Η εξώπορτα

Στον Πάρι, τον Φωκίωνα και τη Μπομπό

Την φωτογράφισα χτες σ' ένα δρόμο ανάμεσα  στο  Κουκάκι και τον περιφερειακό του Φιλοπάππου. Τι εξώθυρα! Ταλαιπωρημένη μεν, γδαρμένη αλλά διατηρώντας ακέραιη την παλαιά αρχοντιά της. Προφανώς σώθηκε από παμπάλαιο κτίσμα και αξιοποιείται τώρα συντηρημένη ως είσοδος πια ενός ανακαινισμένου, νεοκλασικού...

Αν και έχεις αλλάξει σε αναγνώρισα αμέσως. (Εξάλλου και ποιος δεν έχει αλλάξει). Εσύ δεν είσαι; Εσύ είσαι! Με θυμάσαι; (Την ρώτησα αυθόρμητα). Έχεις αλλάξει ελάχιστα ... παρατήρησα  τέλος υποκρινόμενος μετά από κάποια λεπτά αμηχανίας... Παρ' ότι σε είχαμε αρκετά ταλαιπωρήσει. Και εγώ και ο αδελφός μου. Αλλά κυρίως ο πατέρας μου. Αυτή την στιγμή δεν μπορώ παρά να το ομολογήσω. Μισόν αιώνα μετά! 

Ο πατέρας μας σε μισούσε. Δεν σε χώνεψε πότε από την στιγμή που ήρθε σπίτι μας, στην οδό Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη 143 στα Ταμπούρια του Πειραιά από τον Νέο Κόσμο (αλήθεια, τι ευφημισμός)! Δηλαδή από την οδό Πυθέου 35 στην αρχή της Λεωφόρου Βουλιαγμένης και την συνοικία του Νέου Κόσμου.

Αντίθετα, η μάνα μας σε λάτρευε. Σε καμάρωνε με το συμπαγές, επιθύριο χεράκι σου, το ρόπτρο, που πάντως, να τα λέμε κι αυτά, χαλούσε τον κόσμο όταν χτυπούσε. Αλλά και τις δύο στρόγγυλες λαβές σου, σαν κοριτσίστικα στήθη, μια σε κάθε σου φύλλο που σε στόλιζαν και σ' έκαναν να ξεχωρίζεις. Η μάνα μου κάθε Σάββατο τις γυάλιζε με μαγειρική σόδα και έτσι το βράδυ έλαμπαν περίεργα. Μάς έδειχναν την οδό της επιστροφής όταν γυρίζαμε σπίτι από το παιχνίδι και τα τρεχαλητά. Με συνήθως τα γόνατα γρατζουνισμένα στον χωματόδρομο και τον λαιμό γδαρμένο από τις στριγγλιές ή τις γαϊδουροφωνές.

Τα καλοκαίρια, τη γλυκιά και ράθυμη εποχή της ξεγνοιασιάς, ήσουν το καμάρι μας καθώς όλοι καθόμασταν στα σκαλιά σου κάθε σούρουπο. Οφείλω τώρα να στο ομολογήσω. Ξεχώριζες από τις άλλες πόρτες της γειτονιάς με την γλυπτική σου χάρη, τις κομψές καμπύλες και τα κρυστάλλινα παραθυράκια σου. Καλλονή από ξύλο! Ομορφιά από μπρούντζο! Και οι άλλοι γείτονες κάθονταν εμπρός από τις δικές τους εξώθυρες, στα δικά τους σκαλιά. Έτσι η σύγκριση ήταν αναπόφευκτη.

