Οι επέτειοι της 10ης και της 24ης Ιουλίου

Η πολιτική και η πολιτιστική μας μοίρα

Θα

ήθελα, λόγω της ημέρας, να μεταφέρω στους απανταχού Έλληνες ένα ψύχραιμο μήνυμα αισιοδοξίας. Παρά τις εντυπωσιακές δυσκολίες των ημερών και τα πολιτικά παίγνια που βρίσκονται σ' εξέλιξη... Χωρίς να υποβαθμίζω διόλου το γεγονός ότι η σημερινή επέτειος της αποκατάστασης της δημοκρατίας συμπίπτει με τη μεγάλη πληγή της τουρκικής εισβολής και κατοχής. Σχεδόν μισόν αιώνα. Κι η μεγάλη μας ευθύνη του "Δεν Ξεχνώ". Ή, μήπως ξεχνάμε;
Επίσης, τέτοιες μέρες, το 2020 - συγκεκριμένα στις 10 Ιουλίου - ο θρησκολαϊκιστής Ερντογάν προκαλώντας εκ νέου ολόκληρη την χριστιανική Δύση και ανατρέποντας την κοσμική, κεμαλική παράδοση μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε τζαμί προκαλώντας όχι αμελητέες φθορές στο μνημείο και προσβάλλοντας βάναυσα ένα πάνδημο συναίσθημα. Ως προς την τύχη και το μέλλον της Μεγάλης Εκκλησίας. Όμως οφείλουμε να θυμόμαστε ότι  και ως τζαμί, ο περικαλλής ναός  Haghia Sofia λέγεται πάλι. Έτσι λεγόταν πάντα και η ιστορία δεν αλλάζει από τα πρόσκαιρα καμώματα ενίων σατραπίσκων... Έτσι εξάλλου λέγεται κι ο σύγχρονος του, μικρότερος, γειτονικός ναός
" Άγιοι Σέργιος και Βάκχος" που λειτουργούσε με ανέκαθεν ως τζαμί. Κioutsouk Haghia Sofia λέγεται! Δηλαδή Μικρή Αγιασοφιά. Από τους πάντες. Με το ισλάμ (που θα πει "υποταγή") να μη μπορεί να υπερβεί την αισθητική υπεροχή του Βυζάντιου. Τον ανυπότακτο, διαχρονικό πολιτισμό μας.
Όμως έτσι συνέβαινε πάντα με την τέχνη των Ελλήνων. Θυμηθείτε τους κατακτητές Ρωμαίους, θυμηθείτε την λατρεία του αυτοκράτορα Αδριανού για ο,τιδήποτε ελληνικό, αθηναϊκό. Επειδή η ιστορία τιμωρεί, αυτό το ξέρουμε πολύ καλά. Και επειδή υπάρχουν μνημεία που αντιστέκονται στη βία ή την μικροπολιτική των περιστάσεων και παραμένουν αήττητα στο πέρασμα του χρόνου διατυπώνοντας βαρυσήμαντο, πολιτικό - εθνικό λόγο και γελοιοποιώντας όσους προσπάθησαν να τα εξευτελίσουν. Ένα τέτοιο μνημείο είναι και η Αγία του Θεού Σοφία.
Ο Ερντογάν, πάλι, με τον πολιτικό πρωτογονισμό και τη υλική ή συμβολική βία που ασκεί εκμεταλλευόμενος τη συγκυρία, ζήλεια εκφράζει περισσότερο αλλά και συγκαλυμμένο θαυμασμό. Κάτι ανάλογο δηλαδή με το κακόζηλο turkaegean.
Πιο συγκεκριμένα: Απέναντι στην ορθολογιστική καθαρότητα αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής η Αγία Σοφία λειτουργεί με όρους υπερβατικούς, σαν ένα θαύμα που υπερβαίνει τους φυσικούς νόμους της βαρύτητας. Στην κλασική αρχιτεκτονική αποθεώνεται η λογική, στη βυζαντινή το υπέρλογο. Ένα ημισφαίριο που κρέμεται σε μεγάλος ύψος, σχεδόν 70 μ. θαρρείς από το πουθενά και κρύβει ιδιοφυώς τους τρόπους στήριξης του.
Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα μνημεία, τα κτίσματα εν γένει, ξεφεύγουν από τη βούληση των κτητόρων τους, ζουν τη δική τους ζωή ενσωματώνοντας τις επιδράσεις και τις προσθήκες διαφορετικών εποχών καθώς μεταμορφώνονται ανάλογα με τη χρήση ή τη σκοπιμότητα των εκάστοτε ιδιοκτητών τους επιβιώνοντας μαγικά σαν τον Πρωτέα. Η Αγία Σοφία και ως κεμαλικό μουσείο διατηρούσε και διατηρεί τόσο τα αρχικά, βυζαντινά όσο και τα ισλαμικά, επίκτητα της χαρακτηριστικά: δηλαδή τους μιναρέδες, τους κουμπέδες εξωτερικά, το μιχράμπ, τη κίμπλα (τον τοίχο προς τη Μέκκα), το θεωρείο του Σουλτάνου, ανάλογο εκείνου του αυτοκράτορα, το μίνμπαρ (τον άμβωνα) εσωτερικά κλπ.
Θα 'λεγα πως το μνημείο αυτό είναι ένα υλοποιημένο λεξικό της ιστορίας της αρχιτεκτονικής όπως αυτή διαμορφώνεται από τις κατακτήσεις του Πανθέου της Ρώμης και φτάνει ως το Duomo της Φλωρεντίας και τον τρούλο του Μικελάντζελο στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης. Για παράδειγμα ο λεγόμενος αθωνικός τύπος ναού στο Άγιο Όρος αποτελεί εξέλιξη της κάτοψης της Αγιά Σοφιάς όπως και η θολοδομία της Αγίας Σοφίας Θεσσαλονίκης αλλά και πολλών άλλων, ιστορικών εκκλησιών. Κυρίως όμως η Αγία του Θεού Σοφία ενυπάρχει ως διαδικασία κατασκευής και ποιητικός συμβολισμός του άπειρου ουρανού σε όλα τα τρουλαία, ισλαμικά κτίσματα τόσο της Κωνσταντινούπολης, λ.χ το Σουλεϊμανιέ του Σινάν ή το Μπλέ Τζαμί,  όσο και της Προύσας, της Αδριανούπολης, του Ικονίου, της Τραπεζούντας κλπ. Χίλια χρόνια μετά! Γι' αυτό παραμένει ακατάλυτη και αείζωη και για αυτό κανένας όψιμος σουλτάνος δεν μπορεί να την αμαυρώσει. Στώμεν, άρα, καλώς και άνευ φόβου! Στώμεν μετά πίστεως.

