Συνολικές προβολές σελίδας

Σάββατο 20 Μαρτίου 2021

Χαιρετισμοί και επιθυμία


Στον Αχιλλέα Χαλδαιάκη

" ...Καὶ δὸς ἡμῖν, Δέσποτα, πρὸς ὕπνον ἀπιοῦσιν, ἀνάπαυσιν σώματος καὶ ψυχῆς· καὶ διαφύλαξον ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ ζοφεροῦ ὕπνου τῆς ἁμαρτίας, καὶ ἀπὸ πάσης σκοτεινῆς καὶ νυκτερινῆς ἡδυπαθείας. Παῦσον τὰς ὁρμὰς τῶν παθῶν, σβέσον τὰ πεπυρωμένα βέλη τοῦ πονηροῦ, τὰ καθ’ ἡμῶν δολίως κινούμενα· τὰς τῆς σαρκὸς ἡμῶν ἐπαναστάσεις κατάστειλον, καὶ πᾶν γεῶδες καὶ ὑλικὸν ἡμῶν φρόνημα κοίμισον. Καὶ δώρησαι ἡμῖν, ὁ Θεός, γρήγορον νοῦν, σώφρονα λογισμόν, καρδίαν νήφουσαν, ὕπνον ἐλαφρόν, καὶ πάσης σατανικῆς φαντασίας ἀπηλλαγμένον..."
"...και εν τω καιρώ της εξόδου μου, την αθλίαν μου ψυχήν περιέπουσα και τας σκοτεινάς όψεις των πονηρών δαιμόνων πόρρω αυτής απελαύνουσα· εν δε τη φοβερά ημέρα τής Κρίσεως, τής αιωνίου με ρυομένη κολάσεως, και τής απορρήτου δόξης τού Σού Υιού και Θεού ημών κληρονόμον με αποδεικνύουσα..."

Μικρό δοκίμιο για τους πειρασμούς της μόνωσης και την ακηδία της μοναξιάς; Μάλλον κάτι ουσιαστικότερο. Αφού μ' αυτές τις ευχές του Αποδείπνου τελειώνει η ακολουθία των Χαιρετισμών, τις Παρασκευές της Σαρακοστής. Αυτή την προσευχή άκουγα έντρομος και εκστατικός ως πιτσιρίκος στο ψαλτήρι του Αγίου Δημητρίου Ταμπουρίων, πάντα το αριστερό (!) με τον αείμνηστο Περικλή ως πρωτοψάλτη ενώ έξω από την εκκλησία θρασομανούσε προκλητική η Άνοιξη, με όλα της τα ερωτικά καλέσματα. Σαρώνοντας όλες τις απαγορεύσεις. Τας ορμάς των παθών και τον ζοφερόν ύπνον της αμαρτίας!
Φανταζόμουν, τότε, ολοζώντανο στο μυαλό μου στον καλόγερο - συγγραφέα της προσευχής, γονατιστό να εκλιπαρεί την Παναγία για να καταστείλει κάθε σαρκική του επιθυμία και να εξορίσει, μιας δια παντός, από το σώμα και το μυαλό του, τον έρωτα. Ιδιαίτερα τη νύχτα, ιδίως τη νύχτα που οι πειρασμοί ελλοχεύουν.
Μού θύμιζε, τέλος, έντονα τον "Νικηφόρο Φωκά", το θεατρικό έργο του Καζαντζάκη που ο παθιασμένος Κρητικός ολοκλήρωσε το 1927. (Το 1932 πάλι κι ενώ βρισκόταν στην Ισπανία, μεταφράζει το έργο στα γαλλικά και το διασκευάζει για τον μοντερνιστικό θίασο του Pitoëff)! Επειδή τα κείμενα δημιουργούν εικόνες και τούμπαλιν. Πρόκειται για το φαινόμενο της νεωτερικότητας που ο Heidegger ονόμασε "εποχή της εικόνας του κόσμου". Δηλαδή εποχή που ο κόσμος βλέπει τον εαυτό του πρωτίστως σαν εικόνα. Αυτοείδωλο, απαλλαγμένο από την όποια θεϊκή, μεταφυσική παρουσία.
Το συγκεκριμένο έργο, πάνω κάτω την ίδια εποχή με τους Χαιρετισμούς που περιγράφω, το άκουγα από το θέατρο της Τετάρτης στην ΕΡΤ. Με την συγκλονιστική φωνή του Θάνου Κωτσοπούλου ως αυτοκράτορα - μοναχού που προσεύχεται για να λυτρωθεί από τα δεσμά και την αμαρτία της σάρκας δηλαδή το εκμαυλιστικό ταμπεραμέντο της Θεοφανούς, την οποία νομίζω υποδυόταν η Ελένη Χατζηαργύρη. Στο μυαλό μου βέβαια ο γέρος και άσχημος Φωκάς έπαιρνε το γωνιώδες, λιπόσαρκο πρόσωπο του Κατράκη και της μοιραίας όσο και αδίστακτης Θεοφανώς, η σεξοβόμβα του '70 Ζωή Λάσκαρη. Όπως τουλάχιστον τους έβλεπα στις ασπρόμαυρες δραματικές, ταινίες της εποχής: Φώσκολος, Δαλιανίδης, Στεφανία στο Αναμορφωτήριο, Κατήφορος κλπ. Όλα έδεναν γλυκά. Η ηδονή με την αμαρτία και η επιθυμία με το έγκλημα. Και βέβαια ο ερωτικός Τσιμισκής δεν μπορούσε να είναι άλλος από τον Νίκο Κούρκουλο. Νομίζω πάντως ότι στην ραδιοφωνική διασκευή τον υποδυόταν ο Νίκος Κανάκης, εξαιρετικός ρολίστας του Εθνικού Θεάτρου. 
Εν κατακλείδι αυτές οι ευχές των Χαιρετισμών που αναγιγνώσκονται μελικά από τους ιεροψάλτες, έχουν ένα περίεργο σεξαπίλ, επιτρέψτε μου τον όρο, καθώς αποθεώνουν αυτό το οποίο καταργιούνται, και ποθούν βαθιά ό τι εξορκίζουν. Καθώς ταυτίζουν την επιθυμία με τον Σατανά και το σώμα με την Κόλαση. Παράλληλα δείχνουν την βαθύτατη αποστροφή του χριστιανικού κόσμου προς το σώμα και τις ανάγκες ή τη διαστροφή του μεσαιωνικού κόσμου ως προς την ευλογία του έρωτα και τη βαθιά του αντίθεση σε σχέση με την αρχαιοελληνική κοσμοαντίληψη και αισθητική. "Παν γεώδες και υλικόν φρόνημα κατάστειλον" στο όνομα ενός Παραδείσου αποστειρωμένου από κάθε δαιμονική δηλαδή σεξουαλική, ερωτική φαντασίωση όπου η σάρκα (οφείλει να) γίνεται πνέμα, κατά την διατύπωση του Νίκου Καζαντζάκη. "...Πάσης νυκτερινής φαντασίας και σατανικής ηδυπαθείας απηλλαγμένον"!
Και τότε και τώρα θεωρώ πως οι Χαιρετισμοί της Θεοτόκου αποτελούν ένα ποίημα βαθύτατα ερωτικό. Υπαρξιακά θα έλεγα "σωματικό". Έστω κι αν δαιμονοποιούν, μέσα από πλήθος μεταφορών, την ερωτική επιθυμία. Έστω κι αν τιμωρούν το κορμί και τα πάθη του. Αφού πρόκειται κατ' ουσίαν για μίαν ερωτική εξομολόγηση και ένα ποίημα επιθυμίας προς την ιδανική γυναίκα. Την Παρθένο δηλαδή που έχει εμμονικά στο μυαλό του όλος αυτός ο μαυροφορεμένος στρατός με το ράσο που ντύθηκε το αγγελικό σχήμα. Αυτή είναι είναι η αγαπημένη τους, σ' αυτήν έχουν δώσει όρκο αιώνιας αφοσίωσης και αγνείας. Αν δεν είναι αυτό έρωτας, διερωτώμαι τι άλλο θα μπορούσε να είναι.
Η Παναγία έτσι γίνεται το παθιασμένο πρότυπο και μοιάζει πάρα πολύ με τις εξίσου έγκλειστες προς τους ρασοφόρους, δεσποσύνες του γοτθικού Μεσαίωνα, τις άμωμες και ανέγγιχτες παρθένες οι οποίες περίμεναν τον ιππότη που θα τις απελευθερώσει από το κάστρο του εγκλεισμού (τη φυλακή του σώματος) και συμβολικά και ρεαλιστικά. 
Ολοκληρώνουμε κι εμείς σήμερα φίλτατοι την πρώτη εβδομάδα του συλλογικού μας εγκλεισμού αλλά και τους τρίτους Χαιρετισμούς. Αφορμή ούτως ή άλλως και για ενδοσκόπηση, για γνωριμία του εσώτερου εαυτού και για περαιτέρω δημιουργικό στοχασμό...

