Συνολικές προβολές σελίδας

Δευτέρα 30 Ιανουαρίου 2017

Ρέκβιεμ για τις εικόνες - Γκαλερί Αστρολάβος

Εγκαίνια: Παρασκευή 10 Φεβρουαρίου 2017, στις 8 το βράδυ

Θράφια
Θράφια
 
Αν υπάρχει ένας ακατάλυτος εσωτερικός σύνδεσμος ανάμεσα στην ζωγραφική και την μουσική, αυτός σχετίζεται με την κοινή ροπή και των δυο αυτών εκφράσεων προς την αφαίρεση, την απόρριψη του περιττού. Δηλαδή κατατείνουν προς εκείνη την δημιουργία που δεν αντανακλά την πραγματικότητα αλλά δημιουργεί μια καινούργια. Αυτή την μυστική σχέση ανάμεσα στις οπτικές και τις ηχητικές φόρμες,το αφηρημένο, καλύτερα το μη αναπαραστατικό αλλά ούτε και αναπαραστάσιμο "γεγονός", διερευνά η παρούσα έκθεση με έργα που εν πολλοίς φτιάχτηκαν για τον σκοπό αυτό ή ακολούθησαν, σε χρόνο ανύποπτο, ανάλογο προβληματισμό.

Κάθε μορφή τέχνης είναι ένα ταξίδι. Είναι ένα ταξίδι που οδηγεί απο την επιφάνεια στο βάθος των πραγμάτων και από την ψευδαίσθηση στην ουσία. Αλλά και κάθε αληθινό ταξίδι, εκτός από μια περιπέτεια της ψυχής, είναι και μια μορφή τέχνης. Εφόσον τέχνη στην πραγματικότητα είναι  εκείνη η δύναμη - ή μήπως η δυνατότητα;- που μπορεί να μας αλλάξει υπαρξιακά, να μας ξαναθυμίσει το διαρκές πένθος που είναι η μοίρα μας ή να μας παρηγορήσει ως προς την αδήριτη πραγματικότητα του θανάτου. 

Η ζωγραφική τώρα έχει ως στόχο να "καρφώσει" μια για πάντα, να στερεοποιήσει τις ρέουσες εικόνες ενός φευγαλέου κόσμου αποδεικνύοντας, πέραν πάσης αμφισβητήσεως, πως π.χ. το βαθύ κόκκινο χρώμα ή η καρμίνα περιέχουν πολύ περισσότερο αίμα από τους ποταμούς αιμάτων που έχουν χυθεί σε όλα τα πεδία των μαχών. Και πως το μπλε της Πρωσίας είναι πολύ πιο κοντά στην απόχρωση που διάλεξε ο Θεός όταν πρωτοέβαψε τον θόλο του κόσμου από όλα τα γαλάζια του ουρανού και της θάλασσας. Έτσι είναι. Ο Θεός έγινε πρώτα ζωγράφος και μετά λειτούργησε ως Παντοδύναμος. Πρώτα ζωγράφισε αυτό που αργότερα θα έφτιαχνε κοπιάζοντας για εφτά ολόκληρες ημέρες. Άρα είναι απολύτως κατανοητό το γιατί ο κάθε ζωγράφος πρέπει να αισθάνεται σαν ένας μικρός θεός. Με όση ευθύνη, με όσες υποχρεώσεις μπορεί να σημαίνει κάτι τέτοιο.

Χρυσόστομος
 

Ρέκβιεμ,ας το υπενθυμίσουμε, ονομάζεται η νεκρώσιμη ακολουθία της καθολικής εκκλησίας. Πρόκειται για το στερεότυπο, λατινικό κείμενο που αρχίζει με την αρχαία φράση Requiem aeternam dona eis Domine (Δώσε τους Κύριε ανάπαυση αιώνια). Οι στίχοι αυτοί έχουν εμπνεύσει τους σημαντικότερους συνθέτες της δυτικής μουσικής για να δημιουργήσουν έργα που αναφέρονται στο πένθος, τη μεταφυσική αγωνία, την απώλεια αλλά και την επική σύγκρουση του θανάτου και της ζωής μέσα στην ανθρώπινη συνείδηση. Ενδεικτικά αναφέρω το αγγελικό όσο και φοβερό Ρέκβιεμ του Mozart, το υπερβατικό Ρέκβιεμ του Fauré, το οπερατικό Ρέκβιεμ του Verdi, το δραματικό Ρέκβιεμ του Dvorak (ιδιαίτερα το υποβλητικό Dies Irae), κλπ. Γιατί όμως ρέκβιεμ; Γιατί η αληθινή τέχνη που δεν εξαντλείται σε διακοσμητικές εφαρμογές ή στην εύκολη συγκίνηση, σφραγίζεται πάντα από την δωρεά της ιερής μελαγχολίας, της υπαρξιακής μας αδυναμίας εμπρός στον θάνατο αλλά και της συνειδητοποίησης πως η δημιουργία είναι η μόνη μορφή αθανασίας που δικαιούμαστε.

Παρχαρίδης
 

Η έκλειψη της ουσιαστικής εικόνας, στην εποχή της εικόνας, δεν συνιστά μια μορφή θανάτου του κόσμου μας; Εδώ είναι το στοίχημα! Να ζήσει ο καθένας τη ζωή που του ‘λαχε όχι σαν πιόνι αλλά σαν υλικό της ιστορίας. Σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε στον μεταπολεμικό κόσμο, ζούμε το πυροτέχνημα μιας μαζικής φωταψίας που αυτοπροσδιορίζεται ως «τέχνη» αλλά περισσότερο είναι αγορά, διαφήμιση, επικοινωνία, ρηχή εικόνα που προπαγανδίζει το α-νόητο και κυρίως ένα μοντέλο συμπεριφοράς ομότροπης και ομόφρονος που αγκαλιάζει ολόκληρη την υδρόγειο και υποχρεώνει βελούδινα του πάντες, λευκούς, κίτρινους, μαύρους, να καταναλώνουν τις ίδιες αισθητικές (;) πληροφορίες, να γελούν με τα ίδια αστεία του Υoutube, να πληροφορούνται ακαριαία την τελευταία ντρίπλα του Μέσι, την έσχατη –κυριολεκτικά- σαχλαμάρα της Lady Gaga. Κι όλα αυτά φωταγωγημένα μέσα από το περιούσιο φως της πιο άχραντης τεχνολογίας που δίνει υπόσταση στο ασήμαντο, που κάνει το σκουπίδι να λάμπει και που προβιβάζει το γελοίο σε αισθητική. Πρόκειται γι’ αυτή την παγκόσμια γλώσσα η οποία μεθοδικά εξαφανίζει τις τοπικές κουλτούρες και βουβαίνει τις τοπικές γλώσσες αποθεώνοντας την μια και μοναδική εικόνα, το ένα σημαίνον το οποίο διαθλάται σε άπειρα σημαινόμενα, έως εξαφάνισης. Γιατί αυτό είναι το ζητούμενο. Να απολεσθεί το νόημα και η κυρίαρχη εικόνα, ο ουσιαστικός big brother, να αυτοσημαίνεται… Ό,τι βλέπεις, είναι και το απόλυτο περιεχόμενο. Δεν υπάρχει τίποτε πέρα ή πίσω από αυτό.

