Οι αποδιοπομπαίοι...

Οι αποδιοπομπαίοι και οι πομπές τους

"Συγγνώμη κύριε, ποιός είστε;"

Κατερίνα Στανίση 

(Στο Ζάππειο, μια μέρα...χοροπηδούσα -

Με αφορμή την υπόθεση Πατούλη)

Αποκτήσαμε λοιπόν που λέτε και εμείς έναν, ακόμη, αποδιοπομπαίο τράγο. Το όνομα αυτού, του πλέον πρόσφατου, Γιώργος Πατούλης! Ένας άνθρωπος τον οποίο πλέον όλη η Ελλάδα βδελύσσεται και μισεί με πρώτο και καλύτερο τον πρωθυπουργό. Με δεύτερη - να τον μισεί - την Μισέλ Ομπάμα (αστειάκι για πολύ λίγους). Και όλα αυτά επειδή εν μέσω πυρκαγιών και εθνικού πένθους, αυτός συνελήφθη να χορεύει στο Ζάππειο! Καθ' ην στιγμή όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες, κλεισμένοι στα σπίτια τους έκλαιγαν γοερά, δεν πήγαιναν σε ταβέρνες, δεν τραγουδούσαν, δεν χόρευαν σε γαμοβαφτίσια, σε πανηγύρια του θέρους ή σε μπιτσόμπαρα, δεν κολυμπούσαν, δεν έκαναν διακοπές, δεν έβγαζαν selfie αδιάκοπα, δεν καυλάντιζαν γενικώς, δεν διασκέδαζαν ειδικώς αλλά στηθοδέρνονταν φορώντας μαύρα. Από την άλλη, ο έρμος Πατούλης βρέθηκε την λάθος στιγμή, στο λάθος μέρος. Παρασύρθηκε σαν το μυγάκι από τα φώτα και τους προβολείς, τα λαμέ και τα χειροκροτήματα και πράττοντας τα εντελώς αντίθετα, δίκαια απαξιώνεται και απομονώνεται. Χάνοντας και το αξίωμα και τον λουφέ. Λουφές και απαλλαγή που λέμε.

 Βέβαια θα μου πείτε, και δεν θα διαφωνήσω, άλλο εμείς κι άλλο εκείνος που είναι δημόσιο πρόσωπο, δηλαδή παράδειγμα. Ποιός όμως είναι ο κ. Πατούλης; Ο κ. Πατούλης είναι, νομίζω, ο αιρετός δήμαρχος για δύο τουλάχιστον φορές στον κεντρικό και πολύ γνωστό Δήμο Αμαρουσίου. Επίσης είναι ο αιρετός πρόεδρος της πανελλήνιας (!) ομοσπονδίας των γιατρών. Ή, κάτι τέτοιο. Και βέβαια ο αιρετός και δαφνοστεφανωμένος υπέρ - περιφερειάρχης Αττικής, η πολύ επιτυχημένη επιλογή της Νέας Δημοκρατίας όσο και του κ. Μητσοτάκη αυτοπροσώπως. Ο άνθρωπος αυτός, δηλαδή, έχει ψηφιστεί από εκατοντάδες χιλιάδες συμπολιτών μας. Δηλαδή από όλους αυτούς που σήμερα τον αποκηρύσσουν.

 Τώρα ο Γιώργος Πατούλης βρίσκεται στα αζήτητα κι ο Γιώργος Χαρδαλιάς, το τανκ της κυβέρνησης - για αυτό είναι και υφυπουργός Εθνικής Άμυνας - επελαύνει μέχρι νεοτέρας. Το μέχρι πρότινος απόλυτο φαβορί, ο χρυσός περιφερειάρχης της γαλανόλευκης καρδιάς τους, ο επιχρυσωμένος ήρωας, φευ, έπαιξε το όνειρο του στην Ελλάδα, όπως τόσοι άλλοι, κι έχασε. Αφού ήρθε η στιγμή της πληρωμής. Η θεία δίκη!

 Η θεά Νέμεσις... που παίζει και στην Επίδαυρο. Μαζί με την Κιτσοπούλου. Επειδή, όλα κι όλα, η Ελλάδα δεν παίζει. (Μόνο εμπαίζεται). Κι επειδή η Ελλάδα αγαπάει να σιχαίνεται το πολιτικό και το πολιτιστικό κιτς που την αντικαθρεφτίζει απόλυτα. Το ψηφίζει, το χειροκροτεί κι έπειτα το φτύνει. Ο ορισμός της μανιοκατάθλιψης και της αχαριστίας. 

Η Ελλάδα και οι Έλληνες, μην σας φαίνεται παράξενο, είναι αμείλικτοι, δεν ανέχονται τα παραπτώματα, ιδιαίτερα τα φωτογραφημένα, ιδιαίτατα όταν τα διαπράττουν καθ' έξιν και οι ίδιοι. Επειδή πάντα θα βρεθεί κάποιος Πατούλης να του τα φορτώσουν. Ενώ έχουν ως εθνικό τους γνώρισμα, σεμνοπρεπώς, αφενός την υποκρισία και αφετέρου την αμνησία. Με αυτές τις δύο αρετές και πορεύονταν και πορεύονται. Γι' αυτό...Πού πας τώρα ρε Πατούλη;

