Η ομάδα των Προραφαηλιτών ιδρύθηκε το 1848, την χρονιά των αστικών επαναστάσεων στην Ευρώπη, από τρεις νεαρούς συνομήλικους ζωγράφους: Τον βαθιά θρησκευόμενο William Holman Hunt (1827 - 1910) που ήταν κι ο ιστορικός του κινήματος, τον John Everett Millais (1829 - 1896) και τον Dante Gabriel Rossetti (1828 - 1882). Οι τρεις Προραφαηλίτες στην συνέχεια έγιναν επτά. Είναι χαρακτηριστικό πως όλοι τους, εκτός του Millais, επίσης έγραφαν ποιήματα και πεζά. Δηλαδή το κίνημα διέθετε κειμενική παιδεία, εμπνεόταν από το μυστήριο του Μεσαίωνα και αποστρέφονταν την ραγδαία εκβιομηχάνιση. Θα έλεγα ότι μοιάζουν με τους μανιεριστές ζωγράφους του 16ου αιώνα. Οφείλουμε να αναφέρουμε εδώ επίσης και την Christina Rossetti, αδελφή του Dante και αρραβωνιαστικιά του επίσης προραφαηλίτη James Collinson. Ο τελευταίος, απογοητευμένος από την αδιάφορη στάση της, αποχώρησε από την ομάδα το 1851 και πέθανε σε μοναστήρι, το1881. Πάθη και λάθη από νωρίς!
Την επομένη κιόλας χρονιά από την ίδρυση της, το 1849, όχι χωρίς προβλήματα, η ομάδα εξέθεσε στην περίφημη Royal Academy. Ας σημειωθεί ότι ο Brown Ford Madox (1821 - 1893) τούς ακολούθησε έπειτα και δεν ανήκε στους επτά - όπως επίσης ο Burne Jones, βαρωνέτος αργότερα - παρ' ότι, ως μεγαλύτερος και εμπειρότερος, ήταν ήδη δάσκαλος του Rossetti. Ο οποίος Rossetti, αν και αναγνωρισμένος ποιητής και λόγιος, έκανε τότε τα πρώτα του, μάλλον αβέβαια, βήματα στην ζωγραφική. Και παρότι εξελίχθηκε στην αναμφισβήτητη βεντέτα της ομάδας, ποτέ δεν ξεπέρασε το κόμπλεξ του για τις εικαστικές του ελλείψεις.
Οι Προραφαηλίτες εντάσσονται μεν στο ευρύτερο ρομαντικό κίνημα, κομίζουν όμως έναν καινούργιο, αισθητικό αέρα επιμένοντας στην λεπτομερή, ρεαλιστική περιγραφή, το αντισυμβατικό, ακαδημαϊκό πνεύμα ως προς τα θέματα και προτείνοντας μίαν, μάλλον εξιδανικευμένη, επιστροφή στην αθωότητά του Quattrocento. Δηλαδή στην αθώα τέχνη του Φρα Αντζέλικο, πριν τον Ραφαήλ!
Παρ' όλα αυτά θεωρούνται από τους σύγχρονους τους αλλά και θεωρούν οι ίδιοι τους εαυτούς τους μοντέρνους. Δρουν πάντως εκ παραλλήλου με τον ευρύτερο αισθητισμό της εποχής δηλαδή την εμμονή στην ομορφιά και στην απόλυτη πίστη για την απόλυτη δύναμη της τέχνης. Ο Αισθητισμός, πρέπει εδώ να υπογραμμίσω, ξεκίνησε ως μία στάση των λίγων, ένας εξεζητημένος δανδισμός που εξέφραζε διανοούμενους και καλλιτέχνες της βικτωριανής περιόδου μετά από το 1860 - ενώ στη Γαλλία είχε κάνει την εμφάνιση του ασφαλώς νωρίτερα - για να εξελιχθεί γρήγορα σε μια από τις σοβαρότερες αισθητικοϊδεολογικές αναζητήσεις του 19ου αιώνα.