Τάκης Πουλόπουλος 

Και η τέχνη από μια μυστική κατάδυση του υποκείμενου σε εκείνο το σκοτάδι, που λαμπυρίζει από νοήματα, καταντά μια αυτοεικόνα , ένα αυτοείδωλο όπου το διαφημιστικό σποτ μπορεί να διαθέτει ως μουσικό υπόβαθρο μια καντάτα του Βach αρκούντως μεταλλαγμένη ώστε να καταστεί ακαριαία ακουστική τσίχλα. Ο παγκόσμιος πολιτισμός οφείλει εσπευσμένα να μεταμορφωθεί σε εικόνα των μετρίων και ο λόγος να κενωθεί από τις σημασίες που κάποτε τον λάμπρυναν και να καταντήσει απλά τύπος, σαν τον μπορχεσιανό Φούνες που θυμάται μεν αλλά δεν κατανοεί. Αυτό είναι το νέο δράμα των μορφών. Μια τραγωδία χωρίς τον ίλιγγο του τρόμου αλλά του γελοίου. Και οι σύγχρονοι καλλιτέχνες; Είτε νάνοι που δεν τολμούν να επωμισθούν το βάρος του ονόματός τους, είτε ναυαγοί στα σταροχώραφα του Van Gogh που ψάχνουν για περίστροφο.

Στην παρούσα έκθεση 14 εικαστικοί καλλιτέχνες προσπαθούν με ζωγραφικές, γλυπτά ή φωτογραφίες να προσεγγίσουν την έννοια του πένθους, του ρέκβιεμ δηλαδή, μέσα όμως από την διάσταση του ονείρου και του ρεμβασμού. Με άλλα λόγια προσεγγίζουν μορφοπλαστικά και καθιστούν εικόνα τον πόνο μπροστά στην φθορά των πραγμάτων, τον φόβο για το επέκεινα, το δράμα των προσώπων και της ύλης ιδωμένα από την οπτική διάσταση της ελπίδας. Εκείνης της ελπίδας που μόνο τέχνη μπορεί να εξασφαλίσει. Στα παρουσιάζομενα έργα κυριαρχεί ο αφαιρετικός ή ο αφηρημένος αυτοσχεδιασμός, χωρίς όμως να αποκλείεται η ανάδυση, κατά περίπτωση, πιο ρεαλιστικής εικονογραφίας. Εν προκειμένω η έκθεση ισορροπεί ανάμεσα στην ονειρική φυγή και την αφηγηματικότητα, ανάμεσα στον ποιητικό - φασματικό χώρο και την παρουσία συγκεκριμένων μορφών έτσι ώστε από το πένθος να προκύπτει η παραμυθία και από την ύλη και το πλάσιμο της να αναφύεται λαμπρό το πνευματικό γεγονός έτσι ώστε το πένθος να καθίσταται χαρμολύπη. 

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες: 

Γκάγκικ Αλτουνιάν 
Θράφια 
Τζουλιάνο Καγκλής 
Άρτεμις Κατσαμπάνη-Ότα 
Χαράλαμπος Κατσατσίδης 
Δήμητρα Λαζαρίδου 
Γιώργος Λαζόγκας 
Κυριάκος Μορταράκος 
Άννα Μαρία Παπαδημητρίου 
Ηρακλής Παρχαρίδης 
Τάκης Πουλόπουλος 
Σάββας Πουρσανίδης 
Γιάννης Φωκάς 
Χρυσόστομος

Επιμέλεια: Μάνος Στεφανίδης
Οργάνωση: γκαλερί Αστρολάβος – Χαρίσα Δημητρακοπούλου
e-mail επικοινωνίας: charissadim@yahoo.gr

Παρασκευή 27 Ιανουαρίου 2017

Παρηγοριά στην μικρή Αντιγόνη


 
Αυτό καταντήσαμε: Κουβαλάμε την αρχαία κληρονομιά σαν περιττό, εγκεφαλικό βάρος κι όχι σαν τα φτερά που θα μπορούσαν να μας απογειώσουν. Επειδή μελετάμε τους κλασικούς όχι για να πάρουμε απλώς θέση ως προς το ιστορικό παρελθόν τους, όπως έχει υποστηριχθεί αλλά για να κατανοήσουμε εμείς το, μάλλον ανιστόρητο όσο και εγωπαθές, παρόν μας. Ούτως ή άλλως κάθε Ιστορία, επίσημη ή ανεπίσημη, είναι μια κατασκευή την οποία πάντως χρειάζονται τα νεωτερικά έθνη ως ιδεολογική ραχοκοκαλιά και raison d' être.Εμπλουτίζοντας το παρόν αυτό και με άλλες αξίες ή αισθητικές πέραν της πανάκειας που λέγεται τεχνολογία, εργαλειακή σκέψη ή μεταμοντέρνα αποδόμηση. Όχι με προγονοπληκτική υστερία ούτε με γεροντοκορίστικο μοραλισμό αλλά με σύγχρονη, απορηματική ματιά. Αλλά και με υστεροβουλία. Οπωσδήποτε με υστεροβουλία!
Είμαστε γλωσσικά και ιστορικά οι πιο κοντινοί τους αναγνώστες... Οι ανάξιοι, έστω, οι ανάπηροι κληρονόμοι τους. Οι ταλαίπωροι χρήστες των λόγων τους. Μέγιστο, πολιτικό πλεονέκτημα που προφανώς αδυνατούμε να υποστηρίξουμε μέσα στην οντολογική ακηδία και την ιδεολογική περιδίνηση που βρισκόμαστε. Επαρχιώτες μαζί και ιδεολογικά νεόπλουτοι. Και εδώ βρίσκεται η παρακμή μας. Όσο για τους "προοδευτικούς" και "αριστερούς" λόγους που επικαλούνται διάφοροι ως αιτία για την αφαίρεση του τρυφερού Κρίτωνα ή της μονολιθικής Αντιγόνης από την διδακτέα ύλη, ότι δηλαδή πρόκειται για κείμενα που υπερασπίζονται την δουλοκτημοσύνη, την ολιγαρχία, τον σεξισμό ή την υπακοή σε άδικους νόμους χωρίς να προτείνεται η ατομική αντίδραση, προσωπικά διαφωνώ. 
Οι λόγοι είναι σαφώς και ξεκάθαρα "χρησιμοθηρικοί" δηλαδή η ήσσων προσπάθεια και η, με κάθε τίμημα, ευκολία. Επειδή αυτό γίναμε. Κι αυτό δεν αποτελεί ευθύνη αποκλειστικά μιας παράταξης. Η γλωσσική μεταρρύθμιση Ράλλη χαιρετίστηκε ως το άκρον άωτον της προοδευτικότητας αν και προήλθε από έναν σκληροπυρηνικό της Δεξιάς. Όμοια και ο καταστροφικός Νόμος - πλαίσιο του Πασόκ. Αποκτήσαμε καλύτερη, ουσιαστικότερη παιδεία, αξιολογότερους επιστήμονες ή δασκάλους, μιλάμε καλύτερα ελληνικά στα ΜΜΕ ή το Κοινοβούλιο μετά από τόσες "επαναστάσεις"; Βελτιώθηκε, έστω κατ´ ελάχιστον, η εκφραστική ή αντιληπτική ικανότητα του συλλογικού σώματος ευρύτερα; Απαντήστε μόνοι σας. 
Απλώς καταντήσαμε μια κοινωνία της ραστώνης, των πενηντάρηδων συνταξιούχων, των δικαιωμάτων αλλά όχι των υποχρεώσεων, των συνδικαλιστικών "κατακτήσεων" κι όχι του πνεύματος της μαθητείας και της πειθαρχίας. Αυτός είναι ο καρκίνος μας και τα Εξάρχεια είναι η δικαίωση της εκπαιδευτικής μας μεταρρύθμισης. Τί πρέπει να κάνουμε; Μα είναι προφανές! Να καρπαζώσουμε, όσο περισσότεροι τόσο ασφαλέστερα, τον Πρετεντέρη.

