Συνολικές προβολές σελίδας

Τρίτη 28 Δεκεμβρίου 2021

Ζωγραφική, διακόσμηση και θεσμοί


Συγγνώμη αλλά νομίζω πως κάτι δεν γίνεται σωστά. Συγγνώμη αλλά εγώ βρίσκω κιτς τον συνδυασμό του εθνικού συμβόλου με τις φλογίτσες στη μαύρη κορνίζα.Τόσο "εύκολο" στην συναισθηματική του προφάνεια. Τόσο διακοσμητικό στο αποτέλεσμα του ώστε να εξαερώνεται η ζωγραφική. Και μ' έναν καλό καλλιτέχνη να έχει κάνει μόδα την ιλουστρασιόν συγκίνηση. Επωφελούμενος κι από την επέτειο που, ευτυχώς για την τέχνη, τελειώνει μεθαύριο. Αδικώντας πρωτίστως τον εαυτό του. Παρά τη μονοπώληση μουσείων, προβολής, εκθέσεων, χορηγιών, υποψηφιότητων για την ακαδημία κ.λπ. Ο φιλότεχνος του μέλλοντος θα νομίζει ότι ο Μποκόρος είναι τουλάχιστον Γύζης, Παρθένης ή Μπουζιάνης. Ή, έστω, Σταύρος Ιωάννου.
 Επίσης τί σημαίνει δωρεά στην Προεδρία της Δημοκρατίας; Με ποιές προϋποθέσεις, ποιά κριτήρια αποδέχεται ο ανώτατος άρχων την προσφορά; Είναι νομικό το ζήτημα ή αισθητικό; Παίζει ρόλο η αναγνωρισιμότητα του δημιουργού, η οικονομική επιφάνεια του συλλέκτη ή κάτι άλλο; Πώς, τέλος, ένας ιδιώτης προσφέρει στο δημόσιο; Ως χορηγός, δωρητής, ευεργέτης; Ή, ως φιλότεχνος που "καπελώνει", συγχωρέστε μου την έκφραση αλλά για την οικονομία της συζήτησης, με το προσωπικό του γούστο έναν θεσμό; Ας πούμε εγώ θα προτιμούσα Μάκη Θεοφυλακτόπουλο, Κυριάκο Μορταράκο, Γιώργο Λαναρά ή Θόδωρο Δασκαλάκη. Μετράει η γνώμη μου; Επειδή κάπως έτσι φτιάχτηκε και ο, μετριότατος, τρίτος όροφος των σύγχρονων καλλιτεχνών της Εθνικής Πινακοθήκης. Με... δωρεές και δημόσιες σχέσεις❗
 Όπου ο δωρίζων επωφελείται περισσότερο, λόγω προβολής, από τον αποδέκτη της δωρεάς. Και όλα αυτά τα αναφέρω χωρίς να αμφισβητώ τις καλές προθέσεις όλων των εμπλεκομένων. Τον φιλόκαλλο πατριωτισμό τους. Τον οποίο πάντως πατριωτισμό διαθέτουν και άλλοι δημιουργοί ή δωρητές αλλά δεν έχουν την ευκαιρία...

ΥΓ. 1 Αν γράφω αυτές τις γραμμές στενοχωρώντας ή δυσαρεστώντας κάποιους, είναι γιατί μέσα από την προβολή τέτοιων γεγονότων δημιουργείται στο ευρύτερο κοινό λανθασμένη άποψη για τη ζωγραφική. Η παρέμβαση μου άρα ας θεωρηθεί παιδαγωγικού χαρακτήρα.
ΥΓ. 2 Σε άλλη ευκαιρία θα σχολιάσω τις politically correct (;) απόψεις της ΠτΔ για την unisex κοινωνία, τον γονέα Α και τον γονέα Β κ.ο.κ. Είπαμε, κάτι δεν γίνεται σωστά.

Βιβλιογραφία: Cynthia Freeland, Art Theory, A very short introduction, Oxford university press, 2001. Ιδιαίτερα στο κεφάλαιο Money, Markets, Museums στη σελίδα 61 και εξής.

Δευτέρα 27 Δεκεμβρίου 2021

Ο κ. Μόσιαλος και το χιούμορ του

Η, ορθή, προπαγάνδα υπέρ του εμβολιασμού
και το, ανορθόδοξο, χιούμορ του κ. Μόσιαλου

Όχι, πιστεύω ότι ο Ηλίας Μόσιαλος, εν προκειμένω, έκανε πρωτίστως φάουλ αισθητικό. Η έκφραση "κατάπιε τον κρίνο αμάσητο" είναι απροκάλυπτα χυδαία. Με θίγει όχι θρησκευτικά αλλά γλωσσικά. Με θίγει αισθητικά ως δημόσιος λόγος. Επειδή δεν προωθείται έτσι η υπέρ του εμβολιασμού εκστρατεία. Αντίθετα. Προκαλώντας το αίσθημα των πιο συντηρητικών στρωμάτων επιτυγχάνει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα. 
 Ασφαλώς όμως επιτρέπεται στον καθηγητή να δημοσιεύσει το... αστείο του, ιδιαίτερα παραμονή Χριστουγέννων, γιατί δεν είμαστε μουτζαχεντίν. Οφείλει όμως να ακούσει και τον αντίλογο. Την κριτική. Καμία διαφωνία προφανώς  για το θέμα της προπαγάνδας υπέρ του εμβολιασμού. Αυτονόητο. Όχι όμως με ανόητο, προσβλητικό για κάποιους, και κυρίως εύκολο χιούμορ. Ερώτηση: Θα έλεγε κάτι ανάλογο για τον Μωάμεθ; Για να πείσει τους μουσουλμάνους αρνητές του εμβολίου;
 Επιπλέον: Αυστηρή τιμωρία και κανένα ελαφρυντικό σε όσους ιερείς ή αρχιερείς δεν τηρούν τα μέτρα προστασίας ή παρασύρουν τους πιστούς σε αντιεπιστημονικές ενέργειες. Άλλο όμως το ένα κι άλλο το άλλο. Αφήστε που η ελλαδική εκκλησία είναι πια ο πιο εύκολος στόχος κάθε προοδευτικού, εντός και εκτός εισαγωγικών, λόγω της μονολιθικότητας της. Όμως επιμένω. Δεν κάνουμε αστειάκια επίπεδου Αρβύλας με την "πιο ωραία ιστορία του κόσμου". Όσο για την Ιερά Σύνοδο καλύτερα να μην είχε ασχοληθεί. Το ποίμνιο δεν είναι ούτε τόσο αφελές ούτε τόσο κακόγουστο. Η αντίδραση της αναγνωρίζει υπόσταση σε κάποιους που δεν την διαθέτουν. Όπως δεν διαθέτουν και συναισθηματική νοημοσύνη. Παρά την τόσο διαφημισμένη ευφυία τους.

ΥΓ. 
Διάβασα πριν ένα λεπτό την εξής ανάλυση του φίλτατου συναδέλφου στο ΕΚΠΑ Στεργίου Θεοδωρίδη και συναπόφοιτου από την Ιωνίδειο την οποία και παραθέτω:


" Η όλη συζήτηση που ξέσπασε με αφορμή την ανάρτηση του κ. Μόσιαλου είναι άκρως "Λυπηρή" και εκτός θέματος (ως συνήθως). Ο κ. Μόσιαλος, ως δημόσιο πρόσωπο και μάλιστα για ένα θέμα  τόσο σημαντικό όσο η πανδημία, θα έπρεπε να είναι πολύ πιο προσεχτικός στις αναρτήσεις του (κάτι που θα περίμενα, παίρνοντας υπόψη την μέχρι τώρα στάση του και τον σοβαρό και πάντα επιστημονικά τεκμηριωμένο  λόγο του).

Ο ρόλος του, σε αυτή τη συγκυρία, είναι να πείθει όσο περισσότερους συνανθρώπους μας (ανεξάρτητα από το ιδεολογικό, το πολιτιστικό ή αν θέλετε πνευματικό επίπεδο) να εμβολιαστούν. Και έπρεπε να γνωρίζει τα στοιχειώδη για τα θέματα αυτά. Δεν χρειάζεται να έχεις σπουδάσει. Αρκεί να έχεις την εμπειρία της ζωής. Ειδικά αν είσαι και δάσκαλος.

Κι ένα στοιχειώδες που έπρεπε να γνωρίζει είναι ότι αν προσπαθήσεις να "πείσεις" κάποιον για κάτι για το οποίο έχει αντίθετη άποψη (ιδεοληψία - ή όπως αλλιώς θέλετε να το πείτε)   ειρωνευόμενος ή υποτιμώντας τον ή χλευάζοντας τα "πιστεύω" του, τότε το μόνο που επιτυγχάνεις είναι να τον "φανατίσεις" περισσότερο. 

Απλά πράγματα".


(Ως προς τη σάτιρα τώρα και το χιούμορ που σκοτώνει, δείτε πως σαρκάζει την Ε.Ε και την μεταναστευτική πολιτική της και τους νέους πνιγμούς στο Αιγαίο ο πολυτάλαντος Μιχάλης Κουντούρης και κάνετε σύγκριση)

Πέμπτη 23 Δεκεμβρίου 2021

Η Γέννηση ως υπερφυές θέατρο


"Παράδοξον μυστήριον οικονομείται σήμερον. Κοινοποιούνται φύσεις και Θεός άνθρωπος γίγνεται."
Εορτές και πανηγύρεις

Από την πρώτη στιγμή της Γεννήσεως προοικονομείται για τον πιστό η Σταύρωση, η Ταφή και βέβαια η Ανάσταση, δηλαδή όλος ο Σωτηριολογικός κύκλος που δικαιολογεί την ενσάρκωση του Θεού. Για αυτό ο Χριστός εικονίζεται - σε όλες τις βυζαντινές παραστάσεις - μέσα σε σαρκοφάγο, σε τάφο. Εδώ δηλαδή δεν έχουμε ένα ηθογραφικό, κοσμικό γεγονός όπως αποδίδεται το γεγονός στην Αναγέννηση αλλά δόγμα και μυστήριον μέγα. Ο θεατής προτού συγκινηθεί, πρέπει να θαυμάσει και να φρίξει.
Άλλη λεπτομέρεια: Τα ζώα η φάτνη δεν αναφέρονται στην Καινή Διαθήκη αλλά στα απόκρυφα Ευαγγέλια, ένδειξη πόσο η δύναμη της αφήγησης υπερβαίνει το ιστορικό γεγονός.
Η γέννηση του Χριστού αρχικά εορταζόταν την 6η Ιανουαρίου μαζί με τα Θεοφάνια. Από τα μέσα του τέταρτου αιώνα όμως καθορίστηκε πρώτα από την εκκλησία της Ρώμης και μετά από την Κωνσταντινούπολη να εορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου. Σήμερα μόνο οι Αρμένιοι ακολουθούν την αρχαία παράδοση και γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 6 Ιανουαρίου. Η Εκκλησία της Παλαιστίνης έμεινε πιστή στο αρχαίο έθιμο έως και την βασιλεία του Ιουστινιανού. Στα χρόνια της λατινικής κυριαρχίας στην Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς Λουδοβίκος Θ αγόρασε από το ναό του ιερού παλατίου σταγόνες (!) από το γάλα της Παναγίας που φυλάσσονταν εκεί. Αυτές μαζί με το ακάνθινο στεφάνι του Χριστού μεταφέρθηκαν στο σκευοφυλάκιο της Sainte-Chapelle. Έκτοτε και κάθε 30 Σεπτεμβρίου εορταζόταν στο Παρίσι η μεταφορά αυτών των λειψάνων για τα οποία γράφτηκαν  ειδικοί, λειτουργικοί ύμνοι. Γιατί λοιπόν να μην υποθέσουμε ότι οργανώθηκε παράλληλα και ολόκληρο, θεατρικό δρώμενο που θα παρασταινόταν είτε εντός είτε έξω από το ναό; Πρόκειται για μία συνήθεια, αυτή των ιερών αναπαραστάσεων, της λεγόμενης sacra rappresentazione, άκρως διαδεδομένη σε όλο το μεσαίωνα αλλά και την Αναγέννηση. Λεπτομέρεια: Γάλα της Παναγίας φυλασσόταν και στο σκευοφυλάκιο του ναού το Προδρόμου της Πέτρας στη βασιλεύουσα. Όπως και τα σπάργανα του Βρέφους - που παραπέμπουν στα ιουδαϊκά σάβανα της ταφής - στην Αγία του Θεού Σοφία. Αυτά τα πολύτιμα αποκτήματα γίνονταν αντικείμενο πανάκριβων όσο και άθλιων, οικονομικών συναλλαγών ανάμεσα στο πτωχευμένο Βυζάντιο και τη Δύση. Στο παλάτι του Μωάμεθ του Πορθητή θα επιδεικνύονται έκτοτε ως λάφυρα, μετά την Άλωση, τα δώρα των τριών Μάγων πως ως τότε λατρεύονταν στα άδυτα της Μεγάλης Εκκλησίας. Αντιλαμβάνεται κανείς και τις προθέσεις εκ μέρους των κατακτητών ώστε να συνεχιστεί η παράδοση και κυρίως να διαφημιστεί η συνέχεια της εξουσίας μέσω αυτών των θρησκευτικών συμβόλων. Οι Βενετσιάνοι, τέλος, έδιναν 30.000 δουκάτα για ν' αποκτήσουν από τον Πορθητή την πέτρα πάνω στην οποία γεννήθηκε ο Χριστός ενώ άξιζε, όπως πίστευαν, περισσότερα από 100.000! Πίστη, εμπόριο και τράπεζες. Αυτό που θα λέγαμε σήμερα "τραπεζική πίστη"!
Η απίστευτα μεγαλοπρεπής θεατρικότητα των τελετών για τη Γέννηση οπωσδήποτε επισφραγίζεται πρώτον με την εμφάνιση του ίδιου του αυτοκράτορα και της αυλής του στη λειτουργία της νύχτας των Χριστουγέννων εν πλήρει βασιλική εξαρτύσει, χλαμύδα  δηλαδή και στέμμα, αλλά και του Οικουμενικού Πατριάρχη ο οποίος τοποθετεί ιεροπρεπώς και με συγκεκριμένο τυπικό στον αποστολικό Θρόνο του, πίσω από την Αγία Τράπεζα και κάτω από την αψίδα του ιερού, το χρυσοποίκιλτο, ιερό Ευαγγέλιο.
Πάντα θυμάμαι την τρομερή εντύπωση που μου έκανε ο πίνακας " Η προσκύνηση των ποιμένων" του ιδιοφυή προγόνου του βαν Γκογκ, του Hugo van der Goes (1440 - 1482) όταν τον πρωτοείδα στην Gemäldegalerie του Βερολίνου. Επιβλητικό έργο ενός διαταραγμένου καλλιτέχνη που είχε ανάλογη πορεία με τον ερημίτη της Αρλ. Ο πίνακας φιλοτεχνείται γύρω στο 1480 όταν ήδη έχει εκδηλωθεί η παράνοια του ζωγράφου και λίγο πριν το οδυνηρό του τέλος (εικ. 1). Πιο συγκεκριμένα:
Στο πρώτο επίπεδο οι δύο προφήτες που μίλησαν για την Γέννηση, σύρουν με εκστατικά βλέμματα την αυλαία αυτού του υπερφυούς θεάτρου για να αποκαλυφθεί ενώπιον μας η ιερή σκηνή. Στο δεύτερο επίπεδο εμφανίζονται οι πρωταγωνιστές με το θείο βρέφος να δεσπόζει ως πηγή φωτός και ενέργειας. Ένας μικρός Διόνυσος σε φάτνη. Αριστερά, δεξιά και πίσω συμπληρώνουν το δράμα, σε σαφώς περίεργες εκφράσεις και διαταραγμένη κλίμακα, οι κομπάρσοι που πάντως είναι απαραίτητοι για να αποθεωθεί επαρκώς το μέγα γεγονό της Ενανθρώπισης. Δηλαδή οι τρεις ποιμένες, οι άγγελοι κλπ. Αλλά το πιο εντυπωσιακό είναι πως στο επάνω μέρος της σύνθεσης εμφανίζεται τρισδιάστατη, όχι ζωγραφισμένη, η ξύλινη δοκός η οποία συγκρατεί την πράσινη αυλαία! Περίτρανη απόδειξη πως η σκηνή προέρχεται από ένα θρησκευτικό δρώμενο και ότι ο καλλιτέχνης επιμένει περισσότερο στο θέατρο που γεννά το θαύμα παρά στο Θαύμα το ίδιο. Ο Hans Belting, κορυφαίος Γερμανός ιστορικός τέχνης, έχει παρατηρήσει αυτή την τόσο χαρακτηριστική λεπτομέρεια, δεν την συνδέει όμως με την τόσο προφανή, θεατρολογική της διάσταση (Die Erfindung des Gemäldes, 1994).

