Κυριάκος Κατζουράκης (1944 - 2021)

Οι τρυφερές κι οι άγριες νύχτες 

του κ. Κυριάκου Κατζουράκη

Το ξέρουμε. Οι τρυφεροί θα σώσουν τον κόσμο επειδή είναι οι πιο δυνατοί. Το ξέρουμε. Η τρυφερότητα φτιάχνεται από ατσάλι...

Αχ Άκο μου τι ωραία που συνταίριαξες τα χοντροκόκκινα και τα βιολέ που μπλεδίζουν πάνω στην ψυχρή ώχρα σ' αυτό τον πίνακα. Κι έπειτα ο καθρέφτης που διπλασιάζει τον χώρο, το εύρημα του Las Meninas που το απογείωσες σε μια σειρά έργων και το έκανες δικό μας. Βάζοντας την ιθαγενή μας ζωγραφική, τους νεκρούς και τους βασανισμένους του Εμφυλίου, δίπλα στις ανάλογα τυραννισμένες φιγούρες του Kitaj και του Bacon. Ευρωπαίος επειδή Έλληνας.

 Σωστά το είπε η Κάτια ότι γύρευες την ομορφιά παντού. Και πάντως εκεί που δεν την ψάχνουμε συνήθως οι υπόλοιποι και που διαφέρει από την εύκολη, την πρόστυχη ομορφιά των πολλών. Στις γωνιές του εργαστηρίου σου στην οδό Βατάτζη, εμπρός σε μια κούπα μαύρου καφέ ή ένα ποτήρι ρακή, την ψηλαφούσα την ομορφιά σου ... συχνά περίτρομη, ανήσυχη, έτοιμη να φωλιάσει στους δυστοπικούς καμβάδες σου. Επειδή μόνο εκεί ένιωθε καλά. 

Ξέρω φίλε μου ακριβέ, Κυριάκο μας, πως κι απόψε θα 'ρθεις στο ατελιέ, θα κατέβεις με το εσωτερικό ασανσέρ που διευκόλυνε τη μέση σου, από το ρετιρέ του ουρανού στο υπόγειο, θα ανάψεις τη λάμπα με το έντονο, ψυχρό φως, θα βγάλεις τα πινέλα από το νέφτι και θα ψάξεις πάλι εκείνο το γυμνό κορίτσι που κρυώνει και που κάποτε μάς είχε αγαπήσει. Ή, ίσως, τον πεινασμένο άντρα με τα δεμένα μάτια που βασανίζουν ακόμη σε κάποια από τις φυλακές του κόσμου. Κι ενώ εσύ, Άκο, ήθελες μόνο να ζωγραφίζεις τον έρωτα και την επιθυμία και την αγάπη και το φως της αγάπης, η φωνή της συνείδησης σου επέμενε πως έπρεπε να ανοιχτείς και στη νύχτα και στο σκοτάδι και στα φαντάσματα τους. Στο σκότος του ερέβους αν πρέπει να πεις την αλήθεια με την τίμια, τη σιγανή φωνή σου.

 Έπρεπε, επίσης, δίπλα στα εγκαταλειμμένα κορίτσια να βάζεις πάντα κι ένα σκυλί που λουφάζει. Άλλοτε σαν απειλή κι άλλοτε σαν φόβος. Κι αυτό έκανες πάντα. Συνδύαζες αυτά που όλοι οι άλλοι αδυνατούσαν να συμφιλιώσουν. Γι' αυτό κι η τέχνη σου είναι τόσο γλυκόπικρη. Επειδή είναι τόσο αληθινή. Ώστε να μην χωράει στις εφήμερες πολιτικές και τα νιτερέσα των εκάστοτε αχθοφόρων της εξουσίας.

Σκέφτομαι, αλήθεια, πόσο σινεμά κρύβουν οι ζωγραφισμένες ιστορίες σου και πόση, ανάλογα, ζωγραφική τα εξαντλητικά σχεδιασμένα καρέ των ταινιών σου. Πόση έντεχνη παιδικότητα. Αφού πάντα ήσουν ένα μεγάλο παιδί. Κι αυτό αγάπησε περισσότερο επάνω σου η Κάτια. 

