Δημήτρης Μανουσέλης

"Αγγελικό και μαύρο φως" 

 Ζωγραφική της στοχαστικής λιτότητας

Αύριο, Σάββατο, στη μία το μεσημέρι. Ξενάγηση στην γκαλερί του Γιώργου Κλουβάτου, στο ισόγειο του Saint George Lycabettus hotel. 

"... Σ' έναν κόσμο που δεν ξέρει από φως, είμαι σίγουρος πως δεν θα με γνώρισαν..." γράφει κάπου ο Νίκος Γκάτσος. Το φως, όχι η απλή θέαση του αλλά η βαθύτερη συνείδηση της ουσίας του αποτελεί την απαρχή του ανθρώπινου πολιτισμού. Αυτό που έλεγε χαρακτηριστικά ο Καζαντζάκης "να κάνουμε την ύλη πνέμα". Και βέβαια τι άλλο είναι η ζωγραφική παρά αυτή η ασίγαστη μάχη ανάμεσα στο σκοτάδι που θέλει να κυοφορήσει το φως και στο φως που θέλει να καθυποτάξει το σκοτάδι;

Μιλώντας τώρα πιο συγκεκριμένα για τα ζωγραφικά έργα ενός ποιητή της εικόνας όπως είναι ο Δημήτρης Μανουσέλης, θα υπογράμμιζα τη συνύπαρξη ενός στοιχείου οραματικού με εκείνη την κρυμμένη αρχιτεκτονική που a priori οφείλει να διεκδικεί κάθε εικαστική αφήγηση. 

Από την άλλη πλευρά δεν κουράζομαι να επαναλαμβάνω ότι ο πολιτισμός μας, και ιδιαίτερα ο σύγχρονος, αποτελεί μείζον, πολιτικό όπλο για τη χώρα. Είναι ένα είδος ασπίδας απέναντι στην οποιαδήποτε πραγματική ή συμβολική επιβολή. Με τον ίδιο τρόπο που δικαίωσε και υπερασπίστηκε την Ελληνική Επανάσταση ένας απλός πίνακας, το έργο του Ντελακρουά "Η καταστροφή της Χίου". Ή,τον ισπανικό εμφύλιο η "Γκουέρνικα" του Πικάσο. Πολύ καλύτερα από στρατούς και κανόνια. Τεράστια η δύναμη της τέχνης και ψηλαφητή η αδυναμία της (μικρο)πολιτικής. Πόσο μάλλον που σήμερα μιλάμε για τον πολιτισμό  του Ελληνισμού της διασποράς. Αυτόν δηλαδή που ούτε περικλείεται αλλά ούτε και περιορίζεται από το συχνά ανέτοιμο και ανέμπνευστο, ελλαδικό κράτος. Τα λέω όλα αυτά επειδή ακριβώς κι ο Δημήτρης Μανουσέλης ανήκει στη νεότερη γενιά των Ελλήνων "διασπόρων" όπως έλεγε χαρακτηριστικά ο αείμνηστος Γιάννης Κουνέλλης. 

Τί όμως επιδιώκει ο ζωγράφος αυτός επιμένοντας στο αφηρημένο ιδίωμα τόσο στα τελάρα ή τα χαρτιά του όσο και στις γλυπτικές του κατασκευές; Με την αφαίρεση στη ζωγραφική η επιφάνεια γίνεται βάθος και η αντανάκλαση ή ο αντικατοπτρισμός καταβύθιση. Οι εικόνες δεν είναι πια κάπου εκεί έξω, αλλά εδώ μέσα μας, βαθιά. Οι εικόνες δεν συγκροτούν πλέον μιαν αφήγηση απλώς αλλά ένα παραλήρημα, μία ενέργεια, ένα βιο - ψυχογράφημα Είναι μια διαδικασία και όχι ένα αποτέλεσμα. Είναι το αόρατο που αγωνίζεται και αγωνιά να καταστεί ορατό, χωρίς όμως να απολέσει το οντολογικό του μυστήριο. Όχι ένα συμβάν αλλά ένα γίγνεσθαι. Η αφηρημένη τέχνη προέκυψε βέβαια από την αναλυτική διαδικασία του Cézanne ως προς τα οπτικά φαινόμενα και τη νοητική λειτουργία της όρασης... όμως η Αφαίρεση μεγαλούργησε με το τέλος του δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου κυριαρχώντας σε κάθε μορφή πρωτοπορίας αλλά και ενίοτε ακαδημαϊσμού. Εμφανίζεται όθεν σαν μία εκτονωτική, απελευθερωτική διαδικασία που απαλλάσσει τον δημιουργό από όλες τις παρεμβάσεις του παρελθόντος εγχειρίζοντας του εκείνη την ελευθερία που δρα πέρα από τα όρια, συχνά ερήμην των ορίων. Η Αφαίρεση είναι μία θεολογία χωρίς Θεό, μία φαινομενολογία χωρίς ρασιοναλισμό. Η απεικόνιση, όχι του αόρατου αλλά του ανίδωτου ή, όπως θα έλεγε ο Νίκος Καρούζος, "να παγιδεύει στο αόρατο στην ορατότητα". Ο ζωγράφος του abstrait μοιάζει με τον τυφλωμένο Οιδίποδα. Δεν χρειάζεται να βλέπει, επειδή ξέρει... 