ΥΓ. Ιδού τώρα και η άλλη πλευρά, altera pars: "... Αυτή η βαθύτατη ανάγκη να υπερνικηθεί το τραγικό στοιχείο στις σχέσεις του ανθρώπου με τον κόσμο και να ενοποιηθεί ο κόσμος όχι πια μέσω ενός στυλ όπως στο Βυζάντιο,  στους Γοτθικούς ή την Ανατολή που αρνείται κάθε φυσικότητα, αλλά με την παντοδύναμη παρουσία της ομορφιάς που μέσα της αίρεται κάθε διαζύγιο ανάμεσα στον άνθρωπο και τη μορφή. Αυτή η ανάγκη να επιβεβαιωθεί ο άνθρωπος μέσα στην ομορφιά, μέσα στην ικανότητά του να ωραιοποιεί τον κόσμο, ήταν εκείνη που έκανε δυνατή την συνάντηση της αρχαίας Ελλάδας με την Δύση και τη δημιουργία της Αναγέννησης..."

Κώστας Παπαϊωάννου:
Ο άνθρωπος και ο ίσκιος του, Ιστορική συνείδηση και ανθρωπολογία στον 20ο αιώνα, Παρίσι, 1951.


Φωτογραφίες Rodin : Inferno, 1880 - 1917 Cantor Museum and Sculpture Garden, Stanford, California. Σε πρώτο επίπεδο δεξιά η Πτώσις. Carlo Dolci : Madonna, 1658, στο ίδιο μουσείο.
Ενδιάμεσα ο Γιώργος Κόρδης ζωγραφίζει στο αίθριο της Φιλοσοφικής Σχολής, Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου, την εκατό μέτρων τοιχογραφία του με θέμα την Οδύσσεια.

Παρασκευή 19 Μαρτίου 2021

Η Γέννηση ως υπερφυές θέατρο

(Σπύρος Βασιλείου, Η άσβεστος Βάτος, Άγιος Διονύσιος, Κολωνάκι)

"Παράδοξον μυστήριον οικονομείται σήμερον. Κοινοποιούνται φύσεις και Θεός άνθρωπος γίγνεται."
Εορτές και πανηγύρεις

Από την πρώτη στιγμή της Γεννήσεως προοικονομείται για τον πιστό η Σταύρωση, η Ταφή και βέβαια η Ανάσταση, δηλαδή όλος ο Σωτηριολογικός κύκλος που δικαιολογεί την ενσάρκωση του Θεού. Για αυτό ο Χριστός εικονίζεται - σε όλες τις βυζαντινές παραστάσεις - μέσα σε σαρκοφάγο, σε τάφο. Εδώ δηλαδή δεν έχουμε ένα ηθογραφικό, κοσμικό γεγονός όπως αποδίδεται το γεγονός στην Αναγέννηση αλλά δόγμα και μυστήριον μέγα. Ο θεατής προτού συγκινηθεί, πρέπει να θαυμάσει και να φρίξει.
Άλλη λεπτομέρεια: Τα ζώα η φάτνη δεν αναφέρονται στην Καινή Διαθήκη αλλά στα απόκρυφα Ευαγγέλια, ένδειξη πόσο η δύναμη της αφήγησης υπερβαίνει το ιστορικό γεγονός.
Η γέννηση του Χριστού αρχικά εορταζόταν την 6η Ιανουαρίου μαζί με τα Θεοφάνια. Από τα μέσα του τέταρτου αιώνα όμως καθορίστηκε πρώτα από την εκκλησία της Ρώμης και μετά από την Κωνσταντινούπολη να εορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου. Σήμερα μόνο οι Αρμένιοι ακολουθούν την αρχαία παράδοση και γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 6 Ιανουαρίου. Η Εκκλησία της Παλαιστίνης έμεινε πιστή στο αρχαίο έθιμο έως και την βασιλεία του Ιουστινιανού. Στα χρόνια της λατινικής κυριαρχίας στην Κωνσταντινούπολη ο βασιλιάς Λουδοβίκος Θ αγόρασε από το ναό του ιερού παλατίου σταγόνες (!) από το γάλα της Παναγίας που φυλάσσονταν εκεί. Αυτές μαζί με το ακάνθινο στεφάνι του Χριστού μεταφέρθηκαν στο σκευοφυλάκιο της Sainte-Chapelle. Έκτοτε και κάθε 30 Σεπτεμβρίου εορταζόταν στο Παρίσι η μεταφορά αυτών των λειψάνων για τα οποία γράφτηκαν  ειδικοί, λειτουργικοί ύμνοι. Γιατί λοιπόν να μην υποθέσουμε ότι οργανώθηκε παράλληλα και ολόκληρο, θεατρικό δρώμενο που θα παρασταινόταν είτε εντός είτε έξω από το ναό; Πρόκειται για μία συνήθεια, αυτή των ιερών αναπαραστάσεων, της λεγόμενης sacra rappresentazione, άκρως διαδεδομένη σε όλο το μεσαίωνα αλλά και την Αναγέννηση. Λεπτομέρεια: Γάλα της Παναγίας φυλασσόταν και στο σκευοφυλάκιο του ναού το Προδρόμου της Πέτρας στη βασιλεύουσα. Όπως και τα σπάργανα του Βρέφους - που παραπέμπουν στα ιουδαϊκά σάβανα της ταφής - στην Αγία του Θεού Σοφία. Αυτά τα πολύτιμα αποκτήματα γίνονταν αντικείμενο πανάκριβων όσο και άθλιων, οικονομικών συναλλαγών ανάμεσα στο πτωχευμένο Βυζάντιο και τη Δύση. Στο παλάτι του Μωάμεθ του Πορθητή θα επιδεικνύονται έκτοτε ως λάφυρα, μετά την Άλωση, τα δώρα των τριών Μάγων πως ως τότε λατρεύονταν στα άδυτα της Μεγάλης Εκκλησίας. Αντιλαμβάνεται κανείς και τις προθέσεις εκ μέρους των κατακτητών ώστε να συνεχιστεί η παράδοση και κυρίως να διαφημιστεί η συνέχεια της εξουσίας μέσω αυτών των θρησκευτικών συμβόλων. Οι Βενετσιάνοι, τέλος, έδιναν 30.000 δουκάτα για ν' αποκτήσουν από τον Πορθητή την πέτρα πάνω στην οποία γεννήθηκε ο Χριστός ενώ άξιζε, όπως πίστευαν, περισσότερα από 100.000! Πίστη, εμπόριο και τράπεζες. Αυτό που θα λέγαμε σήμερα "τραπεζική πίστη"!
Η απίστευτα μεγαλοπρεπής θεατρικότητα των τελετών για τη Γέννηση οπωσδήποτε επισφραγίζεται πρώτον με την εμφάνιση του ίδιου του αυτοκράτορα και της αυλής του στη λειτουργία της νύχτας των Χριστουγέννων εν πλήρει βασιλική εξαρτύσει, χλαμύδα  δηλαδή και στέμμα, αλλά και του Οικουμενικού Πατριάρχη ο οποίος τοποθετεί ιεροπρεπώς και με συγκεκριμένο τυπικό στον αποστολικό Θρόνο του, πίσω από την Αγία Τράπεζα και κάτω από την αψίδα του ιερού, το χρυσοποίκιλτο, ιερό Ευαγγέλιο.
Πάντα θυμάμαι την τρομερή εντύπωση που μου έκανε ο πίνακας " Η προσκύνηση των ποιμένων" του ιδιοφυή προγόνου του βαν Γκογκ, του Hugo van der Goes (1440 - 1482) όταν τον πρωτοείδα στην Gemäldegalerie του Βερολίνου. Επιβλητικό έργο ενός διαταραγμένου καλλιτέχνη που είχε ανάλογη πορεία με τον ερημίτη της Αρλ. Ο πίνακας φιλοτεχνείται γύρω στο 1480 όταν ήδη έχει εκδηλωθεί η παράνοια του ζωγράφου και λίγο πριν το οδυνηρό του τέλος (εικ. 1). Πιο συγκεκριμένα:
Στο πρώτο επίπεδο οι δύο προφήτες που μίλησαν για την Γέννηση, σύρουν με εκστατικά βλέμματα την αυλαία αυτού του υπερφυούς θεάτρου για να αποκαλυφθεί ενώπιον μας η ιερή σκηνή. Στο δεύτερο επίπεδο εμφανίζονται οι πρωταγωνιστές με το θείο βρέφος να δεσπόζει ως πηγή φωτός και ενέργειας. Ένας μικρός Διόνυσος σε φάτνη. Αριστερά, δεξιά και πίσω συμπληρώνουν το δράμα, σε σαφώς περίεργες εκφράσεις και διαταραγμένη κλίμακα, οι κομπάρσοι που πάντως είναι απαραίτητοι για να αποθεωθεί επαρκώς το μέγα γεγονό της Ενανθρώπισης. Δηλαδή οι τρεις ποιμένες, οι άγγελοι κλπ. Αλλά το πιο εντυπωσιακό είναι πως στο επάνω μέρος της σύνθεσης εμφανίζεται τρισδιάστατη, όχι ζωγραφισμένη, η ξύλινη δοκός η οποία συγκρατεί την πράσινη αυλαία! Περίτρανη απόδειξη πως η σκηνή προέρχεται από ένα θρησκευτικό δρώμενο και ότι ο καλλιτέχνης επιμένει περισσότερο στο θέατρο που γεννά το θαύμα παρά στο Θαύμα το ίδιο. Ο Hans Belting, κορυφαίος Γερμανός ιστορικός τέχνης, έχει παρατηρήσει αυτή την τόσο χαρακτηριστική λεπτομέρεια, δεν την συνδέει όμως με την τόσο προφανή, θεατρολογική της διάσταση (Die Erfindung des Gemäldes, 1994).
(Γιώργου Κόρδη, Οδύσσεια, αίθριο Φιλοσοφικής Σχολής, Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου)
Περισσότερο θέατρο...