 
ΥΓ 1. Στο τμήμα θεατρικών σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου υπηρετώ, το αρχαίο δράμα διδάσκεται από μετάφραση και τα αρχαία ελληνικά έχουν περιοριστεί σε ένα (1) μόνο εξάμηνο. Όσες φορές έχω φέρει το θέμα στην συνέλευση του τμήματος οι συνάδελφοι, φιλόλογοι οι περισσότεροι, με κοιτούν συγκαταβατικά και αποφασίζουν να μην φορτώσουν κι άλλο τα παιδιά. Κι αν θέλουν καλά και σώνει τα κείμενα στο πρωτότυπο ας πάνε στην Οξφόρδη. Τουλάχιστον, αγγλικά ξέρουν. (Το γλυπτό της εικόνας φιλοτέχνησε ο Anthony Gormley).

ΥΓ 2. Για να επιτύχει πλήρως η νέα παιδαγωγική απλοποίηση μήπως θα έπρεπε επίσης να αφαιρεθεί η σκηνή με το "Έρως ανίκατε μάχαν" από το "Ξύλο βγήκε απ' τον Παράδεισο" για να μην επηρεάζονται οι μαθητές;

ΥΓ 3. Χιονίζει φέτος στην Επίδαυρο μικρή Αντιγόνη. Να ντύνεσαι ζεστά.