Αλήθεια Κυριάκο δεν σ' έχω ακούσει ποτέ να φωνάζεις! Δεν είναι περίεργο; Ποτέ να υψώνεις τη φωνή σου. Αυτή τη φωνή που την έχω τώρα μέσα στ' αυτιά μου. Γλυκιά, σιγαλή, υποβλητική. Πάντα λίγο παραπονεμένη. Μια φωνή στην οποία κανείς δεν μπορούσε να αρνηθεί τίποτα! 

Κυριάκο μου...

 Θυμάμαι τώρα το "Τέμπλο" σου με τους άγιους και τους δαίμονες του σύγχρονου δράματος μας ως οξυδερκή αναφορά στον Κόντογλου, τον Τσαρούχη και τον Αϊζενστάιν συγχρόνως... Θυμάμαι, επίσης, την "Ώρα" και τον Μπαχαριάν, την αναδρομική στο Μπενάκη, την "Άλλη Γκουέρνικα" στην Λάρισα και το ΜΙΕΤ. Θυμάμαι ακόμη πόσο είχες στενοχωρηθεί που ο μικρόψυχος διευθυντής δεν με είχε αφήσει να μιλήσω στα εγκαίνια. Ή, οι άλλοι ανόητοι που δεν σε έχουν εκτεθειμένο στο ΕΜΣΤ. Τη ζωγραφική αλλά και τις ταινίες σου. Σκέφτομαι πως δεν σε έστειλαν ποτέ στη Μπιενάλε... Τι κρίμα... Όχι για σένα, για εμάς. 

Η τραγωδία αυτού του τόπου είναι πως συνεχώς πρέπει να δίνουμε μάχη για τα αυτονόητα. Μάχη για να υπερασπιστούμε εκείνη την ιστορία που οι πολλοί βιάζονται ή να αποκρύψουν ή να ξεχάσουν. Ή, ακόμη χειρότερα, να την διαπομπέψουν.

Φίλε

...είσαι τώρα, επιτέλους, ευτυχισμένος μέσα στη πολύχρωμη αθανασία σου, χωρίς πια τους φριχτούς πόνους που σε βασάνισαν και τους φριχτούς ανθρώπους που σε πονούσαν ακόμη περισσότερο. Χωρίς άλλα μαύρα, γκρίζα ή φαιοπράσινα. Τώρα πορεύεσαι ανάμεσα στα λευκά και τα χρυσοκόκκινα των ήλιων που καταυγάζουν το σύμπαν. Τα δάκρυα απομένουν μόνο σε εμάς. Και βέβαια μάς στηρίζει το έργο σου που είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Πιο ετοιμοπόλεμο!

Ας ξαναμιλήσουμε για γλυπτική

Η έκλειψη του δημοσίου χώρου

 και η έλλειψη αισθητικής αγωγής

Το κείμενο που  ακολουθεί είναι ανεπτυγμένη η απάντηση που έδωσα στην δημοσιογράφο Αφροδίτη Ερμίδη για το σημερινό Ντοκουμέντο σχετικά με τη δημόσια γλυπτική και τις ευθύνες της πολιτείας:

Πώς αντιμετωπίζεται η γλυπτική σήμερα στη χώρα που υποτίθεται πως την εγέννησε; Με ποιά παιδεία, ποιά πολιτική, ποιον προγραμματισμό; 

Η υπόθεση του πρόσφατου μνημείου για την Μαρία Κάλλας θίγει, νομίζω, μία σειρά ευρύτερων ζητημάτων. Ας πούμε το μέγα θέμα του δημοσίου χώρου και το πως και το ποιοι τον διαχειρίζονται.

 Επίσης το τεράστιο ζήτημα της δημόσιας γλυπτικής και των αισθητικών παραμέτρων που πρέπει να την διαμορφώνουν. Και βέβαια τον ρόλο και την παρουσία ενός "κράτους του ωραίου" το οποίο οφείλει να λειτουργεί ρυθμιστικά και είναι εν τέλει ο θεσμικός υπεύθυνος για όλα τα παραπάνω. Ο καταλύτης που συνοψίζει με τις πολιτικές του το επίπεδο πολιτισμού και την αισθητική του τόπου. Με βάση την ιστορία, την παράδοση και την τέχνη του ευρύτερα.