ΥΓ 1. Οι Οθωμανοί μετέτρεψαν εκατοντάδες ορθόδοξους ναούς σε τζαμιά για πρακτικούς, συμβολικούς (πολιτικούς) αλλά και αισθητικούς λόγους. Οι Χριστιανοί έχοντας αίσθηση υπεροχής δεν επιδίδονταν σε τέτοιες μετατροπές. Η μόνη εξαίρεση που γνωρίζω, είναι ο καθεδρικός του Αγίου Τίτου στο Ηράκλειο Κρήτης. Και βέβαια υπάρχει ιστορική ερμηνεία για το γεγονός. Τα ιστορικά τζάμια του Διδυμοτείχου, της Ξάνθης, της Κομοτηνής, των Τρικάλων, το φετιχιέ τζαμί που έχτισε ο Μωάμεθ Β! δίπλα στους Αέρηδες της Πλάκας - μετατρέποντας επίσης το ελληνιστικό μνημείο του Κηρύστου σε τεκκέ των δερβίσηδων - το ελληνικό κράτος τα σεβάστηκε. Κάνοντας τα ή μουσεία ή επιτρέποντας να λειτουργούν ως τεμένη σε περιοχές που ζούσαν μουσουλμάνοι. Στην μελέτη μου για τα τζαμιά και τα μετζίτια - μικρότερα τεμένη χωρίς μιναρέ - της Δυτικής Θράκης (εκδόσεις Μίλητος) μέτρησα πάνω από 250 εν χρήσει τεμένη στο ελληνικό έδαφος. Αυτά ως απάντηση στον υπουργό εξωτερικών της Τουρκίας που ισχυρίζεται ψευδώς ότι δεν υπάρχουν τζαμιά στην Ελλάδα. Μια τέτοια μέρα οφείλουμε να επαγρυπνούμε, να επιμένουμε στην τήρηση των διεθνών κανόνων, να είμαστε υπερήφανοι για τον διαχρονικό πολιτισμό μας επιδιώκοντας να αποδεικνυόμαστε αντάξιοι του.
ΥΓ 2. Η Αγία του Θεού Σοφία, το υπεροχότερο κτίσμα του μεσαιωνικού κόσμου λοιπόν, η μεγαλοφυής, αισθητική εξισορρόπηση Ανατολής και Δύσης, αποδεικνύεται, ακόμη μία φορά, ακατανίκητη και υπερέχουσα. Παρά τις ύβρεις που υφίσταται. Τόσο ώστε, κατά βάθος, να μην την αγγίζουν ούτε στο ελάχιστο τα βέβηλα χέρια κάθε νεοβάρβαρου ή τα ψοφοδεή όσο και υποκριτικά ψευτοδάκρυα των δήθεν πολιτισμένων και δήθεν, πρόσκαιρα ισχυρών της γης. Είτε διαμένουν στην Ουάσιγκτον, είτε στη Μόσχα, είτε στο Βερολίνο, είτε στη Ρώμη, είτε στις Βρυξέλλες, είτε οπουδήποτε αλλού...