ΥΓ. Όπως φαντάζομαι, όλοι αντιλαμβάνεστε, τον κύριο Πατούλη δεν τον συμπάθησα ποτέ ούτε βέβαια και τον ψήφισα. Κυρίως γιατί εκπροσωπεί εκείνο το πολιτικό ύφος κι εκείνη την αισθητική που απεχθάνομαι βαθιά. Όμως, διάβολε, τον Πατούλη τον έχουν ψηφίσει και ξαναψηφίσει η πλειονότητα των συμπατριωτών μου. Σε πολλές και διαφορετικές δημόσιες θέσεις. Γι' αυτό εξανίσταμαι. Γιατί όλα, παρ' ημίν, εξαντλούνται στην εικόνα - εν προκειμένω τη φωτογραφία - τη σπέκουλα και την επικοινωνία. Αυτή την ώρα άλλος έπρεπε να φύγει και άλλος φεύγει. Ενώ είναι τόσο πρόδηλο το παιχνίδι που παίζεται στα πυρακτωμένα παρασκήνια του Μαξίμου. Ο απαξιούμενος περιφερειάρχης μάλλον έχει συγκρουστεί με την αγία οικογένεια και πρέπει να αποχωρήσει από την κεντρική σκηνή. Εγώ, πάλι, ως μόνιμο πνεύμα αντιλογίας, δεν μπορώ να αποσιωπήσω το γεγονός. Τόσο απλά...

Κατά τ' άλλα, καλή εβδομάδα, καλή Τέρνα, δηλαδή με το καλό οι καλές ανεμογεννήτριες και, πάνω απ' όλα, καλό μήνα χωρίς φωτιές. Για να μην έχουμε ανάγκη ούτε τους νυν ούτε και τους επόμενους περιφερειάρχες. Αμήν!

Φωτογραφία: Το τελευταίο, μνημειακό γλυπτό του Μεμά Καλογηράτου "Ο Φρουρός του Ιονίου" που θα αποκαλυφθεί στις 10 Αυγούστου στο σπίτι - μουσείο του γλύπτη, τα Μαζαρακάτα Κεφαλονιάς.

Επειδή η τέχνη μπορεί να μιλήσει - και μάλιστα χωρίς λόγια - για όλα εκείνα που οι πολιτικοί αδυνατούν, αν και φλυαρώντας αδιάκοπα να πουν βραχυκυκλωμένοι στο αδιέξοδο της επικοινωνίας και τον βραχνά της "επιβίωσης".

ΥΓ. 1 Όπως έμαθα πρόσφατα - και όχι βέβαια από κάποιον "έγκριτο" δημοσιογράφο - ο Κώστας Μπακογιάννης και ο Πατούλης βρίσκονται από καιρό τα μαχαίρια. Ίσως αυτό εξηγεί αρκετά πράγματα. Εννοώ δεν αναφέρεται καθόλου Τα τεράστια χρέη και τα περίεργα δάνεια της περιφέρειας. Εμάς απασχολούν οι γυροβολιές!

ΥΓ. 2 Το ζεϊμπέκικο είναι, πάνω από όλα, ο χορός της απόγνωσης. Της συμβολικής συντριβής του αρσενικού. Του άντρα που εκτίθεται ολομόναχος στα μάτια της κοινωνίας. Το ζεϊμπέκικο είναι τελετουργία. Κι όχι βέβαια ο χορός της χαζοχαρούμενης επίδειξης. Νομίζω πως ο κ. Πατούλης το έχει μάθει, πλέον, πολύ καλά.

ΥΓ. 3 Και τώρα; Τώρα τί θα απογίνει ο Χάρης Ρώμας; Το απόλυτο, πολιτικό, αδιέξοδο.

Λευτέρης Μιαούλης

Για τον φίλο μου πολυκαλλιτέχνη Λευτέρη Μιαούλη (1958 - 2021) που έφυγε σαν χθες.

Ο καλλιτέχνης, ο ποιητής, ο ζωγράφος, γλύπτης, ο μουσικός, ο ηθοποιός, ο φωτογράφος δεν αποτελούν κάποιο ον διαφορετικό από τον μέσο άνθρωπο. Δεν είναι υπεράνθρωποι έστω κι αν είναι ξεχωριστοί. Απεναντίας. Είναι βουτηγμένοι στον μέσο όρο πολύ πιο πολύ από τον θεωρούμενο μέσο όρο. Δηλαδή μέσα στην ανθρώπινη συνθήκη και την αδυναμία. Με μία διαφορά. Ο γλύπτης, ποιητής, ο ζωγράφος κλπ. είναι συνεχώς διαθέσιμος, είναι ανοιχτός στη διαφορά, στην εξαίρεση, στο θαύμα. Κάτι πολύ περισσότερο. Περιμένει νυχθημερόν το θαύμα. Αυτή είναι η περίφημη έμπνευση. Η διαθεσιμότητα σε ό, τι μάς υπερβαίνει. Στο υπερφυές. Στην άλλη ερμηνεία των πραγμάτων.

Και κάτι ακόμα. Ο καλλιτέχνης διαθέτει συναισθηματική ευφυία, δηλαδή την ικανότητα να διακρίνει το πολύτιμο στο ασήμαντο, το διαρκές στο εφήμερο... Να βρει την ομορφιά ακόμη κι αν αυτή κρύβεται στα πιο εφήμερα ή πληβειακά υλικά. Να δει αυτό που περνάει απαρατήρητο από τους πολλούς. Μια τέτοια δυνατότητα συχνά τον καθιστά αθώο σαν παιδί αλλά και επικίνδυνο σαν κάποιον που είδε το πρόσωπο της Μέδουσας και δεν μαρμάρωσε.

Πολλές φορές, τέλος, τέχνη γίνεται εκείνη η λεπτομέρεια που φάνηκε αδιάφορη ή και βαρετή στο πλήθος. Που δεν συνήγειρε, ούτε ερέθισε τους πολλούς. Επειδή η τέχνη, πριν γίνει ενόραση ή ομορφιά, υπήρξε άσκηση, και μόχθος και αποτυχία και αυτοσυγκέντρωση και αγρυπνία. Ίσως γι'αυτό ο ποιητής, όντας διαθέσιμος, πάντα διανυκτερεύει... Όπως συνέβαινε με τον Λευτέρη.