Ο περίφημος, αμερικανικός, αφηρημένος εξπρεσιονισμός και πιο συγκεκριμένα η σχολή της Νέας Υόρκης, ολοκληρώθηκε αισθητικά στηριγμένος στην δημιουργική σχέση ή την αντιπαράθεση καλλιτεχνών όπως ο Rothko, o Clifford Still, ο Newman αλλά και οι δικοί μας William Baziotes, Chryssa, Steven Antonakos,  Mike Lekakis, Θεόδωρος Στάμος, Jean Xeron και πάμπολλοι άλλοι. Ο Δημήτρης Μανουσέλης, νεότερος ζωγράφος και αρχιτέκτονας που είναι εγκατεστημένος στη Νέα Υόρκη από δεκαέξι ετών, αποτελεί σαφώς γόνιμο παρακολούθημα τους. Μια συνέχεια που οφείλουμε να γνωρίσουμε και να αναγνωρίσουμε. Επειδή η ζωγραφική του ακουμπώντας σε αυτήν την πολύ στέρεη παράδοση της σχολής της Νέας Υόρκης διακρίνεται για την δομική της επάρκεια και την αισθητική της επάρκεια. Αν στην διεθνή γλώσσα της αφαίρεσης χρωστάει ο Μανουσέλης την εμμονή στην αποκάλυψη όλων όσα  δεν αφορούν στην απλή όραση ή την προφάνεια των πραγμάτων, στην ελληνική του μνήμη αποδίδω την κομψότητα των συνθέσεων και αυτή την ικανότητα, μέσα από τον μινιμαλισμό και τον ρασιοναλισμό, να ιχνηλατεί ψυχικά πάθη, ψυχικά βάθη και, πρωτίστως, υπαρξιακή αγωνία. Άλλα του χαρακτηριστικά γνωρίσματα η διαφάνεια και η λιτότητα της σύνθεσης, το ακαριαίο της γραφής, η δυναμική κίνηση της φόρμας. Ο ίδιος κάποτε δήλωσε:

"...Ελπίζω η εργασία μου να έχει μία απήχηση και να δώσει μία ευχάριστη αισθητική εμπειρία στους ενδιαφερομένους κι αυτός είναι ουσιαστικά και ο κύριος λόγος για τον οποίο εργάζεται ο καλλιτέχνης, να προσφέρει μέσα από το δικό του έργο και με τη δική του τέχνη, κάτι κοινωνικά ωφέλιμο. Να παρουσιάσει μια όμορφη αισθητική και ψυχική εμπειρία. Οι πίνακες μου, με γραμμικό υπόβαθρο δείχνουν μια διαφορετική διάσταση του χώρου και του χρόνου που είναι κάπως δυσνόητη στο ευρύ κοινό. Η τέχνη σαφώς δημιουργείται και αποτείνεται σε όλους τους ανθρώπους αλλά  για ορισμένων ειδών τέχνες, μία θεωρητική γνώση βοηθάει  για την εκτίμηση ενός αφηρημένου έργου τέχνης..."

Ο Μανουσέλης είναι μινιμαλιστής με εξπρεσιονιστικό όμως ταμπεραμέντο. Δίνοντας έτσι ένα μάθημα μνημειακής λιτότητας, ζωγραφικής ενδοσκόπησης και στιβαρού στοχασμού. Θα ονόμαζα τα έργα του "τέχνη της ελεγχόμενης απελπισίας", αν δεν φοβόμουν τη μεγαλοστομία της έκφρασης. Ο καλλιτέχνης ζωγραφίζει με "μπεκετικό" τρόπο την απώλεια του χώρου ως υπαρκτική απόδειξη της απώλειας της μνήμης. Εκεί που κάποτε ήταν τα πράγματα, ορατά και αναγνωρίσιμα... τώρα στέκουν τα φαντάσματα τους, η ερημία του κενού. Έτσι ώστε η ζωγραφική να γίνεται η εγκυρότερη ελεγεία του ανθρώπινου δράματος. Και αυτό δεν είναι λίγο...

Ελευθερία ή θάνατος

Μνήμη Γιάννη Κουνέλλη, 17/2/2017

 ... They all go into the dark,

 The vacant interstellar spaces, the vacant into the vacant,

 The captains, merchants, bankers, eminent men of letters,

The generous patrons of arts, the statesmen and the rulers,

 Distinguished civil servants, chairmen of many committees,

 Industrial lords and petty contractors,

all go into the dark...

               T. S. Eliot, Four Quartets

Μαζί με τον Βλάση Κανιάρη ο Γιάννης Κουνέλλης ήταν ο καλλιτέχνης που θαυμάζω περισσότερο και που υπήρξε ένα είδος δάσκαλου - μύστη για μένα. Θυμάμαι όταν στήναμε την έκθεση "Κάτοπτρα Ιστορίας" το 2003 σε ένα εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο στου Ρέντη - ανάμεσα σε μηχανουργεία και αποθήκες - μαζί με τον Βασίλη Βασιλικό και την Βάσω  Παπαντωνίου, την χαρά που έκανε όταν έβαλε εμπρός τον "Μινώταυρο", μια δίχρονη μηχανή καϊκιού που τού βρήκε ο Άγγελος Πιτσίκαλης και την οποία μετασκεύασε σε μαγικό έργο χώρου. Κλείνοντας την σ' ένα δωμάτιο φιαγμένο από γκαζοντενεκέδες λαδιού και δημιουργώντας ένα φρούριο θορύβων. Έκανε σαν παιδί ακούγοντας τον πρωτόγονο, ευφρόσυνο θόρυβο της που έσειε όλο το εργοστάσιο. Νομίζω πως μετά το έργο αγοράστηκε από γαλλικό μουσείο.

 Και μετά φάγαμε ρεβίθια και ρέγγα σ' ένα μαγέρικο εκεί δίπλα, ανάμεσα στα σιδεράδικα και τα εργαστήρια με τις μηχανές που σήμερα γίνονται σοφιστικέ εστιατόρια ή γκαλερί. Δηλαδή από την παραγωγή στην κατανάλωση και από την χειρωνακτική δημιουργία στην απόλαυση του "υπερπροϊόντος" και την κόπωση μιας κοινωνίας που δεν παράγει τίποτα αλλά επιθυμεί τα πάντα.

Τώρα καταλαβαίνω τι μέ συγκινούσε σε αυτόν τον τραχύ, ακατέργαστο αλλά βαθύτατα αισθαντικό άνθρωπο με το αιώνιο, μαύρο παλτό. Αυτόν τον ακαταπόνητο χειρώνακτα, τον κατασκευαστή, τον μηχανικό, τον "Οδυσσέα".