Η αβάσταχτη ελαφρότητα του ελαφρολαϊκού

Στην Καίτη Φράγκου που της άρεσε 

Αχ το ευσυγκίνητο, επιλεκτικά νοσταλγικό φ. μπ. και το κοινό του που πριν έναν χρόνο ακριβώς θρηνούσαν απαρηγόρητα τον πρίγκιπα. Συντετριμμένα από τον θάνατο του λαϊκού τραγουδιστή και ηθοποιού Τόλη Βοσκόπουλου. Και τον αποχαιρέτησε μάλιστα κι ολόκληρος πρωθυπουργός ενώ κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη! (Τέτοιας τιμής δεν αξιώθηκε ούτε ο Νίκος Καρούζος, ούτε ο Κώστας Πασχάλης). Ως λαϊκό είδωλο προφανώς. Αλλά και ως προφήτης της έκτοτε κυρίαρχης, ελαφρολαϊκής κουλτούρας. Easy come easy go. Μεταμοντέρνο χωρίς να έχει προηγηθεί το σοκ του μοντέρνου. Σαν τον ουρανοξύστη στο Ελληνικό. Ή σαν τον Μαζωνάκη στη Στέγη.

Όσο για μένα ο Τόλης - με όλη τη συμπάθεια για την απώλεια του φυσικού προσώπου και τον σεβασμό του πένθους των συγγενών του - υπήρξε η χρυσή μετριότητα μιας ακόμη πιο μέτριας εποχής. Τον κρίνω ως δημόσιο πρόσωπο και ως σταρ που λατρεύτηκε από τις μάζες. Τον παρακολουθούσα απο παιδί και για μεναυ ανέκαθεν εκπροσωπούσε άψογα το λαϊκοπατριωτικό κιτς της χούντας, το παντελόνι καμπάνα, το μακρύ μαλλί με τη φαβορίτα, το ανοιχτό πουκάμισο με τα μεγάλα πέτα, το επιτηδευμένο μελό και την αισθητική των ταινιών του Δαλιανίδη. Δηλαδή την μικροαστικοποίηση και το σταθερό μαγάρισμα του λαϊκού τραγουδιού, ενός πολύτιμου υλικού της κοινής μας ευαισθησίας:

Ποιός ήτανε πριν από μένα

Μέσα στο σαλονάκι σου

Και δύο τσιγάρα αναμένα

Υπάρχουν στο τασάκι σου!

Ψύλλοι στ' αυτιά μου μπήκανε κλπ.

Ή το αμίμητο: 

Το κορίτσι μου, τ' αμάξι

Κι ό,τι άλλο αγαπώ

Αν κανείς μού τα πειράξει

Μες τη φυλακή θα μπω!

Ήγουν την απαρχή της νεοπλουτίστικης επίδειξης και του δήθεν με τις ξανθιές παναγιές ή τα φεγγάρια - τάληρα της τρελής κονόμας... (Λευτέρης Παπαδόπουλος)! 

Το φεγγάρι πάνω 'θε μου

ασημένιο τάληρο

και με το κορίτσι Θέ μου

πάμε για το Φάληρο!

 Τον σώζει μόνο ό τι τραγούδησε από τον Ζαμπέτα. Ο οποίος αν και έζησε στην ίδια παρακμή και πρωταγωνίστησε στον εφιαλτικό, ψυχαγωγικό κινηματογράφο δι' οικογενείας της μετά τον Φίνο περιόδου, ήξερε, αυτοσαρκαζόμενος πρώτος, να ειρωνεύεται και να ξεφτιλίζει και την εποχή αλλά και τα "αστέρια" της.

Ο Τόλης, πάλι, έκανε ολόκληρη σχολή της "γυναικωτής" ψιλής φωνής του κόντρα τενόρου. Θυμάστε λ.χ τον επίγονο του Λάκη Αλεξάνδρου; Κι όλα αυτά τα χρόνια λίγο πριν, λίγο μετά τη μεταπολίτευση κι ενώ τραγουδούσαν ακόμα ο Καζαντζίδης, ο Γαβαλάς κι ο Μπιθικώτσης, έλαμπαν ο Διονυσίου, ο Νίκος Δημητράτος, η Μοσχολιού ή ο Ξυλούρης ενώ πρωτοεμφανίζονταν ο Πάριος, ο Νταλάρας, η Γαλάνη, ο Μητροπάνος κι η Αλεξίου. 

