξουσίας στην χώρα. Κυρίως γιατί εκπαιδεύει μεθοδικά εκείνο ακριβώς το παρακράτος που έχει ανάγκη κάθε επίσημο κράτος για να υπάρχει.
Τόσο, μακιαβελικά, απλά!
Η ανικανότητα και η έλλειψη όρχεων ως προς την ανάληψη ευθυνών έπονται. Το πρώτιστο είναι πως οι ψυχασθενείς που καίνε κάθε τρεις και λίγο το κέντρο απαξιώνοντας κάθε εμπορική ή κοινωνική δραστηριότητα ως "αμαρτωλή " και διαλύοντας τον τουρισμό - άλλη αμαρτία αυτός - είναι απαραίτητοι στους μηχανισμούς του κράτους. Για αυτό και τους πλαισιώνει , οπότε υπάρχει ανάγκη, από εθελοντές ασφαλίτες.
- Ποιοι κάψανε τους ξεχασμένους της Μαρφίν, ποιος έκανε στάχτη προχτές μια οικογενειακή επιχείρηση, ποιά λογική υπαγορεύει σε μία ολόκληρη βουλή να νομοθετεί προσωπικό, αποκλειστικής χρήσης, νόμο για να απειλεί ο κάθε Ρωμανός από την φυλακή ότι θα ξανακάψει ό τι χτίσαμε όλοι μαζί, όλα αυτά τα χρόνια, δεν θα το μάθουμε ποτέ. Είναι τύψεις ή είναι ωμό συμφέρον ; Απαντήστε μόνοι σας.


ΥΓ 1. Προσωπικά δεν ξέρω ποιος θα σχηματίσει την επόμενη κυβέρνηση. Φοβάμαι όμως πως την μεθεπόμενη θα την κάνει η Χρυσή Αυγή. Και τη στιγμή αυτή ουδείς δικαιούται να δηλώνει πως δεν καταλαβαίνει.
ΥΓ 2. Το γράφω εδώ και χρόνια, ήταν και η άποψη του πολεοδόμου Γιώργου Κανδύλη :Το Πολυτεχνείο να μεταφερθεί στην Πολυτεχνειούπολη, ούτως ή άλλως υπολειτουργεί, και να επεκταθεί στο νεοκλασικό συγκρότημα του Λύσανδρου Καυταντζόγλου το Εθνικό μας Μουσείο. Και το κέντρο θα αναβαθμιστεί και θα αναδειχθούν όπως τους αξίζει οι θησαυροί του παραμελημένου Αρχαιολογικού.
Ιδού πεδίο δόξης λαμπρό για μια προοδευτική κυβέρνηση που επιλέγει την θέση αντί της άρνησης.
( Το χειρότερο απ' όλα είναι πως το κείμενο αυτό γράφτηκε πριν δύο χρόνια ακριβώς. Και ότι ως τώρα δεν έχει αλλάξει τίποτα )

Δευτέρα 3 Δεκεμβρίου 2018

Εισαγωγή στην Performance



Οι περισσότεροι μελετητές παραδέχονται ότι η μυθική προϊστορία της performance βρίσκεται στην παράσταση του Alfred Zarry «Ubu Roi» («Υμπύ Βασιλιάς») του 1896. Και αυτό κυρίως λόγω των στοιχείων του αυτοσχεδιασμού, της πρόκλησης του κοινού και του αντισυμβατικού χιούμορ που περιείχε. Ο Μιχαήλ Μπαχτίν (Mikhail Bakhtin), Ρώσος θεωρητικός, στη μνημειώδη μελέτη του για τον Φρανσουά Ραμπελέ (François Rabelais) και το μυθιστόρημα του τελευταίου «Γαργαντούας και Πανταγκρυέλ», υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο ο αναγεννησιακός συγγραφέας αξιοποιεί τα λαϊκά δρώμενα, τα καρναβάλια και την χοντρή σάτιρα τους, τα μπουλούκια και το τσίρκο του Μεσαίωνα, τα πανηγύρια με τα τραγούδια που απροκάλυπτα μιλούσαν για την ερωτική πράξη ή τις διαστροφές της (ουρολαγνεία, κοπρολαγνεία κλπ). Κεντρικό στοιχείο στον Ραμπελέ, αλλά και σε όλη αυτή την παραστασιολογία του «λαϊκού», της φάρσας, των μίμων κλπ., είναι το γέλιο και η διαβρωτική δύναμη του χιούμορ. Είναι ο αυτοσαρκασμός και η βαθιά, τόσο ανθρώπινη παρόρμηση της γελοιοποίησης του άλλου. Έτσι είναι: το «πάθημα» του άλλου στην διαρκή performance της ζωής γιατί λειτουργεί οιονεί δική μας «δικαίωση». 