Στην περίπτωσή μας λοιπόν έχουμε  ένα "απόψε αυτοσχεδιάζουμε" και μάλιστα σε φιλελεύθερο κρεσέντο. Αν πάλι προτιμάτε το σινεμά από το θέατρο, θα σας παρέμπεμπα στο "Ιδιωτικά βίτσια, δημόσιες αρετές" του Γιάντσο. Όποιος δηλαδή έχει την αγαθή ή την πονηρή πρόθεση - από την κυβέρνηση της Κίνας ως το τελευταίο, φιλοπρόοδο σωματείο - μπορεί να στήνει γλυπτά ή πράγματα που μοιάζουν με γλυπτά οπουδήποτε. Κυρίως να τα στήνει ως μνημεία χωρίς όμως μνήμη και με παχυλή άγνοια. Και το λέω αυτό γιατί 500 μέτρα πιο εκεί από το γλυπτό αισθητικής Πατούλη, υπάρχει το πολύ καλό και ζυγισμένο - μετρημένο γλυπτό της Ασπασίας Παπαδοπεράκη (Μιχαλακοπούλου, πίσω από το Χίλτον) με το ίδιο θέμα οποίο έχει στηθεί πριν από μία εικοσαετία! Ένα γλυπτό που θα όφειλαν και οι δημοτικές αρχές και η ηγεσία του υπουργείου πολιτισμού να το γνωρίζουν. Πράγμα που όμως δεν συνέβη. 

Το συγκεκριμένο γλυπτό της κυρίας Αφροδίτης Λίττη αποδεικνύει πως η γλύπτρια δεν έχει σχέση με το αντικείμενο. Θέλω να πω δεν έχει εμπειρία φιγούρας στημένης στο δημόσιο χώρο. Όπως π.χ συμβαίνει με άλλους δόκιμους γλύπτες όπως είναι ο Θόδωρος Παπαγιάννης ή ο Πραξιτέλης Τζανουλίνος. Και είναι κρίμα γιατί μοιραία γίνονται συγκρίσεις με τον αείμνηστο σύζυγό της τον πολύ μεγάλο γλύπτη Γιώργο Λάππα. Αυτό, το αλά Jeff Koons, χρυσό έργο δείχνει περισσότερο εκφραστική αδυναμία παρά πλαστική δύναμη. Και βέβαια το όλο αποτέλεσμα επιδεινώνει η πολύ άσχετη βάση και η ακόμα πιο κακή θέση στην οποία στήθηκε. Προσέξτε τα τακούνια της ντίβας και θα καταλάβετε. Πόσο δεν υπηρετούνται οι σχέσεις των επιμέρους στοιχείων της φόρμας. Το ύψος και το βάθος.

  Όμως η κυβέρνηση εν προκειμένω εγκαινιάζει περιχαρής, συμπαρίσταται ασμένως και χειροκροτεί μαζί με την δημοτική αρχή...γιατί αυτό είναι κυρίως που θέλει. Δηλαδή κάποιον ιδιώτη να την απαλλάξει και από την ευθύνη και από την υποχρέωση του να επιλεγεί αυτή το πως και τι θα "στολίζει" την πόλη. Λησμονώντας ότι ένα δημόσιο γλυπτό είναι συγχρόνως πράξη αισθητική αλλά και πολιτική. Με ποικίλες πολιτιστικές και παιδαγωγικές συμπαραδηλώσεις. Αντίθετα, σήμερα τα γλυπτά στον δημόσιο χώρο διευθετούνται σαν μπιμπελό στην εταζέρα της γιαγιάς. Αν μάλιστα τα πληρώνει και ιδιώτης τόσο το καλύτερο! Δουλίτσα να γίνεται. 

Αφού ακόμη και το αναβατόριο στην Ακρόπολη η πολιτεία το ανέθεσε σε κάποιον χορηγό λες και δεν μπορούσε η ίδια ν' αναλάβει το κόστος των 750 χιλιάδων ευρώ για ένα τέτοιο έργο, σε ένα τέτοιο μνημείο. Άρα όλα γίνονται χωρίς προγραμματισμό, με στόχο την τελική φωτογραφία με τον υπουργό και τον χορηγό και την τελική ταμπέλα που θα γράφει με χρυσά γράμματα το όνομα της εταιρίας της φίρμας ή απλά του συγκινημένου φιλότεχνου. Όσο μάλιστα πιο κοντά είναι το υπό ανέγερση μνημείο στα ιδεώδη του σοσιαλιστικού ρεαλισμού δηλαδή της εύκολης ανάγνωσης, της ακόμα πιο εύκολης εντύπωσης και της ευκολότατης προπαγάνδας, τόσο το καλύτερο. Για τέχνη θα μιλάμε τώρα; 