Όταν η Εθνική Πινακοθήκη λειτουργούσε ως αληθινό μουσείο - σχολείο, ξεναγούσα πολύ συχνά ως επιμελητής της στη γνωστή εικόνα της "Προσκύνησης των Ποιμένων" του Στεφάνου Τζανκαρόλα, Κρητικού ζωγράφου και ιερέως που την φιλοτέχνησε γύρω στα 1700. Πρόκειται για ένα έργο που συνδυάζει, σε συγκρητιστικό πνεύμα, όλη την μπαρόκ αισθητική της εποχής αλλά και την ευρέως διαδεδομένη συνήθεια της "κλοπής" και αξιοποίησης στοιχείων από άλλους πίνακες εν είδει ζωγραφικού κολάζ (εικ. 2). Εν προκειμένω σε παλαιότερα ανθίβολα (σχεδιαστικά πρότυπα) στηρίχθηκαν οι μορφές των Ευαγγελιστών στα τέσσερα άκρα της εικόνας και των τεσσάρων, μειζόνων προφητών ενδιάμεσα: Επάνω ο Σολομών, κάτω ο Δαβίδ, αριστερά ο Μωυσής και δεξιά ο Ιερεμίας. Όλοι κρατούν τα κείμενα τους που αναφέρονται στην έλευση του Σωτήρος. Έτσι ενώνονται και οπτικά και δογματικά η Παλαιά με την Καινή Διαθήκη. 
Συνθετικά η εικόνα χωρίζεται σε τρία διάχωρα, τρεις ζώνες: Οι μεν δύο, η πάνω και η κάτω, γεμίζουν με τους προφήτες και τους ευαγγελιστές πάνω σε νέφη ενώ η τρίτη, η κεντρική, με το κυρίως θέμα της Προσκύνησης. Αυτή η τελευταία έχει οργανωθεί σαν τρίπτυχο και "παίζεται" εντός ενός αρχαιοπρεπούς ερειπιώνα με αναγεννησιακά τόξα, πεσσούς και αγγέλους αλά Ραφαήλ μελωδούντες το "Δόξα εν υψίστοις..."
Και το πιο εντυπωσιακό: Ο Τζαγκαρόλας "ντεκουπάρει", αντιγράφει ολόκληρες φιγούρες της βενετσιάνικης ζωγραφικής και τις μεταφέρει κάπως άγαρμπα στο δικό του έργο. Για παράδειγμα, η μορφή του γονατισμένου βοσκού και της γυναίκας με τις γυμνές πλάτες και το υψωμένο μωρό αριστερά αντιγράφουν τις αντίστοιχες από τον διάσημο πίνακα του Τιντορέτο " Το θαύμα του Αγίου Μάρκου με τον σκλάβο" (1548) στην Galleria dell' Accademia της Βενετίας (εικ. 3). Θεωρώ επίσης ότι ο βοσκός δεξιά με το μανιεριστικό καπέλο και τον μολοσσό παραπέμπει σαφώς σε άλλο πίνακα της εποχής. Μεταβατικό έργο μιας μεταβατικής εποχής που πάλι όμως παραπέμπει σε κάποιο θρησκευτικό δρώμενο. Θέατρο εν θεάτρω. Εντοπίζουμε, μ' άλλα λόγια, στους ανωτέρω πίνακες έναν άνισο όσο και ιδιότυπο διάλογο: Ο μικρός δημιουργός αντιγράφει το μεγάλο και η περιφέρεια το κέντρο. Ή, για να μιλήσουμε με μεταμοντέρνα ορολογία, η αποικία τη μητρόπολη. Πώς αλλιώς;

Ιησούν, Διόνυσον ή Μίθρα; 

‌Ποιά ήταν όμως η πρώτη αναπαράσταση της Γέννησης; Θα πρέπει να πάμε πίσω στον  3ο ή τον 4ο αιώνα π.Χ και τις κατακόμβες της Ρώμης . Εκεί εντοπίζονται τοιχογραφίες στις οποίες πρωταγωνιστεί μέσα σε μία πολύ λιτή σύνθεση το εσπαργανωμένο βρέφος, προοικονόμηση του σαβανώματος των Ιουδαίων με τις λεγόμενες "κηρείες". (Η η παράσταση της κατακόμβης του Αγίου Σεβαστιανού ανάγεται στο 343). Τα πολλά πρόσωπα και οι διαφορετικές σκηνές θα προστεθούν πολύ αργότερα. Λίγο μετά και στη Νάξο - η οποία αναδεικνύεται σε σπουδαίο, θρησκευτικό κέντρο για τον χριστιανισμό ως την Εικονομαχία, κάτι ανάλογο με την γειτονική Δήλο και τη λατρεία του Απόλλωνα - εντοπίζουμε μαρμάρινο ανάγλυφο στο οποίο εικονίζεται το θείο Βρέφος επί τραπέζης (αναφορά στη θεία ευχαριστία;) πίσω του δύο ζώα και αριστερά και δεξιά του τα δύο συμβολικά δέντρα της αιωνίου ζωής: Τον φοίνικα και την άμπελο (εικ. 4). Τίποτε άλλο... Χωρίς την Παρθένο, τον Ιωσήφ, τους βοσκούς, τους μάγους, τους αγγέλους, το σπήλαιο, τα ζώα ή το λουτρό του νεογέννητου. Μόνο τα απολύτως αναγκαία για την αφήγηση.
Χριστός γεννάται λοιπόν αλλά δοξάσατε και... Ερμήν τον Τρισμέγιστον, τον Θωθ των Αιγυπτίων, πατέρα κάθε ερμητικής  γνώσης και δοξάσατε Διονύσον, τον πυριγενή καιΔιώ-νυσον τον μηροτραφή που ανατράφηκε δηλαδή στον μηρό του Δία (Ζευς, ζωή, Δίας, Deus). 
Ανατολή ανατολών λοιπόν και θείον βρέφος  μηρορραφέν, ποιμήν και παιδίον νέον, ο προ αιώνων... και 25η Δεκεμβρίου, εορτή του Μίθρα, του ηλιοφόρου. Και χειμερινό ηλιοστάσιο και γέννηση όλων των θεοτήτων που σχετίζονται με το φως του ήλιου. Όπως και κατατεμαχισμός του διαρκώς νέου Διονύσου, του διγενούς και διθύραμβου, από τους Τιτάνας και θεοφαγία και Θεοφάνια και  ... Ο τρώγων Μου την Σάρκα και ... Της Δικαιοσύνης Ήλιε νοητέ και ... Όλα, εν τέλει, μπερδεύονται γλυκά. 
Προσέξτε, τέλος, σε αυτό το ψηφιδωτό από την Πάφο - οικία Διονύσου, 2ος αι. μ.Χ - την προετοιμασία για το λουτρό του θείου βρέφους αριστερά της σύνθεσης (εικ. 5). Πρόκειται για μιαν εμφαντική λεπτομέρεια που συναντάμε κανονικά  τόσο στο Γενέσιον της Θεοτόκου όσο και στις αποδόσεις του Σπηλαίου των Χριστουγέννων. Μόνο που εν προκειμένω τον νεογέννητο Διόνυσον κρατεί ο Ερμής και τον σιτίζουν ο γέρων Τροφεύς και η Αμβρωσία (sic) .
Καλά λοιπόν - παγανιστικά ή ό,τι άλλο  - Χριστούγεννα σε όλους!