Ο Βοσκόπουλος, από την άλλη, είναι η χλωμή μετεξέλιξη του Κόκκοτα. Τελευταίος επίγονος του ο Πανταζής. Ή όχι; Ο Θεός λοιπόν να τον αναπαύσει και να συγχωρέσει και τον ίδιο και την εποχή του. 

(Για να μη θυμηθώ την φιλία με τον Αντρέα και άλλους αστέρες του ΠΑΣΟΚ, τις Άντζελες - που μετά έγιναν υπουργοί της Ν.Δ - την προηγούμενη, τρομερή σύζυγο, τα σκάνδαλα, τα παιδιά, τα δικαστήρια, τα Δειλινά, τις Νεράιδες, τα Καν Καν, τα Στορμ, τα πρωτοσέλιδα στην Απογευματινή και το Έθνος, πίστες με κάσες οινoπνεύματος που καιγόταν και βουνά πιάτων, παπιγιόν, γραβάτες βερυκοκί και σατέν, πράσινα σακάκια, καψουρονεόπλουτους, πρώην παράγοντες της χούντας που τώρα ήταν μούρες της Αλλαγής, καζινάρχες κλπ). 

Τα θυμήθηκα όλα αυτά, έναν χρόνο μετά την εκδημία του, όχι με ευχαρίστηση και τα γράφω επειδή μάς διαβάζουν και νεότεροι οι οποίοι δεν έχουν ζήσει την εποχή των faux bijoux και των faux ειδώλων. Bizous και φιλάκια σε όλους τους βαρυπενθούντες! 

ΥΓ. Το ότι γεννήθηκε στην Κοκκινιά δεν μου λέει και πολλά πράγματα. Πια. Κι εγώ γεννήθηκα στα Ταμπούρια. Οι πάλαι ποτέ καμπάνες του Αστέρα τον εκπροσωπούν περισσότερο. Ήτανε, λένε, χρυσό παιδί. Το φαντάζομαι. Όπως ήταν και χρυσό λαρύγγι...

Κι ένας λατρεμένος Ζαμπέτας από τότε:

Σ' αυτές τις στράτες https://g.co/kgs/Q2iwyy

Κρέοντα!

Κρέοντα! Δεν είμαστε αντάξιοι σου...

Τόσα χρόνια στα σχολεία της αποστήθισης και του χαβαλέ δεν μάθαμε ουσιαστικά ποιος είναι ο Κρέων. Θα το μάθουμε τώρα και απ' αυτούς;

 Ποιός, λοιπόν, γ@μιέται πιο επιτυχημένα σ' αυτή τη χώρα; Ο πρωθυπουργός; Ο Κρέων; Εμείς;  Ή, μήπως εκείνοι οι γελοίοι που αντιλαμβάνονται το τραγικό αποκλειστικά με τους όρους που καταλαβαίνουν, δηλαδή του γελοίου; Σαν μικροαστικό δράμα; Σαν καρικατούρα του τραγικού; Σαν τον "Κατήφορο" του Δαλιανίδη για παράδειγμα ο οποίος ακόμη διαμορφώνει αισθητική;

Κι έπειτα οι ηθοποιοί...Τι τραγωδία κι αυτοί. Χωρίς όμως κάθαρση. Εκεί που έπαιζε ο Θάνος Κωτσόπουλος και η Συνοδινού, παίζει τώρα το καφέ της χαράς και οι άχαροι θαμώνες του. Όμως το "χιούμορ"  τους είναι η ταφόπλακα τους. Και μάλιστα επειδή νομίζουν ότι έτσι κάνουν... αντίσταση! Ως "αριστεροί". Ασήμαντοι και συγχρόνως επικίνδυνοι. Κυρίως για τα νέα παιδιά. Που ξεσηκώνουν από δαύτους παραδείγματα. Ντραπ. Όχι από το ραπ. Ή, το τραπ. Απ'το "ντροπή". (Και να σκεφτεί κανείς πως το συγκεκριμένο t-shirt του ηθοποιού ως προοδευτικό, αναφέρεται απευθείας αν και πονηρά, όχι στον Κρέοντα αλλά στον κύριο Μητσοτάκη, τον ίδιο. Μπράβο! ).