Περισσότερο θέατρο...


Όταν η Εθνική Πινακοθήκη λειτουργούσε ως αληθινό μουσείο - σχολείο, ξεναγούσα πολύ συχνά ως επιμελητής της στη γνωστή εικόνα της "Προσκύνησης των Ποιμένων" του Στεφάνου Τζανκαρόλα, Κρητικού ζωγράφου και ιερέως που την φιλοτέχνησε γύρω στα 1700. Πρόκειται για ένα έργο που συνδυάζει, σε πνεύμα συγκρητισμού, όλη την μπαρόκ αισθητική της εποχής αλλά και την ευρέως διαδεδομένη συνήθεια της "κλοπής" και αξιοποίησης στοιχείων από άλλους πίνακες εν είδει ζωγραφικού κολάζ (εικ. 2). Εν προκειμένω σε παλαιότερα ανθίβολα (σχεδιαστικά πρότυπα) στηρίχθηκαν οι μορφές των Ευαγγελιστών στα τέσσερα άκρα της εικόνας και των τεσσάρων, μειζόνων προφητών ενδιάμεσα: Επάνω ο Σολομών, κάτω ο Δαβίδ, αριστερά ο Μωυσής και δεξιά ο Ιερεμίας. Όλοι κρατούν τα κείμενα τους που αναφέρονται στην έλευση του Σωτήρος. Έτσι ενώνονται και οπτικά και δογματικά η Παλαιά με την Καινή Διαθήκη. 
Συνθετικά η εικόνα χωρίζεται σε τρία διάχωρα, τρεις ζώνες: Οι μεν δύο, η πάνω και η κάτω, γεμίζουν με τους προφήτες και τους ευαγγελιστές πάνω σε νέφη ενώ η τρίτη, η κεντρική, με το κυρίως θέμα της Προσκύνησης. Αυτή η τελευταία έχει οργανωθεί σαν τρίπτυχο και "παίζεται" εντός ενός αρχαιοπρεπούς ερειπιώνα με αναγεννησιακά τόξα, πεσσούς και αγγέλους αλά Ραφαήλ μελωδούντες το "Δόξα εν υψίστοις..."

Και το πιο εντυπωσιακό: Ο Τζαγκαρόλας "ντεκουπάρει", αντιγράφει ολόκληρες φιγούρες της βενετσιάνικης ζωγραφικής και τις μεταφέρει κάπως άγαρμπα στο δικό του έργο. Για παράδειγμα, η μορφή του γονατισμένου βοσκού και της γυναίκας με τις γυμνές πλάτες και το υψωμένο μωρό αριστερά αντιγράφουν τις αντίστοιχες από τον διάσημο πίνακα του Τιντορέτο " Το θαύμα του Αγίου Μάρκου με τον σκλάβο" (1548) στην Galleria dell' Accademia της Βενετίας (εικ. 3). Θεωρώ επίσης ότι ο βοσκός δεξιά με το μανιεριστικό καπέλο και τον μολοσσό παραπέμπει σαφώς σε άλλο πίνακα της εποχής. Μεταβατικό έργο μιας μεταβατικής εποχής που πάλι όμως παραπέμπει σε κάποιο θρησκευτικό δρώμενο. Θέατρο εν θεάτρω. Εντοπίζουμε, μ' άλλα λόγια, στους ανωτέρω πίνακες έναν άνισο όσο και ιδιότυπο διάλογο: Ο μικρός δημιουργός αντιγράφει το μεγάλο και η περιφέρεια το κέντρο. Ή, για να μιλήσουμε με μεταμοντέρνα ορολογία, η αποικία τη μητρόπολη. Πώς αλλιώς;

Ιησούν, Διόνυσον ή Μίθρα; 


‌Ποιά ήταν όμως η πρώτη αναπαράσταση της Γέννησης; Θα πρέπει να πάμε πίσω στον  3ο ή τον 4ο αιώνα π.Χ και τις κατακόμβες της Ρώμης . Εκεί εντοπίζονται τοιχογραφίες στις οποίες πρωταγωνιστεί μέσα σε μία πολύ λιτή σύνθεση το εσπαργανωμένο βρέφος, προοικονόμηση του σαβανώματος των Ιουδαίων με τις λεγόμενες "κηρείες". (Η πρώτη παράσταση της κατακόμβης του Αγίου Σεβαστιανού ανάγεται στο 343). Τα πολλά πρόσωπα και οι διαφορετικές σκηνές θα προστεθούν πολύ αργότερα. Λίγο μετά και στη Νάξο - η οποία αναδεικνύεται σε σπουδαίο, θρησκευτικό κέντρο για τον χριστιανισμό ως την Εικονομαχία, κάτι ανάλογο με την γειτονική Δήλο και τη λατρεία του Απόλλωνα - εντοπίζουμε μαρμάρινο ανάγλυφο στο οποίο εικονίζεται το θείο Βρέφος επί τραπέζης (αναφορά στη θεία ευχαριστία;) πίσω του δύο ζώα και αριστερά και δεξιά του τα δύο συμβολικά δέντρα της αιωνίου ζωής: Τον φοίνικα και την άμπελο (εικ. 4). Τίποτε άλλο... Χωρίς την Παρθένο, τον Ιωσήφ, τους βοσκούς, τους μάγους, τους αγγέλους, το σπήλαιο, τα ζώα ή το λουτρό του νεογέννητου. Μόνο τα απολύτως αναγκαία για την αφήγηση.
Χριστός γεννάται λοιπόν αλλά δοξάσατε και... Ερμήν τον Τρισμέγιστον, τον Θωθ των Αιγυπτίων, πατέρα κάθε ερμητικής  γνώσης και δοξάσατε Διονύσον, τον πυριγενή καιΔιώ-νυσον τον μηροτραφή που ανατράφηκε δηλαδή στον μηρό του Δία (Ζευς, ζωή, Δίας, Deus). 
Ανατολή ανατολών λοιπόν και θείον βρέφος  μηρορραφέν, ποιμήν και παιδίον νέον, ο προ αιώνων... και 25η Δεκεμβρίου, εορτή του Μίθρα, του ηλιοφόρου. Και χειμερινό ηλιοστάσιο και γέννηση όλων των θεοτήτων που σχετίζονται με το φως του ήλιου. Όπως και κατατεμαχισμός του διαρκώς νέου Διονύσου, του διγενούς και διθύραμβου, από τους Τιτάνας και θεοφαγία και Θεοφάνια και  ... Ο τρώγων Μου την Σάρκα και ... Της Δικαιοσύνης Ήλιε νοητέ και ... Όλα, εν τέλει, μπερδεύονται γλυκά.


Προσέξτε, τέλος, σε αυτό το ψηφιδωτό από την Πάφο - οικία Διονύσου, 2ος αι. μ.Χ - την προετοιμασία για το λουτρό του θείου βρέφους αριστερά της σύνθεσης (εικ. 5). Πρόκειται για μιαν εμφαντική λεπτομέρεια που συναντάμε κανονικά  τόσο στο Γενέσιον της Θεοτόκου όσο και στις αποδόσεις του Σπηλαίου των Χριστουγέννων. Μόνο που εν προκειμένω τον νεογέννητο Διόνυσον κρατεί ο Ερμής και τον σιτίζουν ο γέρων Τροφεύς και η Αμβρωσία (sic) .
Καλά λοιπόν - παγανιστικά, ή ό,τι άλλο  - Χριστούγεννα σε όλους!

Κυριακή 19 Δεκεμβρίου 2021

Τα Χριστούγεννα του Τάκη


(Το σημερινό άρθρο μου στο Βήμα)

Είμαι στο τραμ. Είναι παραμονές Χριστουγέννων. Ατμόσφαιρα εορταστική. Συνωστισμός. Ακριβώς εμπρός μου μια μικρή γύρω στα δεκαοχτώ μιλάει στο κινητό της με τον... Τάκη! Όπως όλοι έχουμε πληροφορηθεί εκόντες άκοντες. Η στεντόρεια φωνή της δονεί την ατμόσφαιρα διαπερνώντας τη μάσκα όσο εξάλλου και το αισθηματικό της δράμα. Θα μπορούσε να μιλάει πιο σιγά και πιο διακριτικά αλλά δεν της περνάει καν από το μυαλό. Κι εδώ ακριβώς έγκειται το πρόβλημα. Που συμπυκνώνει μιαν ολόκληρη κουλτούρα επικοινωνίας. Ή, καλύτερα, επίδειξης της επικοινωνίας. Αλλά όχι της ουσιαστικής κοινωνίας. Της συμμετοχής. Ζούμε στην εποχή που οι άνθρωποι - ιδιαίτερα οι νέοι - αγαπάνε πιο πολύ το κινητό παρά τον διπλανό τους. Επειδή ίσως αυτό φαντάζονται ότι είναι η ιδανική προέκταση του εαυτού τους.
 Εν τω μεταξύ ο Τάκης, όπως πληροφορούμαστε συγκινημένοι, κάνει νερά, η μικρή δακρύζει - κι άλλα νερά - η σχέση καταποντίζεται - ωκεανός υδάτων. Συγχρόνως όλο το τραμ παίρνει, θέλοντας και μη, θέση. Ως αυτήκοοι μάρτυρες. Άλλοι είναι με τον Τάκη - όχι εγώ - άλλοι με την δακρυορρούσα μικρή - εγώ. Ουδείς όμως μένει αμέτοχος. Άσχετο πλην σχετικό: Αρκετοί από τους θεατές του δράματος κρατούν ένα πλαστικό κυπελάκι καφέ και το προστατεύουν σαν μωρό. Είναι αυτό που θα το περιφέρουν αργόσχολα όλη τη μέρα, στο μετρό, στο δρόμο, στη δουλειά ως ένδειξη ότι "σχολάζουν", ακόμη κι αν τυπικά κάνουν κάτι, ότι "διακόπτουν", ότι δεν δεσμεύονται παρά την όποια εργασία τους. Ότι είναι παθητικοί αποδέκτες αρνούμενοι να εκτεθούν με πράξεις. Ο αιώνιος καφές που βολοδέρνει στα χέρια τους συμβολικά, είναι η προέκταση των διακοπών του καλοκαιριού μέσα στον χειμώνα. Πως, δείτε, εμείς είμαστε αλλού. Φαντάζομαι τον Τάκη να πίνει επίσης τον φραπέ του ενώ χωρίζει. Από πλαστικό κυπελάκι. Ίδιο με την ποιότητα των συναισθημάτων του. 
 Το, εύκολο, συμπέρασμα είναι ότι τα ριάλιτι και οι "ήρωες" της τηλεόρασης είναι πλέον εθισμός και υπαγορεύουν δεσποτικά τις συμπεριφορές της καθημερινότητας στους πιο ευάλωτους από τον πληθυσμό. Ενώ όλοι, ή σχεδόν, παίζουμε τους ρόλους της ζωής μας οπότε μας δοθεί η δημόσια ευκαιρία νομίζοντας επιπλέον ότι έχουν ενδιαφέρον. Η διακριτικότητα δεν θεωρείται καθόλου της μόδας. Εναλλάσσοντας επίσης θέσεις κατά το δοκούν πίσω και εμπρός από την κλειδαρότρυπα. Θεατές και θέαμα μαζί. Χωρίς τη σιωπή και την ενδοσκόπηση που χρειάζονται για να διεκδικηθεί το, αναγκαίο, βάθος της ύπαρξης. Χωρίς αναστοχασμό. Άνθρωποι που είναι μόνο όπως φαίνονται. Που εξαντλούνται εξαντλώντας τον περίγυρο τους χωρίς μυστήριο ή αίνιγμα. Με στριγγές φωνές, όξινες, οξείες.
 Φαντάζομαι τον Τάκη να απαντάει. Να φωνασκεί κι αυτός με τη σειρά του χειρονομώντας μέσα σ' ένα κατάμεστο λεωφορείο ή στην άκρη ενός μπαλκονιού κάπου στο Παγκράτι ή το Φάληρο. Εις επήκοον όλης της γειτονιάς. Σε λαϊκή απογευματινή.
Μ' άλλα λόγια δεν χρειάζονται, δεν υπάρχουν ούτε ιδιωτικός βίος, ούτε προσωπικά μυστικά. Όλα είναι δημόσια ή μάλλον όλα είναι φανερά. Όλα στη φόρα (σωστότερα "στα φόρα" από το forum). Ακόμη και τα απόκρυφα. Ή, μάλλον, κυρίως αυτά. Το γιατί δεν είναι εύκολο να απαντηθεί. Ίσως φταίει η λαγνεία της εικόνας που θεοποιείται στην εποχή μας - ιδιαίτερα αυτής που στερείται βαθύτερου νοήματος - ίσως το σταρ σύστεμ που ανακλαστικά υποβάλλει στον καθένα την πεποίθηση ότι (πρέπει να) είναι πρωταγωνιστής, "επώνυμος", διάσημος, έστω, για ελάχιστο χρόνο. Ο πρωταγωνιστής της ζωής του της ίδιας που  έτσι δεν φαίνεται πόσο ασήμαντη είναι στην πραγματικότητα. Φτάνουμε πια στο τέρμα της διαδρομής αλλά δεν έχουμε δει ακόμη την κορύφωση της τραγωδίας. Ο Τάκης, σαφώς, έχει πάρει τις αποφάσεις του, η μικρή, πλήρως απομονωμένη παρά το πλήθος, φτάνει σε αγωνιώδες κρεσέντο σαν υψίφωνος πριν την αυλαία. Σαν τσεχωφική ηρωίδα.  Μου λείπει, τη στιγμή αυτή, η μουσική. Ιδιαίτερα αυτή η μουσική που συνοδεύει τις τρομακτικές ειδήσεις των ιδιωτικών διαύλων. Μου λείπει επίσης το πρόσωπο του Τάκη. Για να συμπληρωθεί η εικόνα. Αν είναι και ανεμβολίαστος ακόμη καλύτερα. Για να του ρίξω ένα σκαμπίλι.