Τους χειμώνες όμως μάς δυσκόλευες αφάνταστα τη ζωή! Μάς παίδευες κανονικά έτσι όπως φούσκωνες από την υγρασία, όπως κολλούσες κι όπως δεν άνοιγες με τίποτα. Τότε κι εμείς σε κλωτσούσαμε, σε σπρώχναμε και σε γδέρναμε όχι από μίσος αλλά από θυμό ή και από απόγνωση. Αφού θέλαμε να μπούμε σπίτι κι εσύ μάς εμπόδιζες. Τότε όλα, βλέπεις, λειτουργούσαν σε συμβολικό επίπεδο. Μάς δημιουργούσες έτσι, δεν ξέρω πόσο το συνειδητοποιούσες εκείνες τις στιγμές, ένα είδος πανικού. Έναν φόβο παιδιάστικο μεν αλλά υπαρκτό. Η μάνα μας που σε αγαπούσε γιατί ήσουν η προίκα από τον πατέρα της και τής θύμιζες τη δική της παιδική ηλικία, είχε βρει έναν τρόπο μαγικό να σε ανοίγει, όταν σε έπιανε το πείσμα σου. Σού δινε μια δυνατή σπρωξιά με τον γλουτό και εσύ πειθήνια υποχωρούσες. 

"Κωλιά" την έλεγε την βίαιη μέθοδο της και πραγματικά ... σού άξιζε! 

Ο πατέρας μας πάλι, που δεν σε χώνεψε πότε, επαναλαμβάνω, κάθε τόσο σε αποκαθήλωνε, τοποθετούσε τα φύλλα σου σε τάβλες και σε πλανάριζε γεμίζοντας τον τόπο ροκανίδια μήπως και σε φέρει σε λογαριασμό. Θυμάμαι ακόμη να σε καίει με πύρινο μπεκ, να σε γυμνώνει από τις λαδομπογιές σου και να σε ξαναβάφει. Πάντα πολύ περήφανος για τις τεχνικές του επιδόσεις. Άλλοτε γκρίζα, άλλοτε λαδοπράσινη σαν ελιά, άλλοτε βαθιά βιολέ... Ήταν τότε που σε μισούσα κι εγώ. Με όλη μου την ψυχή. Επειδή ο πατέρας μου μέ ήθελε ως πρωτότοκο, για σταθερό βοηθό του. Κι εγώ ήμουν παντελώς ατάλαντος τεχνικά. Και με κατέθλιβαν τα κάθε είδους μαστορέματα.

 Έτσι μεγάλωνες κι εσύ ακριβώς όπως κι εμείς. Με καλοκαίρια και χειμώνες. Με περιπέτειες και με εντάσεις. Με σμιξίματα και χωρισμούς. Ίσως σε διαπέρασαν οι σφαίρες του Εμφυλίου. Είδες ασφαλώς νεκρούς κι άλλους να ψυχορραγούν. Σε διέρρηξαν άγρια ένα βράδυ και οδήγησαν τους ενοίκους σου στη σφαγή. Στο ρόπτρο σου αίμα ξεραμένο... Είδες την δικτατορία οι αργότερα. Είδες ...

Ώσπου πέρασαν τα χρόνια, ούτε η μάνα είχε πια την δύναμη να αντιμετωπίζει τα καπρίτσια σου ούτε ο πατέρας τα πείσματα σου και μετά από οικογενειακό συμβούλιο αποφασίσαμε να εκσυγχρονιστούμε! Δηλαδή να σε αντικαταστήσουμε με άλλην εξώθυρα, αλουμινένια αυτή την φορά. Ήσουν πλέον εκτός συρμού. Εκτός εποχής. Εκπροσωπούσες έναν κλασικισμό που φαινόταν στα μάτια μας αξιοθρήνητος. Θυμάμαι σαν τώρα το κονκλάβιο που έλαβε χώρα στην κουζίνα κάτω από το μεγάλο κλουβί με τα καναρίνια. Η απόφαση ήταν ομόφωνη σαν σταλινική δίκη. Θάνατος! 

Πολύ γρήγορα λοιπόν, όπως είμαι βέβαιος ότι και εσύ θυμάσαι, σέ αντικατέστησε μια ελαφριά, επίχρυση μεταλλική κατασκευή, υπάκουη κι υποταγμένη, γραμμική και προβλέψιμη σαν τα τραγουδάκια που είναι σήμερα της μόδας. Εξέλιξη!