Να γιατί ισχυρίζομαι ότι η τέχνη που βιώνει υπαρξιακή κρίση δεν είναι η ζωγραφική αλλά η γλυπτική. Επειδή εκλείπει δραματικά ο δημόσιος χώρος ως πεδίο πολιτικών - αισθητικών αντιπαραθέσεων και "ιδιωτικοποιείται" ραγδαία από την ποικίλων προελεύσεων βία. Και την ορατή ή αόρατη αστυνόμευση. Με τους συνεχείς βανδαλισμούς των ιστορικών κτιρίων και μνημείων να είναι η πιο ανώδυνη εκδοχή αυτής της βίας που περιέγραψα πιο πάνω. Παρακράτος και κράτος δεν επιτρέπουν στον δημόσιο χώρο να υπάρξει πολιτικά αλλά μόνο χρηστικά, μονοδιάστατα, διεκπεραιωτικά. Γι'αυτό είναι και ανάλογα απολιτικός και αναισθητικός ο "στολισμός" του. 

Είναι πάντως κρίμα γιατί υπάρχουν δείγματα στα οποία οι κρατικοί θεσμοί και ο καλλιτέχνης λειτούργησαν όπως θα έπρεπε έτσι ώστε το επιλεγμένο μνημείο να στηθεί με την σωστή χωροθετική του διαμόρφωση σε μια πρωτεύουσα άξια της πολιτιστικής της παράδοσης. Έχω ένα πιο πρόσφατο παράδειγμα και ένα παλιότερο: 

Αναφέρομαι στον έφιππο Μεγαλέξανδρο του αείμνηστου Γιάννη Παππά τον οποίον ο αρχιτέκτονας Παντελής Νικολακόπουλος έστησε και φώτισε υποδειγματικά έξω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός στη συμβολή Βασιλίσσης Αμαλίας και Σοφίας. Το άλλο παράδειγμα αφορά στο υδάτινο γλυπτό πού έστησε ο επίσης αείμνηστος Γιώργος Ζογγολόπουλος στην πλατεία Ομονοίας κερδίζοντας το πρώτο βραβείο πανελληνίου διαγωνισμού και συνεργαζόμενος άψογα με διακεκριμένο αρχιτέκτονα της εποχής. Όλα αυτά στο όχι μακρινό 1960 και επί πρωθυπουργίας ενός ανθρώπου που έχει προσφέρει πολλά ως προς την δημιουργία θεσμών για τον πολιτισμό, παρά τα περί του αντιθέτου λεγόμενα, του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Υπενθυμίζω ότι και η διαμόρφωση Πικιώνη στην Ακρόπολη έχει την υπογραφή του τότε πρωθυπουργού. Οι συγκρίσεις και τα συμπεράσματα δικά σας...

Και βέβαια στο βάθος της συζήτησης μας βρίσκεται η διαχρονική υποβάθμιση των καλλιτεχνικών μαθημάτων και της ιστορίας της τέχνης ως ιστορίας του πολιτισμού από τα σχολεία μας. Πολιτικοί,  νέοι και παλαιότεροι, κοινωνία ρηχή και ημιμαθής,  μη έχοντας αισθητικές αναφορές και καλλιτεχνική αγωγή διαχειρίζονται όπως - όπως εκείνο το "γούστο" που τους δίδαξε η ιδιωτική τηλεόραση. Δεκαετίες τώρα...Κι αυτό δεν έχει καθόλου γούστο.

ΥΓ. Τον φάκελο εργασίας για το άγαλμα της Κάλλας ενέκριναν (όπως η ίδια η γλύπτρια ομολογεί σε συνέντευξή της) : ο Δήμος Αθηναίων, η Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων, η Εφορεία Ακροπόλεως και το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Αντιλαμβάνεστε ότι τώρα δημιουργείται ένα ακόμη πιο μεγάλο θέμα: Η αρμοδιότητα των "αρμόδιων" και το εν γένει μπάχαλο των "επιτροπών" και των επιντροπών. Ποιοι τις στελεχώνουν και πόσο σχετικοί είναι με το αντικείμενο. Έχω να πω ότι σ' όλες αυτές τις επιτροπές δεν μετέχει ένας (1) ιστορικός τέχνης, ένας (1) μουσειολόγος, (1) καθηγητής της αισθητικής ή του πολιτισμού. Κατά τα άλλα είπαμε: Αισθητική εταζέρας!