ΥΓ. Από τα ελάχιστα καλά του φ.μπ. Ότι συναντάς πολύ σημαντικούς ανθρώπους την ύπαρξη των οποίων αγνοούσες.  Εδώ λοιπόν γνώρισα τον Λευτέρη Μιαούλη πριν από λίγα χρόνια, μού έκανε εντύπωση το μυαλό, η ευθυκρισία και η ευαισθησία των κειμένων του και γίναμε γρήγορα πολύ φίλοι. Τον έλεγα ξάδελφο γιατί κατάγομαι από την Ύδρα εκ μητρός κι έχω συγγενείς Βώκους και Μιαούληδες...

Μου έκανε επίσης εντύπωση η απέριττη αλλά και ουσιαστική ματιά του όταν φωτογράφιζε. Συνήθως ασπρόμαυρα αλλά και με χρώμα. Φως ατόφιο, σύνθεση άψογη, ψυχισμός εν εγρηγόρσει. Επάγγελμα: Φωτορεπόρτερ. Θέλησα να τον συναντήσω από κοντά και τότε... μού έγινε απαραίτητος. Τον γνώρισα μετά στην παρέα του Καπετάν Μιχάλη, τον Γουδέλη, τον Δρακονταειδή, τον Βρόντο, τον Πρωτοππά, τον Μιχαηλίδη κ.λπ και έκανε όλων εξαιρετικά πορτρέτα. Τα έχω ανεβάσει εδώ πολλές φορές. Στη συνέχεια τον γνώρισα στην ομάδα του ντεπό του Θόδωρου Αδαμόπουλου και της Μαρίας, στου Ζωγράφου...

Ο Πατράκης, ο Τσεβάς, η Πέτρα Αγαθοκλέους, ο Σακαγιάν, ο Γιατράς, ο Θοδωρής Δασκαλάκης, ο Κώστας Παπανικολάου, η Εύα Κολιοπάντου κλπ. Τον λάτρεψαν. Για το χιούμορ και τις ιστορίες του. Ήταν τότε που μαζί με την Κυριακή έκαναν μία μεγάλη σειρά καλλιτεχνικών ατελιέ - μοναδικό ντοκουμέντο σήμερα. Παράλληλα έκανε μοναδικά φωτορεπορτάζ εγκαινίων μαζί με τη γυναίκα του την Κική άλλοτε στην Πινακοθήκη Βογιατζόγλου ή την πινακοθήκη του Δήμου Αλίμου, άλλοτε στην γκαλερί Σκουφά, στην γκαλερί Roma, στον Εικαστικό Κύκλο Σιαντή κι οπουδήποτε αλλού μάθαινε ότι θα ξεναγήσω ή ότι έχω στήσει μίαν έκθεση. 

Ερχόταν επίσης συχνά σπίτι μου με την Κική Δοβίνου και πήγαινα στο δικό τους. Στην Πατησίων και Στουρνάρη. Εκεί, μουσικές παιγμένες από τον ίδιο στο πιάνο του, απίθανα φαγητά μαγειρεμένα από τον ίδιο, ζωγραφικές στους τοίχους φτιαγμένες από τον ίδιο, φωτογραφίες ενός διαρκούς ρεπορτάζ της πόλης τραβηγμένες από τον ίδιο, ιστορίες, τραγούδια και ποιήματα στα συρτάρια ή στα τραπέζια γραμμένα από τον ίδιο...Wunderkammer. Πολυκαλλιτέχνης. Και πολιτικό ον, ασυμβίβαστο. Καταστασιακός της τρυφερότητας, συγκρουσιακός με κομψότητα. Και με το ακούραστο του ποδήλατο κάπου στο χωλ να τον περιμένει για να κάνουν χιλιόμετρα. 

Ξέραμε βέβαια εδώ και μερικούς μήνες πως ο Λευτέρης έφευγε σιγά-σιγά, μπαινόβγαινε στα νοσοκομεία χωρίς να του προσφέρουν καμία, ουσιαστική βοήθεια. Και στο τέλος πάλευε μόνος του έχοντας αποσυρθεί στην Πάτρα, δίπλα στην αγαπημένη του αδελφή. Τηλεφωνιόμασταν κάθε τόσο για να ακούσουμε μια φωνή όλο και πιο ξέπνοη. Το ξέραμε αλλά ελπίζαμε ότι, στο τέλος, θα τα καταφέρει. Επίσης ξέραμε (και ξέρουμε) ότι στον Λευτέρη έχει γίνει μία τεράστια αδικία: Αυτός, ο υπερευαίσθητος, ο πολυεπίπεδος δημιουργός δεν αξιώθηκε ποτέ μιας έκθεσης με τις φωτογραφίες του, μιας έκδοσης των διηγημάτων ή των στίχων του, έστω, της συμμετοχής του σ' ένα λογοτεχνικό περιοδικό. Νομίζω, ελπίζω να κάνω λάθος, δεν είδε ποτέ το όνομά του τυπωμένο σε ένα εξώφυλλο, σε μίαν αφίσα και αυτό δεν τιμά κανέναν μας.

Τώρα ο Λευτέρης λέει τις ιστορίες του και δείχνει τις εικόνες του αλλού. Κάνει καινούργιους φίλους και ξαναβρίσκει τους παλιούς. Εκείνος, ο αλήτης, ο μποέμ άγγελος που έχει αναλάβει εξ ουρανών την επιτήρηση της Σαλαμίνας, μπορεί να τού ετοιμάζει ήδη μιαν αναδρομική με φωταψίες και μεταφυσικές μουσικές. Με ρακές και συμπαντικούς μεζέδες. Δεν μας ξεχνάει όμως, είμαι σίγουρος.