Αυτό είναι. Η μόδα σου,  εκεί γύρω στα 1970, είχε περάσει. Μεσούσης της χούντας η πρόοδος σε μορφή φερ φορζέ και κόντρα πλακέ εισέβαλε από παντού στη χώρα. Η γειτονιά μας ασφαλτοστρώθηκε και οσονούπω αποκτήσαμε θερμοσίφωνα ενώ το αποχωρητήριο έγινε λουτρό με πλακάκια στους τοίχους. 

Ήταν προφανές. Δεν ταιριάζαμε πλέον. Ήδη κειτόσουν ξεκοιλιασμένη στην άκρη του πεζοδρομίου περιμένοντας τον παλιατζή που θα μάς απάλλασσε από το, περιττό, βάρος σου. Όπερ και εγένετο. Η μητέρα ήταν ελαφρά λυπημένη, εμείς οι υπόλοιποι ευτυχείς, η γειτονιά παρακολουθούσε με αδιόρατη ζήλια. Εξάλλου σύντομα θα έσπευδαν να μάς μιμηθούν. Δεν σε ήθελε κανείς! Ούτε σαν χάρισμα! Ούτε για καυσόξυλα! Άλλες εποχές, νέα ήθη.

Κι εσύ; Δεν τολμώ να φανταστώ τι απέγινες. Από που και πως πέρασες για να φτάσεις ως εδώ. Όλον αυτόν τον καιρό. Μία μικρή αιωνιότητα... Και να 'σαι εδώ μπροστά μου, αλλοιώτικη μα τόσο ίδια, λίγο πιο κάτω από την Ακρόπολη. Θαλασσοδαρμένη αλλά ζωντανή! Με τα ξύλα σου έτοιμα να ξαναγεννηθούν πιο όμορφα από πριν. 

Είναι φανερό όσο και αν από ευγένεια δεν μού το λες κατάμουτρα. Οι νέοι σου ιδιοκτήτες σε καταλαβαίνουν πιο πολύ και σε εκτιμούν περισσότερο. Με αποστόμωσες. Ντρέπομαι και το παραδέχομαι. Όμως εμείς τότε, μπορεί να μη σε εκτιμούσαμε με τον τρόπο που θα ήθελες και που ασφαλώς σού άξιζε, αλλά σε αγαπούσαμε! Και το, παροδικό, το εποχιακό μίσος από την αγάπη μας προερχόταν κι αυτό.   Τώρα, εδώ, παραδέξου το. Και εσύ μάς αγάπησες. Η τωρινή σιωπή σου το αποδεικνύει.

Τί; Κλαις; Σταμάτα, δεν πρέπει. Η υγρασία ανέκαθεν σε πείραζε. Αυτή ήταν κι η μόνη αιτία των προστριβών μας. Τα κλάματα δεν ταιριάζουν στις ξύλινες εξώπορτες. Ούτε οι λυγμοί. Τις φουσκώνουν. Τις κάνουν να μην ανοίγουν.

Άφησε να δακρύσω μόνο εγώ. Τα δάκρυα πάντα κάνουν τους ανθρώπους λίγο καλύτερους. Και τους ανοίγουν πιο εύκολα...

Γράμμα από το Tel Aviv

Παρασκευή 24/1

Τελ Αβίβ, σήμερα. Ανάμεσα σε ήλιο και βροχή. Μία πόλη που μού θυμίζει ανατολικό Βερολίνο ή Λευκωσία - αν και με μεγαλύτερη αρχιτεκτονική σοβαρότητα. (Με τα ίδια κοντράστα εγκατάλειψης αλλά και οικοδομικού οργασμού. Χωρίς όμως την νεοπλουτίστικη επίδειξη που μας χαρακτηρίζει). Εξ άλλου αμφότερες Λευκωσία και Τελ Αβίβ πέρασαν από βρετανική κατοχή. Κι αμφότερες είναι χτισμένες μετά το '50 γύρω από ένα ιστορικό κέντρο. (Εν προκειμένω την Γιάφα).