Φωτογραφίες: 1. Την αλίευσα από το διαδίκτυο και τη βρήκα χαριτωμένη. Είναι αυτό που περιγράφω πιο πάνω ως ελευθερία του δημοσίου χώρου. Δηλαδή κριτική, χιούμορ, αντιπαράθεση, χωρίς προκαταλήψεις.

 2. Στο Μπάγκειον όπου θα ανέβει σύντομα η παράσταση Βαν Γκογκ - Χαλεπάς, Ιδιοφυΐα και Τρέλα, μιλάω για τη γλυπτική στην σκηνοθέτιδα Πηνελόπη Φλουρή. Η συνέντευξη θα προβάλλεται πριν το κυρίως πρόγραμμα.

Μπογδάνος, Δένδιας, Βενιζέλος κ.λπ

Πολιτικές καραμπόλες

Κι έτσι την πλήρωσε τελικά ο αμετροεπής Μπογδάνος. Μια του κλέφτη, δυό του κλέφτη... Με μια διαγραφή που έχει σαφώς πολλούς αποδέκτες. Κυρίως τους ακροδεξιούς της πτέρυγας Σαμαρά που συνεχίζουν να αμφισβητούν υπόγεια το κεντρώο άνοιγμα του πρωθυπουργού. Αλλά και τους κολλημένους της σέχτας Καραμανλή οι οποίοι δεν ανέχονται στην ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας άλλους πλην της... Αγίας Οικογένειας.

 Όμως η ματ κίνηση αυτή του Μητσοτάκη, εκτός της επίδειξης δύναμης και της επιβολής κομματικής πειθαρχίας, ουσιαστικά προκλήθηκε, μάλλον ως "παράπλευρη απώλεια", από την αρχηγικού τύπου εμφάνιση στη Βουλή του ευπατρίδη Νίκου Δένδια. Κι ήταν εύλογο. Μετά από μια τέτοια έκρηξη του υπουργού Εξωτερικών στη Βουλή εναντίον ενός κυβερνητικού (!) βουλευτή, η διαγραφή του Μπογδάνου ήταν μονόδρομος για τον Κυριάκο. Αλλά και μετά από μια τέτοια, εθνικής σημασίας, συμφωνία που θυμίζει αναλογικά την διεκδίκηση της υπεροχής στο Αιγαίο μέσω της απόκτησης του "Αβέρωφ" στις αρχές του εικοστού αιώνα. 

Είναι φυσικό λοιπόν οι μετοχές του κ. Δένδια να είναι σήμερα σαφώς ανεβασμένες σε μία κυβέρνηση που θέλει όσο τίποτε άλλο, εν όψει νέας, κοινοβουλευτικής περιόδου, κάποια ανάσα δροσιάς - δηλαδή επιτυχίας - μετά τους πολλαπλούς, συμβολικούς και πραγματικούς, καύσωνες του καλοκαιριού. 

Όμως τί είπε ο καημένος, νεαρός και άπειρος, βουλευτής ώστε να αποσταλεί στο πυρ το εξώτερον; Απλώς θυμήθηκε, εντελώς άκαιρη επίδειξη γνώσεων,  μια - διάσημη - ρήση του ήρωα του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ στην Κύπρο, του στρατηγού Γρίβα. Θα μπορούσε βέβαια να είχε θυμηθεί το "Φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους" του Κολοκοτρώνη ή το σκέτο "Φωτιά και τσεκούρι" του αείμνηστου Αβέρωφ (πρόκειται για τον τίτλο γνωστού βιβλίου του). Όμως το ανακάτεμα Άγγλων αποικιοκρατών και κομμουνιστών προχτές ήταν όντως, λόγω συγκυρίας, εκρηκτικό. Ιδίως όταν εκφωνείται σε μια Βουλή που δεν διακρίνεται ούτε για τη μετριοπάθεια, ούτε για το χιούμορ της. Αλλά ούτε και για τις ιδιαίτερες γνώσεις ιστορίας. Έτσι, ο Γράμμος ξαναέγινε - εν ου παικτοίς όμως - πολιτικό επιχείρημα και ο Νίκος Δένδιας πολύ ορθά απαίτησε από όλες συνολικά τις πολιτικές παρατάξεις να μην επενδύουν μικροπολιτικά στον διχασμό και τον Εμφύλιο κατακεραυνώνοντας τον νεόκοπο βουλευτή που πάντως δεν ξεπέρασε ποτέ την τηλεοπτική του περσόνα. Ούτε τα ανάλογα, λεκτικά πυροτεχνήματα. Και τώρα; Ε, μάλλον θα οδεύσει προς κάποιο τηλε - κόμμα τύπου Τράγκα. Αφού κανείς δεν χάνεται στην πολιτική μας πανίδα και χλωρίδα. 