Τετάρτη 25 Ιανουαρίου 2017

ΜΙΚΡΗ ΕΡΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ






Στον Παναγιώτη, Θράφια, Δανιηλόπουλο

Ανοιξιάτικο πρωί Δευτέρας στη Kunsthalle της Deutsche Bank του Βερολίνου. Είσοδος ελεύθερη (λόγω της ημέρας!). Εγώ και ο Θράφια, ο φίλος μου ζωγράφος, έτοιμοι για νέες συγκινήσεις. Εκθέτει εδώ ένας δημιουργός από την Ιαπωνία ονόματι Koki Tanaka. Έχει επιλεγεί ως ο καλλιτέχνης της χρονιάς, Künstler des Jahres 2014, βραβείο πολύ σημαντικό για τη Γερμανία και όχι μόνο. Εκθέτει, τρόπος του λέγειν. Εδώ παίζει αυτή η καινούρια μόδα της Εγκατάστασης-Αποθήκευσης ετερόκλητων αντικειμένων, ένα είδος ready made κάποιου ρακοσυλλέκτη αντικειμένων, όπου τεράστιοι χώροι γεμίζουν με πράγματα που έφερε ο καλλιτέχνης από το εργαστήριο του ή ανάλογο γιουσουρούμ φτιάχνοντας κατασκευές που παραπέμπουν σ' άλλες κατασκευές (στον Jason Rhoades, ας πούμε, ή τον Mike Kelley κλπ.). Εδώ στοκάρονται τόπια υφάσματος, ξυλεία, σακιά με ποικίλα προϊόντα, υπάρχουν ράφια, προθήκες. Και, τέλος, ένα μαγαζί της φαντασίας δηλαδή που δεν πουλάει ούτε αγοράζει αλλά υπάρχει και απλώνεται σαν αμοιβάδα λειτουργώντας επαγωγικά ως σχόλιο σχετικά με τη χρήση και την ποιητική των αντικειμένων. Είδα ανάλογα πράγματα κι αλλού, στο Hamburger Bahnhof για παράδειγμα, μ' έναν Αμερικανό καλλιτέχνη, αλλά και σε αρκετές γκαλερί του Μονάχου και της Κολωνίας, όπως και στις τελευταίες Biennale της Βενετίας.
Ο δημιουργός πια οικειοποιείται έναν κόσμο καθημερινότητας, τον σηματοδοτεί πολιτικά, κοινωνικά, αισθητικά, ο θεωρητικός αναφέρεται -απαραιτήτως- στον Timothy Clark και την Rosalind Krauss και τον ... και το ερώτημα είναι αν βαριέσαι ή δεν βαριέσαι. Περιπλανιέσαι λοιπόν στο χώρο σαν τις φιγούρες του Friedrich αλλά χωρίς ρομαντικό σκοπό, το αντίθετο, θέλεις να σεβαστείς τουλάχιστον τον μόχθο, 14 ολόκληρες εργατοώρες του καλλιτέχνη, διαβάζεις, και τον έχουν βοηθήσει και αρκετοί εθελοντές στο στήσιμο αλλά μέσα σου μια φωνή σου λέει:
«Αντίδρασε, στείλ’ τον στο διάβολο, μη παίξεις το παιχνίδι τους, αν δεν έχουν κάτι ιερό να πουν, αν δεν μπορούν να μιλήσουν για τον έρωτα, να ξορκίσουν το θάνατο, να σε απογειώσουν συναισθηματικά, τότε ας ξεχαστούν πάραυτα κι αυτοί και οι πραμάτειες τους. Στ' όνομα της τέχνης και της αγάπης της τέχνης. Στ' όνομα της τέχνης και της αγάπης».
Ήδη, ο Θράφια έγινε θηρίο, έχει βγει έξω και καπνίζει. Εγώ βολοδέρνω καλά και σώνει για να βρω εκείνο το μήνυμά που πάντως δεν βρίσκω, κάτι σημειώνω για να κάνω κάτι, κάτι περί συντροφικής δράσης ή αυτοεξομολόγησης, κάτι για το «δράμα της αντίδρασης» των ανθρώπων, όπως έγραφε ένα διαφωτιστικό (;) κείμενο στην είσοδο, εμπρός στη συλλογική συμφορά. Α, υπήρχαν και κάποιες φωτογραφίες και κάποια -ασήμαντα- σχέδια που αναφέρονταν σε σεισμούς, λιμούς, καταποντισμούς. Θα λειτουργήσει το οντολογικό κακό ή το οντολογικό καλό; O Tanaka εκθέτοντας πλάι στο εικαστικό γιουσουρούμ του και κάποια video ή φωτογραφίες ακτιβισμού και συλλογικής δράσης κερδίζει το βραβείο Guggenheim 2015. Κατ' ουσίαν έχουμε την έκλειψη του καλλιτέχνη, την αφάνεια του έργου εμπρός στο εκκωφαντικά προφανές των πραγμάτων που όμως δεν αποτελούν έργο, των εικόνων που περιφέρουν βαριεστημένα την μιντιακή καταγωγή τους, της Τράπεζας που δεν δηλώνει απλώς αλλά είναι ο ουσιαστικός καλλιτέχνης και του βραβείου που ipso facto μένει ως τελική εντύπωση.
Ο ίδιος ο Tanaka θα ξεχαστεί οσονούπω παρ' ότι politically correct: Και Ασιάτης και Ιάπωνας και νέος και κοινωνικά ευαίσθητος και πάνω απ' όλα καλλιτέχνης που σέβεται το αμερικανικό status της διεθνούς αγοράς τέχνης. Όταν, παρ' όλα αυτά τολμάει να εκθέσει τα μικρά του σχέδια, πρόκειται αληθινή καταστροφή. Ένας παρωχημένος, κριτικός ρεαλισμός του ΄70 που δεν έχει να πει τίποτε σήμερα. Το έργο του Ai Weiwei, λόγου χάρη, για τους σεισμούς στη Κίνα ήταν απλά συγκλονιστικό. Πράγμα που σημαίνει πως παρά τη σύγχυση από την υπερπροσφορά καλλιτεχνών και καλλιτεχνημάτων και από την αποπροσανατολιστική -όσο και εκτός ιστορίας- δεσποτεία της αγοράς πάντα θα ξεχωρίζει το εξαιρετικό, όσους τόνους λογοκρισίας ή απαγορεύσεων κι αν του ρίξουν απάνω του.
Αλλά εμένα δεν με απασχολεί ούτε ο Tanaka, ούτε η έκθεση, ούτε τα ιεραποστολικά της κείμενα που είναι κολλημένα σε κάθε αίθουσα για να σώσουν τα θεωρητικά προσχήματα σχετικά με τα πως και τα γιατί, ούτε η σαφής τους πρόθεση να κουνήσουν το δάχτυλο στους βαριεστημένους θεατές πως τάχα μου κακώς βαριούνται. Εγώ άλλα θέλω να διηγηθώ. Για άλλες αιτίες να καταφύγω στη γραφή. Μέσα στην αίθουσα τριγυρίζει με αποφασιστικό βήμα ένα ξανθό κορίτσι, γύρω στα είκοσι πέντε, τη κοιτάζω που κοιτάζει, διαβάζω ό,τι της τραβάει την προσοχή... το βλέμμα μου ακολουθεί το βλέμμα της. Ο Tanaka αποκτά αιφνίδιο ενδιαφέρον. Τι να σκέφτεται άραγε; Πόσο την ενδιαφέρει αυτή η σκηνοθετημένη φιλανθρωπία που υποκρίνεται ότι η τέχνη είναι μόνο μοραλισμός ή, στη χειρότερη περίπτωση, μια ομαδική άσκηση υπερτροφικών ανηλίκων που δεν επείγεται κανείς να τους ενηλικιώσει, επειδή μάλλον δεν συμφέρει;
Όσο πιο γραμμικό πράγμα καταστεί η τέχνη, όσο πιο πολύ μοιάζουν τα σουπερμάρκετ με μουσεία τόσο πιο εύκολα θα διακινούνται τα προϊόντα μέσα από έναν εθισμό, καταναλωτικής νομιμοφροσύνης. Ο Tanaka μοιάζει ευτυχής με τις επιτυχίες του, οι αίθουσες ευπρεπώς πληκτικές, ο κόσμος τις περιεργάζεται με politically correct φρόνημα σαν να λέει «Γιατί όχι κι αυτό; Τόσα και τόσα ανάλογα έχουμε λουστεί ...», όλα είναι ελεγχόμενα ... χωρίς πάθη ή συγκινήσεις, χωρίς εξάρσεις ή σημείο βρασμού. Η τέχνη καθίσταται, στις μέρες μας, ο τρόπος με τον οποίο μια τράπεζα κάνει μπίζνες με άλλο τρόπο. Η μικρή επισκέπτρια με τα σλαβικά χαρακτηριστικά, με τη μαλακή κίνηση και την έκφραση βανίλια-σοκολάτα είναι ο μόνος λόγος που με κάνει να μην φεύγω προτροπάδην απ' την έκθεση. Στέκομαι δίπλα της όλο και πιο αδιάκριτα, είναι το μόνο αληθινά ζωντανό πλάσμα σ’ έναν μουσειοποιημένο, παγωμένο χώρο, αισθάνομαι γεμάτος τρελές ιδέες και επιθυμίες για δράση ενώ η ίδια προσπαθεί να διαβάσει τα σχοινοτενή κείμενα. Ενώ καταθέτει φιλότιμο ήθος να κατανοήσει.
-Πώς σάς φαίνεται; Τη ρωτάω επιχειρώντας τα παλιά κόλπα των ώριμων ανδρών που αξιοποιούν συγχρόνως το θράσος, την αυθεντία και τον αιφνιδιασμό για να παρενοχλήσουν. Κοκκινίζει ελαφρά. «Θαυμάσια» σκέφτομαι μαντεύοντας τι θ' απαντήσει. «Ενδιαφέρον» αποκρίνεται. Παίρνοντας θάρρος από το κλισέ που μόλις ξεφούρνισε -μιλάμε αγγλικά σε γερμανικό έδαφος- συνεχίζω με το αμέσως επόμενο, στη γνωστή σειρά των κοινοτυπιών, κλισέ. «Μα είναι αυτό τέχνη; Μπορεί να είναι τέχνη απλώς μια επικοινωνιακή ιδέα;» Διστάζει «Μου αρέσει γιατί έχει κινητοποιήσει τόσους ανθρώπους» . Συμφωνώ για λόγους στρατηγικής, αν μ΄ εννοείτε. Την ρωτάω αν ξέρει τον Kabakov υπολογίζοντας πως είναι Ρωσίδα, παρότι η προφορά της με μπερδεύει. Απαντάει, όχι. Επόμενο ερώτημα, αναπόφευκτο. «Από που είσαι;» . "Πολωνία" λέει με δισταγμό. Έπρεπε να το φανταστώ. Ψηλή, ξανθή, με κάτι το χορευτικό στο βάδισμά της και μ' έναν τρόπο να προφέρει, κάπως τραγουδώντας, τα φωνήεντα. Συνεχίζω ξαναρωτώντας αν γνωρίζει τον Roman Opalka.
Μπίνγκο, τον ξέρει, τον θαυμάζει, στενοχωρήθηκε πολύ όταν πληροφορήθηκε το θάνατό του. Μιλάμε πια κανονικά, έχει χαλαρώσει, με κοιτάει γλυκά και τώρα αυτή θέτει ερωτήσεις. Μου αναφέρει τους πίνακες του Opalka με τους ζωγραφισμένους, φυσικούς αριθμούς παρατηρώντας πως σε αυτούς έχουμε τον χρόνο μεθοδικά, οδυνηρά σωματοποιημένο. Σκέφτομαι να την καλέσω για ένα καφέ, μοιάζει κουρασμένη και τώρα είναι αυτή που μονοπωλεί τον λόγο. Είναι φοιτήτρια γραφικών τεχνών, είμαι επισκέπτης καθηγητής στο Freie Universität, διδάσκω Ιστορία Τέχνης, η ίδια διδάσκεται ιστορία τέχνης κι' έχει ένα βλέμμα γεμάτο από εικόνες και πίνακες, χρώματα, φως, σκιές και απορίες. Σχεδόν την αγγίζω και χαμογελάει. Αγαπημένος της ζωγράφος είναι ο Böcklin, της λέω πως σ' ένα μου βιβλίο έχω εξώφυλλο την αυτοπροσωπογραφία του με τον βιολιστή-θάνατο, ζητάει να το δει, γελάει, στο στόμα μου η πρόσκληση... η γλώσσα μου τη στριφογύριζε για κάποια δευτερόλεπτα αλλά δεν τόλμησε να την κάνει λέξη. Ο χρόνος, αμείλικτος παίζει ήδη τα δικά του παιχνίδια...
Αν αυτή η ιστορία συνέβαινε στο σινεμά, οι δύο πρωταγωνιστές θα χωρίζονταν εκείνη τη στιγμή κάπως συνεσταλμένοι και αμήχανοι, αλλά το ίδιο βράδυ, εξάπαντος, ο από μηχανής θεός, η φιλμική σύμβαση κ.λπ. θα κανόνιζαν έτσι ώστε να συναντηθούν, εντελώς τυχαία, τη στιγμή που πίστευαν ακριβώς το αντίθετο, σε κάποιο μπαρ αυτής της αχανούς πόλης. Αν η ζωή μας ήταν κινηματογράφος.
Ο Θράφια απ' έξω μου έγνεφε «Άντε, τι κάνεις;»... τη χαιρέτησα βιαστικά λέγοντας au revoir, στο επανιδείν και κάνοντας χίλιες προσευχές μέσα μου. Αν είμασταν θέατρο, εδώ θα τελείωνε με υποβλητική μουσική η Α’ πράξη. Εντελώς φυσιολογικά στη Β’ πράξη θα ξανασυναντιόμασταν και θα φιλιόμασταν αυθόρμητα. Φεύγω και μου χαμογελάει. Το βράδυ παίρνω σβάρνα όλα τα μπαρ από το Mitte ως το Kreuzberg παρότι το ξέρω βαθιά μέσα μου πως δεν πρόκειται να την ξαναδώ ποτέ.