Το πολιτιστικό κέντρο αυτής της πόλης του μισού εκατομμυρίου κατοίκων, με την όπερα, το ραδιόφωνο και το πολυμουσείο σύγχρονης τέχνης είναι εντυπωσιακό και ως σύλληψη και ως πραγμάτωση. Ως τοπόσημο μέσα στον πολεοδομικό ιστό. Το συγκρίνω με το επαρχιώτικο, κακορίζικο, μετακιτσάτο ΦΙΞ και μελαγχολώ. Το μουσείο αυτό διαθέτει ασύγκριτες συλλογές - δωρεές από διακεκριμένους Εβραίους της Διασποράς και τις παρουσιάζει υποδειγματικά επιμένοντας σε μιαν ευρωκεντρική κι όχι αμερικανική ιστορία του μοντερνισμού. Από τον Πικάσο μέχρι τον Ντε Κήρυκο. Με έναν Ρόθκο, έναν Πόλοκ αλλά πολλούς και εξαιρετικούς Αρσιπένκο ή Λίπσιτς. Αλλά για αυτά θα γράψω άλλη φορά. 

Εκείνο που κυρίως με εντυπωσιάζει, είναι εν προκειμένω ότι οι Ισραηλινοί αμύνονται πειστικά ενός national modernism και ότι μπορούν να δημιουργούν παράδοση ακόμη κι απ' το μέλλον.

Σάββατο 25/1

Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Τελ Αβίβ. Τεράστια πλατεία με γλυπτά στην είσοδο του, τεράστιος χώρος υποδοχής, ευφυέστατο σύστημα κυκλοφορίας ανάμεσα στους ορόφους, μοναδικές συλλογές. Ηλικία του μουσείου μετά την μεταφορά του από το αρχικό οίκημα που στεγάστηκε το 1932, τα 50 χρόνια! 

Ιδρύθηκε, μ' άλλα λόγια, το 1971 αλλά μοιάζει χτεσινό. Αρχιτέκτονας του ο Dan Eytan. Αναρωτιέμαι αν κανείς ξέρει το όνομα του αρχιτέκτονα που κολόβωσε το ΦΙΞ και το κατέστησε σάντουιτς με δύο όψεις. Προσωπικά με ενδιαφέρει ότι εκθέτει ισότιμα και την Ισραηλινή και την διεθνή τέχνη με ευρωκεντρική κι όχι αμερικανοκεντρική ανάγνωση. 

Επειδή στο αποτυχημένο Φιξ δεν κρίνονται μόνο η Πολιτεία, το Υπουργείο Πολιτισμού και η γραφειοκρατία του ή οι ποικίλοι παράγοντες που θέλουν να το ελέγξουν υπόγεια. Κυρίως κρίνονται οι ιστορικοί τέχνης της χώρας, η θεωρία που διαθέτουμε για να συγκροτήσουμε ένα σύγχρονο μουσείο τέχνης ... ή μάλλον που δεν διαθέτουμε.

Σάββατο 25/1 πάλι

Απόψε, στον χώρο εκδηλώσεων του διάσημου, ισραηλινού γλύπτη Maty Grunberg στο Bat Yam, περίχωρα του Τελ Αβίβ, ενώπιον σαράντα περίπου προσωπικοτήτων της τέχνης, της επιστήμης και της πολιτικής θα πούμε δύο λόγια για τον κοινό, βαλκανικό πολιτισμό και την αφηρημένη ζωγραφική παρουσιάζοντας το βιβλίο Picasso - Jankulovski, an unexpected dialogue. Μακάρι να διευρύνουμε την δυναμική της κοινής, αυτής κληρονομιάς περισσότερο μέσω ανταλλαγών, διαλόγου, εκδόσεων κλπ.

Κυριακή 26/1 πρωί. 

Η πόλη της Γιάφας, η αρχαία Ιόππη. Παλιά έδρα των Παλαιστινίων που έχουν πλέον εξαφανιστεί. Ενώ παντού χτίζονται ουρανοξύστες διαμερισμάτων. Κάθετη κατοίκηση ώστε να αξιοποιηθεί κάθε σπιθαμή γης. Πάντως αυτό που κάνει το Ισραήλ, δηλαδή οι ΗΠΑ, στην περιοχή είναι αδιανόητο.