Πέμπτη 4 Μαρτίου 2021

Μικρό δοκίμιο για τον χρόνο

Ο Γέρος και η Θάλασσα (αλλιώς) 

Μνήμη του διακεκριμένου αρχαιολόγου και αληθινά εστέτ, του φίλου από τη Φιλοσοφική Κωνσταντίνου Σκαμπαβία (1944 - 2021)

Τουλάχιστον εμείς είμαστε κρατούμενοι χωρίς να είμαστε δολοφόνοι. Ένα το κρατούμενο...
Υπάρχουμε όμως σ' έναν Μάρτη υπόκωφης θλίψης. Μάρτη χωρίς ανθρώπους, ακόμη χειρότερα μακριά από ανθρώπους με την θέληση μας, από φίλους, χωρίς αγάπες, πάντα με μάσκες που, φευ, δεν είναι αποκριάτικες, με την μοναξιά θεσμική υποχρέωση. Νόμο του κράτους! 
Στο διπλανό διαμέρισμα συναντιούνται τρεις παράνομα. Επειδή ο καθένας, ακόμη κι ο πιο δικός, είναι επικίνδυνος. Είναι, δυνάμει, απειλή θανάτου. Κι ο καθένας μας προσομοίωση νεκρού. Να είμαστε προσεκτικοί! (Sei vorsichtig - wem du vertraust - όπως μου έλεγε η διαρκώς φοβισμένη ερωμένη μου στο Düsseldorf, Ulla. Πριν τριανταπέντε ολόκληρα χρόνια). Εσείς πάλι καταγγείλτε όποιον διασκεδάζει, μιλάει, φιλάει, αγκαλιάζει, ερωτεύεται...
 Βλέπω τους πιτσιρικάδες στο δρόμο με έξαλλο μάτι από την απόγνωση. Από την αδιεκπεραίωτη καύλα αφού η άνοιξη δεν αστειεύεται. Τους ζηλεύω γιατί αυτοί δεν νιώθουν ενοχές όπως όλοι εμείς οι ενήλικες. (Αφού ως προς αυτό μόνο ενηλικιωνόμαστε, ως προς το αίσθημα της ενοχής). Οι απελεύθεροι πιτσιρικάδες πάλι δεν είναι καθόλου σώφρονες σαν τον κ. Χαρδαλιά, δεν καταλαβαίνουν ούτε από ΜΕΘ (απλό), ούτε από μέθεξη (δύσκολο). Είναι επικίνδυνοι θα έλεγε η υπουργός. Γελάνε, κοροϊδεύουν, χλευάζουν σκεμάσκωτοι εμάς τις μασκώτ του συστήματος, κυκλοφορούν αγκαλιασμένοι. Μας μισούν! Και η Άνοιξη επίσης επειδή της αντιστεκόμαστε. 
Ποιός όμως δικαιούται να ακυρώσει την Άνοιξη που πνέει παντού πλησίστια με τα στήθια γυμνά; Ο γερο Ματίς έδινε όλο του το βασίλειο, όλη τη δόξα του, για ένα κοριτσίστικο στήθος. Σήμερα θα ήταν κρεμασμένος στα μανταλάκια. Γιατί ο έρωτας, ανέκαθεν, απαγορεύεται στους γέρους όπως σήμερα και η επιθυμία στους νέους. Ένας χρόνος ήδη πέρασε χωρίς έρωτα, με λαθραίες, ενοχικές εκσπερματώσεις, με προσομοίωση επιθυμιών, με συμβατικές σχέσεις εντός οικογένειας (λίγο πριν διαλυθεί).
Ο γερο Σεζάν, εν προκειμένω, με την καρέκλα του να κυνηγάει τον ανοιξιάτικο ήλιο της Προβηγκίας... Μακριά από τις ίντριγκες του Παρισιού και της ιστορίας. Ο ίδιος το μόνο που ξέρει, είναι ότι κέρδισε ήδη μία ακόμη ημέρα ζωής και αυτή η φωτογραφία είναι η απόδειξη. 
Εδώ, η εικόνα λάμπει ως η πιο άμεση, αδιαμεσολάβητη μορφή ιστορίας. Ένας Μύθος του εικαστικού Μοντερνισμού έχει εδώ απαθανατιστεί απλώς σαν ένας άνθρωπος που ρουφάει το φως... λίγο ήλιο, τι αξία έχει, πριν πεθάνει. Λίγο ακόμη φως που έτσι κι αλλιώς σπαταλιέται ασυλλόγιστα, δεν συνειδητοποιείται απ' τους πολλούς αφού το θεωρούν δεδομένο. Προσέξτε το μπαστούνι στην άκρη της εξώπορτας. Την καρέκλα που δεν μπορεί καλά καλά να σηκώσει. Το στωικό χαμόγελο λίγο πριν το μοιραίο που θυμίζει τον ανάλογο μορφασμό του Χαλεπά. Του αιώνιου στερημένου που ονειρευόταν ένα ξεγυμνωμένο στήθος ακόμη και στην επιθανάτια κλίνη του. Οι πουριτανοί θα τον κατήγγειλαν για λαγνεία, την κορυφαία αμαρτία των χριστιανών αν τον υποψιάζονταν.
Ο Σεζάν πάλι φωτογραφίζεται, έναν χρόνο πριν τον θάνατο του, το 1905, με τον θάνατο στα μάτια. Σαν αντηλιά.  Από την άλλη το μοντέλο του ζωγράφου σαν αιώνιο. Εκτός χρόνου και ηλικίας. Το διαρκές δέλεαρ, η διαρκής έμπνευση, ο διαρκής ίμερος αλλά και ο ανεπίτευκτος, τελικά, στόχος κάθε ζωγράφου. Δηλαδή να δαμαστεί, να αγκαλιαστεί αισθητικά το σώμα. Το γυμνό κορίτσι σαν ζωντανή απόδειξη αθανασίας, το νεανικό, ερωτικό σώμα. Ο άντρας που γερνάει κάθε μέρα και λίγο πιο πολύ ενώ απέναντι του στέκεται αναλλοίωτο, το αιώνιο σύμβολο της Νεότητας. Να τον κοιτάζει αθώα, ερωτικά και λίγο λυπημένα. Για το ανέφικτο της ηδονής. Για την Άνοιξη που δεν επαρκεί. Τι διάλογος, αλήθεια!