 Ούτε κι εμείς...

YΓ. Νομίζω πως αυτό που μας συνέδεε περισσότερο με τον Λευτέρη,  ήταν η κοινή μας πίκρα για το τέλος των εφημερίδων. Επίσης για μας το facebook ήταν το απόλυτο υποκατάστατο αυτής της απώλειας. Ο ίδιος κατάφερε γρήγορα να γίνει ένας θρύλος σ' αυτό το καινούργιο μέσο το οποίο υπηρέτησε με θρησκευτική αφοσίωση. Αυτό ήταν η μικρή του εκδίκηση για όσους τον άφησαν χωρίς δουλειά ή υποτίμησαν προσφορά του. Κάνοντας είτε ρεπορτάζ από τις οδομαχίες εμπρός στο Πολυτεχνείο, είτε αποτυπώνοντας τις πιο απρόοπτες όψεις αυτής της αγαπημένης, άφιλης πόλης. Και ύστερα τα κείμενα του... Με λαϊκή σοφία και μ' ένα σύγχρονο, κοφτό γράψιμο. Επίσης τα τραγούδια ή οι ιστορίες του, φερ' ειπείν αυτές του ψαρέματος, σελίδες επί σελίδων κρυμμένες σε συρτάρια, σε ντουλάπες, σε κούτες τις οποίες οφείλουμε κάποτε να εκδώσουμε στη μνήμη του.

Τρία μουσεία σε καλό δρόμο...

Όσοι με ξέρουν ουσιαστικά και όχι τυπικά, θα αναγνωρίσουν πώς δεν φείδομαι καλών λόγων, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ανθρώπους του χώρου μου. Επειδή ξέρω από πρώτο χέρι τις τεράστιες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν εκείνοι που έτυχε να βρεθούν επικεφαλής μουσείων. Κι αυτό κυρίως εξαιτίας των εκάστοτε πολιτικών τους προϊσταμένων. Έτσι, μπορεί να γίνομαι αυστηρός, ή και κακός με τα πρόσωπα της εξουσίας, τα οποία με ευκολία παρεμβαίνουν, αποφασίσουν, ανακατεύουν αλλά και καθορίζουν πράγματα και θέματα που βαθιά αγνοούν, όμως οφείλω να στηρίξω - όπως οφείλουμε όλοι μας να στηρίξουμε - τους εντεταλμένους των υπουργών, δημάρχων κ.λπ δίνοντας και χρόνο προσαρμογής και περίοδο ανοχής.

Έτσι οφείλω να παραδεχτώ ότι η νέα διευθύντρια του ΕΜΣΤ κυρία Κατερίνα Γρέγου, στο μικρό διάστημα της θητείας της, έχει δώσει θετικά δείγματα γραφής ανοίγοντας το μουσείο σ' ένα ευρύτερο κοινό, επαναξιολογώντας τις συλλογές του και προτείνοντας ένα ευρύ ρεπερτόριο περιοδικών εκθέσεων. Αρχής γενομένης από την αφρικανική συλλογή Δαβίδ και προχωρώντας στον "ψυχρό έρωτα" της εποχής του κόβιντ. Επιμέρους ενστάσεις υπάρχουν. Αυτό όμως δεν αμαυρώνει τη γενική εικόνα. Όπως επίσης βρίσκω πολύ αξιόλογη την πρωτοβουλία να παραχωρηθεί το μουσείο σε νεότερους επιμελητές έτσι ώστε να ενισχυθεί με νέο αίμα ένας χώρος a priori περιχαρακωμένος. Ελπίζω, τέλος, η νέα διευθύντρια να εκτιμήσει την σύγχρονη, ελληνική ζωγραφική αλλά και να δώσει μεγαλύτερο βάρος στην ιστορική διάσταση που ένα εθνικό μουσείο οφείλει να υπερασπίζεται. Αλλά και την τόσο αδικημένη γλυπτική. Εκτός φαβοριτισμών και παρεών.

Όμως η μεγάλη έκπληξη των δύο τελευταίων χρόνων είναι σαφώς ο Χριστόφορος Μαρίνος, διευθυντής δημοτικής πινακοθήκης Αθηναίων, ή επικεφαλής του ΟΠΑΝΔΑ. Ο Μαρίνος, λειτουργώντας και σε διοικητικό και σε επιμελητικό επίπεδο, σε μικρό, χρονικό διάστημα κατάφερε να παρουσιάσει πολύ ενδιαφέρουσες περιπτώσεις ζωγράφων της γενιάς του, όπως ο Ηλίας Παπαηλιάκης ή ο Γιάννης Αδαμάκος αλλά και αναδρομικές ιστορικών περιπτώσεων όπως ο αείμνηστος Γιώργος Ιωάννου. Λειτούργησε δηλαδή αναλογικά όπως λειτουργούσε η Εθνική Πινακοθήκη επί Δημήτρη Παπαστάμου, την δεκαετία του '80 όπου κάθε δύο μήνες περίπου παρουσίαζε μία μικρή αναδρομική καλλιτεχνών ευρέος φάσματος: 

Από τον Βάλια Σεμερτζίδη στον Κώστα Πλακωτάρη, από τον Αριστείδη Παπαζόρζ στον Χρήστο Καπράλο, από τον Λευτέρη Κανακάκη στο Γιώργο Μαυροΐδη, από τον Κώστα Ηλιάδη στους Έλληνες ζωγράφους της Αιγύπτου όπως για παράδειγμα ήταν ο Δημήτρης Λίτσας κ.λπ. Και όλα αυτά πλάι σε, μείζονες ιστορικές εκθέσεις όπως οι Γερμανοί Εξπρεσιονιστές, οι Γάλλοι Ιμπρεσιονιστές, η ιαπωνική χαρακτική, η αναδρομική του Γιάννη Μόραλη, η αναδρομική του Διαμαντή Διαμαντοπούλου, Από τον Θεοτοκόπουλο στον Σεζάν κ.ο.κ.