Πιο αργά 

Μαγικό φως στον πύργο του Δαβίδ και την Πύλη της Γιάφας. Ιεροσόλυμα, παλαιά πόλη.

Η κατασκευή είναι οθωμανική πάντως!

Ακόμα Κυριακή. 

Ο Κάιζερ και ο Ναός της Κοιμήσεως!

Τον έβλεπα από μακριά, αυτόν τον περίεργα επιβλητικό θόλο, από τη νέα πόλη της Ιερουσαλήμ και την ταράτσα του ιουδαϊκού κέντρου θρησκευτικών σπουδών, χωρίς να αντιλαμβάνομαι περί τίνος πρόκειται.

 Ένας περίεργος, τετράπλευρος θόλος και συγχρόνως στρογγυλή πυραμίδα που μού θύμιζε αχνά το ανακτορικό παρεκκλήσιο στο Άαχεν, το Ακυΐσγρανον των Ρωμαίων ή την Aix la Chapelle του Καρλομάγνου.

 Όταν μπήκα στην παλιά Πόλη ξαναείδα από πιο κοντά το πολύ εντυπωσιακό κτίσμα και απ' την πύλη Σιών αποφάσισα να το επισκεφτώ αφού δίπλα του υπήρχε κι ένα ιουδαϊκό μνημείο το οποίο ανέφεραν όλοι οι οδηγοί. Ο τάφος του Δαβίδ!

Προσεγγίζοντας η έκπληξη μου μεγάλωσε γιατί προστέθηκε στα αξιοθέατα του χώρου και το Cenacolo,  δηλαδή η αίθουσα του Μυστικού Δείπνου. Έτσι λοιπόν έφτασα εκεί, στον χώρο που υποτίθεται ότι για πρώτη φορά τελέστηκε η θεία ευχαριστία. 

Εκεί διαπίστωσα πως πρόκειται για ένα μικρό τζαμί με μιχράμπ το οποίο σήμερα ελέγχουν φραγκισκανοί μοναχοί ( δες την ενδεικτική φωτογραφία).

Προφανώς στην μακραίωνη πορεία των κτισμάτων αυτών οι χρήσεις τους άλλαζαν ανάλογα με το ποιος κατείχε την ιερή πόλη. το πιο εύκολο πράγμα ήταν να γίνει μία εκκλησία τζάμι και το αντίστροφο. Είναι επίσης γεγονός πως την τελική, αρχιτεκτονική διαμόρφωση όλων των ιερών προσκυνημάτων, από τον Πανάγιο Τάφο ως το τέμενος του Βράχου, την πραγματοποησαν οι Σουλτάνοι της Κωνσταντινούπολης με πιο σημαντικό τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή, τον 16ο αι.

Κάτω από αυτό λοιπόν το κτίσμα του Μυστικού Δείπνου βρίσκεται όντως ο, θεωρούμενος, τάφος του Δαβίδ - ο Χριστός είναι απόγονος του -  όμως δεν μου επετράπη η είσοδος γιατί εκείνη τη στιγμή ελάμβανε χώρα κάποια καββαλιστική τελετή. Από την ταράτσα του κτιρίου μπόρεσα, επιτέλους, να δω καθαρά κι εκείνο το κτίσμα το οποίο μου τράβηξε για πρώτη φορά από μακριά την προσοχή αλλά και να πληροφορηθώ την ιστορία του.