ΥΓ. Νωρίς το πρωί δοκίμασα μια καθαρτήρια βουτιά μήπως κι εξορκίσω την μελαγχολία μου. Το νερό ήταν κρύο και βγήκα αμέσως. Όμως ο ήλιος με αποζημίωσε. Και το βοριαδάκι που έκανε το νερό να φρικιάζει. Μη με πιστεύετε: Κάθε πραγματικότητα είναι προϊόν μυθοπλασίας. Η μόνη αλήθεια βρίσκεται στην αφήγηση. Στην ανα - παράσταση. Ονειρευτείτε ό τι δεν μπορείτε ή δεν αντέχετε ή δεν προλαβαίνετε να ζήσετε και τότε θα έχετε φτιάξει ή μια πραγματικότητα ή ένα έργο τέχνης.
Από την άλλη μερικές εικόνες, προσωπικό μου βίτσιο, ίσως φταίει η ηλικία - μη δίνετε σημασία - μου φέρνουν δάκρυα στα μάτια.

Τρίτη 2 Μαρτίου 2021

Η κ. Μενδώνη δεν είναι πολιτικός



( Στον κ. Γιατρομανωλάκη, τον πολιτικό
 που θα μπορούσε επάξια να πρωταγωνιστήσει στην ταινία Σιωπηλός Μάρτυς)

Ο κ. Μητσοτάκης έρχεται στη Βουλή διαβασμένος και γι'αυτό συνήθως υπερέχει εύκολα του λαϊκιστή αντιπάλου του. Βέβαια όταν οι πολιτικοί μάς μιλάνε για τον πολιτισμό και τη διαχείρισή του, το επίπεδο είναι αναγκαστικά απλοϊκό. Είναι σαφές ακόμα και στον πλέον αδαή πώς οι κομματικοί αρχηγοί βαριούνται έως θανάτου να επιχειρηματολογούν για τέτοια θέματα που ούτε τα καταλαβαίνουν, ούτε και τους ενδιαφέρουν. Χάσιμο χρόνου τελικά. Έλα όμως που η επικαιρότητα έχει τεράστια δύναμη και τα λεγόμενα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαμορφώνουν πια όλο και περισσότερο την επικοινωνιακή ατζέντα σε τρόπον ώστε ο πρωθυπουργός και ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης να πρέπει να διασταυρώσουν τα ξίφη τους, άκουσον άκουσον (!) σε επίσημη προ ημερησίας διατάξεως συζήτηση στη Βουλή συγκρουόμενοι για το Εθνικό Θέατρο, την Εθνική Πινακοθήκη, τους εργάτες του πολιτισμού και άλλα τέτοια ανούσια.
Συζητώντας λοιπόν για το τεράστιο σκάνδαλο Λιγνάδη ο κ. Μητσοτάκης εύκολα αντέκρουσε τη λάσπη της Κουμουνδούρου περί κυκλωμάτων παιδεραστίας πού έχουν αφετηρία το Μαξίμου, ακόμη ευκολότερα σάρκασε την περίφημη φωτογραφία με την εξαφανισμένη Κονιόρδου, ενώ ευφυώς πρότεινε πολύ ουσιαστικές βελτιώσεις στο δικαιικό μας σύστημα ώστε το τεράστιο ζήτημα της σεξουαλικής βίας - ιδιαίτερα εναντίον ανηλίκων - να καταστεί και πιο αυστηρό και πιο αποτελεσματικό. Αν σκεφτεί κανείς πως αυτές οι προτάσεις έρχονται σχεδόν ταυτόχρονα με το πρωτοποριακό νομοσχέδιο για την από κοινού επιμέλεια των τέκνων ανάμεσα σε διαζευγμένους γονείς, αντιλαμβάνεται κανείς πως η κυβέρνηση, παρά τα λάθη ή τις επικοινωνιακές της αβελτηρίες, βρίσκεται στο σωστό δρόμο, σε με την αντιπολίτευση να φωνάζει μεν χωρίς να αντιπροτείνει δε.
Από την άλλη πλευρά όμως ο κ. πρωθυπουργός έβαλε μόνος του στο αυτογκόλ. Καταρχάς είπε πως ναι διόρισε ο ίδιος τον κ. Λιγνάδη όπως ακριβώς είχε διορίσει ο ΣΥΡΙΖΑ τον κ. Λιβαθινό απομακρύνοντας τον επιτυχημένο προηγούμενο διευθυντή. Και λοιπόν; Επειδή ο ΣΥΡΙΖΑ διόρισε τον εκλεκτό του, αυτό επιτρέπει στον νυν πρωθυπουργό να κάνει τα ίδια, παρ' ότι στο προεκλογικό πρόγραμμα του κόμματος του δίνεται έμφαση στην αξιοκρατική εκλογή, μέσω αδιάβλητων επιτροπών, των προσώπων που θα στελεχώσουν θεσμούς μιας τέτοιας εμβέλειας; Υποτίθεται ότι ο κ. Μητσοτάκης και η κυβέρνηση του ήρθαν για να θέσουν τέλος σ' όλες αυτές τις παλαιοκομματικές πρακτικές του ρουσφετιού και της συναλλαγής. Νομίζω πως ένα τέτοιο επιχείρημα δεν είναι αντάξιο του... Και του υπενθυμίζω πώς δεν έχουν ακόμη επιλεγεί ούτε ο διευθυντής του νέου Μουσείου της Ακρόπολης ούτε ο διευθυντής του ΕΜΣΤ, ενώ το σκάνδαλο με την Εθνική Πινακοθήκη συνεχίζεται. Η επί τριάντα χρόνια ογδοντάχρονη διευθύντρια διορίσθηκε, ανανεώνεται κανονικά κάθε πενταετία η θητεία της από τον εκάστοτε υπουργό υπηρεσίας, αλλά δεν επιλέχθηκε αξιοκρατικά ποτέ! Αυτή είναι η αλήθεια.
Και έρχομαι τώρα στο στην  τεράστια γκάφα που διέπραξε σήμερα ο πρωθυπουργός χωρίς μάλιστα να υπάρχει κανένας αποχρών λόγος. Αυτό στο τένις λέγεται "αβίαστο λάθος" (unforced error).  Δήλωσε λοιπόν ευθαρσώς ενώπιον μιας εμβρόντητης Βουλής πως η κυρία Μενδώνη δεν είναι πολιτικός (sic)! Είναι αληθινά πολύ περίεργη η άποψη που έχει ο κ. Μητσοτάκης για το τι είναι πολιτικός και το τι είναι πολιτική εν Ελλάδι. Σύμφωνα λοιπόν με τον ίδιο η κυρία Μενδώνη, αρχαίο στέλεχος του ΠΑΣΟΚ, εξ απορρήτων του κυρίου Βενιζέλου, επί 10 συναπτά έτη γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, υπουργός Πολιτισμού την τελευταία διετία στην κυβέρνηση του, δεν είναι, παρ' όλα αυτά, πολιτικός! 
Ε, τότε τι είναι;  Υπάλληλος σε μυστική αποστολή ή μήπως ταχυδακτυλουργός διαχειριστής κονδυλίων; Προφανώς ο κύριος πρωθυπουργός εννοούσε ότι η υπουργός την οποία ο ίδιος επέλεξε και στηρίζει, δεν έχει εκλεγεί από τον ελληνικό λαό. Ε, και; Αυτό το γεγονός της αφαιρεί την πολιτική ιδιότητα και ακόμη περισσότερο την πολιτική ευθύνη; Δεν την καθιστά πολιτικό; Ε, τότε γιατί κατέχει πολιτική θέση; Είναι δυνατόν να λέγεται κάτι τέτοιο από τον επικεφαλής της κυβέρνησης; 
Αν είχε υποστηρίξει κάτι τέτοιο ο κ Τσίπρας ότι δηλαδή οι δύο υπουργοί του επί του πολιτισμού, η κ. Κονιόρδου και η κ. Ζορμπά δεν είναι πολιτικοί, θα είχε ξεσπάσει πολιτική θύελλα! Αν κρίνω πάντως από τις ως τώρα αντιδράσεις η δήλωση αυτή του πρωθυπουργού μάλλον πέρασε στα ψιλά, δείγμα και αυτό της γενικότερης απάθειας που μας συνέχει όχι μόνο ως προς το τι κάνουν αλλά και ως προς το τι λένε, τι υποστηρίζουν οι πολιτικοί μας. Ο κ. Μητσοτάκης ορθά αναφέρθηκε στο τεράστιο πολιτικό σφάλμα που διέπραξε η κ. Μενδώνη αποκαλώντας επικίνδυνο τον έως εκείνη τη στιγμή εκλεκτό της κυβέρνησης, κ. Λιγνάδη προκαταλαμβάνοντας την δικαιοσύνη. Θέλοντας όμως ο ίδιος να απομειώσει την πολιτική της ευθύνη και να διασκεδάσει το λαϊκό αίτημα για την παραίτηση της, την ισοπέδωσε κυριολεκτικά χαρακτηρίζοντάς την "μη πολιτικό". Φαντάζομαι, και ο ίδιος ξέρει και οι εγκρατείς των υπουργών του - τουλάχιστον όσοι γνωρίζουν πώς γράφεται η λέξη Αχελώος - ότι στην αρχαιότητα τους μη ασχολουμένους με την πολιτική, τους αποκαλούσαν ιδιώτες, δηλαδή idiot. 
Κάτι τέτοιο υπονόησε και ο ίδιος, προφανώς χωρίς να το θέλει, κατά την αποστροφή του λόγου του. Όμως η κ. Μενδώνη, μόνο και μόνο για αυτό, οφείλει τώρα να παραιτηθεί. Η προσβολή που έχει υποστεί, είναι τεράστια. Επειδή, αν δεν είναι πολιτικός, τί γυρεύει σε μία τέτοια, τόσο κρίσιμη πολιτικά, θέση;

