Συνολικές προβολές σελίδας
Παρασκευή 30 Απριλίου 2021
Σκέψεις εμπρός σ'έναν Επιτάφιο φορτωμένο Άνοιξη
Τετάρτη 28 Απριλίου 2021
Τα ύστερα του κόσμου
Μεγάλη Πέμπτη
-Τέκνον εμόν, πώς ήλθες υπό ζόφον ηερόεντα/ ζωός εών; -Μήτερ εμή, χρειώ με κατήγαγεν εις Αΐδαο..
Το Ξώμπουργκο στην ΤήνοΗ ανθρώπινη συνθήκη αρχίζει και τελειώνει κάθε φορά με ένα πάσχον σώμα που υπερβαίνει τη φθορά και τον θάνατο μέσα από την περιφρόνηση του θανάτου. Ένα σώμα που θυσιαζομένο ανασταίνεται και ανασταίνει. Άλλοι τον είπαν Ιησού άλλοι Τσε. Η θυσία είναι αυτό που μετράει στο τέλος. Η απόλυτη προϋπόθεση για τη λύτρωση.
"... Και φραγγελώσαντες απήγαγον αυτόν εις το σταυρώσαι... Και ιδού αι πέτραι εσχίσθησαν και τα μνημεία ηνεώχθησαν και πολλά σώματα κεκοιμημένων αγίων εφάνησαν πολλοίς. Ην δε η μήτηρ αυτού παρεστώσα και Ιωάννης, ο μαθητής ον ηγάπα.
Και είπεν αυτή: Γύναι ιδού ο υιός σου. Και τω μαθητή: Ιωάννη, ιδού η μήτηρ σου...
Και ην περί ώραν έκτην. Και η γη εσείσθη και αι πέτραι εσχίσθησαν και ο ήλιος εσκοτίσθη...και διερράγη το καταπέτασμα του ναού άνωθεν έως κάτω. Εκατόνταρχος ιδών τα γενόμενα ανεφώνησε ότι αληθώς Θεού υιός ην ούτος. Ο δε Ιησούς ιδών ότι πάντα ήδη τετέλεσται, φωνήσας φωνήν μεγάλην παρέδωκε το πνεύμα..."
Νομίζω ότι δεν υπάρχει υψηλότερο αλλά και δυσκολότερο θέμα στη ζωγραφική από την Σταύρωση. Από τον Τιντορέτο στον Ρέμπραντ κι από τον Μπέκμαν στον Μπέικον. Κυρίως γιατί στο δράμα του σώματος συμμετέχουν κι όλα τα στοιχεία της φύσης. Ουρανός τε και τα καταχθόνια. Είναι ενδεικτικό πως ο μπάρμπα Σπύρος Βασιλείου όταν ζωγράφιζε τη Σταύρωση στον Άγιο Διονύσιο επί της Σκουφά το 1937, πλαισιώνει τη σύνθεση του με μια φουρτουνιασμένη θάλασσα που ξεχειλίζει από την κοίτη της λόγω του σεισμού!
Κι όμως... Ακόμη και στο σταυρικό δράμα της Μ. Πέμπτης υποδηλώνεται εικονογραφικά η επικείμενη έγερση. Από το ξύλο του Σταυρού αρχίζει η πορεία προς τον ουρανό. Ο ήλιος εσκοτίσθη αλλά το φως του δεν έσβησε. Η δύση θα φέρει πάλι την ανατολή. Τα υγρά σύννεφα, τέλος, της δύσης ήσαν αλλιώς πριν τα ζωγραφίσει ο Tiepolo. Ομοίως και οι θάλασσες του βορρά πριν τον Turner. Γενικά ο κόσμος δεν είναι ο ίδιος μετά την μεγάλη, ευρωπαϊκή ζωγραφική. Ομοίως και με την μεγάλη, ευρωπαϊκή μουσική. Ούτε βέβαια είναι ίδια η αρχιτεκτονική μετά τον ναό της Απτέρου Νίκης. Ποιός να Το έλεγε; Το κολοσσικό Κολοσσαίο δεν είναι παρά η τεχνολογική εφαρμογή αυτής της κομψής, λιλιπούτειας κατασκευής. Σ' ολόκληρη την ιστορία της τέχνης το θρησκευτικό βίωμα κρύβεται πίσω από κάθε μεγάλη δημιουργία. Είτε μιλάμε για τον τυχοδιώκτη, φονιά Καραβάτζιο είτε για τον πιστό, καθολικό Μπιλ Βαϊόλα. (Όπως και για τον Σκορτσέζε εξάλλου).
