Μισή Τζοκόντα, μίσος ολόκληρο

Μήπως είμαστε ανυπόληπτοι πολιτιστικά;

Η Ελλάδα μόνο μέσω του δυναμικού, πολιτιστικού της παρόντος μπορεί να υπερασπιστεί την αρχαία κληρονομιά της και να πρωταγωνιστήσει στη διεθνή συγκυρία. Είναι αναξιοπρεπές και το κυριότερο, είναι λάθος, να εμφανιζόμαστε σαν οι φτωχοί συγγενείς που διεκδικούν την περιουσία του μακαρίτη. Αυτή η στάση αυξάνει την γνωστή αλαζονεία των Βρετανών και τους επιτρέπει να μας κάνουν ψυχρά ντους όπως αυτό που έγινε προχθές στον Έλληνα πρωθυπουργό.  Κάποιος θα έπρεπε να τον έχει προφυλάξει. Και από το Υπουργείο Πολιτισμού και από το Υπουργείο Εξωτερικών και από την πρεσβεία. Σε χθεσινό δημοσίευμα τους πάντως οι Times, σε αντίθεση με τον Guardian, συνέχισαν την επίθεση φιλίας προς την Ελλάδα υποστηρίζοντας για μία ακόμα φορά το αίτημα της επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα στην Αθήνα και διαφωνώντας με την συνεχιζόμενη επίσημη, βρετανική άρνηση. Εκφράζοντας έτσι την γενικότερη - προσωπικά δεν έχω πειστεί - μεταστροφή της αγγλικής, κοινής γνώμης αλλά και βρίσκοντας μίαν ακόμα ευκαιρία για να επιτεθούν στον όλο και πιο αδύναμο πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου από το Πετζάμπ, τον κ. Σούνακ. Παρ' όλη όμως τη διεθνή κινητικότητα και την ελληνική επιμονή πιστεύω πως και το Βρετανικό Μουσείο, ανεξάρτητος θεσμός αναμφισβήτητα που δύσκολα ποδηγετείται, αλλά και οι εκάστοτε κυβερνήσεις της άλλοτε Μεγάλης Βρετανίας δεν θα πάρουν ποτέ μιαν απόφαση τελεσίδικης επιστροφής, παρά την κλιμακούμενη, διεθνή πίεση - σύμφωνα με τα εγχώρια ΜΜΕ - εκτός και αν το νομικό πλαίσιο που πρέπει να διαμορφωθεί, είναι, κατά κάποιο τρόπο, υπέρ τους. Δηλαδή αναγνωρίζει το δικαίωμα κτήσης - που θα πει a priori πολιτιστικής υπεροχής - και δεν ανοίγει τον ασκό του Αιόλου επιτρέποντας έτσι και σε άλλες χώρες να διεκδικήσουν τους δικούς τους μοναδικούς θησαυρούς. Θησαυρούς τους οποίους η η αποικιοκρατική "φιλοκαλία" των Βρετανών έχει υφαρπάξει από όλο τον πλανήτη. Αυτό που, τέλος, ξέρουν πολύ καλά οι φίλοι και σύμμαχοι μας αλλά που συνήθως αγνοεί η ελληνική, πολιτική τάξη, είναι ότι τα  μουσεία αρθρώνουν κυρίως πολιτικό λόγο και αποτελούν πρωτίστως πολιτικά επιχειρήματα (ως προς το κύρος και τη δύναμη ενός έθνους) και λιγότερο πολιτιστικά και καλλιτεχνικά. Με άλλα λόγια και στο Λούβρο, και στο Μουσείο της Περγάμου του Βερολίνου, η Γλυπτοθήκη του Μονάχου αλλά και στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης η συσσώρευση έργων τέχνης από τόσο διαφορετικούς πολιτισμούς υποστηρίζει κυρίως το συγκεκαλυμμένο ή προφανές imperium των χωρών που στήνουν τέτοια αχανή μουσεία και επιχειρηματολογεί ως προς το δικαίωμα τους για παγκόσμια κυριαρχία. 

Άρα, όπως σωστά υποστηρίζουν οι Times, μόνο ως  χρησιδάνειο και υπό πολλές προϋποθέσεις ή ανταλλάγματα θα μπορούσαν οι Βρετανοί να επιστρέψουν τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Φοβάμαι, εν προκειμένω, πως η πολιτική που ακολουθεί η Ελλάδα εδώ και μισόν αιώνα δεν είναι η ενδεδειγμένη με τα Υπουργεία Πολιτισμού και Εξωτερικών να ποντάρουν περισσότερο σε συναισθηματικά και λιγότερο σε πολιτικά επιχειρήματα. Ας σημειωθεί εδώ ότι ο πρώτος που έθεσε θέμα επιστροφής των κλοπιμαίων του Έλγιν, ήταν ο βασιλιάς Όθων. Τέλος εντυπωσιακό το επιχείρημα του κ. Μητσοτάκη ως προς την κομμένη Μόνα Λίζα με μια όμως διαφορά:

 Έστω και μισός ο πίνακας του Λούβρου, περιέχει το σύνολο των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που τον καθορίζουν και τον κάνουν απολύτως ξεχωριστό. Έστω και ένα μόνο τμήμα του περιέχει πλήρως και την ιδιαίτερη γραφή και τις καινοτομίες και την ιδιοφυή αισθητική του Leonardo da Vinci. Το ίδιο συμβαίνει αν ακούσουμε ένα μόνο μέρος, το largo ή το adagio από μία συμφωνία του Μπετόβεν. Μπορούμε από το μέρος να προσεγγίσουμε το όλον. Διαθέτουμε την απαραίτητη και αναγκαία, αισθητική πληροφορία. Όμως στον αρχαίο ναό και ιδιαίτερα στον Παρθενώνα η γλυπτική αρματωσιά του δεν αποτελεί εξωτερικό διάκοσμο αλλά οργανικό συστατικό της δομής του. "Οντολογικό" και αναπόσπαστο στοιχείο της υλικής και της αισθητικής του ολοκλήρωσης. Ο Χάιντεγκερ έχει γράψει σχετικά ένα πολύ διεισδυτικό κείμενο. Έτσι δεν έχει το Λονδίνο τον μισό Παρθενώνα και η Αθήνα τον υπόλοιπο. Δεν πρόκειται δηλαδή για κάτι που - κατάντησε να - είναι ατελές. Στην ουσία δεν έχουν τίποτε και οι δύο αφού εδώ το μέρος επ' ουδενί υποκαθιστά το όλον. Αυτό που διαθέτουν κυρίως το Λονδίνο αλλά μοιραία και η Αθήνα είναι ένα πολυδιαφημισμένο, τουριστικό προϊόν. Συγκεκριμένα: Στο Λονδίνο βρίσκονται οι 56 από τις 97 πλάκες από τη Ζωφόρο και στην Αθήνα οι 40. Επίσης 64 μετόπες εκεί και 48 εδώ. Για να μην αναφέρω τα αετώματα και την άθλια παρουσίαση τους. Αλλά και τον θλιβερό τρόπο που καλύπτει το Βρετανικό Μουσείο τα κενά των γλυπτών:  "Marbles still in Athens".

Είναι ευρύτερα γνωστό πως η περίφημη "Συναυλία των Αγγέλων" του Greco στην Εθνική Πινακοθήκη που αγόρασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο Μεσοπολέμο δια του τότε διευθυντή Ζαχαρία Παπαντωνίου, είναι το επάνω, κομμένο (!) μέρος μιας ευρύτερης σύνθεσης, ενός "Ευαγγελισμού" και το μεγαλύτερο, το κάτω τμήμα, βρίσκεται στη Μαδρίτη. Εν προκειμένω, το τεμαχισμένο έργο μπορεί να λειτουργεί αυτοτελώς και ως προς τα δύο του τμήματα. Για αυτό εξάλλου εκτίθεται το ένα εδώ και το άλλο εκεί χωρίς ιδιαίτερο πρόβλημα, ενώ κατά καιρούς τα έχουν ενώσει για τις ανάγκες κάποιας περιοδικής έκθεσης. Για τον Παρθενώνα όμως κατάσταση είναι εντελώς διαφορετική. Τα τμήματα που αφαίρεσε ο Έλγιν, δεν έκοψαν απλώς τον ναό στη μέση, δεν τον ακρωτηρίασαν, τον ακύρωσαν πλήρως ως αισθητική μονάδα. Και έκτοτε τον διατηρεί έτσι ακυρωμένο ένα ακατανόητο μίσος, ένα σύμπλεγμα κατωτερότητας προς ό τι ο Παρθενώνας αντιπροσωπεύει. Γιατί περί αυτού πρόκειται. Κι αυτό είναι ένα διαρκές έγκλημα που βαρύνει ολόκληρο τον δυτικό πολιτισμό. 

ΥΓ. Αλλαγή παραδείγματος: Πρόσφατα, το Hellenic Diaspora Foundation δια του Προέδρου του κ. Βασίλη Καλογηράτου επαναπάτρισε εξ ιδίων πόρων περί τα 20 ιστορικά έργα του μεγαλύτερου καλλιτέχνη της Ελληνικής Διασποράς και ενός εκ των κορυφαίων του 20ου αιώνα διεθνώς, του Θεόδωρου Στάμου (1922 -1997), ισάξιου του Rothko και του Pollock. Κι όμως, αυτό το μείζον, πολιτιστικό γεγονός πέρασε παγερά αδιάφορο από την επίσημη, ελληνική Πολιτεία. Δεν είναι κρίμα; Δεν θα ήταν ένα ακόμη επιχείρημα για τον πρωθυπουργό; Κι άλλη χτυπητή ένδειξη της πολιτιστικής μας ανεπάρκειας. Ο Στάμος δώρισε στην Εθνική Πινακοθήκη, μετά την πτώση της Χούντας, 45 έργα των καλύτερων περιόδων του με το αίτημα να εκτίθενται μόνιμα. Έτσι και συνέβη τότε αλλά δεν συμβαίνει πλέον σήμερα. Θα ήταν άρα υπερβολή αν κάποιος μας χαρακτήριζε πολιτιστικά ανυπόληπτους;