 Κάτι τέτοιο, λοιπόν, θα συμβούλευα και στους νεότερους συναδέλφους μου, την Γρέγου και τον Μαρίνο, να κάνουν. Δηλαδή να επιμείνουν στην ιστορική προσέγγιση της νεοελληνικής τέχνης μέσα από γνωστά και άγνωστα έργα, γνωστούς και άγνωστους δημιουργούς, επιμένοντας στις ομάδες που δημιούργησαν εντόπια κινήματα πώς π.χ. ο Αρμός ή η Στάθμη αλλά και σε εκείνες τις προσωπικότητες που δημιούργησαν γόνιμο αντίλογο και αντίστιξη στην εγχώρια ακαδημία όπως ήταν ο Δανιήλ, ο Τούγιας, ο Κανιάρης, η Καίτη Αντύπα, η Ελένη Ζέρβα, ο Τσίγκος, ο Γιάννης Χαΐνης κ.α. Και πάνω από όλα ο μέγιστος, όσο και μέγιστα αδικημένος Θόδωρος Στάμος. Ξεφεύγοντας έτσι από τα κλισέ της κακής παράδοσης που η προηγούμενη διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης αλλά και κάποιοι, κοντόφθαλμοι, μονοδιάστατοι συλλέκτες έχουν δημιουργήσει. Μια νεοακαδημαϊκή σχολή δηλαδή που αποπνέει αφόρητο επαρχιωτισμό. Ο πλουραλισμός της τέχνης μας, από τον Μπάϊκα ως τον Θόδωρο Δασκαλάκη και από τον Μάκη Θεοφυλακτόπουλο ως τον Μανώλη Πολυμέρη ή τον Απόστολο Γεωργίου, δεν το επιτρέπει. 

Τέλος, θετικό είναι και το κλίμα που εισπράττω ως τώρα από τη νέα διεύθυνση της Εθνικής Πινακοθήκης. Παρά τα εξόφθαλμα προβλήματα του μουσείου όπως είναι η παλιομοδίτικη παρουσίαση και ο φωτισμός των μόνιμων εκθεμάτων και η εντελώς γραμμική αντιμετώπιση και των καλλιτεχνών και των σχέσεων που αυτοί δημιούργησαν με τα κινήματα της εποχής. Π.χ ο Λεμπέσης, ο Πανταζής, Αλταμούρας, ο Οικονόμου, ο Τριανταφυλλίδης, ή αργότερα η Μαραγκοπούλου, η Λαγάνα, ο Γαΐτης, ο Φασιανός, κ.ο.κ. Επίσης ο ιθαγενής μοντερνισμός μας οφείλει πάρα πολλά στο θέατρο σκιών, και σε μορφές παραγνωρισμένες ή υποβαθμισμένες όπως είναι οι Σπαθάρηδες, ο Μιχαλόπουλος ή κι ο Μποστ. Ο πολύτιμος κ. Μέντης, ο πρόδρομος του Γιώργου Ιωάννου και του Αρκά. Αλλά και την αδικημένη γλυπτική. Πρόσφατα ανέδειξα το έργο ενός σπουδαίου γλύπτη, του Μεμά Καλογηράτου, ο οποίος επί σαράντα χρόνια φιλοτεχνεί μυστικά το έργο του στην Κεφαλονιά. Αξίζει να προσεχτεί.

Δεν ξέρω πόση γνώση διαθέτει σχετικά κυρίως για τον 19ο αιώνα η κυρία Τσιάρα. Τι έχει γράψει, τι έχει οργανώσει σχετικά. Η προσπάθειά της πάντως να ξαναδεί τις συλλογές μ' ένα καινούργιο μάτι, είναι σωστή. Αλλά πρέπει επίσης να εμπλουτίσει αυτές τις συλλογές οι οποίες έχουν μείνει για πολύ καιρό χωρίς καμία (!) ενίσχυση. Παρά τα τεράστια ποσά που δαπανήθηκαν. Για κάποιους φοβάμαι πως μουσείο είναι μόνο τα μεγάλα κλιμακοστάσια και οι τζαμαρίες. Χαρακτηριστικά παρουσιάζω σήμερα ένα ως τώρα αφανές έργο του Κωνσταντίνου Παρθένη, από ιδιωτική συλλογή, την "Ανάσταση" από την, λεγόμενη, τριλογία του δήμου Αθηναίων. Η Πινακοθήκη κατέχει τους δύο άλλους πίνακες. Μακάρι κάποιος χορηγός να αγοράσει κι αυτό το έργο και να το προσφέρει στο Ίδρυμα ώστε να ολοκληρωθεί η σπάνια, αυτή ενότητα.

 Δυστυχώς δεν θα μπορούσα να πω τα ίδια καλά λόγια για το μουσείο Μπενάκη το οποίο μετά την αποχώρηση του Άγγελου Δεληβοριά αλλά και την κάκιστη επιλογή του επόμενου - μετά μάλιστα από διεθνή διαγωνισμό! - και η σε έξι μήνες απόλυση του, παραδέρνει χωρίς στόχο και ουσιαστικό πρόγραμμα. Φοβάμαι πως αυτό που λείπει γενικότερα και από το Υπουργείο Πολιτισμού αλλά και από τα διοικητικά συμβούλια των εικαστικών μουσείων μας είναι η πιο επισταμένη τεχνογνωσία και οι συμβουλές ανθρώπων που ξέρουν τον χώρο, την ιστορία του και δεν κάνουν απλώς δημόσιες σχέσεις. 