Βερολίνο 11.5 - Τήνος 18.7.2015.

Λογοκρισία και Τέχνη στην μεταπολεμική Ελλάδα


Φωτογραφίες: Τάκης Σπυρόπουλος, Άρης Ρουπίνας, Μ.Σ.


Η λογοκρισία μοιάζει σύμφυτη με την βασική  κρατική λειτουργία, εκείνη της πρόληψης ή της καταστολής, δηλαδή την συγκροτούσα δι' απαγορεύσεων και επιβολών  την ιδεολογία του κράτους του ωραίου. Από τη μία η τέχνη  ερευνά τα όρια της αλλά και τα όρια της κοινωνίας στην οποία εκκολάπτεται αμφισβητώντας ή ανατρέποντας κατεστημένες αισθητικές απόψεις και από την άλλη η εξουσία νομιμοποιεί την ισχύ της μέσα από την αύρα της επίσημης, της εγκεκριμένης τέχνης. Αυτής που έμμεσα ή άμεσα αποθεώνει το καθεστώς. Σύμφυτη με την έννοια της αποθέωσης είναι και εκείνη του "αριστουργήματος", αλλά αυτό δηλαδή με ποια κριτήρια και ποια επιχειρηματολογία θεσμοθετείται το masterpiece, είναι μιας άλλης τάξης ζήτημα. Η τέχνη όμως όταν δεν λειτουργεί ως απλή προπαγάνδα των κυρίαρχων περί ωραίου αντιλήψεων, όταν είναι δηλαδή αυθεντική ως προς τα διαπορήματα της και την οντολογική της αδυναμία να αυτοπροσδιοριστεί, τότε μετεωρίζεται στο κενό, βρίσκεται τόσο στα όρια της τρέλας, όσο και στα κράσπεδα της νομιμότητας ή των θεσμών. Και τότε, μόνο τότε επιτελεί τον ουσιαστικό της ρόλο. Χρησιμοποιώντας μιαν υπερβολή θα έλεγα ότι η αληθινή τέχνη βρίσκεται σταθερά υπό απαγόρευση. Ο Νίκος Καρούζος είναι και στο θέμα αυτό δραματικά επίκαιρος όταν λέει πως η τέχνη είναι το τετράγωνο έξω από το σκάκι. 


Άγγελος Παπαδημητρίου, το έργο μετακινήθηκε.

 Τούτων δοθέντων η λογοκρισία  μοιάζει να είναι σταθερό παρακολούθημα της καλλιτεχνικής έκφρασης και αυτό μπορεί να διαπιστωθεί ιστορικά. Στην μεταπολεμική, μετεμφυλιακή Ελλάδα με το εξαιρετικά ζοφερό κλίμα υπάρχουν κάποιοι που είναι ασφαλώς πολιτικά νικητές, επικυρίαρχοι αλλά και κάποιοι που δεν είναι ιδεολογικά ηττημένοι. Αυτοί οι τελευταίοι διεκδικούν πολλαπλώς το ηθικό πλεονέκτημα να συγκροτούν από το περιθώριο ή και την εξορία ακόμα την πολιτιστική, καλλιτεχνική πρωτοπορία  του τόπου. Αυτό και μόνο το γεγονός δημιουργεί τις προϋποθέσεις μιας σταθερής έμμεσης ή άμεσης λογοκρισίας.


Βλάσης Κανιάρης, το έργο μετακινήθηκε από την αρχική του θέση.


Νομίζω πως το κλίμα της εποχής αποδίδει πολύ γλαφυρά ο Βλάσης Κανιάρης όταν ονοματίζει όλο του το έργο " Τοίχοι  της Αθήνας 1941…" και μέσω αυτού του έργου προσπαθεί να δείξει την αντίφαση ανάμεσα σε ένα καθεστώς οιονεί αστυνομικό και στην ζέουσα, καλλιτεχνική πραγματικότητα όπως την εξέφραζαν οι συνομήλικοι του νέοι δημιουργοί... Ήδη στις πρώτες του ζωγραφικές συνθέσεις τις οποίες φιλοτεχνεί στη Ρώμη και εκθέτει τον Μάιο του 1958 στην γκαλερί Ζυγός του Κολωνακίου, παρουσιάζει εικόνες  με μυστικούς αστυνομικούς να παρακολουθούν νέους που προσπαθούν να γράψουν απαγορευμένα συνθήματα στους τοίχους ή να μοιράσουμε προκηρύξεις. Αυτή, η πολιτική διάσταση των τοίχων της Αθήνας, αποτελεί και την πεμπτουσία του καλλιτεχνικού του προβληματισμού ως το γύρισμα του αιώνα. Για τον λόγο αυτό τον θεωρώ πρόδρομο των  γκράφιτι και των  γκραφιτάδων του '80 επειδή κι αυτοί έχουν ανάλογες σχέσεις οργής με την εξουσία, τους αστυνομικούς κλπ. εφόσον παράγουν ένα έργο που είναι επίσης στα όρια του νόμιμου και του παράνομου. Τα όρια! Πάντα τα όρια εφόσον μιλάμε για εκφράσεις ιστορικά σεσημασμένες.


Τάκης Σπυρόπουλος, το έργο αφαιρέθηκε.