 


Oskar Schlemmer


Αν η τραγωδία και η κωμωδία έχουν κάποιο κοινό στοιχείο στην αφετηρία τους, αυτό έγκειται στην ευκολία με την οποία η ανθρώπινη συνθήκη μετατρέπει το γέλιο σε κλάμα και το αντίθετο. Για παράδειγμα, κάποιος πατάει μια μπανανόφλουδα σε ένα κεντρικό πεζοδρόμιο και σωριάζεται κάτω φαρδύς πλατύς. Επειδή το θέαμα είναι αστείο καθώς έχουμε την απρόοπτη μεταβολή μιας ισχύουσας τάξης, όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης, οι άλλοι περιπατητές ξεσπάνε σε αυθόρμητα γέλια. Αυτοί μόλις απόλαυσαν μια κωμωδία που ήταν συγχρόνως και τραγωδία για εκείνον που έπεσε. Λυπάμαι που δεν μπορώ να σας πω πώς αισθάνθηκε και η μπανανόφλουδα. Η performance τώρα ξεκίνησε ως ένα εικαστικό είδος, όταν κατά τη μεταπολεμική περίοδο οι εικαστικοί καλλιτέχνες ήθελαν να υπερβούν τα παραδοσιακά εκφραστικά μέσα, να ξεφύγουν από το τελάρο, να απλωθούν στο χώρο και να καταστήσουν το ίδιο τους το σώμα και την ακέραιη σωματικότητά τους, πρωταγωνιστή του καλλιτεχνικού έργου. Μοιάζει το σώμα να επιστρέφει παντοδύναμο στο προσκήνιο της τέχνης μετά τα Άουσβιτς και τις Χιροσίμες ζητώντας όχι την μεταφυσική, αλλά την υπαρξιακή του δικαίωση “hic et nunc” («εδώ και τώρα»). Ιδιαίτερα μάλιστα, μετά την αποτυχία της μηχανής, η οποία από τις απαρχές του μοντερνισμού και από την αφετηρία του 20ου αιώνα, έμοιαζε να εξασφαλίζει όλες τις προϋποθέσεις εκείνης της ουτοπίας που θα καθιστούσε τον άνθρωπο υπεράνθρωπο, δηλαδή ευτυχισμένο και απελευθερωμένο από τη φθορά του χρόνου, την αρρώστια, την αδυναμία κλπ. Ας μην ξεχνάμε πως το δίπολο «Άνθρωπος και Μηχανή» αναλύθηκε διεξοδικά τόσο από τους Φουτουριστές περφόρμερς, όσο και από το Bauhaus (Metal Tanz, 1929) ή τον ρωσικό Κονστρουκτιβισμό.  Αν στην αφετηρία των μοντερνιστικών κινημάτων πρωταγωνιστούσε η προσομοίωση μιας ιδανικής μηχανής, (από τα ανδρείκελα του De Chirico στο «Μηχανικό μπαλέτο» (1924) του Fernand Léger και το «Τριαδικό Μπαλέτο» (1922) ή το « Glass Tanz» (1929) του Oskar Schlemmer και από τον «Φράνκενστάιν» της Shelley ως τον «Κοριό» του Mayakovsky), μεταπολεμικά το σώμα επιστρέφει φέροντας την οδύνη, αλλά και τη γνώση δύο παγκοσμίων πολέμων και αρκετών ολοκαυτωμάτων. Τώρα το σώμα είναι η φόρμα και όχι μια αφηρημένη συζήτηση περί μορφής. Έτσι μοιραία, η performance από προϊστορία γίνεται ιστορία και από περιθώριο mainstream. Το θέρος του 1948, ο John Cage και ο Merce Cunningham οργανώνουν δράσεις για το Black Mountain College της Βόρειας Καρολίνας, ήδη γνωστό από τα μέσα του 1930 ως η αμερικάνικη συνέχεια του Bauhaus που είχαν κλείσει οι Ναζί στο Βερολίνο. Δίπλα τους βρίσκονταν ο Willem de Kooning, ο Buckminster Fuller και αργότερα ο Robert Rauschenberg, ο Charles Olsen, κλπ. Η performance είχε γεννηθεί. Το 1959, ο Alan Kaprow μετέφερε απλώς το νεότευκτο είδος στη καρδιά της Νέας Υόρκης και στην πρωτοποριακή γκαλερί Reuben. Εκεί είχε το κοινό την ευκαιρία να μυηθεί άλλοτε με έκπληξη άλλοτε θυμηδία, στο σπονδυλωτό έργο «18 Happenings in 6 Parts».