ΥΓ. Θα ανοίξετε το στοματάκι σας; Ποιό δοντάκι πονάει; Μου λέει στοργικά ο οδοντίατρος μου. Να δω το εισιτηριάκι σας; Συνεχίζει η ταξιθέτρια στο θέατρο. Να και το κρασάκι σας! Πώς προτιμάτε τα μπιφτεκάκια σας; Με αποτελειώνει ο σερβιτόρος. Πρόκειται, τελικά, για μιαν ολόκληρη κοινωνία που παιδιαρίζει, αρνούμενη να ενηλικιωθεί ή η σχέση με την γλώσσα δραματικά υποβιβάζεται σε επίπεδο νηπίων; Ή, ακόμη χειρότερα μειώνουμε συνειδητά τα μεγέθη γύρω μας για να ψηλώσουμε κάπως εμείς; Για να νιώσουμε εμείς πιο άνετα; Ειλικρινά η χρήση και κατάχρηση των υποκοριστικών από τους πάντες αντί να με κάνουν να αισθανθώ πιο χαλαρά και οικεία, μού προκαλεί φρίκη. Για τον αυτοματισμό και την εργαλειοποίηση της γλωσσικής λειτουργίας και της επικοινωνιακής διαδικασίας. Μιλώντας έτσι, αρνιόμαστε άμεσα να αναλάβουμε την ευθύνη των λόγων και έμμεσα των έργων μας. Η άλλη πληγή είναι οι ευχές. Τα καλή επιτυχία, καλή διασκέδαση, καλή ακρόαση, καλό παράδεισο. Και η κορωνίδα: Καλή απόλαυση. Ή για τους πιο μερακλήδες Καλή απολαυσούλα! 

ΥΓ. 2 Μέσα στο τραμ, τελικά, συνειδητοποίησα γιατί δεν εμβολιάζονται οι συμπατριώτες μας. Μα επειδή είναι ήρωες! Απόγονοι των Σαλαμινομάχων και των ελεύθερων πολιορκημένων του Μεσολογγίου. Επειδή δεν φοβούνται το θάνατο και τον μοιράζουν γενναία και στους ίδιους και στους διπλανούς τους. Σ' όλους αυτούς ας αφιερώσουμε τώρα ένα "Άσθμα ηρωικό και πένθιμο". Χρόνια πολλά οι υπόλοιποι!

Φωτογραφία: Άγγελος Παπαδημητρίου, Μερακλού Αντιεμβολιάστρια.

Σάββατο 4 Δεκεμβρίου 2021

Ο κ. Μόραλης γύρισε στην πατρίδα του

Ο κύριος Μόραλης και τα κορίτσια του 
                 είναι πάλι εδώ


Πένθος χαρωπό - γλυκύτατη αύρα

                               Νίκος Καρούζος

Χτες, ένιωσα πολύ ωραία, πολύ γλυκά ... μετά από από πολύ καιρό καθώς περιηγήθηκα ηλεκτρονικά και με τη βοήθεια του τοίχου της Χριστίνας Μόραλη την αναδρομική έκθεση με το πλούσιο, άγνωστο υλικό, του θείου της στη Δημοτική Πινακοθήκη Άρτας που φέρει και το όνομα του. Τη γενέτειρα του άριστου της νεοελληνικής ευαισθησίας. Του Γιάννη Μόραλη (1916 - 2009). Ενός ανθρώπου που ήταν η επιτομή της απλότητας, της  ευγένειας, της κομψότητας αλλά και του εσωτερικού, του σιωπηλού πάθους το οποίο εκδήλωνε ελάχιστα και μόνο σε όσους είχε εμπιστοσύνη. Παρότι είχαμε ηλικιακά σχεδόν μισόν αιώνα διαφορά, ο Ι. Μόραλης ήταν πάντοτε ευπροσήγορος, ανοιχτός, μου ζητούσε να τον αποκαλώ "Γιάννη" και να του μιλάω στον ενικό και ήταν έτοιμος να μοιραστεί μαζί μου, ανά πάσα στιγμή, ένα μυστικό της ζωγραφικής ή ένα "πονηρό" ανέκδοτο! 
Σέβομαι βαθιά τον Μόραλη και τη μνήμη του και για την διακριτικότητα με την οποία διαχειριζόταν το προσωπικό του δράμα, την αρρώστια της τρίτης γυναίκας του, την εκούσια απομόνωση, το πρόβλημα με τον γιο του κ.λπ. όπως και σέβομαι τον τρόπο με τον οποίον βοηθούσε τους μαθητές του, ενθαρρύνοντας τους χωρίς ποτέ να τους κολακεύει ή να τους "γλείφει" όπως είναι ο συρμός των μαθητοπατέρων. Μόλις έχει δηλώσει πως στη ζωή του θα ήθελε να γίνει ποτέ δύο πράγματα ακαδημαϊκός και διευθυντής δηλαδή πρύτανης σήμερα της ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Τεράστιο μάθημα για όλους τους σημερινούς ανθυπομέτριους διεκδικητές τίτλων και θώκων. Επίσης συγκινούσε πάντα ο τρόπος που μεταχειριζόταν τους συναδέλφους του τον αγώνα ας πούμε που έδωσε για να γίνουν καθηγητές στη σχολή ο Τσαρούχης και ο Διαμαντόπουλος. Κι άλλο ένα τεράστιο μάθημα για τους σημερινούς διαδόχους του οι οποίοι διαγκωνίζονται αναμεταξύ τους μέχρις εσχάτων. Τέλος, θέλω να υπογραμμίσω την αγάπη του τόσο για το έργο τέχνης όσο και για τον δημιουργό του ασχέτως μεγέθους, εκτοπίσματος ή χρονικής διάρκειας.

 Χτες, λοιπόν,  είδα ξανά μέσα από τα μάτια ενός νεκρού ολοζώντανη την Ελλάδα που αγαπώ. Την Ελλάδα που θέλω να είμαι. Την Ελλάδα που ήμασταν και οφείλουμε να ξαναγίνουμε. Μιαν Ελλάδα όχι μόνο υψηλής τέχνης αλλά κυρίως ουσιαστικής παιδείας, αστικής ευπρέπειας και αγωγής, υψηλού γούστου και ευαισθησίας. Κι όλα αυτά μέσα στα δύσκολα χρόνια του '50, του '60, του '70... Τότε που η μετεμφυλιακή πατρίδα αγωνιζόταν να βρει ένα δρόμο ανάμεσα στην ιστορία και στην καθημερινότητα. Στην παράδοση και στον εκσυγχρονισμό. Το δράμα και την υπέρβαση του.
Αναφέρομαι στην Ελλάδα του Κωνσταντίνου Καραμανλή αλλά και της Ελένης Βλάχου, του Πικιώνη αλλά και του Σεφέρη, του Χόρν αλλά και του Τσαρούχη. Του Μητρόπουλου αλλά και της Κάλλας. Του Κακογιάννη και του Κούνδουρου...Της Μαργαρίτας και της Μπούμπας Λυμπεράκη αλλά και του ζεύγους Ναταλίας και Άρη Κωνσταντινίδη. Του Μαυροΐδη αλλά και του Νικολάου, του Μυταρά, του Κανιάρη, του Κεσσανλή, του Καρά, του Φασιανού, του Ευ.Κουζούνη,  του Π. Σάμιου, του Κ. Κατζουράκη, δηλαδή των μαθητών του.
Η ζωγραφική του Μόραλη όταν δεν καταφεύγει σ' ένα τρυφερό, χρωματικό πένθος, όταν δεν αποδίδει επιτύμβια νεανικών σωμάτων που υποκύπτουν στον χρόνο, τότε εμψυχώνει φόρμες ενός ήρεμου πλην υψηλόφρονος κλασικισμού. Πρόκειται για μια τέχνη που ενσωματώνει τους μοντερνιστικούς κλασικισμούς του Μεσοπολέμου τύπου Novecento (Sironi, De Pisis κλπ, αλλά και Picasso, Derain, Delvaux, Spencer, Sloan κλπ.) για να καταλήξει σε ένα προσωπικό ύφος μοναδικής συνέπειας. Ο Μόραλης εξελίσσεται χωρίς οπισθοβασίες από τον οξυδερκή ρεαλισμό του '40 στην ακριβή, καλοσχεδιασμένη γεωμετρική αφαίρεση  του '80 και του '90 χωρίς δισταγμούς ή αντιφάσεις.
Πειθαρχία, συνέπεια, ακριβής σχεδιασμός...Θα μπορούσαν να ήσαν πολιτικά σχόλια κι όμως πρόκειται για αναφορές αισθητικές. Ούτως ή άλλως έχουμε να κάνουμε μ' ένα μείζον μάθημα διαχείρισης της συλλογικής μας καθημερινότητας με όρους ποιητικούς. Γιατί περί αυτού πρόκειται...Κάτι δηλαδή που μπορούν να μας δώσουν οι καλλιτέχνες αλλά όχι οι πολιτικοί. Παρά τις μεγαλοστομίες τους και τις αρλούμπες περί πολιτισμού.
Καταλαβαίνετε τώρα από πού εκπορεύεται η χτεσινή χαρά μου; Όχι μόνο από την απόλαυση μίας μεγάλης, κυριολεκτικά και μεταφορικά, έκθεσης και μίας μεγάλης ζωγραφικής ενός κλασικού της σύγχρονης ευαισθησίας μας, την οποία ( ζωγραφική ) έχουμε στερηθεί επί χρόνια - από τεράστια λάθη πολιτιστικής διαχείρισης - αλλά και από ένα προφανές αίσθημα αξιοπρέπειας. Εφόσον μέσα από το έργο του Μόραλη επαναβεβαιώνεται εκείνη η Ελλάδα που δεν κατάφεραν να εξαλείψουν οι ποικίλοι δολιοφθορείς της. Εσωτερικού και εξωτερικού. Και δεν είναι μόνον ο δημιουργός ο ίδιος. Είναι κι οι χιλιάδες μαθητές του, έμμεσοι και άμεσοι, είναι ο κύκλος του ο στενότερος κι ο ευρύτερος, είναι όσοι αγάπησαν το συγκεκριμένο έργο έστω μέσα από μιαν αφίσα, μια μεταξοτυπία ή ένα βιβλίο.     Επίσης μέσα από μια παράσταση της Ραλλούς Μάνου ή του Θεάτρου Τέχνης. Ή ένα εξώφυλλο δίσκου όπως ο "Μεγάλος Ερωτικός" του Μάνου Χατζιδάκι που μάς σημάδεψε μέσα στην δικτατορία (1972 ). Βλέπετε πως σιγά σιγά μαζεύεται ψηφίδα - ψηφίδα ένας ολόκληρος κόσμος σε κύκλους που είτε τέμνονται είτε διαφοροποιούνται δημιουργικά. Και όπου ταμπέλες του τύπου προοδευτικό - συντηρητικό ή αριστερό - δεξιό είναι κυριολεκτικά κενές περιεχομένου. Έως και επικίνδυνες! Από την μια έχουμε τέχνη, υγεία, αίσθημα, εσωτερικότητα, ζωντανή σχέση με την παράδοση, ταλαντούχο πειραματισμό και από την άλλη νοσηρότητα, προσκόλληση σε πεθαμένα κλισέ και φαλκίδευση της πραγματικότητας μέσα από ιδεοληψίες. Είναι περιττό, φαντάζομαι, να σάς ρωτήσω τι θα διαλέγατε...


ΥΓ. Τριγυρνούσα τις προάλλες τις ανέμπνευστες νέες, αίθουσες και έβλεπα συγκινημένος τα έργα της δωρεάς του στα μόνιμα εκθέματα της Εθνικής Πινακοθήκης. Πίνακες μπροστά στους οποίους έκανα επί είκοσι χρόνια εκατοντάδες (!) ξεναγήσεις σε σχολεία και στο κοινό όλης της Ελλάδας. 
Η έλλειψη επαφής με ζωντανή ζωγραφική υψηλού επιπέδου στην αθηναϊκή μητρόπολη, επί χρόνια με τα βασικά της μουσεία κλειστά ή υποβαθμισμένα, είναι κάτι παραπάνω από ζοφερή. Το κενό της εικαστικής παιδείας είναι τεράστιο και οι ευθύνες όλων όσοι ανέχονται αυτή την άθλια κατάσταση, δραματικές. Εφόσον πρόκειται για υποβάθμιση της ουσιαστικής παιδείας και καλλιέργειας γενιών ολόκληρων που μεγαλώνουν αποκλειστικά με την αισθητική της ιδιωτικής τηλεόρασης και των σχολείων ή των γιαλαντζί πανεπιστημίων των διαφόρων ταγών της παιδείας. Ακριβώς τα αντίθετα δηλαδή εκπροσωπεί ο δάσκαλος Γιάννης Μόραλης, η παρουσία του στην, αγνώριστη σήμερα, ΑΣΚΤ και βέβαια το σαγηνευτικό έργο του. Ο κ. Μόραλης με τα κορίτσια του που ξαναγύρισε!