Ως άκρως στοχευμένη, πολιτική καραμπόλα όμως εκλαμβάνω και την χθεσινή δήλωση του κ. Ευάγγελου Βενιζέλου σε ραδιοφωνική εκπομπή της Θεσσαλονίκης. Ο πρώην αρχηγός του πρώην ΠΑΣΟΚ δήλωσε ευθαρσώς ότι κάτι δεν πάει καλά με τις πολιτικές μας στον τομέα της υγείας ενώ είναι πολύ ανησυχητική η διάχυτη, κοινωνική αδιαφορία (;) απέναντι στους καθημερινούς θανάτους από κόβιντ. Θάνατοι οι οποίοι αγγίζουν τους τριακόσιους εβδομαδιαίως! Ιδού ένας μικρός μεν αλλά αληθινός εμφύλιος. Με θανάτους και πόνο. Είμαστε, φευ, οι δεύτεροι στην Ευρώπη παρά τα αυστηρά μέτρα, τους εγκλεισμούς και τους εμβολιασμούς και με την Θεσσαλονίκη στο κόκκινο για δεύτερη ή τρίτη φορά. Και να σκεφτεί κανείς ότι η Σουηδία που ακολούθησε πολύ πιο ήπιες στρατηγικές παρουσιάζεται σήμερα εκτός επιδημιολογικής απειλής. Μάλιστα. Τί όμως επεδίωκε ο κ. Βενιζέλος με αυτές της υγειονομικού περιεχομένου δηλώσεις του; Μα τι άλλο από το να πει "Είμαι κι εγώ εδώ και... σάς έχω" όπως είναι η δημοφιλής, νεανική έκφραση. Απευθύνεται έτσι και προς τους υποψήφιους προέδρους του Κινάλ - τι τίτλος κι αυτός, σαν φάρμακο, π.χ κινίνο - για το πως πρέπει να γίνεται η ουσιαστική αντιπολίτευση. Αλλά και προς την κυβέρνηση η οποία δεν επιτρέπεται να τον θεωρεί δεδομένο σύμμαχο αλλά πάντα ετοιμοπόλεμο μαχητή. Βενιζέλος, η σκοτεινότερη προσωπικότητα της μεταπολίτευσης... Ο πολιτικός που με έστειλε μαζί με τον Πάγκαλο και με μάρτυρα κατηγορίας την κ. Πλάκα (της Πινακοθήκης, κυριολεκτικά) σε τακτική δικάσιμο για...εθνική προδοσία. Λόγω ενός ανατρεπτικού ντοκιμαντέρ για την κατεχόμενη Κύπρο. Κατά τα άλλα ο ευτραφής Θεσσαλονικιός είναι...

Ένα αεροπλανοφόρο που ασφυκτιά στον Θερμαϊκό. Με γύρω γύρω του ποταμόπλοια.

ΥΓ. Χτες, σε τιμητική εκδήλωση που του οργάνωσε ο Δήμος Αλίμου ο ζωγράφος - μύθος του ελληνικού μοντερνισμού Μάκης Θεοφυλακτόπουλος (γεννημένος το 1930) δήλωσε:

"Εγώ προέρχομαι από αριστερή οικογένεια και δεν έχω ποτέ ψηφίσει Ν. Δ. Όμως με τον Κυριάκο Μητσοτάκη αισθάνομαι καλά, αισθάνομαι ασφάλεια..."

Άλλη μια δήλωση - καραμπόλα με πολλαπλούς αποδέκτες. 

Εγώ, πάλι, βλέποντας τα τελευταία έργα του Μάκη, τα φιαγμένα με πλούσιο όσο και άγριο χρώμα, σκέφτομαι ότι ο κόσμος παύει να είναι σκοτεινός όταν τον εξιστορούμε. Τα χρώματα και οι λέξεις είναι εκείνο το πνευματικό φως που μπορούν να δουν μόνο οι άγιοι και οι καλλιτέχνες.