ΥΓ. Κατά τα άλλα επιμένω στις πάγιες θέσεις μου:

Οι θέσεις διευθυντών πρέπει να προκηρύσσονται ανοιχτά και να μην διορίζονται οι εκάστοτε κομματικοί φίλοι. Επίσης, οι πάντες κρίνονται και ουδείς βρίσκεται στο απυρόβλητο. Διάβολε, πρόκειται για τον σύγχρονο μας πολιτισμό, το εθνικό μας πρόσωπο. Τα διοικητικά συμβούλια πρέπει να πλαισιώνονται από τους πραγματικά άριστους και όχι από τους ευνοούμενους της κάθε κυβέρνησης. Δεν επιτρέπεται ο Έλληνας Πρωθυπουργός να μην διαθέτει έναν σύμβουλο πολιτισμού εγνωσμένου κύρους, έναν Έλληνα του εξωτερικού σαν τον καθηγητή κ. Νεχαμά ο οποίος κυρίως οφείλει να προωθεί την ελληνική τέχνη ως μέγιστο, πολιτικό επιχείρημα στο εξωτερικό. Όλα τα άλλα είναι απλώς για εγχώρια κατανάλωση...

Βρυκόλακες

Βρυκόλακες και πρωτοπορία 

(Αντίδωρο στις ευχές σας. Αυτή τη δύσκολη ώρα)

Επειδή πάλι πολλά λέγονται - και καλώς, νομίζω, λέγονται - για το αρχαίο δράμα, την Επίδαυρο, τις παραγωγές του Εθνικού Θεάτρου κ.λπ. Έχουμε, που λέτε, και λέμε:

Αλίμονο αν δεν έχουμε άποψη για την τέχνη, ή δεν μας επιτρέπεται η διατύπωση της κριτικής.

Προσωπικά είχα, προχτές, βράδυ Κυριακής, τη μο-να-δι-κή εμπειρία να ξανακούσω την ιστορική - μυθική παράσταση "Βρυκόλακες" που σκηνοθέτησε ο Αλέξης Μινωτής από το Τρίτο πρόγραμμα του ραδιοφώνου. Με την Κατίνα Παξινού ως κυρία Άλβινγκ, τον Θάνο Κωτσόπουλο στον ρόλο του πάστορα, την Ελένη Χατζηαργύρη ως Ρεγγίνα και τον Χριστόφορο Νέζερ, θετό της πατέρα. Δεν είχα δει την συγκεκριμένη παράσταση ζωντανά αλλά είχα χειροκροτήσει τον Μινωτή στο ρόλο του Γιάννη Γαβριήλ Μπόργκμαν και την Παξινού ως Μάνα - Κουράγιο. Ήταν η τελευταία της παράσταση λίγο πριν υποκύψει στον καρκίνο και τη θυμάμαι να μεταμορφώνεται στη σκηνή του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά και να την οργώνει, κυριολεκτικά, επί δύο ώρες. Ήταν χειμώνας του 1970 αν δεν κάνω λάθος (δεν θέλω να δω τις σημειώσεις μου).

Όπως επίσης είχα δει τον Χορν ή τη Λαμπέτη πάμπολλες φορές, τον Βασίλη Διαμαντόπουλο, τον Μάνο Κατράκη, τον Στέλιο Βόκοβιτς, τον Νίκο Τζόγια, τον Θύμιο Καρακατσάνη, τη Ρένη Πιττακή κ.α. Είχα χειροκροτήσει τον Αλεξανδράκη πλάι στον Χορν στο "Σλουθ", τον Κιμούλη και την Δέσποινα Γερουλάνου ως νεοσσούς πλάι στον ίδιο, μεγάλο ηθοποιό σε Ίψεν αλλά και μπουλβάρ. Είχα υπάρξει φίλος με τον Χορν προς το τέλος της ζωής του, όπως ήμουν φίλος με τον σκηνοθέτη Γιώργο Μιχαηλίδη, φίλος του Παύλου Μάτεσι και τον Κώστα Μουρσελά, φίλος και συνεργάτης του Ευαγγελάτου και του Γιώργου Πάτσα στο τμήμα μας, των θεατρικών σπουδών, φίλος του Βασίλη Φωτοπούλου, φίλος της Τζένης Καρέζη και του Κώστα Καζάκου. Τέλος είχα χειροκροτήσει τον Δημήτρη Παπαμιχαήλ στον "κύριο Μάτυ και τον υπηρέτη του Πούντιλα" του Μπρεχτ σε σκηνοθεσία Μίνου Βολανάκη. Να μην ξεχάσω την Αντιγόνη Βαλάκου και τον Νικήτα Τσακίρογλου στον μυθικό "Οιδίποδα τύραννο" του Μιχαηλίδη στην Επίδαυρο σε σκηνογραφία του Διονύση Φωτόπουλου, την Άσπα Παπαθανασίου, τον Λευτέρη Βογιατζή, τις μεταξένιες Λυδία Φωτοπούλου και Μάνια Παπαδημητρίου στις παραστάσεις του Βασίλη Παπαβασιλείου για να σταθώ στις πιο πρόσφατες μου εμπειρίες. Την Στεφανία Γουλιώτη. Τον Μιχάλη Σαράντη. Τον Αργύρη Ξάφη.