Δευτέρα 22 Νοεμβρίου 2021

Τέχνη και Πονόδοντος

Στον οδοντίατρο - καλλιτέχνη 
Θανάση Βερροιόπουλο


Μετά από πολλούς δισταγμούς, πρόκειται για εάν χώρο που με πονάει και τον έχω υπηρετήσει, νομίζω με αφοσίωση για είκοσι τόσα χρόνια, επισκέφθηκα επιτέλους την Εθνική Πινακοθήκη. Μία πινακοθήκη που παρότι έκλεισε για δέκα, ολόκληρα χρόνια και παρότι δαπανήθηκαν για την εκ θεμελίων αναμόρφωση της υπέρογκα ποσά και από το ΕΣΠΑ και από ιδιωτικούς φορείς ( κυρίως το Ίδρυμα Νιάρχου αλλά και δευτερευόντως το Ίδρυμα Ωνάση) ξανάνοιξε με φωταψίες και φανφάρες για να εκθέσει φύρδην μίγδην, γραμμικά και χωρίς εσωτερική δόνηση τους πάντες και τα πάντα χωρίς κατ' ουσίαν να συστήνει κανέναν και τίποτα. Χωρίς να συγκροτεί στοιχειώδες αφήγημα. Μετά από μίαν ολόκληρη δεκαετία αργίας και αναστοχασμού - τι εκθέτω, γιατί το εκθέτω, πως το εκθέτω - θα περίμενε κανείς νέες ιδέες, νέες αγορές, νέα, μουσειολογική προσέγγιση. Θα περίμενε έναν σύγχρονο, δίγλωσσο τουλάχιστον, κατάλογο μονίμων εκθεμάτων, ανοιχτή τη συλλογή ευρωπαϊκής τέχνης - είναι αδικαιολόγητα κλειστή έξι μήνες από τα νέα εγκαίνια - θα περίμενε φωτογραφία και γλυπτική να συμπληρώνουν τα έργα του 19ου αι. αλλά και σινεμά ή ντοκιμαντέρ τα έργα του εικοστού. Όπως γίνεται στα σοβαρά μουσεία του κόσμου. Από Ελσίνκι ως Ντουμπάι. Γερασμένη, φευ, προσέγγιση από έναν φορέα εξίσου δραματικά γερασμένο. Παρά τα λίφτινγκ. Εκτός κι αν Πινακοθήκη και μάλιστα Εθνική σημαίνει κρεμάω πίνακες στον τοίχο! 

Κι ενώ το κτίριο λάμπει εξωτερικά από την πρόσφατη ανακαίνιση μέσα ο φωτισμός είναι συγκεντρωτικός, επίπεδος και ενοχλητικά αδύνατος. Αδικώντας τα έργα. Επιπλέον υπάρχει ακόμη (!) πρόβλημα χώρου. Οι μακρόστενες αίθουσες δεν βοηθούν διόλου. Λυπάμαι ειλικρινά γιατί το άσχετο, επαρχιώτικο στήσιμο, γραμμικό και ανέμπνευστο, πνίγει και τα λίγα, καλά έργα μέσα σε μια θάλασσα μετριότητας. Κι όμως η γυάλινη επένδυση του κυρίως σώματος φαντάζει εντυπωσιακή, η πρόσοψη, ο κήπος, το καφέ, η είσοδος κερδίζουν τις εντυπώσεις, το προσωπικό είναι ευγενικό και διακριτικό αλλά ούτε εθνική - ιδιωτικού, παλαιομοδίτικου γούστου - ούτε πινακοθήκη είναι το ίδρυμα αλλά μάλλον...πινακαποθήκη. 
Ο επισκέπτης που θα εγκαταλείψει την ΕΠΜΑΣ, δηλαδή την Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείον Αλεξάνδρου Σούτζου, συνεπικουρούμενη από το, αδικημένο, Ίδρυμα Ευριπίδη Κουτλίδη, θα μείνει με την εντύπωση ότι ο πιο μεγάλος, Έλληνας ζωγράφος είναι ο Παναγιώτης Τέτση εκπροσωπούμενος από πολλούς πίνακες - δεσπόζει δυστυχώς ένα κακό έργο ενός καλού καλλιτέχνη, η "Λαϊκή Αγορά" - ενώ ο Ακριθάκης ή ο Μάκης Θεοφυλακτόπουλος (μ' ένα μικρό, νεανικό έργο), ο Μπάϊκας, ο Λαζόγκας, ο Ξένος, ο Κουνέλλης, ο Νάκης Παναγιωτίδης, ο Άγγελος Παπαδημητρίου, ο Νίκος Χαραλαμπίδης είναι ανύπαρκτοι. Αντίθετα ο Βασίλης Θεοχαράκης ξεχωρίζει με δύο μεγάλα έργα δίπλα στη Μαρία Φιλοπούλου αλλά και η βοηθός της διευθύντριας Ειρήνη Τσελεπή με ανάλογα χαρακτικά. 
Είναι προφανές η κ. Λαμπράκη ξέρει να ανταμείβει τους συνεργάτες και τους υποστηρικτές της. Έτσι οι Χαραλάμπους, Χαρβαλιάς, Τρανός, Σπηλιωτόπουλος, Αντωνόπουλος κλπ. κατά σύμπτωση όλοι τους διατελέσαντες πρυτάνεις της ΑΣΚΤ, εκτίθενται πανηγυρικά, λείπουν όμως οι Παυλόπουλος, Απόστολος Γεωργίου, Χρηστίδης, Σακκελίων, Μαντζαβίνος, Μακρής κλπ. Έτσι γράφεται, νομίζουν, η ιστορία. Έχει, επίσης, πλάκα ο τρόπος που έχουν στηθεί δύο φιγούρες του Κανιάρη. Σε μια σκοτεινή άκρη, πλάι στη σκάλα. Ασήμαντα δηλαδή ως έργα. Απλώς υποχρέωση για να υπάρχουν. Αντίθετα εντυπωσιακό είναι το περιβάλλον του Νίκου Παραλή (+1995) από την Θεσσαλονίκη, γιού του Γιώργου (+1975) με τα καμμένα κεριά, πολιτικό έργο του 1973.

Σαν πρώτο συμπέρασμα θα έλεγα ότι η μοντέρνα συλλογή της Πινακοθήκης είναι καλύτερη από εκείνη του ΕΜΣΤ αλλά άθλια στημένη. Χωρίς αποστάσεις, ατμόσφαιρα ή τους χώρους που είναι αναγκαίοι ώστε να λειτουργήσει η υποβολή έργων και κρυπτικών και δύσκολων. Μόνο ο Γιώργος Λάππας σώζεται με κυριότερα θύματα του...μουσειολογικού πογκρόμ τον Δανιήλ και τον Παύλο. Εν γένει το σύνολο του μουσείου διατρέχεται από την αισθητική της μικροαστικής εταζέρας ή του σαλονιού αναμονής μεγαλογιατρού ή μεγαλοδικηγόρου. Αντίληψη οδοντιατρείου. Και ένας από τους λόγους αυτής της αποτυχίας είναι το ότι οι ίδιοι οι καλλιτέχνες έχουν δωρίσει τα έργα τους, συχνά μετά από - φορτικό - αίτημα της διεύθυνσης, κι άρα οι δυνατότητες υψηλών επιλογών και αντικειμενικά ιστορικών αγορών έχουν παραπεμφθεί στις καλένδες. Κρίμα...


ΥΓ. Θα ξαναπάω, όταν έχω πονόδοντο...
( Προσέξτε, για παράδειγμα, πόσο κομψά έχει τοποθετηθεί ο πυροσβεστήρας. Στο κέντρο του τοίχου, συμπλήρωμα των πινάκων του Βασίλη Θεοχαράκη ! Το καλό γούστο και η δημοσιοϋπαλληλία δεν κρύβονται).

Πέμπτη 18 Νοεμβρίου 2021

Η Επέτειος και η Ντροπή



 Το Πολυτεχνείο ως επάγγελμα

"...Φοβάμαι τους ανθρώπους
που με καταλερωμένη τη φωλιά
πασχίζουν τώρα να βρουν λεκέδες
 στη δική σου.
Φοβάμαι τους ανθρώπους
που σου ‘κλειναν την πόρτα
μην τυχόν και τους δώσεις κουπόνια
και τώρα τους βλέπεις στο Πολυτεχνείο
να καταθέτουν γαρίφαλα και να δακρύζουν….
Φοβάμαι, φοβάμαι πολλούς ανθρώπους.
Φέτος φοβήθηκα ακόμα περισσότερο..."

Μανόλης Αναγνωστάκης

Επιτέλους τελείωσε και αυτή η επέτειος. Η τρομερή επέτειος της  υποκρισίας και του αριστερού κονφορμισμού. Της επαναστατικής γυμναστικής των επαγγελματιών θρησκόληπτων.Των δέκα χιλιάδων αστυνομικών που περιφρουρούν (!), του ελικόπτερου της ΕΛΑΣ και των drone, της άδειας Αθήνα από το Σάββατο ακόμη και του κόσμου που κλείνεται στα σπίτια του φοβούμενος τα χειρότερα.
Σχεδόν μισόν αιώνα περιφέρουμε ένα πτώμα που μυρίζει θανατίλα και εμείς υποστηρίζουμε ότι μοσχοβολάει. Ουδείς, εδώ και χρόνια, σέβεται το νόημα του Πολυτεχνείου, αλλά όλοι παίζουν πολιτικά παιχνίδια πάνω στη σορό του. 
Μια δήθεν γιορτή της δημοκρατίας και της αντιφασιστικής πάλης που κατάντησε γιορτή των παρακρατικών, των τρομοκρατών και των επαγγελματιών της ιδεολογίας. Το Πολυτεχνείο ως επάγγελμα. Και μάλιστα επικερδές.
Η πόλη αστυνομοκρατείται επί μιαν εβδομάδα ενώ οι αναρχικοί βορείων προαστίων απείλησαν να κάψουν πάλι την Αθήνα. Τι ντροπή για το μήνυμα εκείνης της μοναδικής στιγμής στο όνομα της οποίας πολλοί έχτισαν καριέρες ζηλευτές. Μία στιγμή που την έφιαξαν ελάχιστοι αλλά την απομυζούν όσο σήμερα οι πλείστοι.
Προτείνω ως εκ τούτου αντί κάλπικων εορτασμών ΣΙΩΠΉ και Λήθη,  μήπως και κατανοήσουμε. Μήπως και κουραστούν οι σπεκουλαδόροι και οι έμποροι της μνήμης. Για να μην είναι πλέον το Πολυτεχνείο αφορμή αλλά αιτία. Ώς τότε όμως πρέπει, φαίνεται να κυλήσει χρόνος πολύς. 
Αφού, ας μην κρυβόμαστε πίσω απ'την κομματική μας κονκάρδα, πρόκειται για μια "γιορτή" χωρίς πια γοητεία ή συγκίνηση, που το ψέμα και η εξαπάτηση στραγγαλίζουν τις όποιες αλήθειες. Το έπος της νεότητας μας που το καταντήσαμε συλλογική ντροπή και εύκολη προπαγάνδα στα χέρια των επιτήδειων. Δηλαδή όλων εκείνων που έστησαν σταδιοδρομίες στα συντρίμμια του Πολυτεχνείου. Και των νεότερων που συνεχίζουν ευτυχείς και ανιστόρητοι την παράδοση εκείνων. 
Και σήμερα;  Οι νεότεροι δικαιούχοι μιας στρεβλής κληρονομιάς απαντούν με ό τι επιχείρημα διαθέτουν στο μίζερο οπλοστάσιο τους : μίσος προς όλους και όλα, υποκουλτούρα της καταστροφής και βία. Βία πάνω από όλα. Πόρτα στο Ιερό της Δημοκρατίας (λες και είναι παραλιακή ντίσκο). Αφού δεν υπάρχει μέλλον τουλάχιστον ας γλεντήσουμε το παρόν καίγοντας το. Συμβολικά και ρεαλιστικά.
Λυπάμαι που μέρος της αριστεράς μετέχει διπλοπρόσωπα σε αυτήν την εξακολουθητική υποκρισία και παραπλάνηση (ιδίως των νεότερων). Έτσι, αφού δεν μπορούμε να πούμε την αλήθεια, όλη την αλήθεια, ας σωπάσουμε τουλάχιστον. Η κρίση και η παρακμή που ζούμε, είναι η ακροτελεύτια πράξη ενός δράματος που φάνταζε εντελώς διαφορετικό εκείνες τις μέρες του Νοέμβρη του 1973. 