Το πρόβλημα της τέχνης σήμερα είναι ότι παραπαίει χωρίς μεταφυσική άλω, χωρίς αίσθηση του τραγικού απλώς διαθέτοντας... ντοκουμέντα! Κι ο κόσμος της, απομαγευμένος, επιχειρηματολογώντας ανιαρά ως προς το αυτονόητο, δεν κρύβει πλέον κανένα μυστήριο. Δεν διαθέτει κανένα αίνιγμα.
ΥΓ.1 Και κάτι που αφορά στα καθ' ημάς. Τί είναι πιο δύσκολο, να απομυθοποιήσεις την παράδοση καθιστώντας την φολκλόρ ή να την φορτίσεις με την αποδυναμωμένη της πνευματικότητα; Η Μεγάλη Πέμπτη, η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρες πένθους αλλά και χαρμολύπης. Διαθέτουν μοναδική, πνευματική διάσταση. Είναι αντιαισθητική οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση. Ομοίως είναι ανόητο να χαρίζουμε την ποίηση των ημερών αυτών αποκλειστικά στο ιερατείο. Ή τους θρησκόληπτους.
Διαπράξαμε την ίδια ηλιθιότητα εγκαταλείποντας την πολιτική αποκλειστικά στους πολιτικούς. Σε επαγγελματίες αριστερούς ή δεξιούς αδιάφορο. Σε τεχνοκράτες και τραπεζίτες. Ενώ η τέχνη τρέφεται σαν αγρίμι με τους κυνόδοντες.
Η εξορθολογισμένη, εκ του πονηρού, ομοιομορφία της παγκοσμιοποίησης αποτελεί τον καρκίνο του πλανήτη. Σήμερα υφιστάμεθα με την πανδημία κάποια από τα συνεπακόλουθα αυτής της ισοπέδωσης. Ας προσπαθήσουμε να δούμε ολόκληρο το κάδρο αποφεύγοντας την μονοδιάστατη ερμηνεία των συστημικών ΜΜΕ. Επειδή τα χειρότερα έπονται...
ΥΓ.2 Στα καλά του εγκλεισμού προσμετρώ το γεγονός ότι δεν θα βγουν αύριο κάποιοι ηλίθιοι, δήθεν "προοδευτικοί", να σουβλίζουν αρνιά δημοσίως! Ή, να τρώνε επιδεικτικά κρέας ως δείγμα συναισθηματικής αρτηριοσκλήρυνσης και νοητικού κανιβαλισμού. Προσωπικά νηστεύω πειθαρχώντας σε μια συλλογική παράδοση που ατομικά με υπερβαίνει αφενός αλλά και στη μνήμη της μάνας μου που θρησκευόταν αφετέρου. Τόσο απλά ...Το Εσπόλιο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.
Ανελεύθεροι πολιορκημένοι
Δευτέρα 26 Απριλίου 2021
Μ. Δευτέρα...
Τέχνη είναι αυτό που συμβαίνει όταν εμείς κοιτάμε κάτι άλλο
Κυριακή 25 Απριλίου 2021
Πάλι για την Ακρόπολη
Παρασκευή 23 Απριλίου 2021
Για τον Δανιήλ Παναγόπουλο
Danil, Φως, η φυσική και η μεταφυσική του
"Το έργο τέχνης μόνο παρεμπιπτόντως είναι ντοκουμέντο. Κανένα ντοκουμέντο δεν είναι από μόνο του έργο τέχνης".
Walter Benjamin, Μονόδρομος, εισαγωγή μετάφραση Νέλλη Ανδρικοπούλου, Εκδόσεις Άγρα 2004.
Η εικαστική Αθήνα προετοιμάζεται για ένα μεγάλο καλλιτεχνικό γεγονός: Η Gallery Roma, μετά τα μουσειακά της αφιερώματα στον Παύλο, τον Σκυλάκο, τον Ζογγολόπουλο, τον Μίχα κλπ και συνεχίζοντας το ριζοσπαστικό της πρόγραμμα που αφορά στην προβολή εκείνων των ιστορικών προσωπικοτήτων που απαρτίζουν την ελληνική avant-garde, παρουσιάζει το έργο ενός κορυφαίου "αγνώστου", του Δανιήλ Παναγοπούλου (1924 - 2008).