Αισθητική, δηλαδή πολιτική

Επειδή όλα είναι αισθητική. Και η πολιτική

Β. Έκδοση, ενισχυμένη με αντισχόλιο*
 για τα φεμινιστικά, σεξιστικά κλ.π σχόλια

Ο εξαπατήσας του εξαπατήσαντος... Αυτό μάλλον συμβαίνει στον χώρο του πολιτισμού. Και όπως αντιληφθήκαμε πίσω από τις γραμμές, ήταν η σύμβουλος της υπουργού κ. Παναγιωταρέα, εκείνη η οποία διέπραξε την μνημειώδη, επικοινωνιακά, γκάφα "Ο Λιγνάδης είναι επικίνδυνος και μας εξαπάτησε με υποκριτική τέχνη"! Για αυτό και απομακρύνθηκε σιωπηρά έχοντας όμως δείξει ποιο είναι το επίπεδο των συμβούλων της υπουργού και ότι, εξαπατώντας την υπουργό, εξαπατάται εν τέλει και ο πρωθυπουργός, ο ίδιος.
Και να ένα παράδειγμα: Ο κ. Μητσοτάκης εχτές υπερηφανεύτηκε για το άνοιγμα του ΕΜΣΤ και τα επικείμενα εγκαίνια της Εθνικής Πινακοθήκης. Φοβάμαι ότι εν προκειμένω και ο ίδιος έχει εξαπατηθεί. Προσωπικά δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι σε 20 μέρες θα λειτουργήσει η Εθνική Πινακοθήκη στο σύνολο της και όχι ένας μικρός, προσχηματικός χώρος για τις ανάγκες αποκλειστικά της επετείου. Παρότι έχουν ήδη διαρρεύσει δέκα ολόκληρα χρόνια κατασκευών και έχει δαπανηθεί πακτωλός χρημάτων από το ίδρυμα Νιάρχος! Όταν μάλιστα ανοίξουν όλοι οι χώροι και τεθούν τα ζητήματα του σχεδιασμού των κτιρίων, των παρεμβάσεων, των κακοτεχνιών και της εν γένει λειτουργικότητας του, τότε όσοι αγαπάμε το ίδρυμα και δεν το χρησιμοποιούμε απλώς ως showroom, μάλλον θα αισθανθούμε άσχημα.
Αλλά και το ΕΜΣΤ, είτε ανοιχτό είτε κλειστό, δηλαδή το πρώην κτίριο Φιξ, παραμένει ένα διαρκές σκάνδαλο. Πρόκειται για ένα μουσείο χωρίς διευθυντή, με αλληλοσπαρασσόμενους τους επιμελητές του και το διοικητικό συμβούλιο, με μία προβληματική έκθεση των μόνιμων συλλογών η οποία ελάχιστα εκφράζει τη σύγχρονη, ελληνική τέχνη και με άλυτο, το χρηματοδοτικό του πρόβλημα. 
Συμπέρασμα: Η υπουργός οφείλει να παραιτηθεί άμεσα αφού ο άμεσος της προϊστάμενος ενώ δεν την θεωρεί πολιτικό, της έχει εμπιστευθεί μία μείζονα πολιτική θέση. Διερωτώμαι, ποιός θα φέρει την πολιτική ευθύνη για τυχόν, μελλοντικό λάθος της υπουργού;
 Ο ίδιος ο πρωθυπουργός, τέλος, χρειάζεται επειγόντως ως σύμβουλο του ένα πρόσωπο κύρους που να γνωρίζει επαρκώς το χώρο του πολιτισμού και της παιδείας και να τον προφυλάσσει από πιθανά ολισθήματα. Είναι θέμα εθνικής προτεραιότητας.

*  Προς ιησουίτες, πουριτανούς και λοιπές, συντηρητικές δυνάμεις

Για να εξηγούμαστε. Τα δημόσια πρόσωπα υπόκεινται και σε κριτική και σε σάτιρα. Συχνά και τα δύο είναι σκληρά, αποτελούν όμως προϋπόθεση της δημοκρατίας. Την άμυνά της. Η φωτογραφία που έκλεψα από τον Λευτέρη Μιαούλη, κυρίως για τον ευφυή υπότιτλο της, είναι προφανώς πειραγμένη. Και λειτουργεί προφανέστατα ως γελοιογραφία. Μία καυστική γελοιογραφία την οποία θα μπορούσαν να έχουν υπογράψει ο Μητρόπουλος ή ο Χατζόπουλος ή ο Πετρουλάκης. Κατά σύμπτωση και οι τρεις - του Αρκά συμπεριλαμβανομένου - έχουν κατά καιρούς στοχοποιηθεί ως σεξιστές, troll, αναλόγως, της κυβέρνησης ή της αντιπολίτευσης, φασίστες, αναρχικοί κλ.π.
 Διάλεξα μάλιστα αυτήν την φωτογραφία επειδή το άκρως πολιτικό μου σχόλιο αφορούσε στην έως τώρα μυστικό σύμβουλο και βασική υποβολέα της υπουργού η οποία σιωπηρά απομακρύνθηκε για να μην απομακρυνθεί, προσωρινά, η κυρία Μενδώνη και τρωθεί έτι περαιτέρω το κύρος του πρωθυπουργού. 
Ούτε τα κιλά, ούτε τα παντελόνια, ούτε ηλικία, ούτε οι ενδυματολογικές επιλογές των δύο κυριών με ενδιαφέρουν. Αυτά είναι στο μυαλό όσων σκέφτονται ανάλογα.
Εκείνο που με ενδιαφέρει και σχολιάζω, είναι η πολιτική σχέση των δύο η οποία ήδη μετράει αρκετές απώλειες για την κυβέρνηση. Εκτός της κ. Παναγιωταρέα το κύριο σχόλιο μου αφορούσε στο αν είναι ή δεν είναι πολιτικός η κυρία Μενδώνη μετά την τόσο άστοχη δήλωση του πρωθυπουργού. Επ' αυτού ουδείς πήρε θέση!
Πάντως και μόνο το ότι η νυν υπουργός έφυγε από το ΠΑΣΟΚ για να υπηρετήσει τη Νέα Δημοκρατία, είναι μία άκρως πολιτική κίνηση. Ελπίζω τουλάχιστον σε αυτό συμφωνούμε.
Τώρα γιατί σύσσωμος ο καλλιτεχνικός κόσμος
 - εκτός από 56 - επιζητεί την παραίτηση της, όπως πριν από μερικά χρόνια ζητούσε, επίσης σύσσωμος και πολύ ορθά, την παραίτηση του Γιαν Φαμπρ, ας το σκεφτεί ο καθένας χωριστά. Χωρίς κομματικές παρωπίδες και προσωπικές δεσμεύσεις. 
Ενθυμούμενος το σταθμό Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη, το τσιμέντωμα της Ακρόπολης, την απαξίωση εν γένει των καλλιτεχνών, την άγνοια της σύγχρονης τέχνης, του θεάτρου, του χορού, του κινηματογράφου κλ.π. Η εργατική και μεθοδική κ. Μενδώνη, παρά την πολυετή θητεία της στο Υπουργείο Πολιτισμού, δεν έχει καταφέρει ακόμα π.χ να βάλει, έστω, έναν ψύκτη μέσα στον κεκαυμένου χώρο της αρχαίας Ολυμπίας για να δροσίζονται έτσι οι χιλιάδες τουρίστες. Δεν μιλώ για κάποια καντίνα ή εστιατόριο. Αναφέρω ένα ελάχιστο παράδειγμα. Αφήστε που και ο πρωθυπουργός και η ίδια έχουν κατ' επανάληψη δηλώσει ότι ο πολιτισμός οφείλει να συνεργαστεί με τον τουρισμό για να προκύψουν πολύ σοβαρά, οικονομικά οφέλη για την πατρίδα μας. Λόγια! Και άγνοια! 
Κανένα όραμα, ούτε καν πρακτικό και χρησιμοθηρικο project, δεν υπάρχει σχετικά αλλά τα πάντα έχουν αφεθεί στους πρόθυμους χορηγούς οι οποίοι κατ' ουσίαν διευθύνουν το Υπουργείο Πολιτισμού, με την κ. υπουργό απλώς μία σκιά του βάζει υπογραφές. Υπάρχουν βέβαια τρόποι να ενεργοποιηθούν τα αρχαιογνωστικά μας μουσεία, να συνδεθούν με τη σύγχρονη τέχνη, να προσεγγίσουν το ευρύτερο κοινό, είτε το εγχώριο είτε τους αλλοδαπούς, και να συντελέσουν σε μία μικρή, πολιτιστική επανάσταση. Όμως ούτε η δεξιά - πολύ τεχνοκρατική και ανέμπνευστη  - ούτε η αριστερά - επιπόλαιη και συντηρητική - δεν έχουν καταφέρει παρά ελάχιστα πράγματα προς την κατεύθυνση αυτή. Αυτή είναι η πικρή αλήθεια. Και γιατί αγνοούν και γιατί κατά βάθος δεν ενδιαφέρονται...