Πρόκειται λοιπόν για τον ναό της Κοιμήσεως τον οποίο έκτισε, μετά από άδεια του σουλτάνου Μαχμούτ, ο γνωστός μας Κάιζερ Γουλιέλμος Β, ο γαμπρός του Κωνσταντίνου από το 1898 έως το 1910. Το επιβλητικό κτίσμα φέρει σαφή νεορωμανικά - γερμανικά στοιχεία. Δηλαδή η πρώτη μου άποψη εντύπωση πώς θυμίζει το Aachen, αποδείχθηκε σωστή. Και βέβαια λόγω του πολύ μεγάλου μεγέθους του αποδεικνύει την επιθυμία των Γερμανών, λίγο πριν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, να διεισδύσουν κι αυτοί μ' ένα μεγάλο μνημείο - συνδεδεμένο επίσης μία μεγάλη εορτή της Χριστιανοσύνης, την Κοίμηση της Θεοτόκου - μέσα στον στενό πυρήνα των ιερών προσκυνημάτων του όρους του Ναού. Δηλαδή του Ιουδαϊσμού, του Χριστιανισμού και του Ισλάμ. Η πολιτική και το αποικιοκρατικό πνεύμα των Γερμανών κι εδώ ... über alles!

Χάραμ ες Σαρίφ, Όρος του Ναού, Σιόν

Εάν επιλάθωμαι σου Ιερουσαλήμ, επιλησθείη η δεξιά μου, κολληθείη η γλώσσα μου τω λάρυγγι μου ... Εάν επιλάθωμαι σου. 

                                              (Ψαλμός 136) 

 Φωτογραφία 1. Το όρος του Ναού. Το ιερότερο σημείο της πόλης όπου συνωθούνται διαγκωνιζόμενες οι τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες και τα σύμβολα τους: Το σημείο που ο Αβραάμ θα θυσίαζε τον Ισαάκ, ο βράχος με το ίχνος του Προφήτη πριν αναληφθεί στον νυχτερινό ουρανό, τα θεμέλια του Ναού που γκρεμίστηκε εκ θεμελίων δύο φορές, ο Τάφος του Χριστού, ο κήπος των Ελαιών κλπ. Εδώ ο κυρίαρχος Μύθος δένεται αξεχώριστα με την αναμφισβήτητη ιστορία και η πολιτική σκοπιμότητα με τα πολιτικοθρησκευτικά πιστεύω. Οι ιδεολογίες με τα ιδεολογήματα.

 Στο βάθος αριστερά ο Δυτικός Τοίχος με τα απομεινάρια του ναού του Σολομώντα. Επάνω το οκταγωνικό τέμενος του Βράχου, ή τέμενος του Ομάρ, ή Αλ Σάκσα. Με τον χρυσό του τρούλο να λάμπει στον γεναριάτικο ήλιο. Χτίστηκε γύρω στο 691 και φέρει στο εσωτερικό του εικονιστικά ψηφιδωτά βυζαντινής τεχνοτροπίας. Τα μπλε, πράσινα πλακίδια, τα τσινιά, τα τοποθέτησε ο Σουλεϊμάν ο μεγαλοπρεπής όντας καλίφης. Η τελευταία συντήρηση - επένδυση με φύλλα χρυσού έγινε πρόσφατα από τον Χουσεΐν της Ιορδανίας. Στην άκρη δεξιά το λίγο μεταγενέστερο (710) τέμενος Αλ Ακσά, σαφώς μεγαλύτερο και αρχιτεκτονικά δραματικότερο. Χρίσμα κι αυτό των Ουμεϊάδων καλιφών της Δαμασκού. (Η οποία a propos είναι πολύ κοντά).

Φωτογραφία 2. Η Ιερουσαλήμ είναι χτισμένη σε ύψος 750 μ. και περιστοιχίζεται από λόφους που έχει πρασινίσει η επιμονή και το μεράκι των Ισραηλινών. Η πρόσβαση της γινόταν από το λιμάνι της Γιάφας, κάπου εξήντα χιλιόμετρα, νοτιοδυτικά. Εξ άλλου και σήμερα η κεντρική είσοδος για την παλιά πόλη και το όρος Σιόν λέγεται Πύλη της Γιάφας. Αντίστοιχα υπάρχει στην Γιάφα, την αρχαία Ιόππη, πύλη της Ιερουσαλήμ.

Από το ύψος της παλιάς πόλης χάσκει κάτω ο λαβύρινθος της συνοικίας των Παλαιστινίων. Διαιρεμένη πόλη, πόλη των δακρύων που την στοιχειώνει παλιά κατάρα.