Μου θύμιζε τον πατέρα μου που ήταν τορναδόρος στα μηχανουργεία του Πειραιά. Στη Λεύκα και στου Ρετσίνα. Στον Άγιο Διονύση και στου Παπαστράτου. Όπως και ο δικός του πατέρας. Στον Προφήτη Ηλία. Και το ότι πάντα είχε κάτι σαν νοσταλγία στα μάτια. Σαν και τον πατέρα μου όταν γύριζε από τα ταξίδια (επειδή διετέλεσε και ναυτικός για να έχουμε εμείς το κάτι παραπάνω). Επίσης η κοινή τους αμηχανία μπροστά στη γλώσσα, η δυσκολία τους με τον λόγο. Δηλαδή με την συμβατική χρήση του. Η ροπή τους στο ακατάληπτο. Η αγάπη τους για την σιωπή. Η ονειροπόληση.

 Όταν επέστρεφε ο πατέρας μου από την βάρδια του στο μηχανουργείο του Διακουμάκου, στα Σίδερα, καθόταν, θυμάμαι, στην κουζίνα που είχε φτιάξει με τα χέρια του και κάπνιζε ένα τσιγάρο με βαθιά ηδονή πίνοντας τον καφέ του και ρεμβάζοντας ανάμεσα στις τολύπες του καπνού. Κοιτάζοντας τα καναρίνια του που λάτρευε. Όμως παρασύρθηκα με τον μαστρο Σπύρο ενώ το θέμα μας είναι ο μαστρο Γιάννης.

Καληνύχτα λοιπόν μαέστρο. Ήσουν ένας για ολόκληρη την εποχή σου και η ελληνική τέχνη είναι πολύ φτωχή χωρίς εσένα. (Παράδειγμα ανήκουστο: Η Εθνική Πινακοθήκη δεν διαθέτει ούτε ένα έργο σου). Ο απόλυτος αντιστάρ. Ο κυρίαρχος των μουσείων του κόσμου. Όπου κι αν πήγαινα, σε ξέρανε και σού οργάνωναν εκθέσεις. Από το Ντύσελντροφ ως το Λος Άντζελες. Καληνύχτα μαστρο Σπύρο. Με τα μαγικά χέρια που διόρθωναν κάθε χαλασμένη συσκευή της γειτονιάς. Από ανεμιστήρες και πικ απ ως επιτοίχια ρολόγια. Καληνύχτα σας! Η μεγάλη τέχνη συμβαίνει πάντα εκεί ψηλά...

Στην εξαίσια φωτογραφία του Μανόλη Μπαμπούση ο καταβεβλημένος πια Κουνέλλης επανέρχεται στο αγαπημένο του θέμα, το κρηπίδωμα του ευρωπαϊκού Ρομαντισμού. Το δίπολο που συνδέει Γαλλία, Ιταλία και Ελλάδα: Libertà o Morte. Ελευθερία ή θάνατος! Για όποιον καταλαβαίνει. Ακόμη...

ΥΓ. Όταν πρωτοάκουσα για τους εορτασμούς το 2021, σκέφτηκα αμέσως πως οι εκδηλώσεις έπρεπε κυρίως να γίνουν εκτός Ελλάδος, στα μεγάλα κέντρα της Ευρώπης αλλά και στην Αμερική ώστε το μήνυμα της Εθνεγερσίας "Ελευθερία ή Θάνατος" να διεκδικήσει το κύρος του ξανά μέσα στην εποχή μας. Έτσι μόνο μπορούμε να επαναπροτείνουμε την Ελλάδα κι όχι με εσωστρεφή πανηγύρια - άλλοθι για τις ντόπιες, βαρύθυμες ελίτ των μαυραγοριτών και των δοσίλογων.

 (Για να μην ξεχνιόμαστε. Επειδή κάθε εθνικός ευεργέτης κάτι χρωστάει κατά βάθος στον τόπο. Κάτι ξεπλένει).

Και βέβαια φανταζόμουν πως το έργο του Κουνέλλη όπως και το αντίστοιχο του Κανιάρη, θα πρωταγωνιστούσαν σε κάποια έκθεση, ας πούμε στο παρισινό Beaubourg ή το Altes Museum του Βερολίνου ή στο ΜΕΤ της Νέας Υόρκης με θέμα και αφορμή το μαγικό, το διαχρονικό 1821. 

Αντίθετα αυτό που τελικά είδαμε, είναι μία επιτροπή ιστορικών εγχώριας κοπής, εκτός Μαζάουερ (που μάλλον συμμετείχε τιμητικά), η οποία δεν κατάφερε να οργανώσει μεγάλα γεγονότα εκτός Ελλάδος, π.χ συναυλίες, όπερες, κινηματογραφικές εβδομάδες που να έχουν θέμα τον Αγώνα αλλά και μία Πρόεδρο που ενδιαφερόταν περισσότερο στο να φωτογραφίζεται παρά στο να κάνει κάτι ρηξικέλευθο. Κρίμα γιατί πόνταρα σ' αυτήν. Κι έτσι ο χρόνος κύλησε ατελέσφορος. Για μίαν ακόμη φορά...

ΥΓ.     Κουνέλλης/ Καρούζος, Ένας Διάλογος 

    ( δανείζομαι το κείμενο για τον Κουνέλλη και τον Νίκο  Καρούζο, κοινό μας φίλο και δασκάλο, από τον Ίκαρο Μπαμπασάκη εις διαρκές μνημόσυνο αμφοτέρων)

"Ο Γιάννης Κουνέλλης είναι, θεωρώ,  σημαντικότατος δημιουργός. Η διαλεκτική του μοιάζει ανοξείδωτη, το βάρος των πραγμάτων είναι γι’ αυτόν ιερό, και η δουλειά του στοχεύει διαρκώς και διηνεκώς στην ανάσταση του καθημερινού ενός της επικράτειας της Τέχνης, το πέρασμα από το φθαρτό στο άφθαρτο, ο καθαγιασμός (πάντα μέσα από την καλλιτεχνική ματιά, χειρονομία, και παρέμβαση) του φαινομενικά ασήμαντου, αμελητέου, και ανάξιου λόγου.