Πώς να εξηγήσεις τώρα και σε ποιούς ότι ο Σοφοκλής δημιουργεί στο πρόσωπο του Κρέοντα ένα απαράμιλλο, τραγικό σύμβολο. Με το οποίο δεν παίζει κανείς. Αφού στην πραγματικότητα η τραγωδία "Αντιγόνη" έπρεπε να λέγεται "Κρέων" γιατί αυτός είναι ο ουσιαστικός πρωταγωνιστής του δράματος. Ο άνθρωπος που υποστηρίζει το θετό δίκαιο, τους νόμους δηλαδή και το κράτος, απέναντι στο φυσικό δίκαιο. Το δίκαιο των θεών που όμως πια δεν επαρκεί. Γι' αυτό και ο ηθοποιός που θα τον υποδυθεί, πρέπει να έχει εξαιρετικά υψηλές, υποκριτικές δυνατότητες. Να διαθέτει μέγεθος. Αλλιώς ακυρώνεται και η κάπως μονόχορδη και μονοδιάστατη, δραματικά, Αντιγόνη. Αφού οι στιχομυθίες αυτών των δύο πρωταγωνιστών είναι μνημεία και του ποιητικού και του δραματικού λόγου. Διαχρονικά. Είναι, μ' άλλα λόγια, θησαυροί του δυτικού πολιτισμού. Κι όχι βέβαια μια ακόμη καρικατούρα της εποχής των καρτούν και των μετρίων.

Το αρχαίο δράμα, το λέμε όσο πιο απλά γίνεται, δεν είναι ηθογραφία, ούτε ασπρόμαυρο σινεμά αλλά είναι μεγέθη που συγκρούονται με μιαν ανίκητη Μοίρα και γι' αυτό συντρίβονται πέφτοντας "αφ' ψηλά" όπως θα έλεγε και ο Κάλβος. Σήμερα, βέβαια, κατά την εποχή και τα μεγέθη της. Εύκολα, ασήμαντα,  αγοραία. Κι η μαγική, η διαχρονική Επίδαυρος, ένα πανηγυράκι που η συντεχνία των ηθοποιών και των σκηνοθετών σε συνεργασία με ανέμπνευστες, διορισμένες όσο και διεκπεραιωτικές ηγεσίες, στήνει κάθε χρόνο την πραμάτεια της. Κι ο κόσμος, εσείς και εγώ, σπεύδουμε, επίσης κάθε χρόνο, να ψωνίσουμε. Όμως με μειωμένες όλο και λιγότερο, φευ, κάθε χρόνο, τις προσδοκίες μας. Εκτός κι αν φανούν κάποιοι επίσημοι, η υπουργός Πολιτισμού για παράδειγμα - παρότι δεν της αρέσει το θέατρο αλλά μόνο το σινεμά της Βουγιουκλάκη - και αποκτήσει η παράσταση αλλά και η δική μας παρουσία κάποιο νόημα. Κάποιες, έστω, φωτογραφίες. Ούτως ή άλλως η τραγωδία ουσιαστικά δεν μας αφορά. Εμείς έχουμε τα δικά μας.

ΥΓ.Κρέοντα, Κλυταιμνήστρα, Αίγισθε, Δαρείε, Κρέουσα, Φιλοκτήτη, Ελένη, Μενέλαε... Γ@μιέσθε! Είναι το μόνο που μπορεί ο νεοελληνικός πολιτισμός να κάνει για εσάς.