John Cage - Merce Cunningham


Κατά βάθος performance σημαίνει ότι η συζήτηση για το σώμα, τη σωματικότητα, τη σωματική δράση, την εμπειρία του σώματος, γίνεται πάλι επίκαιρη. Το σώμα όχι ως αφηρημένη έννοια, αλλά ως καθημερινή εμπειρία, και κυρίως το σώμα ως «σώμα του άλλου». Θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως πρωταρχική performance για τον καθένα, την πρώτη πράξη της ημέρας, αλλά και την τελευταία πριν τον ύπνο, δηλαδή το βούρτσισμα των δοντιών. (Τουλάχιστον για όσους έχουν αυτή την υγιεινή συνήθεια). 

 
Marcel Duchamp
Θα με ρωτήσετε: «Μα μπορεί να είναι performance κάτι τέτοιο; Είναι αυτό τέχνη;» Και βέβαια έτσι, ξαναρχόμαστε στο πρωταρχικό ερώτημα της modernité, όπως το διατύπωσε με προκλητικό χιούμορ και σαφείς, σεξουαλικές συμπαραδηλώσεις το 1917 ο Marcel Duchamp με την «Κρήνη» του (το ουρητήριο). Μα ήταν αυτό τέχνη; Κι όμως το happening και η performance κατά βάθος, δεν θέλουν να είναι ούτε βαθυστόχαστα, ούτε αινιγματικά, ούτε δυσνόητα. Κι εδώ έγκειται ένα άλλο πρόβλημα: έχουν διαταραχθεί οι σχέσεις μας, όταν μιλάμε για τέχνη, με το απλό, το αυθόρμητο, το εφήμερο, το μη σπουδαίο. Κυρίως φοβόμαστε να θεωρήσουμε τέχνη κάτι που μπορεί να προέρχεται από εμάς τους ίδιους! Κι αυτό επιδιώκει να επιτύχει η performance. Δηλαδή να επιτρέψει σε όλους να συμμετάσχουν σε μια καλλιτεχνική δράση. Κι ακόμα περισσότερο να καταστήσει τους πάντες έτοιμους, που θα πει ευαισθητοποιημένους, ώστε να δουν μια οποιαδήποτε πράξη ως καλλιτεχνική δράση. Θα πει με άλλα λόγια να ζήσουν την καθημερινότητα τους ποιητικά (δηλαδή να αντέξουν και τον εαυτό τους και την καθημερινότητα). Κι αυτό το τόσο απλό και σχεδόν αυτονόητο αποκτά ιδιάζουσα βαρύτητα, γιατί μαθαίνει στον καθένα να λειτουργεί εκτός της πεπατημένης. Έξω από τη φθορά της μικροαστικής συνήθειας. Λίγο αλλιώς. Λίγο καλύτερα. Πιο προσωπικά.
Μια performance, τώρα, απαιτεί τουλάχιστον ένα δρων πρόσωπο και έναν θεατή. (Αν και κατά τη γνώμη μου ένας συνειδητός θεατής είναι πολλά περισσότερα από μιαν απλή performance). Το δρων πρόσωπο, ο performer, ΔΕΝ υποδύεται ένα ρόλο, αλλά είναι ο εαυτός του. Προσοχή! Είναι ο εαυτός του όσο πιο βαθιά και ουσιαστικά μπορεί. Επειδή ακόμα και η πιο απλή μηχανική, κοινότυπη ή και βαρετή performance αποτελεί πρώτα μιαν εμβάθυνση στον ψυχισμό των performer και έπειτα μιαν εμβάθυνση στον ψυχισμό, στα όρια και τις αντοχές εκείνου του θεατή που είναι διατεθειμένος να αφεθεί και να παίξει. Το καταλάβατε ήδη, η performance είναι πρωτίστως ένα παιχνίδι. Ένα παιχνίδι όμως που στοχάζεται πάνω στα όρια του χώρου και του χρόνου αλλά και στην συχνά δραματική, την φορτισμένη υπαρξιακά σημασία του παιχνιδιού του ίδιου. Το θέατρο, η μουσική, ο χρόνος, η ποίηση, ενσωματώνουν στο ξεδίπλωμά της αισθητικής τους πρότασης και μάλιστα πρωταγωνιστικά, την έννοια του χρόνου. Ο χρόνος, το στιγμιαίο ή η διάρκειά του βρίσκεται στον πυρήνα της αισθητικής απόλαυσης. Η κατάχρηση ή η έλλειψη του χρόνου μπορούν να οδηγήσου ακόμα και στην καταστροφή του καλλιτεχνικού αποτελέσματος. Εδώ όμως αναφερόμαστε στον αντικειμενικό, τον μετρήσιμο χρόνο. Στην performance, ο χρόνος υποκειμενοποιείται.   