Ο Γιάννης Κουνέλλης, γεννημένος το 1936 στον Πειραιά, έφυγε από τη χώρα μας και εγκαταστάθηκε στην Ιταλία. Τον φέρνω συχνά στο μυαλό μου μαζί, και υπάρχουν οι συνάψεις, δεν είναι φαντασία μου, ναι, μαζί με τα ποιήματα του Νίκου Καρούζου. Ο Κουνέλλης γράφει. Ο Καρούζος ζωγράφιζε. Και οι δύο ξέρουν από την επιφάνεια να οδηγούνται στο βάθος, ξέρουν με εικόνες και με λέξεις να κάνουνε χρυσάφι τη σκουριά. Ξέρουν, όπως έλεγε ο Καρούζος, να γυμνάζουν τη σκέψη σε απογύμνωση.

Γιάννης Κουνέλλης: Ξαναζούμε επιτέλους τη στιγμή όπου ο αιρετικός δεν συμμορφούται.

Νίκος Καρούζος: Εάν ο άνθρωπος κρίνεται από όλες του τις πράξεις, ιδιαίτερα, θα λέγαμε, ο πολιτικός, ο καλλιτέχνης κρίνεται μόνο απ’ τις ευλογημένες του πραγματώσεις.

Γιάννης Κουνέλλης: Ανάμεσα στη μία λογική και στην άλλη υπάρχουν λόφοι, ωκεανοί, άβυσσοι.

Νίκος Καρούζος: Η Λογική λατρεύει τα μακαρόνια.

Γιάννης Κουνέλλης: Ο θάνατος, στιγμή ισορροπίας ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον, δίνει το μέτρο.

Νίκος Καρούζος: Μήπως είναι κι ο θάνατος δικτατορία; Ή δημοκρατία; Θ’ αφήσω σ’ εκκρεμότητα το ερώτημα.

Γιάννης Κουνέλλης: Δεν σκότωσα ποτέ, αλλά είμαι έτοιμος να το κάνω αν μου ποδοπατήσουν το δικαίωμα στην ελευθερία.

Νίκος Καρούζος: Ζούμε θα πει αλητεύουμε στους αμέτρητους ίμερους/ αλητεύουμε στα σώματα των απέραντων γυναικών/ αλητεύουμε στη μιλιά μας/ αλητεύουμε στην πείνα και στην ακάλεστη δίψα.

Γιάννης Κουνέλλης: Θέλω την επιστροφή της ποίησης με όλα τα μέσα: με την άσκηση, την παρατήρηση, τη μοναξιά, την εικόνα, την εξέγερση. Ευχαριστώ".

 Γιώργος- Ίκαρος Μπαμπασάκης

Τα σουβλάκια του Φειδία (Άρθρο μου στα σημερινά Νέα)

(Ο πολιτισμός στην εποχή των μανατζαραίων) 

Όχι, ειλικρινά δεν με ενοχλεί ένα "θυέστιο" δείπνο κάτω από τα αετώματα του Παρθενώνα, αν είναι για το καλό του Μουσείου. Ένα μουσείο πάντως που έχει συγκλονιστικά έσοδα από τα εκατομμύρια των εισιτηρίων κάθε χρόνο. Εξάλλου γίνεται σε όλες τις μεγάλες πινακοθήκες του κόσμου, αρχής γενομένης από το Λούβρο ή το metropolitan museum της Νέας Υόρκης. Εκεί όπου οι δισεκατομμυριούχοι φιλότεχνοι διαγκωνίζονται για μίαν ανάλογη πρόσκληση, πρόσκληση βέβαια που τιμάται μερικές χιλιάδες ευρώ ή δολαρίων. Ούτε με ενοχλεί αυτή η λογική του μάνατζερ η οποία, από τις μεγάλες τράπεζες και τις πολυεθνικές επιχειρήσεις - αλλά και τα τεράστια διεθνή κραχ που προκάλεσαν τα golden boys, να μην το ξεχνάμε - έχει εισχωρήσει πλέον θριαμβεύτρια και στο χώρο του πολιτισμού. Αυτό που με ενοχλεί, ή μάλλον που με θλίβει βαθύτατα, είναι πως αυτή ακριβώς λογική του CEO που φέρνει λεφτά, είναι η μόνη την οποία διαθέτει και η νυν κυβέρνηση ως βασική πολιτική για τον πολιτισμό. Αντί, βέβαια, ενός συλλογικού οράματος που θα ενώνει και θα εμψυχώνει ένα μαραζωμένο τόπο. Επειδή τα φανς, οι χορηγίες, τα ιδρύματα που δραστηριοποιούνται στο χώρο της τέχνης, οι μεγαλόσχημοι δωρητές αποτελούν σχεδόν το αποκλειστικό όπλο δράσης και εξωστρέφειας του ΥΠΠΟΑ. Αφ' ής στιγμής το απαλλάσσουν από την οχληρή υποχρέωση να παραγάγει το ίδιο πολιτισμό ασκώντας τον θεσμικό του ρόλο και προάγοντας την τέχνη που δημιούργησε διαχρονικά αυτή εδώ η πατρίδα. Γιατί περί αυτού πρόκειται. Τώρα αν για ένα βράδυ Τσικνοπέμπτης φάνε σουβλάκια οι επενδυτές των ουρανοξυστών στο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού, πλάι στα γλυπτά του Φειδία, λίγο με νοιάζει. Και μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως πολύ λίγο νοιάζει και τον Φειδία τον ίδιο. Επειδή τα μάτια του, όλες αυτές τις χιλιετίες, έχουνε δει πράγματα πολύ χειρότερα. Αυτό που θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει όλους είναι οι ιδέες τις οποίες πρέπει να υπερασπιστούμε αξιοποιώντας όλη αυτή την φιλόκαλλη προθυμία του ιδιωτικού κεφαλαίου και τον ζήλο των μεγαλόπνοων χορηγών. Έχοντας πάντα κατά νου πως η πολιτεία αποφασίζει και οι δωρητές υποστηρίζουν τις αποφάσεις της. Όχι το αντίθετο.