Κρέοντα! Δεν είμαστε αντάξιοι σου...Τόσα χρόνια στα σχολεία της αποστήθισης και του χαβαλέ δεν μάθαμε ουσιαστικά ποιος είναι ο Κρέων. Θα το μάθουμε τώρα και απ' αυτούς; Ποιός, λοιπόν, γ@μιέται πιο επιτυχημένα σ' αυτή τη χώρα; Ο πρωθυπουργός; Ο Κρέων; Εμείς; Ή, μήπως εκείνοι οι γελοίοι που αντιλαμβάνονται το τραγικό αποκλειστικά με τους όρους που καταλαβαίνουν, δηλαδή του γελοίου; Σαν μικροαστικό δράμα; Σαν καρικατούρα του τραγικού; Σαν τον "Κατήφορο" του Δαλιανίδη για παράδειγμα ο οποίος ακόμη διαμορφώνει αισθητική;Κι έπειτα οι ηθοποιοί...Τι τραγωδία κι αυτοί. Χωρίς όμως κάθαρση. Εκεί που έπαιζε ο Θάνος Κωτσόπουλος και η Συνοδινού, παίζει τώρα το καφέ της χαράς και οι άχαροι θαμώνες του. Όμως το "χιούμορ" τους είναι η ταφόπλακα τους. Και μάλιστα επειδή νομίζουν ότι έτσι κάνουν... αντίσταση! Ως "αριστεροί". Ασήμαντοι και συγχρόνως επικίνδυνοι. Κυρίως για τα νέα παιδιά. Που ξεσηκώνουν από δαύτους παραδείγματα. Ντραπ. Όχι από το ραπ. Ή, το τραπ. Απ'το "ντροπή". (Και να σκεφτεί κανείς πως το συγκεκριμένο t-shirt του ηθοποιού ως προοδευτικό, αναφέρεται απευθείας αν και πονηρά, όχι στον Κρέοντα αλλά στον κύριο Μητσοτάκη, τον ίδιο. Μπράβο! ).Πώς να εξηγήσεις τώρα και σε ποιούς ότι ο Σοφοκλής δημιουργεί στο πρόσωπο του Κρέοντα ένα απαράμιλλο, τραγικό σύμβολο. Με το οποίο δεν παίζει κανείς. Αφού στην πραγματικότητα η τραγωδία "Αντιγόνη" έπρεπε να λέγεται "Κρέων" γιατί αυτός είναι ο ουσιαστικός πρωταγωνιστής του δράματος. Ο άνθρωπος που υποστηρίζει το θετό δίκαιο, τους νόμους δηλαδή και το κράτος, απέναντι στο φυσικό δίκαιο. Το δίκαιο των θεών που όμως πια δεν επαρκεί. Γι' αυτό και ο ηθοποιός που θα τον υποδυθεί, πρέπει να έχει εξαιρετικά υψηλές, υποκριτικές δυνατότητες. Να διαθέτει μέγεθος. Αλλιώς ακυρώνεται και η κάπως μονόχορδη και μονοδιάστατη, δραματικά, Αντιγόνη. Αφού οι στιχομυθίες αυτών των δύο πρωταγωνιστών είναι μνημεία και του ποιητικού και του δραματικού λόγου. Διαχρονικά. Είναι, μ' άλλα λόγια, θησαυροί του δυτικού πολιτισμού. Κι όχι βέβαια μια ακόμη καρικατούρα της εποχής των καρτούν και των μετρίων.Το αρχαίο δράμα, το λέμε όσο πιο απλά γίνεται, δεν είναι ηθογραφία, ούτε ασπρόμαυρο σινεμά αλλά είναι μεγέθη που συγκρούονται με μιαν ανίκητη Μοίρα και γι' αυτό συντρίβονται πέφτοντας "αφ' ψηλά" όπως θα έλεγε και ο Κάλβος. Σήμερα, βέβαια, κατά την εποχή και τα μεγέθη της. Εύκολα, ασήμαντα, αγοραία. Κι η μαγική, η διαχρονική Επίδαυρος, ένα πανηγυράκι που η συντεχνία των ηθοποιών και των σκηνοθετών σε συνεργασία με ανέμπνευστες, διορισμένες όσο και διεκπεραιωτικές ηγεσίες, στήνει κάθε χρόνο την πραμάτεια της. Κι ο κόσμος, εσείς και εγώ, σπεύδουμε, επίσης κάθε χρόνο, να ψωνίσουμε. Όμως με μειωμένες όλο και λιγότερο, φευ, κάθε χρόνο, τις προσδοκίες μας. Εκτός κι αν φανούν κάποιοι επίσημοι, η υπουργός Πολιτισμού για παράδειγμα - παρότι δεν της αρέσει το θέατρο αλλά μόνο το σινεμά της Βουγιουκλάκη - και αποκτήσει η παράσταση αλλά και η δική μας παρουσία κάποιο νόημα. Κάποιες, έστω, φωτογραφίες. Ούτως ή άλλως η τραγωδία ουσιαστικά δεν μας αφορά. Εμείς έχουμε τα δικά μας.ΥΓ.Κρέοντα, Κλυταιμνήστρα, Αίγισθε, Δαρείε, Κρέουσα, Φιλοκτήτη, Ελένη, Μενέλαε... Γ@μιέσθε! Είναι το μόνο που μπορεί ο νεοελληνικός πολιτισμός να κάνει για εσάς.

Ποιός;

Και μην ξεχνάτε: Η τέχνη μετατρέπει τη μιζέρια της ζωής σε ευλογία. Πότε το αντίθετο 

 Ποιός γράφει την ιστορία εν τέλει; Και εννοώ βέβαια την ιστορία της τέχνης, είτε εδώ είτε διεθνώς; Τα ινστιτούτα, οι θεσμοί, εντός ή εκτός εισαγωγικών, τα μεγάλα μουσεία, οι πολύφερνοι συλλέκτες, τα ιδρύματα ή μήπως οι τράπεζες που χρηματοδοτούν τις εκθέσεις και δημιουργούν τα γεγονότα; Ή μήπως πάλι οι κρατικοί παραγγελιοδότες, οι χορηγοί, οι μεγάλες φουάρ, η παγκοσμιοποιημένη, καλλιτεχνική αγορά κ.λπ.; 