ΥΓ 1. Έργα των Βλάση Κανιάρη και Δημοσθένη Κοκκινίδη. Από την "Δημοκρατική Αμύνα" αν θυμάστε, που δεν θυμάστε. 
Τα έργα του Κανιάρη εξετέθησαν το 1969 στη Νέα Γκαλερί επί της οδού Τσακάλωφ και παρουσίαζαν μέσα από μία μινιμαλιστική γλώσσα και την αισθητική της arte povera, γύψους, σύρματα και κόκκινα γαρύφαλλα. Η ζωντανή ιστορία με όρους του μοντερνισμού. 
Γλυπτά τέλος του Θόδωρου Παπαγιάννη... Με υλικό τα καμμένα δοκάρια πό την πυρπόληση του Πολυτεχνείου, το 1993. Μία πρόταση υψηλού συμβολισμού: Από τα συντρίμμια και τα αποκαΐδια να δημιουργήσουμε τέχνη και όχι να αναπαράγουμε συνεχώς βία και άρνηση.
Σας θυμίζω εδώ το κείμενο του Θεόδωρου Παπαγιάννη που έγραψε αμέσως μετά την καταστροφή του ιστορικού κτιρίου το 1993 δημιουργώντας από την καταστροφή καλλιτεχνικό έργο. Θυμίζω ότι τότε κάηκαν περί τα 250 έργα ιστορικής σημασίας από τις αποθήκες της ανωτάτης σχολής Καλών Τεχνών παράλληλα με τα κτίρια της πρόσοψης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Αυτό το υλικό, τα καδρόνια και οι καμένες δοκοί δηλαδή, έγιναν τα μεγάλα, γλυπτικά ξόανα που από τότε μέχρι σήμερα εξακολουθεί να διακονεί ο ξεχωριστός αυτός γλύπτης:


" ...Μάζεψα τ' αποκαΐδια με πόνο ψυχής από το καμένο Πολυτεχνείο κι έστησα σκιάχτρα να ξορκίσω τα κακά που πληθαίνουν γύρω μου. φαντάσματα που τρομοκρατούν τα όνειρά μου κι αγριεύουν  τον ύπνο μου. Σημάδια μιας πραγματικότητας που με μελαγχολεί και με εξουθενώνει. έβγαλα το μαύρο απ'την ψυχή μου που χρόνια τώρα οι κάθε είδους εμπρηστές την ποτίζουν....
Γιατί ποιους να καταγγείλω; Είμαστε πολλοί , πάρα πολλοί συνένοχοι σε αυτόν τον τόπο..."
(Αθήνα 15/2/1994  Θεόδωρος Παπαγιάννης). Θυμίζω πως έργα του αυτό τον καιρό εκτίθενται στην πινακοθήκη του Δήμου Αλίμου.

ΥΓ 2. Κάθε φέτος και χειρότερα. Απάτες και αυταπάτες. Αλλά εδώ δεν αποφασίσαμε να πούμε την αλήθεια, όλη την αλήθεια, για το 1821, το 1922 , τον Εμφύλιο και την Αντίσταση, για το φετιχοποιημένο Πολυτεχνείο θα την πούμε; Είναι νωρίς ακόμα! 
Μοιραίοι και ασήμαντοι εμπρός στην ιστορική πρόκληση διαιωνίζουμε ατελέσφορους για την εθνική αυτογνωσία, μύθους.

Κυριακή 14 Νοεμβρίου 2021

Περί της αιωνιότητας των μελλοθανάτων

Ζωγραφική ή φωτογραφία;


Ο Γιώργος Κατσάγγελος, καθηγητής φωτογραφίας στο ΑΠΘ, φωτογραφίζει υπό βροχήν τους χωρικούς που πλένουν τα λαχανικά τους στο τεχνητό ρέμα το οποίο διασχίζει το χωριό τους από τον 14ο αι. στην επαρχία Ανχούι - Yi County (Νοέμβριος 2018). Κι εγώ φωτογραφίζω τον Κατσάγγελο τη στιγμή που φωτογραφίζει. 
 Στο υγρό, συννεφιασμένο βάθος έχει αρχίσει ήδη η πομπή του παραδοσιακού, κινέζικου γάμου ενώ τα σύννεφα έχουν κατέβει πολύ χαμηλά, λες για να συμμετάσχουν. Πολλές δράσεις μαζί. Προσωπικά εστίασα την σύνθεση της φωτογραφίας μου στα πρόσωπα και στο πορτοκαλί δοχείο κεντρικά της εικόνας. Το κίτρινο αριστερά παρεισέφρησε.
Οι τρεις πρωταγωνιστές του πρώτου επιπέδου κοιτάζουν σε διαφορετικά σημεία εκφράζοντας διαφορετικά ενδιαφέροντα. Εμβόλιμα στοιχεία όπως το μηχανάκι, ο πλαστικός σωλήνας της αποχέτευσης ή η διαφημιστική πινακίδα "αμφισβητούν" την άχρονη ιστορικότητα του στιγμιότυπου. Όμως τα βλέμματα δεν αστειεύονται. Δεν υποκρίνονται. Δεν παίζουν ρόλους όπως στο θέατρο, την ζωγραφική ή τον κινηματογράφο. Αχόρταγα διασταυρώνονται με άλλα βλέμματα, ρουφάνε το τοπίο υπαρξιακά, πρωταγωνιστούν αυτοδίκαια στην εικόνα σαν σπαρακτική αποθέωση του ότι τώρα εδώ (εδώ και τώρα) εμείς υπάρχουμε! Και βέβαια το προφανές, μέσω του αδήριτου ρεαλισμού της φωτογραφίας, αποθεώνεται. Στις επόμενες πόζες φωτογραφίζω την πανέμορφη νύφη, τους σαράντα παραστάτες και τον γάμο! 

Όμως κατά την άποψη μου αυτός ο απόλυτος ρεαλισμός της φωτογραφίας που είναι συγχρόνως έκφραση τεχνολογίας αλλά και μαγείας, την καθιστά αναμφίβολα και την κατεξοχήν τέχνη του θανάτου. Επειδή πάντα παρουσιάζει κατά τρόπο αδιαμφισβήτητο και έγκυρο κάτι παρελθοντικό, κάτι που ήδη έγινε. Άρα λειτουργεί σαν τεκμήριο του παρελθόντος και ό τι αυτή εξεικονίζει, είναι ήδη πεπερασμένο. Δηλαδή νεκρό. Την επόμενη κιόλας στιγμή!
Σκεφτείτε: οι φωτογραφίες παρουσιάζουν τους νυν ή τους μελλοντικούς νεκρούς. Αυτή είναι η μοίρα τους. Τίποτε το μακάβριο σε αυτό όμως το μότο παραμένει: Ό τι ζει, θα πεθάνει. Απαρέγκλιτα.
Με την ζωγραφική πάλι δεν συμβαίνει το ίδιο. Η δική της μαγεία δεν είναι τόσο άτεγκτη, τόσο αναπόδραστη αλλά λειτουργεί περισσότερο σ' ένα συμβολικό, παρηγορητικό επιπέδο ακόμη και όταν υπηρετεί τον πιο μαστόρικο ρεαλισμό. Η σχέση της με τον χρόνο είναι πιο μεταφυσική, πιο "πλαστική" καθώς μοιάζει η ίδια να επιτείνει την στιγμή στο διηνεκές. Να νικάει τρυφερά τον χρόνο και να τον υποτάσσει στον χώρο. Να τον εγκιβωτίζει εντός των θεμάτων της. Το δικό της μότο είναι:  Ό τι ζει, μπορεί να καταστεί αθάνατο. Νομίζω πως το βρήκα. Στην φωτογραφία είναι ο χρόνος που δεσπόζει, στην ζωγραφική ο χώρος. Αυτός κάνει την σημασιολογική, την κρίσιμη διαφορά.
 Ένα ζωγραφισμένο πρόσωπο μοιάζει απαλλαγμένο από το βάρος, από το άχθος του χρόνου, εμφανίζεται σαν αιώνιο, ένα φωτογραφημένο όχι. Στην ζωγραφική το πρόσωπο "επιβιώνει" έστω και αν φιλοτεχνήθηκε πριν από εκατό χρόνια ή και περισσότερα. Στην φωτογραφία πεθαίνει! Είναι έτοιμο για να πεθάνει. Ακόμη και το νεανικό πρόσωπο της πανέμορφης νύφης! Η οποία ήδη είναι τέσσερα χρόνια μεγαλύτερη από την ημέρα που τράβηξα την φωτογραφία.

 Τούτο οφείλεται στη δυσοίωνη μαγεία της τεχνολογίας. Της κάθε τεχνολογίας που θέλει να είναι και είναι ακατανίκητη. Η ζωγραφική διασώζεται επειδή είναι χειροποίητη.
Όταν πρωτοανακαλύφθηκε η φωτογραφία, στον 19ο αι. οι άνθρωποι ενθουσιασμένοι δεν το αντιλαμβάνονταν. Σήμερα όμως;
Συμπεραίνω: Στην φωτογραφία κυριαρχεί η μαγεία, συμβολική και πραγματική, εξ ου και η τρομαχτική της γοητεία,στη ζωγραφική το θαύμα. Εξ ου και η βαθιά υποβολή της. Δεν αξιολογώ εδώ, προσπαθώ να ερμηνεύσω...

ΥΓ. Ίσως η φωτογραφία να είναι το πιο δραματικό μέσο έκφρασης, αληθινό αντηχείο θανάτου . Η εκδίκηση του χρόνου -Κρόνου απέναντι στην ανθρώπινη ματαιοδοξία της  νεότητας. Αυτή την αρρώστια του γήρατος ,εννοώ την νεότητα , που δεν θεραπεύεται παρά μόνο στα χαρώνεια μέγαρα. Δείτε τώρα την τελευταία, ασπρόμαυρη φωτογραφία.

 ...Είναι σαν να συμβαίνει τώρα - η μεγάλη παραίσθηση της φωτογραφίας - κι όμως έλαβε χώρα μισόν αιώνα πριν. Οι δύο εικονιζόμενοι ήσαν λαμπεροί και νέοι, κάποτε. Όπως ποτέ πια. Όπως ποτέ πια η χαρά που υπήρξε κάποτε. Η ομορφιά. Όχι η δική τους. Η δική μας. ...
Να τι εννοώ όταν μιλώ για πένθος. Αναφέρομαι στην ύστατη ευκαιρία για το πάθος. Το μόνο ξόρκι μας εναντίον του θανάτου. Πριν καταστούμε απλώς μια φωτογραφία που θα περιφέρουν με συγκίνηση οι επόμενοι.

Πέμπτη 11 Νοεμβρίου 2021

Άσθμα ηρωικό και πένθιμο

Άσθμα ηρωικό και πένθιμο

‌Πίνακας του Πέτρου Ζουμπουλάκη
 Από τη σειρά "Τα Μπαρ"


‌Μόλις τώρα κατάλαβα, σαν από επιφοίτηση, γιατί δεν εμβολιάζονται οι Έλληνες παρά τον κοινωνικό ορυμαγδό ή τους εκατοντάδες θανάτους εβδομαδιαίως. Κι ιδιαίτερα οι Βορειοελλαδίτες. Μα γιατί είναι απόγονοι των Μαραθωνομάχων και των Σαλαμινομάχων. Ή δε Βορειοελλαδίτες και των Μακεδονομάχων! Του ίδιου του Μεγαλέξανδρου. Εγγόνια των αγωνιστών του '21 και παιδιά των ηρώων του αλβανικού μετώπου. Όλων δηλαδή όσοι αψήφισαν τον κίνδυνο, δεν νοιάστηκαν ούτε για τη δική τους ζωή, ούτε για την ζωή των οικείων τους αλλά επέλεξαν τον κίνδυνο, τη διακινδύνευση κι ακόμα και τη θυσία την ίδια. Για την Ελλάδα ρε γαμώτο! Σαν τις Σουλιώτισσες, τη Τζαβέλαινα και τον Σαμουήλ στο Κούγκι. Οι Έλληνες απέδειξαν απ' την αρχαιότητα ακόμη έως πρόσφατα πως δεν γνωρίζουν τι σημαίνει φόβος και πως αψηφούν παλικαρίσια τον θάνατο. Γι' αυτό δεν εμβολιάζονται. Είναι θέμα εθνικών παραδόσεων και φυλετικού dna. Επειδή δεν είναι οι ατρόμητοι Ελληνάρες σαν τους Γάλλους πουρκουάδες που διερωτώντο γιατί να πολεμήσουν τον Χίτλερ, ούτε σαν τους ψοφοδεείς Ελβετούς που έχουν φτιάξει από ένα αμπρί σε κάθε τους σπίτι για τον φόβο ενός πυρηνικού πολέμου. Οι ατρόμητοι Έλληνες γνωρίζουν πολύ καλά ότι βιώνουμε έναν ιδιότυπο, τρίτο παγκόσμιο πόλεμο που έχει στείλει χιλιάδες ανθρώπους απ' όλο τον πλανήτη στον τάφο, έχει διαλύσει κοινωνίες, έχει καταβαραθρώσει οικονομίες αλλά και κράτη ολόκληρα και κρατάει σε ομηρία όλη την υφήλιο δύο χρόνια τώρα. Ότι μπορεί να μην υπάρχουν βομβαρδισμοί αλλά έχουμε ματωμένα χαρακώματα και νωπούς τάφους στα νοσοκομεία ή τα νεκροταφεία όλων των χωρών χωρίς εξαίρεση. Και όσοι επιβιώνουν από τις ΜΕΘ, δύσκολα θα αποφύγουν κάποιο παρεμφερές νόσημα για όλη τη ζωή τους. Ένα χρόνιο άσθμα ή μόνιμα αναπνευστικά προβλήματα ας πούμε. Κάτι σαν τα κρυοπαγήματα των Ευζώνων μας στα βουνά της Βορείου Ηπείρου που άφησαν κάποιες χιλιάδες μόνιμα ανάπηρους. Το ξέρουν αυτό πολύ καλά οι σύγχρονοι απόγονοι τους και μοιραία επιλέγουν το προς τον θάνατο καθήκον τους.
‌ Γι' αυτό σας λέω. Υπάρχει πολύ σοβαρός, αταβιστικός λόγος που οι Έλληνες δεν εμβολιάζονται. Λόγος ηρωικός όσο και πένθιμος όπως για το άσμα για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας. Βαθιά, υπαρξιακά πράγματα που μόνο ένας Βελόπουλος θα μπορούσε να εξηγήσει (και αν). Μα θα με ρωτήσετε κι εκείνοι που έχουν εμβολιαστεί και δεν είναι καθόλου λίγοι, δεν είναι Έλληνες; Είναι βέβαια αλλά τυγχάνουν απόγονοι των κιοτήδων, των προσκυνημένων, των δωσίλογων τολμώ να υποστηρίξω! Εκείνων που έλεγαν "σφάξε με πασά μου ν' αγιάσω" ή των άλλων που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές. Φως φανάρι! Αυτοί, ντρέπομαι που το λέω, δεν έχουν σταλιά από το αίμα του Λεωνίδα, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, του Νικηταρά. Ούτε καν του τελευταίου νοσηλευτή του ΕΣΥ που αρνείται περήφανα και γενναία να εμβολιαστεί. Αυτού του σύγχρονου Αντρούτσου που η Πολιτεία θα έπρεπε να του στήσει μνημείο ανάλογο με εκείνο των νεκρών της ΕΡΤ. Για να θυμούνται οι παλιοί και να μαθαίνουν οι νέοι. Επειδή δεν πεθαίνουν οι Έλληνες σαν ήρωες αλλά οι ήρωες ξέρουν να πεθαίνουν σαν Έλληνες! 
‌ 
ΥΓ. Τράβηξα τη φωτογραφία από το αυτοκίνητό μου ανήμερα 28η Οκτωβρίου στο ύψος των Προπυλαίων του Πανεπιστημίου Αθηνών.  Παρακολουθούσα από το Σύνταγμα ακόμα τον χωρίς κράνος, παράτολμο, μεσήλικα δικυκλιστή να κρατάει με το ένα χέρι τη σημαία και με το άλλο το τιμόνι κάνοντας επικίνδυνους ελιγμούς και οκτάρια ανάμεσα στα διερχόμενα αυτοκίνητα. Φυσούσε δυνατά και μπορούσε ανά πάσα στιγμή να χάσει την ισορροπία του πέφτοντας στις ρόδες των διπλανών του. Γιόρταζε προφανώς με τον δικό του τρόπο την επέτειο. Θέτοντας δηλαδή σε προφανή κίνδυνο και τη δική του ζωή και ίσως  όποιων άλλων έτυχαν να κινούνται δίπλα του. Ήρωας!