Προσωπικά φωνάζω από δεκαετίες πώς το σεμνό κτίσμα του παλαιού Μουσείου της Ακρόπολης στα σπλάχνα του ιερού βράχου οφείλει να αξιοποιηθεί ανάλογα. Αποτελώντας τεράστιο πολιτιστικό όπλο στα χέρια της εκάστοτε κυβέρνησης. Όταν ακόμα η νυν υπουργός Πολιτισμού ήταν γενική γραμματέας, είχε αποφασίσει αυτός ο χώρος να λειτουργεί σαν αποθήκη. Χαίρομαι γιατί πρόσφατα το ΚΑΣ ψήφισε να αξιοποιηθεί μουσειολογικά. Επειδή στον χώρο αυτό θα μπορούσαν να παρουσιαστούν πολιτιστικά γεγονότα παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Αρκεί κάποιος θα μπορέσει να τα ονειρευτεί. Και δυστυχώς για τη χώρα οι ταγοί μας έχουν πάψει εδώ και πολύ καιρό να ονειρεύονται...

ΥΓ. 1 Είναι, τέλος, απολύτως ενδεικτικός ο τρόπος με τον οποίον η πολιτεία αντέδρασε στον σύσσωμο ξεσηκωμό των καλλιτεχνών με αφορμή τα περίφημα διπλώματα υποκριτικής τέχνης και το κύρος των ανάλογων σχολών. Χωρίς να καταλάβει πως όλος αυτός ο ορυμαγδός γίνεται γιατί έχει τρωθεί η αξιοπρέπεια των δημιουργών κι όχι βέβαια για μίαν ακόμα θεσούλα στο δημόσιο. (Αν και δεν καταλαβαίνω...Όλο το πολιτικό μας σύστημα βασίζεται ακριβώς επάνω σε αυτή τη συναλλαγή. Τώρα μας πήρε ο πόνος);
Αν η κατάσταση έχει ξεφύγει τόσο προκαλώντας αληθινή ασφυξία στα θεατρικά δρώμενα, ξεσηκώνοντας κυρίως τους νέους - τεράστιο, πολιτικό λάθος - αλλά και αγγίζοντας την κοινωνία ευρύτερα... Κι αν υποχρεώνεται να παρέμβει ο ίδιος ο πρωθυπουργός κατευναστικά , αυτό οφείλεται κυρίως στους κακούς χειρισμούς ενός αλαζόνα υφυπουργού ο οποίος διαθέτει την ελάχιστη ενσυναίσθηση ως προς το τι είναι καλλιτέχνης, τι είναι τέχνη και ποιες είναι οι ευθύνες της πολιτείας σχετικά. Επιγραμματικά υποστηρίζω: Το κράτος οφείλει να αναβαθμίσει τις παρεχόμενες καλλιτεχνικές σπουδές και συγχρόνως να διασφαλίσει την ισχύ των πτυχίων τους.  Αξιολογώντας, ελέγχοντας, διασφαλίζοντας το μέλλον όσων προσέρχονται με ζήλο και εργατικότητα στην καλλιέργεια των τεχνών. Αξιοκρατία γαρ! 

ΥΓ. 2 Άνθρωποι που δεν αγαπούν τίποτε και δεν πιστεύουν πουθενά, είναι δυνατόν να αγαπήσουν και να πιστέψουν στην τέχνη και τους εργάτες της;

Ένας Αριστοφάνης από το Μανχάταν

I...Loop de loop, Στηβ Γιαννάκος 

Αιρετικό χιούμορ και ανατροπές 

Μετά την στοχαστική ζωγραφικά και ανεπίληπτη τεχνικά έκθεση του νεότερου Δημήτρη Αναστασίου η γκαλερί Citronne - η οποία πλέον συγκαταλέγεται στις κορυφαίες της χώρας - επιστρέφει με μίαν αιρετική αναδρομή στο έργο ενός μεγάλου της Ελληνικής διασποράς. Του 85χρονου, νεοϋρκέζου Στηβ Γιαννάκος από τα Χανιά, αδελφού του Κρις (1934). Συνυφαίνοντας παλαιότερα και σύγχρονα κομμάτια η γκαλερίστα και ιστορικός τέχνης Τατιάνα Σπινάρη σκιαγραφεί το εικαστικό πορτρέτο ενός δημιουργού ο οποίος εξωτερικά μόνο μπορεί να θεωρηθεί ποπ ενώ ουσιαστικά είναι εμπνευσμένα εννοιολογικός. Έστω κι αν η ποιητική του απορρέει από τα παιδικά κόμικς με την προφανή εικονογραφική αθωότητα, εντούτοις οι θέσεις του είναι πολιτικές και το χιούμορ του περιλαμβάνει πρωτίστως οξεία, κοινωνική κριτική. Το σεξ με άλλα λόγια ως μεταφροϋδική, μεταμοντέρνα νόσος. 

Η λέξη Loop μπορεί να σημαίνει θηλιά ή και παγίδα, ή βουτιά αεροπλάνου, σίγουρα όμως αναφέρεται, έστω και ως slang, σε κάτι δυσοίωνο. Η γαλλόφωνη, πάλι, εκφορά της αγγλικής φράσης παραπέμπει σαφώς στον Αρσέν Λουπέν του μοντερνισμού δηλαδή τον Μαρσέλ Ντυσάν. 