ΥΓ. Έγραψα πιο πάνω ότι ο κύριος πρωθυπουργός έχει άμεση ανάγκη από έναν σύμβουλο επί του πολιτισμού. Ο προηγούμενος πρωθυπουργός της δεξιάς ο κ. Σαμαράς είχε τον αξιόλογο Δημοσθένη Δαββέτα όποιος σιωπηρά πρόσφερε πολλά. Ο κ.Τσίπρας έπειτα δεν διέθετε ανάλογο σύμβουλο, πλην του Καρανίκα, και για αυτό παρασύρθηκε σε λάθος επιλογές και προσώπων και πολιτικών. Κάποιοι ευφυείς αναγνώστες μου διέγνωσαν στο σχόλιο αυτό ότι αυτοπροτείνομαι για σύμβουλος του. Υπόσχομαι να τους προλάβω όλους όταν αναλάβω τη θέση. Όμως αγαπητοί δεν προσλαμβάνονται σε θέσεις εξουσίας όσοι ασκούν κριτική στην εξουσία. Δυστυχώς χάσαμε!

(Από τους υπογράφοντες υπέρ της Μενδώνη τρέφω τεράστιο σεβασμό για το έργο και την προσωπικότητα του κ. Λεωνίδα Τριβιζά, 91 ετών σήμερα).

Ναι, αλλά γιατί μεγάλος;

(Μνήμη Γιάννη Κουνέλλη)

Γράφτηκαν πολλά για τον Γιάννη Κουνέλλη από τον Προφήτη Ηλία του Πειραιά (1936 - 2017). Και δικαίως. Γιατί όμως ήταν μεγάλος; Μήπως υπερβάλλουμε οι θαυμαστές του; Ο Κουνέλλης δήλωνε ζωγράφος, αποκλειστικά. Ζωγράφος όμως στην εποχή της κρίσης της ζωγραφικής. Της κρίσης της εικόνας. Γι' αυτό και από νωρίς εγκατέλειψε το τελάρο, την ασφάλεια και την γλύκα του. Για να εκφράσει -εικαστικά αλλιώς- τον χρόνο και το δράμα του χρόνου, που θα πει το δράμα των σωμάτων, δηλαδή την ιστορία του δυτικού κόσμου από την βιομηχανική επανάσταση και εντεύθεν, εν χώρω. Η εξίσωση των έργων του: Χρόνος, χώρος, δράμα. Με τον άνθρωπο αόρατα παρόντα. Έστω, σαν ένα ρούχο κρεμασμένο στο καρφί του τοίχου. Απουσία - παρουσία. 
Τα έργα του είναι τεράστια tablaux vivants με αίσθηση του επικού - τραγικού. Η δουλειά του είναι καθαρά "τοπολογική " κατ'αναλογίαν  της "εικονολογικής" μεθόδου του Πανόφσκι. Πάντα ο χώρος και η αίσθηση του, το δράμα, η ένταση και η θεατρικότητα των αντικειμένων του, η φωνή των ακατέργαστων, αδρών, πρωτογενών υλικών που απολογούνται για τα πάθη και τα παθήματα των ανθρώπων. Το μέταλλο, πάνω από όλα, που φιάχνει μοναδικές, αδιαμεσολάβητες εικόνες.
 Επίσης ένα τσουβάλι κάρβουνα, η φλόγα του μπεκ, το καπνισμένο, τυφλό άγαλμα, τα παλιά,  στραβοπατημένα παπούτσια ...  φτωχή τέχνη μεν αλλά με τους όρους και την ποιητική του Σουρεαλισμού... Με τον Καραβάτζιο, τον Νίτσε, τον Μαρξ, τον Ντυσάν, τον Ντε Κήρυκο, τον Αλμπέρτο Μπούρι παρόντες. 
Αντιλαμβάνεται κανείς πως ένιωσα, εγώ, ο γιος ενός τορναδόρου από τα Ταμπούρια που ταξίδευε με γκαζάδικα φορτηγά και τον έκαιγε η λαμαρίνα, όταν είδα ένα τέτοιο φορτηγό πλοίο να προτείνεται ως ένα μικρό αισθητικό σύμπαν χωρίς όμως να χάσει διόλου την ταυτότητα του. Την λειτουργία του. 
Ήταν όμως μαγικά μεταμορφωμένο από το φως ενός όρους Θαβώρ που το όριζαν λαμαρίνες! Μεταμορφωμένο αλλά όχι μεταλλαγμένο. Ένα θαύμα αληθινό που δεν είχε κανείς άλλοτε ποτέ σκεφτεί ! Και που ήταν υλοποιημένο εδώ στο λιμάνι του Πειραιά, την γειτονιά μου, έξω από τον Άγιο Σπυρίδωνα, από έναν Πειραιώτη! Με χιλιάδες κόσμου από όλον τον κόσμο να κάνουν ουρά για να δουν τα δικά μας πράγματα που εκείνη την στιγμή έγιναν και παγκόσμια. 
Μοιράζομαι εδώ μαζί σας μια από τις εξαιρετικές εμπειρίες της ζωής μου. Όταν, μετά τα εγκαίνια ρώτησα τον Κουνέλλη ποιος ήταν ο ρόλος του σε αυτό το ταξίδι της νέας Οδύσσειας, μου απάντησε στα ιδιότυπα του γκρεκάνικα:
《Μα εγώ είμαι ο Οδυσσέας που κάνει κύκλους και γυρίζει, μα τσέρτο είμαι και η Πηνελόπη που φεύγει!》