Συγκεκριμένα ο καθηγητής Μάνος Στεφανίδης, επιμελητής της έκθεσης μαζί με τον καλλιτέχνη Δημήτρη Αληθεινό, φίλο του Δανιήλ, σημειώνει:
"Στο ντόμινο της τέχνης προσέρχονται οι ενδιαφερόμενοι κομίζοντας ο καθένας τις αποσκευές του: Τις γνώσεις, την τεχνική, την επιμονή, το ταλέντο, την ευαισθησία, τη φιλοδοξία, την εμμονή και ο,τιδήποτε άλλο περιμένοντας να συμβεί το θαύμα. Τις περισσότερες φορές παράγονται έργα - ενδεχομένως θαυμαστά - αλλά θαύμα δεν προκύπτει. Για να προκύψει το θαύμα, πράγμα πολύ σπάνιο, χρειάζεται κάτι περισσότερο από όλα τα παραπάνω συστατικά. Χρειάζεται αυτό που ο Νίκος Καρούζος ονόμαζε "οντολογική συναίρεση λέξεων και πραγμάτων" εικόνων και ιδεών.
Ο Δανιήλ (Danil) αποτελεί σήμερα το αίνιγμα της γενιάς του όπως ανάλογα ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος παραμένει το αίνιγμα της γενιάς του '30. Ο Δανιήλ που υπήρξε μαθητής του Παρθένη, φοίτησε αρχικά στην ιατρική, υπήρξε υπότροφος του ελληνικού κράτους στο Παρίσι και αργότερα κατέθεσε το μεγαλύτερο μέρος του έργου στη Γαλλία, επηρεαζόμενος αρχικά από το επαναστατικό κλίμα του Μάη του '68. Υπήρξε φίλος και συνεργάτης του ριζοσπάστη θεωρητικού και κριτικού τέχνης Pierre Restany, εισηγητή του Nouveau Réalisme, δηλαδή της ευρωπαϊκής, στοχαστικής απάντησης στην ιλαρή ελαφρότητα της αμερικανικής pop art. Είναι πάντως πολύ ενδεικτικό ότι ο Δανιήλ, όπως εξάλλου κι ο επιστήθιος συνοδοιπόρος του Βλάσης Κανιάρης, έζησε και δημιούργησε παράλληλα με τα σύγχρονα του κινήματα, δηλαδή την Art Mécano, την Arte Povera, την ομάδα Support - Surface, τον Minimalisme, το Informel χωρίς ποτέ να προσχωρήσει απολύτως σε αυτά αλλά επιμένοντας σταθερά στην καλλιτεχνική του ανεξαρτησία. Επιστρέφοντας πάλι στον Benjamin διαβάζουμε: "Στο έργο τέχνης ο νόμος της μορφής είναι κεντρικός. Το έργο τέχνης είναι συνθετικό εργοστάσιο παραγωγής ρεύματος" (sic). Δεν θα μπορούσε να συμφωνήσει ο εξεταζόμενος δημιουργός περισσότερο.
Ιδιαιτέρως πνευματώδης, εσωστρεφής, αφοσιωμένος σε μιαν έρευνα ασυμβίβαστη ο Δανιήλ μάς κληροδότησε έργο - ορόσημο μιας ολόκληρης εποχής που σαφώς υπερβαίνει τα όρια της Ελληνικής τέχνης και συμπορεύεται με τις καλύτερες στιγμές της μεταπολεμικής, ευρωπαϊκής πρωτοπορίας. Για τον ίδιο μεγάλη τέχνη έχουμε όταν η κοινωνική αναγκαιότητα καθίσταται κοινωνική αναγκαιότητα.