Ο Κρις Γιαννάκος ειρωνεύεται αριστοφανικά την ενοχική εμμονή του δυτικού κόσμου με τη gender politically correct φιλολογία και με τις ανδρόγυνες φιγούρες του την επιβολή μιας non binary ορθότητας. Οι παραδοσιακοί αρσενικοί και θηλυκοί ρόλοι έχοντας υποστεί σήμερα δραματική παρενδυσία εμφανίζονται πλέον ανίκανοι να υποστηρίξουν το κείμενο τους επί σκηνής.

Δηλαδή το σεξ, την επιθυμία, το παιχνίδι των φύλων, την αποπλάνηση, την αμαρτία. Το βιβλικό στερεότυπο πρέπει επειγόντως να αλλάξει και ο Αδάμ να γίνει Εύα. Η Εύα πάλι ας βολευτεί "αθώα" επειδή άφυλη, στις gender studies που είναι και τόσο του συρμού. Ο Γιαννάκος μοιάζει εξωτερικά να διασκεδάζει με τα ευρήματα του, κατά βάθος όμως έχει τις ενστάσεις ενός ανθρώπου που βλέπει τον κόσμο γύρω του ν' αλλάζει βίαια κι ο ίδιος να μη συμμετέχει. Οπωσδήποτε μία σπουδαία, εκτός της πεπατημένης, έκθεση. 

ΥΓ 1. Πρωτογνώρισα τον καλλιτέχνη στις εκθέσεις του Παντελή Αραπίνη στην γκαλερί ΑΔ πριν πολλά χρόνια. Στη συνέχεια μελέτησα το έργο του στο αρχείο και τις συλλογές του Hellenic Diaspora Foundation της Πάτρας. Χαίρομαι που με την παρούσα ενότητα της Citronne τον ξανασυναντώ πιο νέο και πιο συγκρουσιακό από ποτέ!

ΥΓ 2. Νομίζω πως αν θέλουμε να αναγνωρίζεται η τέχνη μας διεθνώς χωρίς όμως αφελείς παραχωρήσεις τύπου " Ο Τζεφ Κουνς στην Ύδρα", πρέπει να επιμείνουμε θεσμικά και ιστορικά σε αυτό το δημιουργικό κοκτέιλ εντός - εκτός. Δηλαδή των δημιουργών που δρουν στην Ελλάδα πλάι σε εκείνους της διασποράς ώστε να συγκροτηθεί μία ενιαία πλην ανεξίθρησκη, δηλαδή εκτός φολκλόρ - είτε ως Κουνς είτε ως Τσαρούχης - ιστορία. Με άλλα λόγια ο Κρις Γιαννάκος δίπλα στον Μποστ και τον Απόστολο Γεωργίου, ο Κουνέλλης πλάι στον Μπάικα ή τον Νάκη Παναγιωτίδη, ο Στάμος δίπλα στον Σπυρόπουλο, τον Διαμαντόπουλο και τον Περδικίδη, τον Τζον Χριστοφόρου ή τον Πράσινο. Ο Σκλάβος με τον Κουλεντιανό δίπλα στον Καπράλο, τον Λάππα, τον Παπαγιάννη ή την Βάνα Ξένου. Έτσι θα έβλεπα και θεσμικά, είτε ως ΕΜΣΤ είτε ως Εθνική Πινακοθήκη, την εθνική μας αφήγηση ως προς τη σύγχρονη τέχνη μας. Μακριά από αφέλειες, προσωπικά γούστα, επαρχιωτισμούς ή κοινωνικά παίγνια. Χαίρομαι που την ανάγκη αυτή η καλύτερα τον μονόδρομο του glocal τον έχουν αντιληφθεί ευαισθητοποιημένοι ιδιώτες όπως είναι η κ. Τατιάνα Σπινάρη ή ο κ. Βασίλης Καλογηράτος. Αλλά και ιστορικοί της τέχνης όπως ο αείμνηστος Χάρης Σαββόπουλος, ο Γιάννης Κολοκοτρώνης ή ο Θανάσης Μουτσόπουλος. Οι φωτογραφίες που δημοσιεύω εδώ είναι ενδεικτικές: 

Από τη μία το ιψενικό κουκλόσπιτο, ο περίκλειστος κόσμος του Αναστασίου με τις πολλές αυτοαναφορές και από την άλλη ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος του Γιαννάκος με την αστειότητα ή τη φρίκη του. Και τα δύο έργα, οι δύο προτάσεις, οι δύο ομάδες που περιέγραψα πιο πάνω, μοιάζουν να αλληλοσυμπληρώνονται μέσα από την οντολογική, θα έλεγα, διαφορά τους. Σαν ένα διαρκές και αυτοτροφοδοτούμενο θέατρο εν θεάτρω!

Μεθεόρτια - Σημαιοφόροι

Στην ανωτέρω εικόνα σ' ένα δυστοπικό

 περιβάλλον ένα παιδί κρατάει την ελληνική σημαία. Σαν λάφυρο, σαν όπλο ή σαν καταφυγή; Αναφέρεται σε νίκη ή σε ήττα; Το λιτό σκηνικό και η όλη εικόνα γεννούν αντιφατικά συναισθήματα. Τί άλλο άραγε μας επιφυλάσσει το μέλλον; Μπορεί αυτό το νέο πλάσμα να ελπίζει σε κάτι; Σε ποιόν ανήκει αυτή η πατρίδα; Στους λίγους ή τους πολλούς; Ό τι διαθέτουμε, είναι τελικά τα ερείπια ενός κοινού στην φρίκη του, μέλλοντος;

Τα έργα που παρουσιάζει στο μουσείο Βορρέ ο Χρήστος Αντωναρόπουλος τον Φεβρουάριο του 2023 είναι συμβολικά 23. Κι αυτό γιατί ενώ αρχικά είχαν ως θέμα - ή ως μάλλον κριτικό σχολιασμό - τους εορτασμούς των διακοσίων χρόνων από την Παλιγγενεσία του 1821, συνέχισαν αυξανόμενα και την επόμενη χρονιά αναφερόμενα στην μαύρη επετείο του 1922, με τη δημιουργία τους να ολοκληρώνεται μέσα στο 2023 εν είδει μεθεόρτιου συμπεράσματος.  Σαν έναν εικαστικό απολογισμό των ετών που πέρασαν κι έναν αναστοχασμό ως προς την ιστορία και τα υποκείμενα της, ως προς τον ελληνισμό και την (επαναλαμβανόμενη;) μοίρα του.