Στις αρχές της δεκαετίας του '50 έχουμε ήδη μερικές κραυγαλέες περιπτώσεις λογοκρισίας. Κατ' αρχάς ο Γιάννης Τσαρούχης, γνωστός και μη εξαιρετέος στις αρχές λόγω των προδήλως ομοφυλοφιλικών θεμάτων του, υποχρεώνεται να αποσύρει πίνακα του με γυμνούς άνδρες από ομαδική έκθεση όπως επίσης και ο Νώντας Παπαδόπουλος  να τοποθετήσει πραγματικά φύλλα συκής (!) πάνω στα γυμνά που εκθέτει στον Παρνασσό. Οι λογοκριτικές παρεμβάσεις της αστυνομίας σημειώνονται μετά από διαμαρτυρίες ευυπόληπτων πολιτών που θίγονται από τα ...αισχρά θεάματα. Αντιλαμβάνεται κανείς πως στις εξ ορισμού μικρής προσέλευσης αίθουσες τέχνης θα μπαινόβγαιναν συχνότερα αστυνομικοί, είτε με πολιτικά είτε με στολή, παρά οι άμεσα ενδιαφερόμενοι φιλότεχνοι. Πιο ειδικά, ο Γιάννης Τσαρούχης, από την δεκαετία του '30, προκαλεί τη συντηρητική κοινωνία της Αθήνας ζωγραφίζοντας αλλά και εκθέτοντας ουσιαστικά την επιθυμία, τον έρωτα και μάλιστα τον ομοφυλοφιλικό σε βαθμό ώστε ο Ι.Μ Παναγιωτόπουλος να μιλάει για ζωγραφισμένους παλιανθρώπους (sic)... Αυτό κατά την άποψή μου αποτελεί και το κύρια μοντερνιστικό στοιχείο της δουλειάς του. Η πρόκληση και η αμφισβήτηση της τρέχουσας αισθητικής. Ο Nonda πάλι εκπροσωπεί την διασπορά και ιδιαίτερα τους μετοίκους και την μποεμία του Παρισιού. Η ιδεολογική και η αισθητική σύγκρουση του φωτισμένου κέντρου και της οπισθοδρομικής περιφέρειας ήταν αναπόφευκτη. Ο Νώντας Παπαδόπουλος με τον απροκάλυπτο ερωτισμό των θεμάτων του όπως τα παρήγαγε στο πολλαπλώς απελευθερωμένο, μεταπολεμικό Παρίσι, εισήγαγε σαφώς καινά δαιμόνια στην υπερσυντηρητική  Αθήνα και το κράτος του ωραίου καραδοκούσε.

Χρήστος Παλλαντζάς, το έργο αφαιρέθηκε.
Κατά την περίοδο της δικτατορίας ήταν φυσικό η ένταση και η ισχύς της λογοκρισίας να δεσπόζουν. Αναρίθμητα είναι τα μικρά ή μεγάλα επεισόδια που αποδεικνύουν αυτή την καθοριστική παρουσία της λογοκρισίας σε κάθε μορφή τέχνης: Από την καινοφανή παρουσία της τηλεόρασης ως τον κινηματογράφο, το θέατρο, τις εικαστικές εκθέσεις κλπ. Παραδείγματος χάριν συχνά τα επεισόδια της σειράς " Εκείνος και Εκείνος", σε κείμενα του Κώστα Μουρσελά και με την πρωταγωνιστική παρουσία του Βασίλη Διαμαντόπουλου και του Γιώργου Μιχαλακόπουλου, έμοιαζαν ακατανόητα, όπως θυμάται ο Μιχαλακόπουλος, από το παρεμβατικό ψαλίδι του λογοκριτή. Ας μου επιτραπεί στο σημείο αυτό μια προσωπική ανάμνηση:  Ήμουν νεαρός μαθητής του γυμνασίου και μετά το τέλος των μαθημάτων μου στην Ιωνίδειο σχολή του Πειραιά έπαιρνα ένα αριθμό εφημερίδων και τις μοίραζα για χαρτζιλίκι σε συνδρομητές, στο κέντρο του Πειραιά. Το έντυπο που εκδίδεται ακόμη και λέγεται " Η Φωνή του Πειραιώς", το πήγαινα πρώτα  ως δοκίμιο  στην Ασφάλεια για να πάρει τη σφραγίδα του λογοκριτή και έπειτα επιτρεπόταν η εκτύπωση και η κυκλοφορία του.

Αντώνης Δεβετζής, το έργο αφαιρέθηκε.

Είναι λοιπόν  αυτονόητο ότι η λογοκρισία και η αισθητική του "απαγορεύεται" σφραγίζουν ολόκληρη την καλλιτεχνική έκφραση της εποχής της Χούντας. Χαρακτηριστικά αναφέρω ότι ανάμεσα στους προοδευτικούς καλλιτέχνες ίσχυσαν τότε δύο, διαμετρικά αντίθετες, απόψεις σχετικά με τις μορφές καλλιτεχνικής αντίστασης που εκείνοι όφειλαν να επιλέξουν. Η πρώτη είχε να κάνει με την καθολική αποχή από κάθε δημόσια εμφάνιση ως ένδειξη διαμαρτυρίας, ένα είδος δηλαδή αποχής. Η άλλη ενθάρρυνε τις εκθέσεις  και γενικά την δημόσια δράση με θέματα όμως που θα είχαν σαφώς αντιχουντικό, αντιφασιστικό χαρακτήρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν ο Βλάσης Κανιάρης έφυγε στο Παρίσι μετά την αντιδικτατορική έκθεση του με τους γύψους και τα γαρύφαλλα στη Νέα Γκαλερί επί της οδού Τσακάλωφ, το 1969, ο Ριχάρδος Σωμερίτης του άσκησε δριμεία κριτική γιατί είχε εκθέσει  δηλαδή είχε σπάσει αυτό το είδος της λευκής απεργίας. Και να σημειώσει κανείς ότι ο Κανιάρης είχε συνέπειες από την έκθεση αυτή- ήταν τότε και μέλος της Δημοκρατικής Άμυνας -και υποχρεώθηκε να φύγει για να αποφύγει τα χειρότερα. Στην εξορία λίγους μήνες αργότερα τον ακολούθησε και η υπόλοιπη οικογένεια του. Είναι τέλος γνωστές οι περιπέτειες που είχαν καλλιτέχνες όπως ο Ηλίας Δεκουλάκος, ο γλύπτης Θόδωρος, η Μαρία Καραβέλα, ο Δημοσθένης Κοκκινίδης με απαγορεύσεις εκθέσεων, κατέβασμα εκτεθειμένων  έργων, προπηλακισμούς, ανακρίσεις, απειλές κλπ. Παρόμοιο κλίμα συνάντησε και η έκθεση των Νέων Ρεαλιστών στο Ινστιτούτο Γκαίτε, το 1970, την οποία οργάνωσε και τρόπον τινά προστάτεψε από την μήνιν της Ασφάλειας ο τότε μορφωτικός ακόλουθος του Ινστιτούτου. Εξέθεταν τότε οι εξής νέοι ζωγράφοι, μόλις απόφοιτοι της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών: Γιάννης Ψυχοπαίδης, Κυριάκος Κατσουράκης, Χρόνης Μπότσογλου Κλεοπάτρα Δίγκα και Γιάννης Βαλαβανίδης. Και παρότι τέτοια φαινόμενα καλλιτεχνικής αντίστασης ήσαν μάλλον ευάριθμα,  δεν ήταν λίγοι οι πνευματικοί άνθρωποι που σύρονταν για τα περαιτέρω στα ανακριτικά γραφεία της οδού Μπουμπουλίνας εκεί που σήμερα στεγάζεται από περίεργη σύμπτωση της ιστορίας το Υπουργείο Πολιτισμού. 

Χαράλαμπος Κατσατσίδης, το έργο αφαιρέθηκε.