Δευτέρα 8 Νοεμβρίου 2021

Άγγελοι...

1. Οι Άγγελοι στη ζωή μου

(σε όσους και όσες γιορτάζουν σήμερα)


Είμαι τυχερός. Πάντα υπήρχαν άγγελοι στη ζωή μου. Άλλοτε πένθιμοι και λυπημένοι κι άλλοτε εύθυμοι, ερωτικοί, γεμάτοι από την χαρά της ζωής. Άλλοτε ήταν λευκοί και διάφανοι, άλλοτε ασώματοι και αφανείς κι άλλοτε απόλυτα υλικοί ...μπλε, χοϊκά Χερουβείμ και κόκκινα, όλο ζουμί, Σεραφείμ. Κοκκινίζω κάθε φορά που το σκέφτομαι.
Πάντα όμως οι άγγελοι μου είχαν φτερά. Ωραία φτερά, μακριά, χρυσαφένια, λίγο από σύννεφο και λίγο από χώμα. Σταθερά φτερά για κάθε χρήση. Φτερά για να πετάνε ψηλά και με κόντρα τον άνεμο κι όχι φτερά διακοσμητικά. Γιατί οι δικοί μου άγγελοι ήσαν μαχόμενοι. Δεν υποδύονταν  αγγέλους φορώντας πλαστικές φτερούγες για κάποια κακόγουστη παράσταση  θεάτρου. Ήταν και παραμένουν άγγελοι αληθινοί, από ατόφιο αγγελικό υλικό ... Άγγελοι που πάντα πετούν. Δεν μπορούν, άλλωστε,  να κάνουν αλλιώς. Και μαζί μ' αυτούς κι εγώ πετάω. Δανείζομαι κάτι από τις πτητικές εμμονές τους και ταξιδεύω ψηλά. 
Πόσες φορές, μετρώ, τα φτερά τους δεν έγιναν και δικά μου φτερά και τα ταξίδια τους ολοδικά μου ταξίδια. Οι άγγελοι προστάτες μου ήταν και είναι πάντα δίπλα μου έστω και αν βρίσκονται πολύ μακριά. Όπως τώρα για παράδειγμα. Δεν παραπονιέμαι όμως. Εξ άλλου αυτή είναι δουλειά των Αγγέλων. Να πετούν και να φεύγουν ...


2.   Είναι κι ο θάνατος
         ... ένας Άγγελος

Είναι ο θάνατος 
ένα μωρό που κλαίει. 
Θηλάζει, σταματά για λίγο,
πεινάει πάλι και κλαίει. 
Ο θάνατος κοιτάζει στα μάτια 
τους ανθρώπους 
(αυτοί τον κοιτάνε με τρόμο), 
κοιτάζει τη τόση δυστυχία
 και κλαίει.
Ο θάνατος, ευαίσθητος, 
λυπάται τους ανθρώπους, 
τούς κλείνει τα μάτια ...
Και κλαίει.

3.      Άγγελος

Με πήρε ο Άγγελος στην αγκαλιά του
ακούμπησα το κεφάλι μου στο στέρνο του
και χάιδεψα τα φτερά του ανακουφισμένος.
"Δεν θα πεθάνεις ποτέ", μου ψιθύρισε.
"Το ξέρω", του απάντησα κι είχα κιόλας 
πετάξει...

(Τα δύο τελευταία κείμενα είναι από το βιβλίο "Τραγούδια για το πένθος". Εκδ. Καστανιώτη)

ΥΓ.
Τι πράγματα που είναι να γίνουν, θα γίνουν. Έτσι κι αλλιώς. Ώς  τότε όμως, ας γίνουν όλα τα άλλα.
 Η ευτυχία είναι στιγμιαία, έτσι κι αλλιώς. Αξίζει όμως τον κόπο. Εννοώ το κόστος. "Μη κουραστείς να μ' αγαπάς, κι αν κουραστείς, μη φύγεις ..." 
 Έτσι τραγουδούσε ο αισθαντικός Λάκης Παπάς  από το δεκαετία του '70. 

(Αφιερωμένο στην εξαφανισμένη Αγγελική που γιορτάζει και σ' όλες τις Αγγελικές και τους Άγγελους αυτού του κόσμου με την ευχή να τον κάνουν να μοιάζει έστω και λίγο μ' εκείνον τον  Παράδεισο που μας έκλεψαν).

(Η φωτογραφία είναι του γιγαντιαίου Γκουντέλκα)

Σάββατο 6 Νοεμβρίου 2021

Της Δάφνης

Αυτοσχέδιο Ποίημα για την Ομορφιά

(Της Δάφνης που έχει αύριο γενέθλια
και που αγαπάει τις γάτες και τις 
αλεπουδίτσες του Υμηττού)


Αχ, αυτά τα κορίτσια
πόσο τα σκέφτομαι
που δεν ξέρουν
τι να κάνουν
την ομορφιά τους,
όμοια με γάτες 
κι αλεπουδίτσες!
Την πάνε από δω
την δείχνουν από κει, 
άλλοτε ντροπαλές
άλλοτε περήφανες
άλλοτε με άγχος
κι άλλοτε πάλι
 φορτωμένες
- από ακατανόητη -
 απελπισία.

Τί πρόβλημα κι αυτό
για αλεπουδίτσες
 και για γάτες!
Τί κάνει κανείς, κάθε φορά,
με την ομορφιά 
που τού έτυχε ;
Την συντηρεί ευλαβικά;
Την βγάζει στην αγορά;
Την ανταλλάσσει; 
Την εκδίδει για κέρδος; 
Την κρύβει από υπολογισμό;
Την απαρνιέται από δειλία
σαν να μην υπάρχει;
Σαν να μην υπήρξε ποτέ;

Τα κορίτσια κοιτούν
την ομορφιά τους 
στον καθρέφτη
προβληματισμένες
σαν να μην είναι οι ίδιες
αλλά κάποιες άλλες εκεί.
Αλεπουδίτσες ή γάτες.
Τι σπαζοκεφαλιά θεέ μου
το πρόσωπο μας
 στον καθρέφτη.
Τι πρόβλημα! 
Τι διχασμός!

Το κοιτάζουν λεπτά, 
το κοιτάζουν μέρες
το κοιτάζουν χρόνια 
τα καημένα τα κορίτσια
ώσπου, τι ανακούφιση, 
η ομορφιά που 
τόσο τις τυράννισε, 
τις μπέρδεψε, 
τις παρέσυρε,
τις αποπροσανατόλισε,
 κοστίζοντας μια ζωή,
τη μικρούλα, 
την πολύτιμη ζωή τους,
να μην υπάρχει πια.

Φωτογραφία: Γάτα και αλεπού κοιτιούνται και αλληλοθαυμάζονται σαν μετενσαρκώσεις των γυναικών που αγαπήσαμε. Της ομορφιάς που πάντα βρίσκει τους τρόπους για να διαφεύγει. Επειδή όταν μάς κοιτάζει ένα ζευγάρι μάτια, δεν είμαστε εμείς αλλά εκείνος ο ρόλος που οι άλλοι περιμένουν (ή και απαιτούν) από εμάς. Είμαστε εμείς μόνο όταν είμαστε μόνοι.

Πέμπτη 4 Νοεμβρίου 2021

Ο βασιλεύς αφοδεύει!

Ο βασιλιάς Ήλιος στις Βερσαλλίες μπορεί μεν να διέθετε μία τεράστια αυλή τριών χιλιάδων αριστοκρατών αξιωματούχων, όμως μία μόνο θέση κι ένας τίτλος ήταν οι πλεον επίζηλοι σ' εκείνη. Πρόκειται γι' αυτή του προσωπικού ιατρού του Βασιλέως ο οποίος επιφορτιζόταν με το υψηλό προνόμιο να ελέγχει κάθε πρωί τα περιττώματά του άνακτος μόλις αυτός αφόδευε σε χρυσό, αδαμαντοποίκιλτο αγγείο.
L' archiatre! Ο αρχίατρος! Ήταν τότε που συγκεκριμένος βαλές προσκόμιζε το περιεχόμενό του αγγείου στον αρχιγιατρό για τα περαιτέρω. Ο μεγαλογιατρός στη συνέχεια το εξέταζε επισταμένως ελέγχοντας την υφή αλλά και την οσμή των κοπράνων. Όσο πιο εντονότερη, χειρότερη και αηδιαστικότερη ήταν η μυρωδιά, τόσο πιο αποκαλυπτικά αυτή λειτουργούσε ως αποδεικτικό της καλής υγείας του υψηλού χέστη. Τότε ο πρωτογιατρός επέστρεφε και κοινοποιούσε πανευτυχής στο βασιλιά τα θετικά αποτελέσματα που εγγυώνταν την καλή του υγεία και βέβαια ο βασιλιάς τον αντάμειβε, ανακουφισμένος συμβολικά και ουσιαστικά, με πλούσια δώρα και βέβαια πλουσιότερο μισθό.
Έτσι είχαν τότε τα πράγματα. Σκέφτομαι πάλι πως σήμερα αυτή την επίζηλη θέση του εξεταστή και του υμνητή των σκατών της εξουσίας, του μεγαλογιατρού του κάθε Μεγάλου, έχουν ασφαλέστατα οι μεγαλοδημοσιογράφοι. Αυτοί δηλαδή που ενίοτε, με ποντικίσιο θράσος ή καρδιά μαρουλιού, δηλώνουν και εκδότες. Τί κάνουν όλοι αυτοί οι χρυσοκάνθαροι κονδυλοφόροι; Μα τί άλλο από το να εξετάζουν καθημερινά, πρωί-πρωί, τον τρόπο που έχει αφοδεύσει η εξουσία, - τα έργα και τις ημέρες του εκάστοτε πρωθυπουργού και των υπουργών του - και να σχολιάζουν επαινετικά το περιεχόμενο αυτής ακριβώς της αφόδευσης. Με πρωτοσέλιδα, με πηχυαίους τίτλους, με συγκινητικά άρθρα, με τηλεοπτικές εκπομπές από πρωίας μέχρι νυκτός. Η εξουσία πάλι ανακουφισμένη - και μεταφορικά και ρεαλιστικά, όπως ήδη είπαμε - επιστρέφει και μεταφορικά και κυριολεκτικά την θερμή ευγνωμοσύνη της σ' αυτά τα εξαιρετικά άτομα πετώντας τους σκατά μεν αλλά από χρυσάφι, στα μούτρα. Τα οποία όπως και ο ιατρός του Βασιλιά Ηλίου αποδέχονται με συγκίνηση και υπερηφάνεια. Έρρωσθε φιλαλήθεις και φιλαναγνώσται φίλοι!

Σημείωση: ως εικονογράφηση του περισπούδαστου του άρθρου μου επιλέγω μία φωτογραφία από την performance του Άγγελου Παπαδημητρίου Βλέπε, Άκου, Σώπα!
Moto που αποτελεί και το πιστεύω κάθε πειθήνιου και ευλαβούς αναγνώστη.

Τετάρτη 3 Νοεμβρίου 2021

Ας μιλήσουμε για μουσική, ας μιλήσουμε για ποίηση...