Οι πολλοί ή οι λίγοι; Ή, καλύτερα, ο ένας; Αυτός που μπορεί να καταστεί μοναδικός, για την εποχή τουλάχιστον; Δεν διστάζω να το πω: Οι υπερδραστήριοι χορηγοί, δωρητές, μαικήνες κ.λπ έχουν περισσότερο στο μυαλό τους να υπηρετήσουν τη (μωρο)φιλοδοξία και τις ιδεοληψίες των και λιγότερο να εκπαιδεύσουν το ευρύ κοινό και να προσφέρουν στη πατρίδα. Η οποία πάλι πατρίδα οφείλει να χαράζει εκείνη την πολιτική του πολιτισμού διεκδικώντας ένα ενωτικό όραμα κι όχι να σέρνεται πίσω από τα ιδιωτικά γούστα ή νιτερέσα. Από μόδες της εικόνας και μοδίστρες του δήθεν. Επειδή τίποτε δεν είναι πιο αντικαλλιτεχνικό από την πλήξη εκ της τέχνης. Που μπορεί να προέλθει τόσο από ανούσιες εξτραβαγκάντσες όσο και από βαρετούς ακαδημαϊσμούς. Πράγματα δηλαδή που συγκινούσαν και συγκινούν εκ βαθέων τους νεόπλουτους του πολιτισμού... 

Το πρόβλημα όμως δεν είναι ο μοντερνισμός της μορφής αλλά η μορφή καθαυτή. Ή, μάλλον η απουσία μιας σημαίνουσας μορφής - μιας μορφικής έρευνας  που να διεγείρει και να διαφοροποιείται από την ομοιόμορφη απεραντολογία των ημερών μας. Από αυτό το deja vu που θέλει να μοιάζει με ποίηση αλλά καταλήγει να είναι λεκτικός αυτισμός. 

Άλλο παράδειγμα η ζωγραφική. Ζούμε πραγματικά μιαν μοναδική για την ανθρώπινη ιστορία υπερπαραγωγή και υπερπροσφορά καλλιτεχνικού προϊόντος και εικαστικών καλλιτεχνών. Χιλιάδες σχολές καλών ή εφαρμοσμένων τεχνών ανά τον κόσμο παράγουν εκατοντάδες χιλιάδες καλλιτέχνες οι οποίοι φιλοτεχνούν τη σειρά τους εκατομμύρια ανάλογα έργα. Και μάλιστα με την άνωθεν θεσμική αναγνώριση ότι αποτελούν έργα τέχνης, αφού έχουν την σφραγίδα των καλλιτεχνικών ιδρυμάτων, άμεσα αξιοποιήσιμα από την ανάλογη αγορά. Ουδέν μεμπτόν σε αυτό πέραν της περαιτέρω σύγχυσης κριτηρίων και πρόσληψης. Όμως διαπιστώνουμε ευρύτερα στην κοινωνία το απείκασμα μιας τέτοιας αισθητικής "αναγέννησης"; Φοβάμαι πως όχι. 

Επειδή αν τα πάντα είναι τέχνη και οι πάντες οι εκλεκτοί της, μήπως πρέπει να ξαναψάξουμε εκείνη την μοναδική και ιδαίτερη τέχνη που μπορεί να δημιουργεί ιστορία και ν' ανατρέπει την κατεστημένη εικόνα που έχουμε και για τον κόσμο και για τον εαυτό μας;

ΥΓ. Μπένγιαμιν, Αντόρνο, πολιτιστική βιομηχανία και μαζικός πολιτισμός δηλαδή. Αλλά και η μικροαστική σχιζοφρένεια για αυτο - έκφραση και κοινωνική καταξίωση. Με κάθε τίμημα. Τα αόρατα ρούχα του βασιλιά. Αλλά και μια εργαλειακή παιδεία που απαξιώνει την μαθητεία, την πειθαρχία, την κριτική σκέψη, τις συγκρούσεις υπέρ μιας δήθεν  "αυθεντίας "με ευκαιριακά μοντερνιστικό πρόσημο. Τέλος την έκλειψη του καλλιτέχνη τύπου Βάγκνερ ή  Μπέλα Μπάρτοκ ή Λε Κορμπιζιέ  ή Μπόις ή Μπαίηκον ή Κέιτζ ή Κουνέλλη. Αναφέρομαι  επίτηδες σε δημιουργούς που λατρεύτηκαν και χλευάστηκαν συγχρόνως. Το πρόβλημα με άλλα λόγια δεν είναι το ατομικό όραμα αλλά η δυνατότητα να γίνει το ατομικό όραμα καθολικό. Η υπέρβαση.Υπάρχει πιο προσωπικός λυρισμός αλλά και πιο διαδραστικός από εκείνον της Ψάπφας; Τί λες;

Φωτογραφίες: 

Αργοστόλι, πλατεία Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ. Το μνημείο το αφιερωμένο στη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) από το χέρι του Μεμά Καλογηράτου. Ας σημειωθεί ότι πρόκειται για την μακέτα που φιλοτέχνησε ο γλύπτης για έναν διαγωνισμό που προκήρυξε πριν δεκάδες χρόνια η Σχολή Ευελπίδων. Το έργο, ύψους 3 μέτρων δεν φιλοτεχνήθηκε ποτέ και εδώ βλέπει κανείς την πρώτη εκδοχή του. Μια Νίκη με ρομφαία χαμηλωμένη και μια μάζα σωμάτων που αγωνίζονται να την φτάσουν. Ένας Ρούμπενς τσέπης φτιαγμένος από χαλκό. 