Φωτογραφία: Το πλοίο Ιόνιον που το 1994, αραγμένο έξω από τον Άγιο Σπυρίδωνα στο λιμάνι του Πειραιά, είχε μετατρέψει ο Κουνέλλης σε πλωτή κιβωτό της προσωπικής του αισθητικής. Αληθινή πρωτοπορία λίγο πιο πέρα από το πατρικό του στον Προφήτη Ηλία. Ένα μουσείο μοντέρνας τέχνης εν τοις πράγμασιν. Κρίμα που διαλύθηκε μετά. Κρίμα που ολόκληρος, ελληνικός εφοπλισμός δεν μπόρεσε να κρατήσει στην έδρα του το πιο πρωτότυπο μουσείο του κόσμου. Κι ας σαπίζουν τόσα καράβια σ' όλο τον ΟΛΠ.
( Όπως π.χ ένα από τα ποστάλια της Ventouris Ferries που είναι αραγμένο έξω από τον Άγιο Διονύσιο. Ανήκε στον παλιό μου συμμαθητή από το 43ο Δημοτικό Πειραιώς, Γιώργο Βεντούρη. Γιό του καπετάν Κώστα. Έμεναν τότε στην οδό Δημητρακόπουλου και Αγίου Δημητρίου).
Αυτό πάντως ήταν ο Κουνέλλης. Ένας άνθρωπος που μπορούσε να κάνει τα πιο απίστευτα όνειρα και στο τέλος να τα υλοποιεί!

Η τέχνη των άκρων και ένα παράπλευρο σχόλιο

Η τέχνη των άκρων (κι ένα παράπλευρο σχόλιο)

Νομίζω ότι χάσαμε πάλι την μπάλα... Άκουσα πριν από λίγο τον δήμαρχο του Ελληνικού στον ΣΚΑΪ να υπεραμύνεται της πρωτοβουλίας του σχετικά με τις τοιχογραφίες των ηρώων της επανάστασης που παρήγγειλε αλλά και να μην ξέρει πως αυτού του είδους οι καλλιτέχνες λέγονται street artists! Ερευνώντας λίγο είδα ότι ο δημιουργός τους "Εύρυτος" δεν είναι απλά πολιτικοποιημένος αλλά πολύ κοντά στην άκρα δεξιά και τη Χρυσή Αυγή. Ουδείς ψόγος για τις πολιτικές του πεποιθήσεις, αρκεί να σέβεται το σύνταγμα και τους νόμους αυτού του κράτους. Οι ζωγραφικές του όμως κατά την ταπεινή μου γνώμη είναι πολύ κακές. Και κάτι ακόμα χειρότερο.Είναι προβοκατόρικες. Ζωγραφίζει για να προκαλέσει την αντίδραση. Επιδιώκει, με άλλα λόγια, ανάλογο μπάχαλο με τους ακτιβιστές της απέναντι άκρης.
Όπως είδα σε σχετικό φωτορεπορτάζ, ποζάρει ο ίδιος εμπρός στις βανδαλισμένες του εικόνες δίπλα σε έναν ρασοφόρο και έναν ανώτερο αστυνομικό. Από την άλλη πλευρά είναι γνωστό πως το γκράφιτι είναι, τουλάχιστον, αντιθεσμικό. Και δεν γουστάρει γαλόνια και στολές.
 Προσωπικά σιχαίνομαι τη βία - ειδικά τη βία πάνω στα έργα τέχνης, μόνη χειρότερη είναι η βία πάνω στα σώματα - αναγνωρίζω πάντως ως γνωστή πρακτική των γραφιτάδων όταν διαφωνούν, να "γράφουν" πάνω σε εκείνα τα έργα τα οποία θεωρούν είτε αισθητικά κατώτερα, είτε ιδεολογικά λάθος. 
Η όλο και μεγαλύτερη προβολή των "έργων" του Ευρύτου, νομίζω, θα προκαλεί όλο και μεγαλύτερη αντίδραση. Η μπάλα θα έχει χαθεί για μία ακόμη φορά ανάμεσα στη δίψα για προβολή και δημοσιότητα και στις παράπλευρες απώλειες που δημιουργεί η κακομοίρη η επέτειος το 1821...
Φοβάμαι ότι πολύ σύντομα συντετριμμένος κάποιος επίσημος θα ξαναβγεί και θα μας πει ότι ένας καλλιτέχνης με υποκριτική μαεστρία τον εξαπάτησε!
Το πιο τραγικό πάντως είναι ότι ο πολύς κόσμος θα θεωρήσει αυτά τα κακότεχνα αντίγραφα των κλασικών προσωπογραφιών του 19ου αιώνα, όχι μόνο ότι είναι καλή ζωγραφική αλλά επιπλέον και πατριωτική πράξη που τιμά τους ήρωες του '21!
Ο Δήμαρχος Ελληνικού, τέλος, θέλοντας να υπερασπιστεί τον εύρημα του, ανέφερε διάφορα αφελή και ανιστόρητα. Πως δηλαδή οι Αγαρηνοί έβγαζαν τα μάτια των Αγίων όταν έμπαιναν σε εκκλησίες (sic). Οφείλω να πληροφορήσω τον κύριο δήμαρχο ότι συνήθως τα μάτια των Αγίων και ιδιαίτερα της Θεοτόκου, τα απόξεαν από τις τοιχογραφίες - με άκρα ευλάβεια, πάντως - οι δεισιδαίμονες χριστιανοί. Στη συνέχεια τα ανακάτευαν το ξέσμα με αγιασμό γιατί έτσι πίστευαν ότι θεράπευαν ασθένειες. Εξού και η έκφραση: Έφαγε και της Παναγιάς τα μάτια!
Συμπέρασμα: Ενόψει των εορτασμών του '21 επίσημοι και ανεπίσημοι, επιτροπές και επιντροπές έχουν ξεσαλώσει για να εορτάσουν με business as usual. Αδέλφια γρηγορείτε!


Άγγελος Παπαδημητρίου βέβαια!


Παράπλευρο σχόλιο:
 Τα δύο κύρια κόμματα εξουσίας, η Νέα Δημοκρατία και το μεταλλαγμένο ΠΑΣΟΚ που τώρα λέγεται ΣΥΡΙΖΑ όταν κερδίζουν τις εκλογές, αυτό πρωτίστως οφείλεται στο γεγονός ότι πριμοδοτούνται από τους ψηφοφόρους του κέντρου. Αυτή είναι η πραγματικότητα. 
Από την άλλη και τα δύο αυτά κόμματα κάνουν το παν όχι για να διευρύνουν το κεντρώο - δηλαδή το νηφάλιο και προοδευτικό - τους ακροατήριο αλλά για να χαϊδέψουν αναίσχυντα τις παρυφές των κομμάτων τους. Δηλαδή είτε την άκρα αριστερά είτε την άκρα δεξιά. Αυτή την μικροπολιτική αρρώστια την πληρώναμε και την πληρώνουμε πανάκριβα.
Το ζούμε πάλι στις μέρες μας: Ο κύριος Μητσοτάκης που δεν έχει ουσιαστικές απώλειες παρά την τεράστια οικονομική κρίση και την ανατροπή των πάντων λόγω πανδημίας, υφίσταται την πρώτη του ουσιαστική του ήττα....λόγω πολιτισμού. Παιδεραστία και βιασμοί στο χώρο της τέχνης επιτέλεσαν την αχίλλειο πτέρνα του υπουργείου πολιτισμού. Από την άλλη, η απεργία πείνας του καταδικασμένου τρομοκράτη άνοιξε τον ασκό του Αιόλου για τα διάφορα γκρουπούσκουλα των Εξαρχείων και της... Ευελπίδων (!) με την επίσημη ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ να τα σιγοντάρει... ανθρωπιστικά! 
Αν προσθέσουμε και τον, ανεφάρμοστο, νόμο της Κεραμέως για τα ΑΕΙ στη σούπα, τότε Δεν χρειάζεται να είναι κανείς σοφός για να αντιληφθεί ότι αυτή η άνοιξη θα είναι εξαιρετικά θερμή. Νεοδεξιοί αδέξιοι, ακροαριστεροί αμφιδέξιοι, άνω και κάτω τυχοδιώκτες... Αληθινή κόλαση!