 Θα μπορούσα να υποτιτλίσω την συγκεκριμένη ενότητα " Μεθεόρτια -  Σημαιοφόροι"  ως "Πρόσωπα που κοιτούν την ιστορία τους". Πρόσωπα δηλαδή κι όχι προσωπικά που διαθέτουν συνείδηση ιστορίας και δεν επιβιώνουν απλώς στον συγκεκριμένο χωροχρόνο "τυχαίοι", "αθώοι" και "ανεύθυνοι". Και μάλιστα όταν αναφέρομαι σε συνείδηση της ιστορίας, δεν εννοώ κάποια μεταφυσική, εγελιανή έννοια αλλά ως εκείνη την πολυδιάστατη καθημερινότητα που όμως την ζούμε όχι ευκαιριακά  αλλά ουσιαστικά. 

Επειδή έχω την αίσθηση ότι συχνά Πολιτεία και πολίτες, παρασυρμένοι από την τύρβη της διεκπεραίωσης, λησμονούν το ιστορικό τους χρέος, ξεχνούν την ιστορία της συγκεκριμένης, πολυαίματης και πολυσήμαντης ιστορίας τους.

 Τί, όμως, αποκαλώ "ιστορία" κατά βάθος; Θα το πω όσο πιο απλά μπορώ: Ιστορία είναι αυτό που συμβαίνει όταν εμείς παίρνουμε το ασανσέρ για να ανέβουμε από το ισόγειο στον 4ο όροφο και να δώσουμε τα κοινόχρηστα. Ισχυρίζομαι με άλλα λόγια ότι η ιστορία δρα, βρίσκεται διαρκώς παρούσα στο "εδώ και τώρα", αμείλικτη μάς κοιτάζει στα μάτια, έστω κι αν εμείς, εκόντες ή άκοντες, συλλαμβανόμαστε απόντες. 

Με τα έργα αυτά ο Χρήστος Αντωναρόπουλος δείχνει πως και ιστορική συνείδηση διαθέτει αλλά και πρωτογενή, καλλιτεχνική πρόταση μπορεί να κομίσει. Επιπλέον, χαίρομαι ιδιαίτερα που η έκθεση πραγματοποιείται σε μια προεκλογική περίοδο γιατί είναι σαν να δηλώνει - σαν να σηκώνουμε - πως η ουσιαστική δημιουργία παραμένει πάντα πολιτική πράξη. Κι ελπίζω ως τέτοια, αισθητικά και στοχαστικά να την εισπράξουν όλοι οι επισκέπτες μας.

ΥΓ.  Τα έργα που ήταν αρχικά 16, τα πρωτοπαρουσιάσαμε στα πρώην δικαστήρια της οδού Σανταρόζα το καλοκαίρι του 2021, υπό την αιγίδα του υπουργείου Δικαιοσύνης. Στη συνέχεια στη Χίο και την έδρα της Περιφερειακής Διοίκησης Βορείου Αιγαίου, από τον Ιούλιο ως τον Οκτώβριο του 2022. Με την έκθεση στο μουσείο Βορρέ ολοκληρώνεται και η ενότητα αλλά και η συγκεκριμένη προβληματική. Ευχαριστούμε από καρδιάς τους υπευθύνους του ιστορικού αυτού χώρου γιατί την τόσο γενναιόδωρη φιλοξενία. Εγκαίνια, αύριο Σάββατο 4/2 στις 12 το μεσημέρι.

Μ.Σ

Όταν διώκεται η καλλιτεχνική παιδεία...

Για την Ακαδημία Θεάτρου και Κινηματογράφου

«Δεν είμαστε υπάλληλοι, ούτε υπάρχουμε στην εκπαιδευτική διαδικασία ως κατασκευαστές υπαλλήλων. Μια φλόγα κρατάμε αναμμένη για όσο την αξίζουμε».

Χριστίνα Σουγιουλτζή

Χορεύτρια, χορογράφος και δασκάλα χορού

 

Χθες είχα εισιτήρια για τον "Φάλσταφ" της Εθνικής Λυρικής σκηνής στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Από το ραδιόφωνο άκουσα ότι η παράσταση ματαιώθηκε ως συμπαράσταση στον αγώνα των δραματικών σχολών για τη δικαίωσή τους. Όπως και η "Στρέλλα". Η αποχή μάλιστα είναι σαρανταοχτάωρη. Άρα ούτε και σήμερα παραστάσεις. Επίσης διαβάζω στο διαδίκτυο:

"Οι ηθοποιοί του Σασμού απεργούν και συμμετέχουν στην 48ωρη απεργία του κλάδου την Τετάρτη 1 Φεβρουαρίου και την Πέμπτη 2 Φεβρουαρίου κατά την υποβάθμισης των πτυχίων μας και τις συνέπειες αυτού, με σκοπό την ανάκληση του προεδρικού διατάγματος 85."