Άρα αντιλαμβάνεσθε πως είμαι πολύ "κακομαθημένος" όταν μιλάω για το ελληνικό θέατρο. Επίσης ελπίζω τώρα να κατανοείτε γιατί ΔΕΝ θέλω να προσαρμοστώ στο χύδην, το αγράμματο, και απροσδιόνυσο υλικό που μάς προσφέρεται σήμερα σαν πρωτοπορία. Δεν με ενδιαφέρει. Δεν θα πάρω. Όχι άλλοι, φασουλήδες, νομιμοποιημένοι. Όχι άλλες κλωκλώ στο Εθνικό. Κατακλείδα: Δεκαεφτά, ολόκληρα χρόνια παρακαλούσε για την Επίδαυρο η Άννα Συνοδινού και δεν της το έδιναν! 

Χθες το βράδυ έκλεισα τα μάτια μου επί δύο ώρες και ακούγοντας στο ραδιόφωνο τις μαγικές φωνές του Νέζερ ή της Παξινού, ταξίδεψα μέσα στο χρόνο. Κι όταν τελικά η κυρία Άλβινγκ σπάραξε αντιλαμβανόμενη ότι ο γιος της Όσβαλντ βούλιαζε στην άνοια καθώς της ζητούσε "τον ήλιο, περισσότερο ήλιο", συνειδητοποίησα ότι δεν πρέπει να συμβιβαστώ. Ούτε εγώ, ούτε κανείς από όσους είχαμε το μεγάλο προσόν να δούμε από κοντά και να απολαύσουμε ζωντανά, εκείνα τα ιερά πρόσωπα που ανέφερα πιο πάνω. Όχι, ποτέ. Ως ύστατη υποχρέωση στη μνήμη των. Στην κοινή μας, πολιτιστική ιστορία... Επειδή οι βρυκόλακες ελλοχεύουν, καιροφυλακτούν σε κάθε εποχή.

ΥΓ. Φιλτάτοι, όχι ως ειδικός αλλά ως εμπειρικός όσο και λάτρης του θεάτρου πιστεύω πως χωρίς ηθοποιό δεν στέκεται παράσταση. Αμέσως μετά ψάχνω για το κείμενο και έπειτα τον σκηνοθέτη. Δηλαδή ψάχνω τον τρόπο με τον οποίο εκείνος ενορχηστρώνει το υπόλοιπο σύνολο. Όμως το θέατρο ξεκινάει και τελειώνει στον ένθεο ηθοποιό. Όλα τα άλλα είναι ...απάτη. 

Φωτογραφίες: 1. Το σκέλεθρο του Γιόρικ. Στον καθεδρικό του York ,της Υόρκης,  του ρωμαϊκού Εβόρακου. Η έμπνευση του Σέξπιρ. (Φωτό: Αριάδνη Στεφανίδη).

 2. Το Μνημείο του Λυσικράτους στην Πλάκα και η graffiti παρέμβαση ενός άγνωστου μου πλην σαφώς, πρωτοποριακού, σύγχρονου καλλιτέχνη. Οι βρυκόλακες... Σήμερα...

Falling apart

Falling apart 

(Με τον τρόπο του Αρχίλοχου)

Σ' ένα δωμάτιο όλο υγρασία

Βαριές μυρωδιές γηρατειών 

Και τοίχους γκρίζους απ' τα τσιγάρα

Σκοτεινός 

Καθηλωμένος

Σε βρώμικο κρεβάτι

Με τον καθετήρα

Να με τσούζει 

Και την κύστη μου

Πρησμένη 

 Βλέπω την επίσημη ορκομωσία

Στην τηλεόραση

Απ'ευθείας αναμετάδοση.

Φοράω βελούδινο σακάκι, παπιγιόν

Και ακουμπάω το δεξί μου χέρι

Στην πλάτη του υπουργού Εξωτερικών

Ενώπιον της Προέδρου της Δημοκρατίας

Του Αρχιεπισκόπου

Και της Ιεράς Συνόδου.

Δίπλα μου περιχαρής

Η υπουργός Περιττών Υποθέσεων

Με ακουμπάει και εκείνη

Για το νενομισμένο όρκο

Συγκινημένη.

Επιτέλους υπουργός Πολιτισμού

- Δεξιά μου ο πρωθυπουργός

Χαμογελάει πανευτυχής -

Το περίμενα μια ζωή

Το ονειρευόμουν

Και να που η ζωή

Με δικαίωσε

Κι έγινα υπουργός

 ακριβώς τη στιγμή

Τη κρίσιμη στιγμή

Του έσχατου ξεπεσμού 

Που ο καθένας 

μπορεί να γίνει κάτι 

Να εκπληρώσει τη φιλοδοξία του 

Στη μασκαράτα της εξουσίας

Αφού όλα καταρρέουν

Ή, σωστότερα, falling apart.

Δεν είμαι πια αποτυχημένος

Τυχάρπαστος

Σκουπίδι που φαντασιώνεται

Δόξες ανύπαρκτες.

Με καμαρώνω με ανακούφιση

Σχεδόν συγκινημένος

Αναλογίζομαι 

- Μαμά με βλέπεις από ψηλά; 

Το όνειρο σου, πραγματικότητα -

Και κλείνω τη συσκευή

Με αηδία.

ΥΓ. " Όποιος διαθέτει στοιχειώδες μυαλό σ' αυτό τον τόπο, οφείλει αγόγγυστα να το πληρώνει..."

Άρθρο από το τελευταίο νομοσχέδιο που υπέβαλε στην προηγούμενη Βουλή ο προηγούμενος Υπουργός Δικαιοσύνης.