 
Δημήτρης Αληθεινός

Άγγελος Παπαδημητρίου


Η συνειδητοποίηση του χρόνου που περνάει μπορεί το κυρίαρχο μοτίβο της performance. Ακόμη και η ανία από τον χρόνο που μοιάζει να σπαταλιέται χωρίς νόημα, έχει πολύτιμη παιδαγωγική σημασία για τον σύγχρονο θεατή. Εννοώ τον θεατή που μετράει το χρόνο μόνο ως ευχαρίστηση, κατανάλωση, ξόδεμα ή εκείνη τη συνεχή δραστηριότητα που μας δίνει την ψευδαίσθηση ότι υπάρχουμε. Στην performance ο χρόνος μοιάζει με ένα κενό που ξαφνικά γεμίζει με ένα τρόπο σχεδόν λυτρωτικό. Και το ότι δεν σημαίνει τίποτε.  Αποκτά εν τέλει σημασία όπως π.χ. και με το θέατρο του Μπέκετ π.χ. στο εξαίσιο περιεχόμενο του «Περιμένοντας τον Γκοντό». Ήδη η εικαστική performance έχει προσεγγίσει το θέατρο. Όχι τόσο λόγω του performer όσο του θεατή, που είναι και το διακύβευμα της όποιας δράσης. Του θεατή που εν τέλει γίνεται και ρόλος και κείμενο και περιεχόμενο και θέαμα. Συμπερασματικά, θα έλεγα ότι η performance προέκυψε από την επιθυμία της υπέρβασης των ορίων που είναι διάχυτη στην μοντερνιστική ιδεολογία. Συσχετίζεται με τις έννοιες του collage, του assemblage, του environmental και του happening. Είναι τότε που ο πίνακας γίνεται γλυπτό, το γλυπτό γίνεται περιβάλλον, ο χορός γίνεται θέατρο, το θέατρο γίνεται πολυθέαμα με βιντεοπροβολές κλπ και που κατά βάση εικαστικοί καλλιτέχνες όπως ο Bob Wilson, ή ο Jan Fabre, αποδεικνύονται σε maîtres της σκηνής και ανανεωτές του θεάτρου. Από την άλλη, πατέρες της performance με την έννοια της σωματικής δράσης-πρόκλησης, μπορεί να θεωρηθούν τόσο ετερόκλητοι δημιουργοί όσο ο Duchamp, ο Hugo Ball, η Emmy Hennings, ο Switters, ο Picabia, η Martha Graham, ο John Cage, o Merce Cunningham, o Allan Kaprow, o Mayakovsky, η Elsa Triolet, ο Tristan Tzara, o Breton, η Gala με τον Dali, ο Wedekind, ο Brecht, o Antonin Artaud, Laurie Anderson, Mariko Mori, Paul McCarthy, Matthew Barney, Δημήτρης Αληθεινός, Άγγελος Παπαδημητρίου, Λήδα Παπακωνσταντίνου, Ευαγγελία Μπασδέκη, κλπ. Τι ενώνει όλους αυτούς; Μα τι άλλο από το σώμα! Το σώμα και το δράμα του. Τον χρόνο που το σώμα εκκολάπτει τα πάθη του προσδοκώντας την ανάστασή τους. Πόσο αντέχετε να κοιτάζετε τον διπλανό σας κατάματα; Πόσο φαίνονται ατέλειωτα τα δευτερόλεπτα; Τι ένταση ανάμεσα στα δυο αυτά ανθρώπινα όντα που απλώς κοιτιούνται χωρίς να συμβαίνει τίποτε άλλο; Αυτό κι αν είναι performance!

Ευαγγελία Μπασδέκη
 
Ευαγγελία Μπασδέκη

Ο Beuys το 1974 οργανώνει από το Düsseldorf στη Νέα Υόρκη μιαν εντυπωσιακή περφόρμανς - αναφορά στην καταστροφή που επέφεραν στην πανίδα και την χλωρίδα, στην γενοκτονία που επέβαλαν στη νέα ήπειρο οι δυτικοί εισβολείς. Ο καλλιτέχνης απέναντι σε ένα κογιότ ως συμβολική πράξη συμφιλίωσης. Ένα έργο - σταθμός και ένα μήνυμα που έγινε γνωστό μόνο στον μικρό, εικαστικό κύκλο. Ώσπου το 1990 ένας ηθοποιός - σταρ στήνει μιαν επική ταινία με leit motiv την αγαπητική σχέση ενός μοναχικού στρατιώτη και ενός λύκου που τελικά συμφιλιώνεται με τον εχθρό του. Και σ’ αυτή την περίπτωση η μεγάλη τέχνη προηγείται για να ακολουθήσει η λαϊκή τέχνη του κινηματογράφου και να καταστήσει τις ιδέες της avant-garde κοινό κτήμα. 

Joseph Beuys, Performance « I like America and America likes me », galerie René Block, New York, 1974

Kevin Costner, Dance with the Wolves