Φωτογραφία 3. Στο τείχος των δακρύων, στο δυτικό Τείχος, ορθόδοξοι Εβραίοι προσεύχονται κρατώντας την Τορά και αναμένοντας την έλευση του Μεσσία που θα ξαναχτίσει τον Ναό για τρίτη φορά. Θα είναι τότε, πάνω κάτω που θα ξανανοίξει η μυστική θύρα της Αγιασοφιάς και θα εμφανιστεί ο μαρμαρωμένος βασιλιάς, ο 13ος Ιμάμης κλπ.

Ερώτηση: Είναι καλύτερα να πιστεύουμε σε κάτι, έστω σ'ένα ωραίο παραμύθι, ή σε τίποτα;

Το θέατρο είμαστε εμείς

(Εξ αφορμής ενός διαλόγου με τον συνάδελφο μου Γιώργο Πεφάνη) 

Δείτε αυτές τις εικόνες. Προσέξτε τα σιωπηλά πρόσωπα, νιώστε το "δράμα" που υποστηρίζουν:

Το θέατρο είναι παντού, τα πάντα είναι θέατρο, η θεατρικότητα παραμονεύει σε κάθε μας εκδήλωση καθιστώντας την καθημερινότητα μας σκηνή και τις πιο ασήμαντες, κοινότοπες μας ενέργειες "δράμα". Όλες οι μορφές τέχνης απ'την άλλη προϋποθέτουν το θέατρο. 

Ο γλυπτικός ήρωας φερ' ειπείν της πλατείας που πάνω απ' το βάθρο του ξιφουλκεί στο κενό, έχει κάτι από την ηρωική απελπισία ενός θεατρικού ήρωα. Είναι ο Δον Ζουάν ή ο Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος. Το γυμνό πάλι που ησυχάζει στον μουσαμά ενός πίνακα ζωγραφικής είναι πάντα είτε μία Δυσδαιμόνα είτε μία Λουκρητία. Μία Ολύμπια που περιμένει τον εραστή της.

Ή, αυτό που συμβαίνει στη μουσική και τα τραγούδια. Η κάθε φράση ενός οργάνου είναι ένα μικρό δράμα κι ο κάθε στίχος μονόπρακτο. Ευτυχισμένο ή τραγικό. Προσέξτε: "Θα σε πάρω να φύγουμε..." Συμπληρώστε εσείς τη συνέχεια.

Ή, " Ήρθα κι απόψε στα σκαλοπάτια σου..."

Ποιός δεν διαβλέπει τη θεατρική δράση, ποιός δεν κατανοεί ότι κάτι επίκειται, ποιός δεν περιμένει το τέλος, καλό ή κακό, σ' αυτήν την αφήγηση; 

Ήταν το μακρινό 1985 όταν στο πλαίσιο της Αθήνας, Πολιτιστικής Πρωτεύουσας και με προτροπή της Μελίνας οργάνωσα στο Μέγαρο Κουλούρα του Π. Φαλήρου - νυν παράρτημα του μουσείου Μπενάκη - το πολυθέαμα "Ζωγραφικός Χώρος - Θεατρικότητα" με συμμετοχή ζωγράφων, γλυπτών, μουσικών, χορευτών κλπ. Με ταμπλώ βιβάν (Γιάννης Μετζικώφ), περφόμανς (Γρηγόρης Σεμιτέκολο) περιβάλλοντα (Βασίλης Φωτόπουλος) δράσεις (Δήμητρα Σιατερλή) και πίνακες ή θεατρικές μακέτες των Γκίκα, Εγγονόπουλου, Τσαρούχη, Μόραλη, του πρωτοεμφανιζόμενου τότε Στεφάνου Δασκαλάκη, σκηνικά του Πέτρου Ζουμπουλάκη, του Γιάννη Μιγάδη, της Ιωάννας Παπαντωνίου κλπ. Το μεγάλο γλυπτό του Κώστα Πανιάρα Άγιος Σεβαστιανός είχαμε στήσει εμπρός στο τζάκι του αρχοντικού με τη βοήθεια του Αλέξανδρου Ιόλα και το είχαμε επίσης χρησιμοποιήσει ως εξωφύλλο του καταλόγου. Η φωτογράφηση είχε γίνει στο λιμάνι του Κιάτου, ιδιαίτερη πατρίδα του αείμνηστου Κώστα Πανιάρα. Νομίζω πως για πρώτη φορά ειδικοί και κοινό αντιμετώπισαν εν Ελλάδι την έννοια της Θεατρικότητας δημοσιοποιημένης με τέτοιον τρόπο. Ήμουν τότε 31 ετών και επιμελητής της Εθνικής Πινακοθήκης. Αργότερα η τύχη με έφερε δάσκαλο στο τμήμα θεατρικών σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών να καταπιάνομαι με ανάλογα ζητήματα. Τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά.