Πολύ νωρίς ξέφυγε από το τελάρο και την αφηγηματική αναπαράσταση για να διεκδικήσει τον τρισδιάστατο χώρο με μία σειρά κατασκευών που όμως ανέτρεπαν όλες τις παραδοσιακές συμβάσεις αναπαράστασης. Χρησιμοποιώντας ευτελή υλικά, χαρτόκουτα, ξύλα, ζελατίνες και αργότερα λινάτσες και φυσικά χρώματα κατάφερε να δημιουργήσει έναν κόσμο που μέσα στην συγκινητικά χειροποίητη σαφήνεια του, αντιστεκόταν στο κυρίαρχο μοντέλο της υπερκατανάλωσης, της υπερπαραγωγής και της μαζικής εκβιομηχάνισης. Για τον ίδιο το έργο τέχνης είναι πρωτίστως μία κατασκευή, μία υλική διαδικασία η οποία όμως προϋποθέτει στοχασμό, λογικούς συνειρμούς και διαθέτει τη δυνατότητα απογείωσης. Ορθολογιστής, υλιστής, καχύποπτος απέναντι σε οποιαδήποτε μεταφυσική "διαφυγή", καταφέρνει παραδόξως με το ώριμο έργο του να ψηλαφήσει τα όρια του "κτιστού" και του "ακτίστου" φωτός και να καταθέσει δημιουργίες που χωρίς μεταφυσικές αναφορές, διαθέτουν ιερότητα και δέος. Παράλληλα ο ίδιος πιστεύει πως είναι τα σώματα, και μόνο αυτά, που σώζουν τις ψυχές.
Αντίθετα προς οποιονδήποτε άλλο, ο Δανιήλ από τα πρώτα ως τα έσχατα έργα του, από τις σπουδαστικές του τέμπερες ως τις υποβλητικές αφηρημένες συνθέσεις του '80, δεν διαπραγματεύεται το φως εικαστικά αλλά οντολογικά. Το δημιουργεί ex nihilo ως υλική αλλά και συγχρόνως απόλυτα πνευματική κατάκτηση. Ο Δανιήλ προϋποθέτει το φως ως χωρική αξία, το κατασκευάζει σαν μηχανικός φωτός, το ανασκάπτει σαν αρχαιολόγος του, το γεννά μέσα από τις σκιές σε τρόπον ώστε ο υλικός τοίχος από τον οποίο εξαρτώνται τα έργα του, να μην είναι ένα όριο, το πέρας του κόσμου αλλά να είναι η αρχή ενός άλλου. Ο Δανιήλ ανήκει σε εκείνους τους ξεχωριστούς καλλιτέχνες - όπως ήταν εξάλλου κι ο Duchamp, ο ουσιαστικός δάσκαλος της γενιάς του - που είχε απόλυτα ανάγκη τον υποψιασμένο θεατή - συμμέτοχο ώστε να ολοκληρωθεί το έργο. Όχιντόσο στα μάτια όσο στο μυαλό του αποδέκτη. Μηχανικός φωτός λοιπόν αλλά όχι με τους τρόπους των ιμπρεσιονιστών ή των φωβ - τους οποίους πάντως εκτιμούσε βαθιά - ούτε με την ιλουζιονιστική, αναγεννησιακή αισθητική αλλά μ' έναν τρόπο που συνδέει τον βυζαντινό μυστικισμό με τον Malevitch. Κυρίως γιατί ο Δανιήλ με μίαν απόλυτα ελεγχόμενη, ρασιοναλιστική μέθοδο αλά Cézanne καταλήγει σε σχεδόν ανορθολογικά συμπεράσματα εικαστικής αποκάλυψης ( révélation). Πως δηλαδή είναι το φως πού γεννά τον χώρο ή καλύτερα που επιτρέπει στο χώρο να υπάρξει..."
Roma Gallery διαθέτοντας έναν μεγάλο αριθμό αγνώστων έργο του καλλιτέχνη έχει προγραμματίσει να παρουσιάσει αυτήν την αναδρομική έκθεση μνήμης αλλά και βαθύτερης γνωριμίας σε δύο ενότητες: στην πρώτη θα εκτεθούν νεανικά του έργα από την θητεία του στην σχολή καλών τεχνών αλλά και μετά στα οποία κυριαρχεί ιδιαίτερη αισθητική του καλλιτέχνη μέσα από μία σεζανική ανάλυση και μία αλά Matisse χρωματολογία.