Δεν θα σταθώ με λεπτομέρειες στα κατορθώματά της λογοκρισίας στην περίοδο της Μεταπολίτευσης επειδή και δημοσιότητα έχουν γνωρίσει και με επάρκεια έχουν σχολιαστεί. Θα θυμίσω μόνο πως ανάμεσα στους θιγόμενους που ζητούσαν να αποκατασταθεί η διασαλευθείσα τάξη του "ωραίου και του αληθινού" μέσω της αποκαθήλωσης συγκεκριμένων έργων ή που ως εκπρόσωποι του κράτους πρωτοστατούσαν στην επιβολή του παραβιασθέντος νόμου ήσαν ο τότε δήμαρχος Αθηναίων αείμνηστος  Μιλτιάδης Έβερτ, ο τέως πρόεδρος του κόμματος ΛΑΟΣ, ρέκτης Γιώργος Καρατζαφέρης και ο διανοούμενος, τότε υπουργός Πολιτισμού, καθηγητής Ευάγγελος Βενιζέλος.
Θα ήθελα να ολοκληρώσω την μικρή αυτή σύνοψη γεγονότων και παρατηρήσεων με ένα συμβάν που με έθιξε βαθύτατα τόσο εμένα όσο και τους καλλιτέχνες που είχα επιλέξει και το οποίο θα διηγηθώ όσο πιο σύντομα γίνεται. Αναφέρομαι στην έκθεση 60 εικαστικών καλλιτεχνών που εξέθεσαν το 2013 στους χώρους του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου δίπλα και σε διάλογο με τα  μόνιμα εκθέματα, υπό την προστατευτική σκιά, τρόπον τινά, των αγλαών προγόνων. Η έκθεση θα εφιλοξενείτο στο Μουσείο για δύο μήνες και στο τέλος της όλα τα συμμετέχοντα έργα θα δημοπρατούνταν και το ποσό θα διετίθετο προς ενίσχυση του ιδρύματος. Ως επιμελητής της έκθεσης είχα υποβάλει εγκαίρως και το σκεπτικό και τα ονόματα των συμμετεχόντων καλλιτεχνών αλλά και φωτογραφίες των έργων στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και είχα αποσπάσει την πλήρη του έγκριση. Επίσης η έκθεση  λειτουργούσε υπό την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και την εγκαινίασε ο ίδιος ο τότε πρωθυπουργός της χώρας  Αντώνης Σαμαράς με παρόντα τα μισά μέλη του υπουργικού συμβουλίου και τον υπουργό Πολιτισμού που ήταν τότε ο Πάνος Παναγιωτόπουλος. 

Δημήτρης Μεράντζας, το έργο αφαιρέθηκε.

 Ανάμεσα όμως στην απόφαση του ΚΑΣ και τα πρωθυπουργικά εγκαίνια είχαν συμβεί μια σειρά ευτράπελων αλλά και κωμικοτραγικών γεγονότων τα οποία δηλητηρίασαν όλη την χαρά αυτής, της φιλόδοξης προσπάθειας. Αιτία των προβλημάτων και βασική πηγή των ανατροπών που θα σας περιγράψω ήταν ο τότε αναπληρωτής διευθυντής του μουσείου Γεώργιος Κακαβάς, διακεκριμένο στέλεχος της νέας Δημοκρατίας. Αναφέρω αυτή την μικρή λεπτομέρεια γιατί με την ιδιότητα του την συγκεκριμένη μπορούσε να αμφισβητεί υπουργικές αποφάσεις και να γράφει την έγκριση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου στα παλαιότερα των υποδημάτων του και ιδιαίτερα στο δεξί από αυτά. Πιο συγκεκριμένα  ο ερίτιμος κύριος Κακαβάς ο όποιος ακόμη και σήμερα είναι διευθυντής του νομισματικού μουσείου το οποίο στεγάζεται στο γνωστό Ιλίου Μέλαθρον, το κτίριο το Τσίλερ, ούτε λίγο ούτε πολύ άλλαξε τον αρχικό τίτλο της έκθεσης και τον έκανε ετσιθελικά  από" Κρήδεμνον" σε "Προσφορά". Επίσης, και ενώ είχα τοποθετήσει τα εγκεκριμένα έργα,τα είχα φωτίσει, είχα στήσει το σύνολο σχεδόν της έκθεσης την οποία και  έβλεπαν οι επισκέπτες του μουσείου τουλάχιστον για 20 μέρες- επειδή δουλεύαμε εγώ και οι εξήντα καλλιτέχνες ενώ λειτουργούσε το Μουσείο και ήσαν ανοιχτές οι αίθουσες-, την παραμονή των εγκαινίων εντελώς αυθαίρετα λογόκρινε μια σειρά έργων- κατά σύμπτωση τα πιο σημαντικά- και απαίτησε την απομάκρυνση τους, πράγμα που έγινε τελικά.




Γιάννης Δημητράκης, τα έργα αφαιρέθηκαν.

Θα μπορούσα προσωπικά- αυτό επιβάλλει η μουσειολογική δεοντολογία- να κατεβάσω ολόκληρη την έκθεση, να αποσύρω όλα τα έργα και να διαμαρτυρηθώ δημόσια. Δεν το έπραξα γιατί σκέφτηκα και το σύνολο των καλλιτεχνών, τις προετοιμασίες των εγκαινίων και το τεράστιο σκάνδαλο που θα ξεσπούσε. Επέμεινα και κράτησα τα μισά από τα λογοκριμένα έργα ενώ τα υπόλοιπα είτε τα άλλαξα με συναίνεση των ίδιων καλλιτεχνών είτε απομακρύνθηκαν από την έκθεση. Πρόκειται για την πιο δυσάρεστη εμπειρία που είχα ποτέ ως επιμελητής στα 30 χρόνια που κάνω αυτή τη δουλειά και όσο ζω θα διαμαρτύρομαι και για την αυθαιρεσία και για την βαρβαρότητα της παρέμβασης αλλά και για την στενόκαρδη, δημοσιοϋπαλληλική αντίληψη με την οποία αντιμετωπίζουν οι κύριοι κύριοι υπεύθυνοι τ έργα τέχνης και τους δημιουργούς τους. Για την ιστορία αναφέρω ότι λογοκρίθηκαν και απομακρύνθηκαν από τις θέσεις τους: Μια φωτογραφία του Τάκη Σπυρόπουλου που ήταν στημένη δίπλα στον χώρο του  Κούρου του Σουνίου με το αιτιολογικό ότι παρουσιάζει ...γυμνό! Ένας τεράστιος Εσταυρωμένος του καλλιτέχνη Μανώλη Αναστασάκου με τον τίτλο "Θέατρο Σκιών". Το έργο ενόχλησε ... τους δωδεκαθεϊστές όπως μας είπε ο διευθυντής οι οποίοι και απαίτησαν την απομάκρυνση του. Ένα υπερμέγεθες  ανδρικό γυμνό του ζωγράφου Χρήστου Παλλαντζά. Και το μεγαλύτερο σκάνδαλο από όλα, το διπλό πορτραίτο του Λουίτζι, ενός νάνου τον  οποίο ο ζωγράφος Άγγελος Σπάρταλης, κατά τα πρότυπα του Βελάσκεθ, παρουσιάζει ντυμένο και γυμνό. Σήμερα το έργο αυτό εκτίθεται στο μουσείο Βορρέ ως μόνιμο έκθεμα. Για την ιστορία λέω ότι ο κύριος Κακαβάς απαίτησε να στηθεί μόνο το ντυμένο έργο και όχι το γυμνό του τμήμα (sic). 

Άγγελος Σπάρταλης, Γιάννης Ασημακόπουλος, Δημήτρης Μεράντζας.