Το θέατρο λοιπόν είναι παντού κι όλα είναι είδη Θεάτρου ιερού, ιδιαίτατα οι επί μέρους τέχνες, αρκεί να μην αρκείται κανείς αποκλειστικά στον ρόλο του θεατή. Θαυμάζω ως εκ τούτου τα πρόσωπα του χορού στο αρχαίο δράμα ή της πολυπληθούς χορωδίας στην όπερα. Των λεγόμενων μονωδών. Αλλά και τους επαγγελματίες κομπάρσους στο σινεμά. Τα βουβά πρόσωπα τα οποία πάντως κατέκτησαν εξ ίσου την αιωνιότητα όπως και οι βεντέτες. Ένα φευγαλέο πέρασμα γίνεται, με την πάροδο του χρόνου, ισάξιο με όλα τα γκρο πλαν των σταρ. Αφού αμφότερα υπάρχουν αποτυπωμένα στο σελιλόιντ για πάντα! 

Γοητεύομαι με άλλα λόγια από τον τρόπο που εκτελούν οι "ανώνυμοι" στην εντέλεια το μέρος τους σαν να είναι οι επώνυμοι, οι πρωταγωνιστές. Σαν να είναι οι προβολείς στραμμένοι αποκλειστικά επάνω τους. Συχνά, στις παραστάσεις του λυρικού θεάτρου απομονώνω έναν "κομπάρσο" και τον παρακολουθώ, χαμένο μέσα στο πλήθος να "παίζει" την ίδια στιγμή που μονοπωλεί την σκηνή η πριμαντόνα. Και νομίζω πως μού μοιάζει απίστευτα.

 Πρωταγωνιστής και κομπάρσος ξεκίνησαν από την ίδια grosso modo αφετηρία, με τα ίδια όνειρα, είδαν τα ίδια ηλιοβασιλέματα με το βλέμμα συγκινημένο. Εκεί βρίσκεται κατά τη γνώμη μου το αληθινό θέατρο και η δημοκρατία του. Η αληθινή τέχνη. Στα δύο αυτά πρόσωπα που αν και αντιθετικά, μάς εμπεριέχουν. Όλους. Την επιτυχία αλλά και την αποτυχία μας. Αρκεί και μόνο που βρισκόμαστε στη σκηνή και δυνητικά πρωταγωνιστούμε. Ούτως ή άλλως μετά το τέλος της παράστασης τα φώτα θα σβήσουν για όλους και το θέατρο θα τυλιχτεί στη σιωπή. Το σκοτάδι θα αποδώσει δικαιοσύνη.

Καλή χρονιά και πρωταγωνιστική φίλοι!

Φωτογραφίες: Καθήμενες θεότητες ελληνιστικής περιόδου από το Αρχαιολογικό Μουσείο Λευκωσίας. Στο βάθος ένας Απόλλων ή Διόνυσος. Θέατρον εν θεάτρω! Κι  ένα ταμπλό βιβάν παραδοσιακού οντά από το Ίδρυμα Λεβέντη στην παλιά πόλη. Όπου τα βωβά πρόσωπα καθίστανται άκρως ομιλητικά. Πρόσωπα σαν τα δικά μας. Ανώνυμοι, άγνωστοι πρωταγωνιστές!