Στους άγνωστους, πρωτοπαρουσιαζόμενους αυτούς πίνακες τους οποίους φιλοτέχνησε ο Δανιήλ όταν είναι περίπου 25 ετών, φαίνεται πόσο ώριμος, πόσο σημαντικός ζωγράφος είναι. Στην δεύτερη ενότητα θα παρουσιαστούν οι συνθέσεις της ωριμότητας του τα λεγόμενα Κουτιά ( Boîtes) και βέβαια οι μνημειακές του λινάτσες, αυτές που συνθέτει, που κατασκευάζει σαν αληθινός μηχανικός φωτός. Που συλλέγει το φως μέσα από τις σκιές, τα ανοίγματα και τις ρωγμές του χώρου δημιουργώντας το εκ του μηδενός. Έτσι ώστε η υλική κατασκευή, το έργο, να είναι απλώς η πρόφαση που θα επιτρέψει στον θεατή μόνος του να δει το φως, πέρα από το "έργο" ως αχειροποίητη οντότητα. Ο ζωγράφος σκηνοθετεί μια πραγματικότητα κι ο θεατής τη βιώνει (περισσότερα όμως στην δεύτερη ενότητα της αναδρομικής με τα έργα της ωριμότητας)"...
Σημείωση: Πρόκειται για μία εξαιρετικά τολμηρή σύνθεση την οποία φιλοτέχνησε το 1945 δηλαδή ήταν μόλις 21 ετών. Χρησιμοποιώντας το πίσω μέρος του καμβά, όπως ο δάσκαλος του Παρθένης, και πολύ νεφτιλίδικη πινελιά επιτυγχάνει ένα αποτέλεσμα γκωγκενικής ποιότητας. Προσέξτε πως ο χώρος συνομιλεί ενεργητικά με την "επιθετικά" στημένη γυμνή φιγούρα. Επίσης πως τα σεζανικά περιγράμματα ορίζουν με σχεδόν απόλυτο τρόπο την αφήγηση.
Πέμπτη 22 Απριλίου 2021
Για την Άνοιξη
Πότε έρχεται η Άνοιξη;
Έρχεται αληθινά η Άνοιξη
όταν φυσάει ζωογόνος ο αγέρας
στα πράσινα λιβάδια του Μονέ,
όταν κοκκινίζουν ερωτικά
οι παπαρούνες κι οι ανεμώνες,
όταν τα σύννεφα γίνονται αφρός
κι ο αφρός σύννεφα σ' ένα μπλέ
που πληγώνει τα μάτια.
Έρχεται αληθινά η Άνοιξη,
φανερώνει δειλά το ξανθό κεφάλι
όταν λειώνουν τα χιόνια στο Ζιβαρνί,
ο κήπος γεμίζει χαμομήλια
κι η λίμνη κυματίζει τα νούφαρα της.
Δεν υπάρχει άλλη Άνοιξη
απ' αυτή που αποφάσισε ο Μονέ,
ούτε μπορεί να 'ρθει αλλιώς....
... παρά με κωδωνοκρουσίες χρωμάτων.
Όταν επιθυμώ λίγη Άνοιξη ακόμα
κι όταν το έξω και το μέσα κρύο περονιάζουν, πηγαίνω στο μουσείο.
Τότε βλέπω την Άνοιξη στα πεύκα
του Σεζάν, τα κυπαρίσσια του Βαν Γκογκ.
Τότε θυμάμαι κι εκείνη την Άνοιξη
που κρυφανασαίνει στον Παπαδιαμάντη.
Επίλογος
Τα υγρά σύννεφα της δύσης ήσαν αλλιώς πριν τα ζωγραφίσει ο Tiepolo. Ομοίως και οι θάλασσες του βορρά πριν τον Turner. Γενικά ο κόσμος δεν είναι ο ίδιος μετά την μεγάλη, ευρωπαϊκή ζωγραφική. Ομοίως και με την μεγάλη μουσική. Το πρόβλημα της τέχνης σήμερα είναι ότι παραπαίει χωρίς μεταφυσική άλω, απλώς διαθέτει ντοκουμέντα! Κι ο κόσμος της, απομαγευμένος, δεν κρύβει πλέον μυστήριο.
ΥΓ. Και κάτι που αφορά στα καθ ' ημάς. Τί είναι πιο δύσκολο, να απομυθοποιήσεις την παράδοση καθιστώντας την φολκλόρ ή να την φορτίσεις με την αποδυναμωμένη της πνευματικότητα; Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα πένθους αλλά και χαρμολύπης. Είναι αντιαισθητική οποιαδήποτε άλλη προσέγγιση. Ομοίως είναι ανόητο να χαρίζουμε την ποίηση της αποκλειστικά στο ιερατείο. Διαπράξαμε την ίδια ηλιθιότητα εγκαταλείποντας την πολιτική αποκλειστικά στους πολιτικούς. Η ορθολογική ομοιομορφία της παγκοσμιοποίησης αποτελεί τον καρκίνο του πλανήτη.