Μετά από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις τελικά  επείσθη με απειλές και λογομαχία να διευθυντής να παρουσιαστεί το διπλό πορτραίτο όπως το συνέλαβε και το ολοκλήρωσε ο καλλιτέχνης. Επίσης για άλλους άσχετους λόγους, άλλοτε επικαλούμενος θέματα ασφαλείας και άλλοτε θέματα αισθητικής - το βασικό το πρόβλημα είναι να μην εκτίθενται γυμνά στο κατεξοχήν μουσείο που αποθεώνει το γυμνό, το Αρχαιολογικό Μουσείο- απομάκρυνε αυθαίρετα  τα έργα και τις κατασκευές του Δημήτρη Μεράντζα, του Μπάμπη Κατσατσίδη, του Μανώλη Μιραμπελιώτη, του Τάκη Πουλοπούλου, του Τάσου Μαντζαβίνου, του Τάκη,  της Βένιας Δημητρακοπούλου και της Σοφίας Τούντα. Δηλαδή εξαιρέθηκαν τελικά εννέα καλλιτέχνες από τους αρχικούς εξήντα έξι και τα αντίστοιχα έργα τους. Οφείλω εδώ να σημειώσω ότι ένας πίνακας του Ανδρέα Δεβετζή με που εικονίζει ένα εξαιρετικό, γυναικείο γυμνό απομακρύνθηκε και αντικαταστάθηκε από ένα αστικό τοπίο με το γνωστό πια αιτιολογικό.. Λεπτομέρεια: Είχα τοποθετήσει αυτό τον πίνακα με την γυμνή γυναίκα που άπλωνε τα χέρια της σαν σε άμυνα δίπλα στην περίφημη Σανδαλίζουσα Αφροδίτη δηλαδή, το ελληνιστικό σύμπλεγμα το οποίο παρουσιάζει την Αφροδίτη να απομακρύνει ένα Σάτυρο απειλώντας τον με το σανδάλι της. ( Δες σχετικές φωτογραφίες)!

Τάκης Πουλόπουλος, το έργο αφαιρέθηκε.

Φωνάζω χρόνια πως τα εκατοντάδες (sic) αρχαιογνωστικά μουσεία της χώρας μπορούν ν’ ανοίξουν τους χώρους τους – με μέτρο, με ευφυείς προτάσεις – και στη σύγχρονη τέχνη. Σ’ έναν διάλογο, όχι εύκολο, συχνά οδυνηρό αλλά εξόχως ενδιαφέροντα, του παρελθόντος με το σήμερα. Οι πάντες θα ωφελούνταν απ’ αυτή την όσμωση. Είναι ντροπή το εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο να έχει κλειστές αίθουσες – όπως π.χ. τα κυκλαδικά – ελλείψει φυλάκων και να μην μετατίθενται εκεί δημόσιοι υπάλληλοι που σχολάζουν ή είναι υπεράριθμοι στις υπηρεσίες τους. Καλά να μην μπορούν να πατάξουν οι δικομματικοί φωστήρες τη φοροδιαφυγή αλλά ούτε και να μετακινήσουν δέκα υπαλλήλους από το ένα γραφείο στο άλλο;


Μανώλης Αναστασάκος, το έργο αφαιρέθηκε.


Πρόκειται για μια τακτική συνύπαρξης του παλιού με το νέο που γίνονται στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου και αρκετά δειλά στα δικά μας. Mea culpa. Οι παρεμβάσεις του υπουργείου, η στενοκεφαλιά και οι αντιζηλίες μερικών υπευθύνων και η αφόρητη γραφειοκρατία μ' έκαναν κυριολεκτικά να απαυδήσω. Αφού έστησα την έκθεση, μου επέβαλαν να αποσύρω όλα τα γυμνά γιατί, λέει, ... προκαλούσαν. Κι όλα αυτά στο μουσείο του γυμνού κάλλους. Επίσης αφού μετακινούσαν επί μια εβδομάδα την εσταυρωμένη αυτοπροσωπογραφία του γνωστού street artist Μανόλη Αναστασάκου, τελικά του ζήτησαν να την αποσύρει ως ... βλάσφημη. Παρότι αντικατέστησα αυτό το έργο του Αναστασάκου με άλλο, ποτέ δεν συγχωρήσω στον εαυτό μου που ανέχτηκα τόση στενοκεφαλιά και τόση μιζέρια. Άνθρωποι που δεν αγαπάνε τα σύγχρονα έργα δεν έχουνε το ψυχικό απόθεμα να αγαπήσουν ούτε και τα αρχαία. Παρά τις δηλώσεις τους. Απλώς τα φοβούνται. Αν και γνωρίζω πως μια ομαδική έκθεση που μάλιστα οργανώνεται από επιτροπή, είναι πάντα το προϊόν αναγκαστικού συμβιβασμού, έχουν και οι συμβιβασμοί και τα όρια τους. Για την ιστορία δημοσιεύω εδώ κάποιες αρχικές τοποθετήσεις των έργων της έκθεσης “Κρήδεμνον” τίτλου που όμως έγινε στη συνέχεια “Προσφορά” επειδή έτσι προσωρινά υποβλήθηκε στο ΚΑΣ και έτσι υπέγραψε την απόφαση ο υπουργός. Όπου κρήδεμνον είναι ο κεφαλόδεσμος, το μαντήλι που φόρεσε κατάστηθα ο ομηρικός Οδυσσέας για να διαπλεύσει τη τρικυμία. Που να σας εξηγώ τώρα υπουργέ μου!
Για όλους εμάς που ενεπλάκημεν μες την έκθεση, το όνομα του Γιώργου Κακαβά, αναπληρωτή διευθυντή και της Μπέτυς Δρούγκα, αρχιτέκτονος του μουσείου, θα μας μείνουν αξέχαστα...

Τάσος Μαντζαβίνος, το έργο αφαιρέθηκε.

Προσωπικά αποδέχομαι όλες τις αδυναμίες της έκθεσης "Κρήδεμνον", αρκεί η κριτική να γίνεται με στοιχειώδη αμεροληψία.
Από την άλλη, ποιος αρχαιόπληκτος δικαιούται να απαγορεύσει στα αρχαιογνωστικά μουσεία να πειραματίζονται με σύγχρονα έργα; Ποιος "εστέτ" μπορεί να αρνηθεί στους Έλληνες δημιουργούς του σήμερα το δικαίωμα να σταθούν για ελάχιστο χρονικό διάστημα υπό τη σκιάν των προγόνων τους; Τα μουσεία έχουν ένα ευρύτερο παιδαγωγικό και παρεμβατικό ρόλο. Κι ό, τι είναι καινούριο και διαφορετικό, είναι μοιραίο να προκαλεί. Η φιγούρα του Βλάση Κανιάρη με την αναπεπταμένη σημαία ζήτησε "διαμονητήριο" λίγων ημερών από τον μεγαλόθυμο Θεό του Αρτεμισίου κι αυτός το παραχώρησε! Εξ άλλου αυτός ο τελευταίος δεν έχει τίποτε να φοβηθεί από τη γειτνίαση...

Μάνος Στεφανίδης

Βιβλιογραφία: Επίλογος 2013

Χρυσόστομος, το έργο μετακινήθηκε.
Γιάννης Τζερμιάς, το έργο ταλαιπωρήθηκε πολλαπλώς.

Σοφία Τούντα, το έργο αφαιρέθηκε.

Μανώλης Μεραμπελιώτης, το έργο αφαιρέθηκε.
 
Χρήστος Σανταμούρης, το έργο ταλαιπωρήθηκε πολλαπλώς.

Μιχάλης Μανουσάκης, το έργο μετακινήθηκε.
 
Βένια Δημητρακοπούλου, τα έργα αφαιρέθηκαν.