Το πράγμα χοντραίνει επικίνδυνα. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη έχει χάσει, νομίζω, την αυτοσυγκέντρωση της. Σαν τον Παναθηναϊκό! Επειδή κατάφερε, χωρίς ουσιαστικό λόγο, να θέσει απέναντί της έναν ολόκληρο, καλλιτεχνικό κόσμο που έχει υποφέρει πολλά τα τελευταία χρόνια έχοντας προσφέρει τα πλείστα και μάλιστα εκ του υστερήματος του. Ανθρώπους που δεν είναι κατ' ανάγκην ούτε ατάλαντοι, ούτε ιδιοτελείς, ούτε εκείνο το περιθώριο που θέλει τάχατες να επωφεληθεί από ένα κενό νόμου και να εξισωθεί με τα ΑΕΙ όπως κάποιοι πονηρά υπονοούν στα κυβερνητικά κλιμάκια. Το αντίθετο. Άνθρωποι υπεύθυνοι και με σοβαρό έργο, φωτισμένοι δημιουργοί που ορίζουν και καθορίζουν αυτό που λέμε ελληνικό θέατρο, ζητούν το αυτονόητο: Η πολιτεία να αντιληφθεί την προσφορά τους, την ιδιαιτερότητά τους και την σημασία της παιδείας πού οι δραματικές σχολές παρέχουν και να τους κατατάξει ανάλογα. Εξορθολογίζοντας και αναβαθμίζοντας το επίπεδο τους, ελέγχοντας, αξιολογώντας και επιβραβεύοντας ανάλογα την εκπαιδευτική διαδικασία.

 Αντίθετα, η κυβέρνηση εν προκειμένω πηγαίνει από λάθος σε λάθος και από αυθαιρεσία σε αυθαιρεσία. Με εντελώς ακατάλληλο, πολιτικό προσωπικό. Που δεν κατανοεί τις ευαισθησίες ενός ολόκληρου κόσμου. Και που υποτιμά ή και προσβάλλει μία τεράστια ομάδα καλλιτεχνών. Γιατί άραγε; Γιατί υποτιμώνται τόσο χοντροκομμένα οι καλλιτεχνικές σπουδές στον τόπο μας; Γιατί δεν ιδρύεται ή από δεκαετίες υπεσχημένη ακαδημία παραστατικών τεχνών του κινηματογράφου; Προσωπικά με απογοήτευσε ο συνάδελφος Άγγελος Συρίγος, υφυπουργός Παιδείας, για τον απόλυτα απαξιωτικό τρόπο με το οποίον αντιμετώπισε το ζήτημα χωρίς την στοιχειώδη πολιτική αλλά και εκπαιδευτική ευαισθησία. Επειδή οι σπουδαστές και οι διδάσκοντες στις δραματικές σχολές δεν μπορεί να είναι παιδιά ενός κατώτερου Θεού. Όπως δεν είναι - δεν πρέπει να είναι - και οι θεατρολόγοι ή οι εικαστικοί πού διδάσκουν, όταν διδάσκουν, τέχνη και αισθητική στην κρατική εκπαίδευση.  

Η πολιτεία αντί της ακαδημίας θεάτρου και κινηματογράφου που έχει υποσχεθεί, αντί της αναβάθμισης και της αξιολόγησης των θεατρικών σχολών, αντί της προώθησης ενός μίνιμουμ, κοινού προγράμματος προχωράει στην ισοπέδωση τους. Αφού πρώτα υποβάθμισε ή εξόρισε τα καλλιτεχνικά μαθήματα, δηλαδή τα μαθήματα αυτό έκφρασης και δημιουργίας, από την δευτεροβάθμια εκπαίδευση προωθώντας ένα μονοδιάστατο εργαλειακό, εκπαιδευτικό μοντέλο. Ένα μοντέλο που προκρίνει που επιβραβεύει την "παπαγαλία" και μία γνώση άμεσα ανταλλάξιμη στην αγορά εργασίας. 

Και η τέχνη; Και η σχέση μας Με το αρχαίο δράμα την Αντιγόνη ή την Φαίδρα; Δεν έχουμε χρόνο. Ου φροντίς στους Ιπποκλείδες της Νέας Δημοκρατίας. Έχω διδάξει χρόνια στο τμήμα θεατρικών σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών όπως και στη δραματική σχολή Βεάκη και από την εμπειρία μου ξέρω ότι συχνά οι σπουδαστές του ενός χώρου παρακολουθούν συγχρόνως και τον δεύτερο και ότι οι καλύτεροι φοιτητές μου ήταν συγχρόνως και σπουδαστές δραματικής σχολής. 

Νομίζω πως ο ίδιος ο κύριος πρωθυπουργός πρέπει να πάρει άμεσα την κατάσταση στα χέρια του σταθμίζοντας την αυξανόμενη αναταραχή που έχει προκληθεί από τις διαδηλώσεις των θιγομένων, τις διαμαρτυρίες των δασκάλων τους, τις ματαιώσεις των παραστάσεων, τις καταλήψεις των καλλιτεχνικών σχολείων και των δραματικών σχολών κλπ. Ο τόπος δεν αντέχει έναν ακόμα εμφύλιο και μάλιστα για τόσο εξόφθαλμους ως προς το δίκιο του, λόγους.

ΥΓ. 1 Απορώ πώς δεν έχει ανακατευθεί ακόμη στη διένεξη ο Ευάγγελος Βενιζέλος. Τον αφορά άμεσα. Αφού είναι κι αυτός είναι ένας ηθοποιός που αναζητεί εναγωνίως ρόλο.

ΥΓ. 2 Αν ευτυχής ή δυστυχής είμαι δεν εξετάζω. 

Πλην ένα πράγμα με χαράν στον νου μου πάντα βάζω —

που στην μεγάλη πρόσθεσι (την πρόσθεσί των που μισώ)

που έχει τόσους αριθμούς, δεν είμ’ εγώ εκεί  

απ’ τες πολλές μονάδες μια. Μες στ’ ολικό ποσό

δεν αριθμήθηκα. Κι αυτή η χαρά μ’ αρκεί.

Κ. Π. Καβάφης, Πρόσθεσις, 1897

ΥΓ. 3 Χιονίζει φέτος στην Επίδαυρο μικρή Αντιγόνη. Να ντύνεσαι ζεστά.

Φωτό: Έργο της Αριάδνης Στ. μαθήτριας του καλλιτεχνικού λυκείου Δραπετσώνας.