(Αφιερωμένο στο Γιατρομανωλάκι, το Ξυδάκι και τον Αλέξη για να τους υπενθυμίσει τόσο τη ματαιότητα των ανθρωπίνων, όσο και το πρόσκαιρο της εξουσίας. Προσέξτε, στην τελευταία φωτό, τον τρόπο που το όργανο της εξουσίας χαιρετάει με σεβασμό τον υιό της)

26/6/23

Το Πένθος ταιριάζει στον Ιούλιο

Ο πιο μικρός λεγόταν Περικλής Στεφανίδης 

Δύο αγόρια. Όπως τόσα άλλα αγόρια. Που εκείνη την ώρα έκαναν διακοπές κάπου. Χόρευαν ή έπιναν. Απλώς αυτά τα αγόρια εκείνη τη μαύρη ώρα έκαναν τη δουλειά τους σωστά και με το παραπάνω. Φιλότιμα. Τιμούσαν τα γαλόνια που με τόσο κόπο απόκτησαν. 

 Γιαυτό και βούτηξαν ως χαμηλά στη χαράδρα. Πολλές φορές. Δεν σκέφτηκαν πού μας στέλνουν, είναι παλιό και δεν αντέχει το αεροπλάνο. Ας ξεμπερδεύουμε μια ώρα αρχύτερα. Δεν φοβήθηκαν την ύπουλη φωτιά, τους καπνούς. Δεν καταδέχτηκαν να φοβηθούν. Δεν σκέφτηκαν ότι κάποιοι άλλοι χόρευαν ή αγκαλιάζονταν εκείνη την ώρα. Δεν ζήλεψαν. Σκέφτονταν, τουλάχιστον το βράδυ έχει μπάλα. Σκέφτονταν ένα κρύο ντους και μια παγωμένη μπύρα. Σκέφτονταν πως μετά...Θα τα ξεχνούσαν όλα μετά ακούγοντας από το κινητό την φωνή του κοριτσιού τους.

Δεν άδειασαν το νερό από ψηλά. Είπαν, λίγο ακόμα και θα τα καταφέρουμε. Κι έπειτα ξεκούραση. Έπειτα παιχνίδι με το κινητό και μηνύματα όπως όλα τα αγόρια της ηλικίας τους. Είχαν όμως κοιμηθεί καθόλου την προηγούμενη νύχτα; Είχαν φάει; Ποιός ξέρει; Ήταν, λένε, στο πόδι σχεδόν είκοσι τέσσερις ώρες. Όσα και τα χρόνια του μικρού. Του Περικλή. Ο "μεγάλος" ήταν συνηθισμένος πια. Είχε μεγαλύτερη εμπειρία. Άντεχε περισσότερο. Λίγο ακόμα, έλεγε... Για τους άλλους ο Ιούλιος είναι μήνας διακοπών. Όχι για αυτούς. Τουλάχιστον να έσβηνε η φωτιά. Λίγο ακόμα, έλεγαν. Λίγο πιο κάτω. Πιο κοντά... Αντέχεις Περικλή, ρωτούσε ο "μεγάλος" κι ο Περικλής χαμογελούσε με το πιο παιδικό χαμόγελο του κόσμου.

 Για το βράδυ συμφώνησαν να δουν τη μπάλα. Θα χαίρονταν σίγουρα με τα τρία γκολ. Ήρωας θα έλεγαν ο Χουάνκαρ. Ήταν Παναθηναϊκός ο ένας, Ολυμπιακός ο άλλος. Ήρωες και οι έντεκα νικητές. Αληθινοί ήρωες, λιοντάρια! Έτσι θα έλεγαν, θα πειράζονταν πίνοντας μπύρες στη μονάδα. Ο μικρός κι ο μεγάλος. Επειδή μόνο κάποιος που λιώνει μέσα στη στολή πετώντας με τον ήλιο στα μάτια πάνω από πύρινη κόλαση, καταλαβαίνει την αξία μιας παγωμένης μπίρας. Την αξία του παγωμένου νερού πάνω στο δέρμα...

Τώρα το δέρμα τους καψιαλιασμένο. Δύο ακόμη καμένα δέντρα στα εκατομμύρια υπόλοιπα καρβουνιασμένα έμψυχα και άψυχα του μαύρου, φετινού Ιουλίου. Τώρα οι άλλοι μιλάνε για ήρωες, για εθνικό πένθος, για αναπόφευκτη θυσία. Τα δύο αγόρια δεν ακούν και δεν καταλαβαίνουν τίποτα πια. Θέλουν να ξεχάσουν και να ξεχαστούν (το μόνο βέβαιο). Μόνο να... λυπούνται που έχασαν το ματς και που δεν δροσίστηκαν με την παγωμένη μπύρα, όπως λογάριαζαν. Όλα τα άλλα δεν τους αφορούν.

ΥΓ. Και βέβαια η ζωή συνεχίζεται. Όπως δήλωσε με οξυδέρκεια ο πραγματιστής υφυπουργός. Μόνο που η ζωή συνεχίζεται για όλους τους άλλους εκτός από τα δύο αγόρια, τις μανάδες και τους πατεράδες τους. Για όλους αυτούς η ζωή σταμάτησε προχθές πάνω από ένα καψαλισμένο δέντρο. Σταμάτησε τόσο άδικα και τόσο άδοξα. Ας μιλάνε όλοι οι άλλοι για δόξες και για τιμές. Τα δύο αγόρια το ξέρουν καλά όπως επίσης το ξέρουν και οι γονείς τους...

Στη φωτογραφία ένας στρατιωτικός άγιος, ο μελαγχολικός Άγιος Προκόπιος, που μάταια ξεσπαθώνει. Το κακό είναι ανίκητο. Από το ιερό χέρι του κυρ Φώτη Κόντογλου.