Στη συνέχεια το καινούριο απόκτημα του Hellenic Diaspora Foundation, ένας σπάνιος, ελεγειακός Στάμος που λάμπει και θα πρωταγωνιστήσει στην έκθεση, την έκδοση και το ντοκιμαντέρ που ετοιμάζουμε. Είπαμε: Φέτος συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από τη γέννηση του. Ένα γεγονός που σ' οποιοδήποτε σοβαρό κράτος θα προκαλούσε διεθνή απήχηση. 

Τέλος ο κήπος του σπιτιού του Μεμά Καλογηράτου στα Μαζαρακάτα με την επίκαιρη όσο και πρόσφατη σύνθεση "Οι Εγκλωβισμένοι" να πρωταγωνιστεί. Ποιός γράφει, εν τέλει, ιστορία για λογαριασμό της ιστορίας της τέχνης; Ποιός δημιουργεί τα μεγάλα γεγονότα τιμώντας όσους ξέφυγαν και από το μαγκανοπήγαδο της ανάγκης ή της σύμβασης και από την μετριότητα της εποχής;

Ο Ρενουάρ κι εγώ

Πονάει το πόδι μου εδώ και δύο μήνες. Συγκεκριμένα το δεξί μου γόνατο. Το ταλαιπώρησα, βλέπετε, μέσα από μία αδιάκοπη δραστηριότητα, ταξίδια, εκθέσεις, ανεβοκατεβάσματα σκαλιών και ορόφων, αναρτήσεις έργων, πεζοπορία κλπ. Ως μέλλων υπουργός Πολιτισμού και Περιττών Υποθέσεων δεν μπορώ να αποφύγω μερικές υποθέσεις! 

 Ψιλοκουτσαίνω ενίοτε, πάντα όμως με νάζι, και έχω σταματήσει το τένις αλλά όχι και το κολύμπι. Διαγνώστηκα με χρόνια αρθρίτιδα, η ηλικία βλέπετε, και προσπαθώ μέσα από ενέσεις και εγχύσεις υαλουρονικού και όζοντος ν' αποφύγω το χειρουργείο. Σιχαίνομαι να γκρινιάζω και να παραπονιέμαι ιδιαίτερα μέσα από το facebook. Παράλληλα σκέπτομαι τη μοίρα του ζωγράφου Ρενουάρ και παρηγοριέμαι. 

Ο Ογκίστ Ρενουάρ γεννήθηκε στη Λιμόζ το 1841. Ήταν, μαζί με τον Μονέ τον Σισλέ και τον Μπαζίγ, η ψυχή του ιμπρεσιονισμού. Αυτός, ο τελευταίος, ο Μπαζίγ, σκοτώθηκε νεότατος στον Γαλλοπρωσικό Πόλεμο, το 1871. Ίσως διέθετε το μεγαλύτερο ταλέντο από όλους τους. Ο Ρενουάρ, ήδη από το 1885 όταν ήταν μόλις 44 ετών, είχε αρχίσει να αισθάνεται πόνους στα χέρια ενώ από το 1889 υπέφερε σοβαρά από ολική αρθρίτιδα.

 Αφού πέρασε αρκετούς χειμώνες στη γαλλική Ριβιέρα τελικά εγκαταστάθηκε στις Κάννες. Το 1912 τα χέρια και τα πόδια του ήταν σχεδόν παράλυτα και για αυτό εργαζόταν με πινέλα δεμένα στις γροθιές του, καθισμένος σε αναπηρικό καροτσάκι. Με την παλέτα στα γόνατά του. Συγκλονιστικό. Μπορείτε να φανταστείτε την εικόνα; Το πείσμα για ζωή και έκφραση; Συνέχιζε να ζωγραφίζει έτσι μέχρι την τελευταία ημέρα της ζωής του, το 1919. Πέθανε σε ηλικία 78 ετών και με φριχτούς πόνους.

Ομολογώ ότι ουδέποτε με ενθουσίασε ο Ρενουάρ για αυτό και μου φαίνεται περίεργο ότι σήμερα αρχίζει και με απασχολεί αυτός ο καλλιτέχνης όλο και περισσότερο. 

Φωτογραφία: Ο Ρενουάρ στην Κεφαλονιά (από την Αριάδνη).