Να χλευαστεί, τέλος από κοινό και κριτικούς, όπως εξάλλου κι ο ιμπρεσιονισμός αλλά και να αποθεωθεί από την εποχή του. Είναι προφανές ότι η ιδέα του l' art pour l' art, "η τέχνη για την τέχνη", κυριαρχεί όχι μόνο στην λογοτεχνία, δηλαδή στο έργο του Théophile Gautier, του Oscar Wilde, του Swinburne - Τον θυμάστε; Ήταν αυτός που έχασε τον ύπνο του με την Σπαρτάλη - τον Poe κ.λπ αλλά και στις λεγόμενες, εφαρμοσμένες τέχνες οι οποίες, εκείνη ακριβώς την εποχή, συνδυάζονται με την πλέον εξελιγμένη μανιφακτούρα. Ένα είδος δηλαδή ατύπως τυποποιημένης, πρωτοβιομηχανικής παραγωγής που επιδιώκει συγχρόνως το απόλυτο, καλαισθητικό αποτέλεσμα. Πολύ πριν το Bauhaus.
Ποιοί όμως είναι οι πρωταγωνιστές; ασφαλώς ο κριτικός John Ruskin, αισθητικός προπαγανδιστής και απόλυτος ηθικολόγος, ο Walter Pater αντικοινωνικός, λόγιος και μανικός εραστής της τέχνης, ο William Morris, επιχειρηματίας, καλλιτέχνης, ποιητής, σοσιαλιστής και πάνω από όλα... designer αλλά και πλήθος άλλοι.
Παράλληλα θα ανέφερα τον σχεδιαστή Aubrey Beardsley που πέθανε πολύ νέος το 1898 ως χαρακτηριστικό φαινόμενο του τέλους του αιώνα, του πνεύματος του fin de siècle και της décadence δηλαδή όπως επίσης και τον ήδη γνωστό μας Dante Gabriel Rossetti ο οποίος είναι εξίσου διάσημος και ως ποιητής. Και μάλιστα εκ των εξεχόντων της συγκεκριμένης εποχής. Ιδού ένα ποίημα του:
Heaven born Helen, Sparta's Queen
(O Troy Town!)
Had two breasts of heavily sheen,
The sun and moon of the heart's desire:
All Love's lordship lay between.
(O Troy's down,
Tall Troy's on fire!)
Σε απλή μετάφραση:
Η Ελένη που γεννήθηκε
στους ουρανούς,
της Σπάρτης η βασίλισσα
(Ω πόλη της Τροίας)
είχε είχε δύο στήθια
λαμπρά σαν ουρανούς,
ήλιο και φεγγάρι του πόθου:
Όλη η εξουσία του έρωτα
βρισκόταν ανάμεσά τους.
(Ω έπεσε η Τροία ,
η ψηλή Τροία καίγεται)!
Και βέβαια ένας άλλος σταρ της εποχής τον οποίον φιλοξενεί εκθύμως ο Rossetti στον πύργο του και θαυμάζει στο Παρίσι ο κύκλος του Baudelaire, του Manet, του Fantain la Tour είναι ένας Αμερικανός στο Λονδίνο που λέγεται James Whistler.
Αν δύο σκάνδαλα οριοθετούν την αρχή της μοντέρνας ζωγραφικής ασφαλώς το ένα είναι η υποδοχή της "Ολυμπίας" του Μανέ από τους πικρόχολους έως υστερικούς Γάλλους κριτικούς και δημοσιογράφους και η περίφημη δίκη του Whistler εναντίον του Ruskin το 1878. O Whistler (1834 - 1903) γεννημένος στην Μασσαχουσέτη, εκθέτει μαζί με αρκετούς φίλους του Προραφαηλίτες, το 1877, στις Grosvenor galleries του Λονδίνου, ένα πίνακα του 1875 με τίτλο "Νυχτερινό σε χρυσό και μαύρο". Την έκθεση επισκέπτεται ο υποστηρικτής των μοντερνιστών, κορυφαίος βικτωριανός κριτικός και συγγραφέας του πολύ αξιόλογου, πεντάτομου (!) βιβλίου Modern Painters - στο οποίο πρωτίστως και δικαίως εκθειάζει τον Turner για την πρωτοποριακή του φόρμα - δηλαδή ο John Ruskin. Ο Ruskin γράφει έναν απίστευτο λίβελο εναντίον του Whistler κατηγορώντας τον ότι έριξε ένα δοχείο με μπογιές στο πρόσωπο του κοινού με τον πίνακα του και εγκαλώντας τον γκαλερίστα γιατί πουλάει αυτές τις ασχήμιες έναντι 20 γκινεών!