Η ποίηση στο τραγούδι

- Μνήμη Γιάννη Σπανού και Θάνου Μικρούτσικου -

Στον φίλο μου Τάσο Δαλακίδη


Ο λυρικός, ο "σουμπερτιανός" Γιάννης Σπανός που έφυγε πέρσι, κατάφερε να γίνει δημοφιλέστατος με τα άψογα και ως φόρμα και ως περιεχόμενο έντεχνα τραγούδια του,  χωρίς να γράψει ποτέ πολιτικά θούρια και χωρίς να στηριχτεί στην βοήθεια και την ομπρέλα των κομμάτων. Μόνος του, αυτός κι ένα πιάνο.
Βέβαια εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι μέχρι και τη Μεταπολίτευση το να γράφεις πολιτικά τραγούδια, είχε τεράστιο κόστος. Ο Μίκης Θεοδωράκης, μεγαλομάρτυς, μπορεί να το ομολογήσει. Τεράστια πάντως υπήρξε η προσφορά του γιατί έφερε στα χείλη του απλού κόσμου τον πολυσήμαντο, ποιητικό λόγο δημιουργώντας συχνά από ακροατές, αναγνώστες. Και στη συνέχεια είτε φτιάχνοντας οπαδούς, είτε σκεπτόμενους πολίτες. Το πολιτικό τραγούδι υπήρξε για την αριστερά μείζον, πολιτιστικό άλλοθι.
 Χωρίς να αποφεύγονται βέβαια και τα ευτράπελα. Φερ'ειπείν ο Μπιθικώτσης φούντωνε από αγανάκτηση όταν έπρεπε να τραγουδήσει πράγματα που δεν καταλάβαινε καθόλου. Τουλάχιστον στην αρχή. Για παράδειγμα τον στίχο του Γκάτσου: ... Κι αν θα πεινάσεις για ψωμί, θα σφάξουμε ένα αηδόνι!
Μετά πάλι στην πτώση της δικτατορίας το πολιτικό τραγούδι ήταν σίγουρο διαβατήριο για το μεγάλο κοινό αλλά για τη μεγάλη επιτυχία. Κάθε είδους. Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Θάνος Μικρούτσικος ο οποίος έφτασε μέχρι και τον θώκο του υπουργού Πολιτισμού έχοντας υπηρετήσει και ως διευθυντής στο Φεστιβάλ Πάτρας. Ο πολιτικός του αντίποδας είναι ασφαλώς ο Σταύρος Ξαρχάκος, αντιδήμαρχος επί δημαρχίας Έβερτ, ευρωβουλευτής της Νέας Δημοκρατίας κλπ.
 Στο πολιτικό τραγούδι όπως είπαμε, η αριστερά είχε και έχει τον πρώτο λόγο: Πάνος Τζαβέλλας,  Μάνος Λοΐζος, Χρήστος Λεοντής, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Διονύσης Τσακνής, Ηλίας Ανδριόπουλος για να θυμηθώ τις πιο ενδεικτικές περιπτώσεις. Πρώτος βέβαια και έσχατος ο Μίκης, ο ουρανομήκης ό,τι κι αν έγραφε. είτε μελοποιώντας Μποστ, "ένα πλοίον ταξιδεύον με υπέροχων καιρών" .. είτε τον λεπτοφυή αδελφό του Γιάννη Θεοδωράκη, "Όμορφη Πόλη, φωνές, μουσικές..."
Όμως η μέγιστη προσφορά του Σπανού κατά την άποψη μου είναι το ότι έφερε με τη σειρά του, στο στόμα των πολλών τους στίχους των "ελασσόνων" λεγόμενων ποιητών. Και μάλιστα μ' έναν εξαιρετικά καλαίσθητο όσο και ουσιαστικό τρόπο. Πόσο μάλλον που οι δύο του πρώτες  Ανθολογίες κυκλοφόρησαν μέσα στη Χούντα, πραγματικό βάλσαμο για όσους είχαν βαρεθεί το Σταμούλη το λοχία και τα συναφή άσματα. Ο Γιάννης Σπανός λοιπόν καταπιάστηκε μεθοδικά με το να κάνει τον ποιητικό λόγο τραγούδι αμέσως μετά την τεράστια προσφορά και τομή του Μίκη Θεοδωράκη ο οποίος μελοποίησε έγκαιρα, ήδη από την δεκαετία του '60, τιτάνες όπως ο Ελύτης, ο Σεφέρης ή ο Ρίτσος.
 Και βέβαια τον Μεγάλο Ερωτικό του Μάνου Χατζιδάκι, έργο πολύτιμης ευαισθησίας το οποίο επίσης εμφανίστηκε στην περίοδο της δικτατορίας. Να μην ξεχάσω εδώ το "Καπνισμένο Τσουκάλι" του Λεοντή σε μία ποίηση όμως στρατευμένη, δηλαδή όχι από τις καλύτερες του Γιάννη Ρίτσου, τα "Τραγούδια του Νέου Πατέρα" του Γιάννη Μαρκόπουλου σε ποίηση Μιχάλη Κατσαρού.  Ο ίδιος συνθέτης μάς έδωσε και τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Διονυσίου Σολωμού αλλά και το Πέραμα του Γιώργου Χρονά (!) ενώ μουσικό μνημείο αποτελεί ο Μπολιβάρ του Μίνου Μαμαγκάκη με τον Γιώργο Ζωγράφο και ο Ερωτόκριτος του ίδιου συνθέτη. Να μην ξεχάσω τον Αργύρη Κουνάδη, την Τετραλογία του Δήμου Μούτση ο οποίος μελοποιεί από Σεφέρη ως Καβάφη με τον Χρήστο Λετονό, τον αδικοχαμένο, σε μιαν εξαιρετική ερμηνεία. Και εδώ σταματούν τα επικά και τα μεγάλα με μίαν τελευταία αναφορά στον "Θρήνο για τον Σάντσες Ιγνάθιο Μεχίας" του Σταύρου Ξαρχάκου σε μετάφραση, άψογα ρυθμική, του Νίκου Γκάτσου.

 Ο Σπανός θα γράψει έκτοτε, δηλαδή μετά την Τρίτη Ανθολογία, αμιγώς λαϊκό τραγούδι ιδιαίτερης όμως ποιότητας, κάτι ανάλογο με τον αθόρυβο όσο και ουσιαστικό Σταύρο Κουγιουμτζή, εξίσου χαμηλόφωνο και λυρικό σύνθετη ο οποίος μεταξύ των άλλων μάς έδωσε το Πάσχα των Ελλήνων σε ποίηση Γιώργου Θέμελη... 
Πολλοί, βέβαια, κατά καιρούς έχουν εναντιωθεί στη μελοποίηση του ποιητικού λόγου όμως παρά τις όποιες αποτυχίες, τα κέρδη είναι πολύ περισσότερα. Σκεφτείτε για παράδειγμα τον Νίκο Καββαδία, έναν ποιητή που διαβάζεται εύκολα αλλά δεν είναι (εύκολος) και την αναγνωσιμότητα του μέσω...της ακρόασης. Εν προκειμένω η προσφορά του Θάνου Μικρούτσικου είναι τεράστια. ( Προσωπικά θα τον θυμάμαι για την Καντάτα για τη Μακρόνησο στην οποία τραγουδούσε ο αξέχαστος συμμαθητής μου Σάκης Μπουλάς). 
Δεν ξεχνώ εδώ Τα Ρω του Έρωτα του Λίνου Κόκοτου, τα ειδικά γραμμένα για τραγούδια, ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη και τον ανεξάντλητο βέβαια Νίκο Γκάτσο ή τον Μάνο Ελευθερίου, ποιητές και στιχουργούς ταυτόχρονα, τον Άλκη Αλκαίο, τον Μιχάλη Μπουρμπούλη, τον Κώστα Τριπολίτη, εξίσου στιχουργούς και ποιητές. Χωρίς να εξαιρώ τον Λευτέρη Παπαδόπουλο παρά την υπερβολικά άνιση παραγωγή του. 
Πρόβλημα μέγα ως προς την μελοποίηση του αποτελεί πάντως ο Κωνσταντίνος Καβάφης. Με τον οποίον καταπιάστηκαν ογκόλιθοι όπως ο Δημήτρης Μητρόπουλος, συνθέτες της σοβαρής μουσικής εξαιρετικά φειδωλοί σε μουσικές ευκολίες όπως είναι ο Χάρης Βρόντος αλλά και τραγουδοποιοί ευαίσθητοι όπως είναι ο Δημήτρης Παπαδημητρίου, ο Νίκος Ξυδάκης, ο ίδιος ο Γιάννης Σπανός, ο Δήμος Μούτσης και πολλοί άλλοι. Κλείνοντας αυτές τις πρόχειρες σκέψεις που υπαγορεύω στο μαγνητόφωνο του κινητού μου, θέλω να υπογραμμίσω την ιδιαιτερότητα και την προσφορά της Λένας Πλάτωνος προς την κατεύθυνση αυτή αλλά και την Μαριανίνα Κριεζή που είτε ως Λιλιπούπολη είπε ως συνεργάτιδα "ελασσόνων" όσο και ουσιαστικών μουσικών μάς έχει δώσει μικρά, μικρά διαμαντάκια. "Πάω πίσω λοιπόν στη μαμά μου" όπως μάς πληροφορούσε με κομψή θλίψη η Αρλέτα.
Τέλος ο Διονύσης Σαββόπουλος. Για πολλούς πιο ουσιαστικός ποιητής παρά μουσικός. Οι στίχοι του αξεπέραστοι, επίκαιροι σε κάθε εποχή. Ίσως και για αυτό ανθολογείται - και πολύ σωστά - από αρκετές ποιητικές ανθολογίες.

Και κάτι έσχατο: Νομίζω ότι ο Γιάννης Σπανός με το μουσικό του ένστικτο αλλά και την φόρμα την οποία υπηρέτησε, συνενώνει δημιουργώντας συνέχεια τους παλιούς, πολύ καλούς συνθέτες του ελαφρού τραγουδιού όπως τον Γιάκοβλεφ, τον Λαβράνο, τον Καπνίση, τον Μωράκη με εκείνους του λαϊκού τραγουδιού. Και δεν αναφέρομαι στους έντεχνους αλλά σε συνθέτες όπως ο Καλδάρας ή ο Άκης Πάνου. Το άλλο αντίστοιχο είναι ασφαλώς ο Μίμης Πλέσσας. Ο τζαζίστας μουσικός που έγραψε τα πάντα με μοναδική ευκολία, ελαφρά αξεπέραστα αλλά κυρίως λαϊκά τραγούδια. Τον αγαπώ γιατί, εκτός των άλλων, έχουμε εμφανιστεί μαζί σ' ένα πολυθέαμα που οργάνωσε η Ειρήνη Παππά στη Ρώμη, τέλος του '80, και τον "μισώ" όσο μπορεί κανείς να μισήσει το Μίμη, γιατί έκανε σουξέ στην εποχή της χούντας, ως μη ώφειλε, τραγουδώντας για αγάλματα στους δρόμους και για καμαρούλες μια σταλιά.
 Και επειδή οι αναμνήσεις έρχονται μία μία χωρίς να τις περιμένεις, θυμάμαι ότι σε εκείνη την μυθική παράσταση στο Κολοσσαίο της Ρώμης όπου η Ειρήνη Παππά απήγγειλε μεταξύ μονολόγων του Ευριπίδη και δικά μου κείμενα (έτσι ώστε οι Ιταλοί να με θεωρούν αρχαίο ...Στεφανίδη σαν τον Θουκυδίδη!) συμμετείχε και ο πολύτιμος μουσικός που επίσης χάσαμε πρόσφατα και πρόωρα, Χριστόδουλος Χάλαρης. Ζήτω το ελληνικό τραγούδι λοιπόν και κυρίως ζήτω όλος αυτός ο ανώνυμος κόσμος που εξακολουθεί να το τραγουδάει και, κυρίως, να το χορεύει. Μέγιστη απόδειξη ενότητας μιας πολύπαθης όσο και πολυτεμαχισμένης κοινωνίας όπως η δική μας...

ΥΓ. Και στους εγκλεισμούς ή τα lock down εμείς ας τραγουδάμε! Αν ξέχασα κάτι, συμπληρώστε.
( Τί να μας πούνε τώρα υπουργοί πολιτισμού, πρώην, νυν και μέλλοντες)!

Στη πρώτη φωτογραφία μία θάλασσα μικρή, ένα καράβι αταξίδευτο από ένα σπάνιο έργο του εξαιρετικού νεοέλληνα ζωγράφου Μιχαήλ Οικονόμου που γεννήθηκε στον Πειραιά το 1888 και πέθανε στο Δρομοκαΐτειο το 1933 έχοντας ζήσει έντονη, κοσμοπολίτικη ζωή στο Παρίσι. Στη δεύτερη ένας μαγικός Βολανάκης και στην τρίτη η Αθήνα με την τριλογία των Χάνσεν όπως δεν την βλέπουμε εύκολα...

Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2021

Κυριάκος Κατζουράκης (1944 - 2021)

Οι τρυφερές κι οι άγριες νύχτες 
του κ. Κυριάκου Κατζουράκη

Το ξέρουμε. Οι τρυφεροί θα σώσουν τον κόσμο επειδή είναι οι πιο δυνατοί. Το ξέρουμε. Η τρυφερότητα φτιάχνεται από ατσάλι...

Αχ Άκο μου τι ωραία που συνταίριαξες τα χοντροκόκκινα και τα βιολέ που μπλεδίζουν πάνω στην ψυχρή ώχρα σ' αυτό τον πίνακα. Κι έπειτα ο καθρέφτης που διπλασιάζει τον χώρο, το εύρημα του Las Meninas που το απογείωσες σε μια σειρά έργων και το έκανες δικό μας. Βάζοντας την ιθαγενή μας ζωγραφική, τους νεκρούς και τους βασανισμένους του Εμφυλίου, δίπλα στις ανάλογα τυραννισμένες φιγούρες του Kitaj και του Bacon. Ευρωπαίος επειδή Έλληνας.
 Σωστά το είπε η Κάτια ότι γύρευες την ομορφιά παντού. Και πάντως εκεί που δεν την ψάχνουμε συνήθως οι υπόλοιποι και που διαφέρει από την εύκολη, την πρόστυχη ομορφιά των πολλών. Στις γωνιές του εργαστηρίου σου στην οδό Βατάτζη, εμπρός σε μια κούπα μαύρου καφέ ή ένα ποτήρι ρακή, την ψηλαφούσα την ομορφιά σου ... συχνά περίτρομη, ανήσυχη, έτοιμη να φωλιάσει στους δυστοπικούς καμβάδες σου. Επειδή μόνο εκεί ένιωθε καλά. 
Ξέρω φίλε μου ακριβέ, Κυριάκο μας, πως κι απόψε θα 'ρθεις στο ατελιέ, θα κατέβεις με το εσωτερικό ασανσέρ που διευκόλυνε τη μέση σου, από το ρετιρέ του ουρανού στο υπόγειο, θα ανάψεις τη λάμπα με το έντονο, ψυχρό φως, θα βγάλεις τα πινέλα από το νέφτι και θα ψάξεις πάλι εκείνο το γυμνό κορίτσι που κρυώνει και που κάποτε μάς είχε αγαπήσει. Ή, ίσως, τον πεινασμένο άντρα με τα δεμένα μάτια που βασανίζουν ακόμη σε κάποια από τις φυλακές του κόσμου. Κι ενώ εσύ, Άκο, ήθελες μόνο να ζωγραφίζεις τον έρωτα και την επιθυμία και την αγάπη και το φως της αγάπης, η φωνή της συνείδησης σου επέμενε πως έπρεπε να ανοιχτείς και στη νύχτα και στο σκοτάδι και στα φαντάσματα τους. Στο σκότος του ερέβους αν πρέπει να πεις την αλήθεια με την τίμια, τη σιγανή φωνή σου.
 Έπρεπε, επίσης, δίπλα στα εγκαταλειμμένα κορίτσια να βάζεις πάντα κι ένα σκυλί που λουφάζει. Άλλοτε σαν απειλή κι άλλοτε σαν φόβος. Κι αυτό έκανες πάντα. Συνδύαζες αυτά που όλοι οι άλλοι αδυνατούσαν να συμφιλιώσουν. Γι' αυτό κι η τέχνη σου είναι τόσο γλυκόπικρη. Επειδή είναι τόσο αληθινή. Ώστε να μην χωράει στις εφήμερες πολιτικές και τα νιτερέσα των εκάστοτε αχθοφόρων της εξουσίας.
Σκέφτομαι, αλήθεια, πόσο σινεμά κρύβουν οι ζωγραφισμένες ιστορίες σου και πόση, ανάλογα, ζωγραφική τα εξαντλητικά σχεδιασμένα καρέ των ταινιών σου. Πόση έντεχνη παιδικότητα. Αφού πάντα ήσουν ένα μεγάλο παιδί. Κι αυτό αγάπησε περισσότερο επάνω σου η Κάτια. 
Αλήθεια Κυριάκο δεν σ' έχω ακούσει ποτέ να φωνάζεις! Δεν είναι περίεργο; Ποτέ να υψώνεις τη φωνή σου. Αυτή τη φωνή που την έχω τώρα μέσα στ' αυτιά μου. Γλυκιά, σιγαλή, υποβλητική. Πάντα λίγο παραπονεμένη. Μια φωνή στην οποία κανείς δεν μπορούσε να αρνηθεί τίποτα! 
Κυριάκο μου...
 Θυμάμαι τώρα το "Τέμπλο" σου με τους άγιους και τους δαίμονες του σύγχρονου δράματος μας ως οξυδερκή αναφορά στον Κόντογλου, τον Τσαρούχη και τον Αϊζενστάιν συγχρόνως... Θυμάμαι, επίσης, την "Ώρα" και τον Μπαχαριάν, την αναδρομική στο Μπενάκη, την "Άλλη Γκουέρνικα" στην Λάρισα και το ΜΙΕΤ. Θυμάμαι ακόμη πόσο είχες στενοχωρηθεί που ο μικρόψυχος διευθυντής δεν με είχε αφήσει να μιλήσω στα εγκαίνια. Ή, οι άλλοι ανόητοι που δεν σε έχουν εκτεθειμένο στο ΕΜΣΤ. Τη ζωγραφική αλλά και τις ταινίες σου. Σκέφτομαι πως δεν σε έστειλαν ποτέ στη Μπιενάλε... Τι κρίμα... Όχι για σένα, για εμάς. 
Η τραγωδία αυτού του τόπου είναι πως συνεχώς πρέπει να δίνουμε μάχη για τα αυτονόητα. Μάχη για να υπερασπιστούμε εκείνη την ιστορία που οι πολλοί βιάζονται ή να αποκρύψουν ή να ξεχάσουν. Ή, ακόμη χειρότερα, να την διαπομπέψουν.
Φίλε
...είσαι τώρα, επιτέλους, ευτυχισμένος μέσα στη πολύχρωμη αθανασία σου, χωρίς πια τους φριχτούς πόνους που σε βασάνισαν και τους φριχτούς ανθρώπους που σε πονούσαν ακόμη περισσότερο. Χωρίς άλλα μαύρα, γκρίζα ή φαιοπράσινα. Τώρα πορεύεσαι ανάμεσα στα λευκά και τα χρυσοκόκκινα των ήλιων που καταυγάζουν το σύμπαν. Τα δάκρυα απομένουν μόνο σε εμάς. Και βέβαια μάς στηρίζει το έργο σου που είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Πιο ετοιμοπόλεμο!

Κυριακή 17 Οκτωβρίου 2021

Ας ξαναμιλήσουμε για γλυπτική

Η έκλειψη του δημοσίου χώρου
 και η έλλειψη αισθητικής αγωγής

Το κείμενο που  ακολουθεί είναι ανεπτυγμένη η απάντηση που έδωσα στην δημοσιογράφο Αφροδίτη Ερμίδη για το σημερινό Ντοκουμέντο σχετικά με τη δημόσια γλυπτική και τις ευθύνες της πολιτείας:

Πώς αντιμετωπίζεται η γλυπτική σήμερα στη χώρα που υποτίθεται πως την εγέννησε; Με ποιά παιδεία, ποιά πολιτική, ποιον προγραμματισμό; 
Η υπόθεση του πρόσφατου μνημείου για την Μαρία Κάλλας θίγει, νομίζω, μία σειρά ευρύτερων ζητημάτων. Ας πούμε το μέγα θέμα του δημοσίου χώρου και το πως και το ποιοι τον διαχειρίζονται.
 Επίσης το τεράστιο ζήτημα της δημόσιας γλυπτικής και των αισθητικών παραμέτρων που πρέπει να την διαμορφώνουν. Και βέβαια τον ρόλο και την παρουσία ενός "κράτους του ωραίου" το οποίο οφείλει να λειτουργεί ρυθμιστικά και είναι εν τέλει ο θεσμικός υπεύθυνος για όλα τα παραπάνω. Ο καταλύτης που συνοψίζει με τις πολιτικές του το επίπεδο πολιτισμού και την αισθητική του τόπου. Με βάση την ιστορία, την παράδοση και την τέχνη του ευρύτερα.
Στην περίπτωσή μας λοιπόν έχουμε  ένα "απόψε αυτοσχεδιάζουμε" και μάλιστα σε φιλελεύθερο κρεσέντο. Αν πάλι προτιμάτε το σινεμά από το θέατρο, θα σας παρέμπεμπα στο "Ιδιωτικά βίτσια, δημόσιες αρετές" του Γιάντσο. Όποιος δηλαδή έχει την αγαθή ή την πονηρή πρόθεση - από την κυβέρνηση της Κίνας ως το τελευταίο, φιλοπρόοδο σωματείο - μπορεί να στήνει γλυπτά ή πράγματα που μοιάζουν με γλυπτά οπουδήποτε. Κυρίως να τα στήνει ως μνημεία χωρίς όμως μνήμη και με παχυλή άγνοια. Και το λέω αυτό γιατί 500 μέτρα πιο εκεί από το γλυπτό αισθητικής Πατούλη, υπάρχει το πολύ καλό και ζυγισμένο - μετρημένο γλυπτό της Ασπασίας Παπαδοπεράκη (Μιχαλακοπούλου, πίσω από το Χίλτον) με το ίδιο θέμα οποίο έχει στηθεί πριν από μία εικοσαετία! Ένα γλυπτό που θα όφειλαν και οι δημοτικές αρχές και η ηγεσία του υπουργείου πολιτισμού να το γνωρίζουν. Πράγμα που όμως δεν συνέβη. 
Το συγκεκριμένο γλυπτό της κυρίας Αφροδίτης Λίττη αποδεικνύει πως η γλύπτρια δεν έχει σχέση με το αντικείμενο. Θέλω να πω δεν έχει εμπειρία φιγούρας στημένης στο δημόσιο χώρο. Όπως π.χ συμβαίνει με άλλους δόκιμους γλύπτες όπως είναι ο Θόδωρος Παπαγιάννης ή ο Πραξιτέλης Τζανουλίνος. Και είναι κρίμα γιατί μοιραία γίνονται συγκρίσεις με τον αείμνηστο σύζυγό της τον πολύ μεγάλο γλύπτη Γιώργο Λάππα. Αυτό, το αλά Jeff Koons, χρυσό έργο δείχνει περισσότερο εκφραστική αδυναμία παρά πλαστική δύναμη. Και βέβαια το όλο αποτέλεσμα επιδεινώνει η πολύ άσχετη βάση και η ακόμα πιο κακή θέση στην οποία στήθηκε. Προσέξτε τα τακούνια της ντίβας και θα καταλάβετε. Πόσο δεν υπηρετούνται οι σχέσεις των επιμέρους στοιχείων της φόρμας. Το ύψος και το βάθος.
  Όμως η κυβέρνηση εν προκειμένω εγκαινιάζει περιχαρής, συμπαρίσταται ασμένως και χειροκροτεί μαζί με την δημοτική αρχή...γιατί αυτό είναι κυρίως που θέλει. Δηλαδή κάποιον ιδιώτη να την απαλλάξει και από την ευθύνη και από την υποχρέωση του να επιλεγεί αυτή το πως και τι θα "στολίζει" την πόλη. Λησμονώντας ότι ένα δημόσιο γλυπτό είναι συγχρόνως πράξη αισθητική αλλά και πολιτική. Με ποικίλες πολιτιστικές και παιδαγωγικές συμπαραδηλώσεις. Αντίθετα, σήμερα τα γλυπτά στον δημόσιο χώρο διευθετούνται σαν μπιμπελό στην εταζέρα της γιαγιάς. Αν μάλιστα τα πληρώνει και ιδιώτης τόσο το καλύτερο! Δουλίτσα να γίνεται. 
Αφού ακόμη και το αναβατόριο στην Ακρόπολη η πολιτεία το ανέθεσε σε κάποιον χορηγό λες και δεν μπορούσε η ίδια ν' αναλάβει το κόστος των 750 χιλιάδων ευρώ για ένα τέτοιο έργο, σε ένα τέτοιο μνημείο. Άρα όλα γίνονται χωρίς προγραμματισμό, με στόχο την τελική φωτογραφία με τον υπουργό και τον χορηγό και την τελική ταμπέλα που θα γράφει με χρυσά γράμματα το όνομα της εταιρίας της φίρμας ή απλά του συγκινημένου φιλότεχνου. Όσο μάλιστα πιο κοντά είναι το υπό ανέγερση μνημείο στα ιδεώδη του σοσιαλιστικού ρεαλισμού δηλαδή της εύκολης ανάγνωσης, της ακόμα πιο εύκολης εντύπωσης και της ευκολότατης προπαγάνδας, τόσο το καλύτερο. Για τέχνη θα μιλάμε τώρα; 
Να γιατί ισχυρίζομαι ότι η τέχνη που βιώνει υπαρξιακή κρίση δεν είναι η ζωγραφική αλλά η γλυπτική. Επειδή εκλείπει δραματικά ο δημόσιος χώρος ως πεδίο πολιτικών - αισθητικών αντιπαραθέσεων και "ιδιωτικοποιείται" ραγδαία από την ποικίλων προελεύσεων βία. Και την ορατή ή αόρατη αστυνόμευση. Με τους συνεχείς βανδαλισμούς των ιστορικών κτιρίων και μνημείων να είναι η πιο ανώδυνη εκδοχή αυτής της βίας που περιέγραψα πιο πάνω. Παρακράτος και κράτος δεν επιτρέπουν στον δημόσιο χώρο να υπάρξει πολιτικά αλλά μόνο χρηστικά, μονοδιάστατα, διεκπεραιωτικά. Γι'αυτό είναι και ανάλογα απολιτικός και αναισθητικός ο "στολισμός" του. 
Είναι πάντως κρίμα γιατί υπάρχουν δείγματα στα οποία οι κρατικοί θεσμοί και ο καλλιτέχνης λειτούργησαν όπως θα έπρεπε έτσι ώστε το επιλεγμένο μνημείο να στηθεί με την σωστή χωροθετική του διαμόρφωση σε μια πρωτεύουσα άξια της πολιτιστικής της παράδοσης. Έχω ένα πιο πρόσφατο παράδειγμα και ένα παλιότερο: 
Αναφέρομαι στον έφιππο Μεγαλέξανδρο του αείμνηστου Γιάννη Παππά τον οποίον ο αρχιτέκτονας Παντελής Νικολακόπουλος έστησε και φώτισε υποδειγματικά έξω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός στη συμβολή Βασιλίσσης Αμαλίας και Σοφίας. Το άλλο παράδειγμα αφορά στο υδάτινο γλυπτό πού έστησε ο επίσης αείμνηστος Γιώργος Ζογγολόπουλος στην πλατεία Ομονοίας κερδίζοντας το πρώτο βραβείο πανελληνίου διαγωνισμού και συνεργαζόμενος άψογα με διακεκριμένο αρχιτέκτονα της εποχής. Όλα αυτά στο όχι μακρινό 1960 και επί πρωθυπουργίας ενός ανθρώπου που έχει προσφέρει πολλά ως προς την δημιουργία θεσμών για τον πολιτισμό, παρά τα περί του αντιθέτου λεγόμενα, του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Υπενθυμίζω ότι και η διαμόρφωση Πικιώνη στην Ακρόπολη έχει την υπογραφή του τότε πρωθυπουργού. Οι συγκρίσεις και τα συμπεράσματα δικά σας...
Και βέβαια στο βάθος της συζήτησης μας βρίσκεται η διαχρονική υποβάθμιση των καλλιτεχνικών μαθημάτων και της ιστορίας της τέχνης ως ιστορίας του πολιτισμού από τα σχολεία μας. Πολιτικοί,  νέοι και παλαιότεροι, κοινωνία ρηχή και ημιμαθής,  μη έχοντας αισθητικές αναφορές και καλλιτεχνική αγωγή διαχειρίζονται όπως - όπως εκείνο το "γούστο" που τους δίδαξε η ιδιωτική τηλεόραση. Δεκαετίες τώρα...Κι αυτό δεν έχει καθόλου γούστο.

ΥΓ. Τον φάκελο εργασίας για το άγαλμα της Κάλλας ενέκριναν (όπως η ίδια η γλύπτρια ομολογεί σε συνέντευξή της) : ο Δήμος Αθηναίων, η Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων, η Εφορεία Ακροπόλεως και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Αντιλαμβάνεστε ότι τώρα δημιουργείται ένα ακόμη πιο μεγάλο θέμα: Η αρμοδιότητα των "αρμόδιων" και το εν γένει μπάχαλο των "επιτροπών" και των επιντροπών. Ποιοι τις στελεχώνουν και πόσο σχετικοί είναι με το αντικείμενο. Έχω να πω ότι σ' όλες αυτές τις επιτροπές δεν μετέχει ένας (1) ιστορικός τέχνης, ένας (1) μουσειολόγος, (1) καθηγητής της αισθητικής ή του πολιτισμού. Κατά τα άλλα είπαμε: Αισθητική εταζέρας!


Φωτογραφίες: 1. Την αλίευσα από το διαδίκτυο και τη βρήκα χαριτωμένη. Είναι αυτό που περιγράφω πιο πάνω ως ελευθερία του δημοσίου χώρου. Δηλαδή κριτική, χιούμορ, αντιπαράθεση, χωρίς προκαταλήψεις.
 2. Στο Μπάγκειον όπου θα ανέβει σύντομα η παράσταση Βαν Γκογκ - Χαλεπάς, Ιδιοφυΐα και Τρέλα, μιλάω για τη γλυπτική στην σκηνοθέτιδα Πηνελόπη Φλουρή. Η συνέντευξη θα προβάλλεται πριν το κυρίως πρόγραμμα.