Το σκάνδαλο είναι πρωτοφανές και το Λονδίνο διχάζεται. Ο Ruskin δεν είναι κανένας τυχαίος, είναι η ψυχή των νέων καλλιτεχνών πόσο μάλλον που αποτελεί και το πρότυπο του Proust! Ο ζωγράφος μηνύει τον τεχνοκρατικό και στην δίκη που θα γίνει το 1878ζ θα επιτύχει περιφανή νίκη εναντίον του κάνοντας, ενώπιον των δικαστών, πραγματική performance και αποδεικνύοντας ότι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της μοντέρνας τέχνης είναι και η πρόκληση όχι μονάχα του αισθητικού σοκ αλλά και του κοινωνικού σκανδάλου.
Όταν ερωτάται αν όντως ο πίνακας του αξίζει 20 γκινέες, με δουλειά μόλις δύο ημερών, αυτός απαντά περήφανα πώς συμπυκνώνει την εμπειρία μιας ολόκληρης ζωής! Κατά βάθος όμως η δίκη καταρράκωσε για τους δύο άντρες. Ο μεν Ruskin εγκατέλειψε την διδασκαλία στην Οξφόρδη θεωρώντας τον εαυτό του ταπεινωμένο γιατί το νομικό σύστημα της πατρίδας του εμμέσως τού απαγόρευσε να ασκεί κριτική, να εκφράζει δηλαδή ελεύθερα τη γνώμη του. Ο Whistler πάλι ενώ έχασε ολόκληρη περιουσία στους δικηγόρους, έλαβε από το δικαστήριο συμβολική αποζημίωση ένα σελίνι!
Μιλώντας πάντως για τον Turner αξίζει να θυμηθούμε πως ο υπέρμαχος και μέχρις ενός σημείου μιμητής του Whistler, ως απαράμιλλου δανδή, ο Oscar Wilde, o μονίμως παραδοξολόγος όσο και ευφυέστατος σχολιαστής, έλεγε πως "ένα ηλιοβασίλεμα είναι Turner δεύτερης κατηγορίας, της πιο κακιάς περιόδου". Όπως επίσης ότι "ο 19ος αιώνας σε μεγάλο μέρος είναι η επινόηση του Balzac" ή, το επίσης πασίγνωστο "η ζωή μιμείται την τέχνη" ή "όλη η τέχνη είναι απόλυτα ανώφελη" κ.λπ.
Αμφότεροι πάντως συμφωνούσαν στην δαρβινική αρχή της επιβίωσης, εν τέλει, του χυδαιότερου. Αυτό που προπαντός συνδέει τους δύο εστέτ Wilde και Whistler είναι το κοινό ταλέντο τους στην πρόκληση. Είναι ενδεικτικό ότι το 1890 ο Whistler κυκλοφορεί συλλογή δοκιμίων υπό τον εύγλωττο τίτλο The Gentle Art of Making Enemies αναφερόμενος και στην υπόθεση Ruskin. Δηλαδή "Η ευγενής τέχνη του να δημιουργείς εχθρούς". Πράγμα που σημαίνει να υπερασπίζεσαι τις ιδέες σου απέναντι στους χοντροκέφαλους και τους διεφθαρμένους μην υποτασσόμενος στην μετριοκρατία των καιρών και την δικτατορία των αταλάντων. (Αυτό το βιβλίο μού αρέσει πολύ)!
Φωτογραφίες: Το περίφημο έργο του Whistler με την γέφυρα του Γουέστμινστερ που δημιούργησε το σκάνδαλο και δύο μικρότερες σπουδές του Ruskin που ήταν, όπως όλοι οι συνεπείς τεχνοκριτικοί της εποχής, και ερασιτέχνης ζωγράφος. Η άποψη του Αμάλφι (1846) αποδεικνύει πόσο ορθά έχει αφομοιώσει τον Turner. Το τρίτο είναι σχέδιο πετρωμάτων (1853) με μελάνι και μολύβι πολύ κοντά στην αρχιτεκτονική της φύσης και την αφαίρεση της φόρμας που τόσο οξυδερκώς αναγνώριζε στον Turner - που πέθανε το 1851 - αλλά όχι στον Whistler!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου