Μορφές που κάποια στιγμή θα γίνουν ή έγιναν σκιές του εαυτού τους. Η φθορά της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα από τις σκέψεις και τη θέα διαφορετικών δημιουργών. Υπάρξεις κλεισμένες σε δωμάτια υπαρκτά και αόρατα, ίσως ακόμα και φαντάσματα του ίδιου τους του εαυτού. Παρακάτω γινόμαστε μάρτυρες τριών διαφορετικών αποτυπώσεων της φθοράς, του θανάτου και της παρακμής.
Όταν το 1897 ο Ανρί Τουλούζ-Λοτρέκ ζωγράφιζε τη "Γυμνή γυναίκα μπροστά σε καθρέφτη", απαθανάτιζε ένα σύμβολο εφήμερης λάμψης, ανησυχίας και θλίψης... Με τις έντονες κόκκινες θερμές αποχρώσεις γύρω από τον καθρέφτη και τις αποχρώσεις του μπλε ο ζωγράφος προκαλεί μια ιδιαίτερη φόρτιση στον πίνακα υπογραμμίζοντας έτσι την αντίθεση μεταξύ ασφάλειας -ζεστασιάς και εξαθλίωσης- αλλοτρίωσης από το ίδιο μας το εγώ. Επίσης, το φως δεν φωτίζει απλά τις επιφάνειες αλλά διαπερνά κατά μήκος των νημάτων του χρώματος σαν ενέργεια. Τέλος το χρώμα διασπώμενο σε δυνατές γραμμές, τονίζει τις σκιές.
Σ' αυτή την χωρίς πρόσωπο γυναίκα ο Λοτρέκ δείχνει, προς έκπληξή μας, όλο το σώμα επειδή ίσως γνωρίζει καλά ότι η πραγματική παραμόρφωση και ακρωτηριασμός βρίσκονται στην ψυχή της. Ωστόσο το είδωλό της, έτσι όπως πέφτει το φως στον καθρέφτη, είναι σε πιο θερμό τόνο τονίζοντας τη χλομάδα του πραγματικού σώματος. Η γυναίκα αντικρίζει τον εφήμερο χαρακτήρα της ύπαρξης. Δεν αντιμετωπίζει όμως τη φθορά με τον τρόπο που την αντιμετωπίζει η αστική κοινωνία της "φορμόλης". Το σώμα της αποτελεί το εργαλείο επιβίωσής της, επιβεβαίωσης της χρηστικότητάς της. Το σώμα της κάποτε θα σκοτεινιάσει και τότε θα θεωρείται άχρηστη, θα παραγκωνιστεί η ύπαρξή της και τέλος θα καταλήξει και αυτή ένα από τα φαντάσματα της Μονμάρτης.
Μακριά από το σύμπαν της Μονμάρτης και από την σκοτεινή γυναίκα του Λοτρέκ έρχεται η μορφή στον πίνακα "Εφηβεία" του Εντβαρ Μουνκ. Η σύνθεση βασίζεται σε έναν οριζόντιο κατακόρυφο άξονα με φως αριστερά ρίχνοντας μια μεγάλη μαύρη σκιά που τονίζει ακόμα περισσότερο τη γυμνότητα του ευάλωτου, ανυπεράσπιστου κοριτσιού. Το λεπτολογικό και διεισδυτικό σχέδιο που συλλαμβάνει δεν πηγάζει τόσο τις κινήσεις, όπως στον Λοτρέκ, όσο το ρίγος, το κρυφό σκίρτημα του κορμιού. Υπάρχουν μόνο τα ουσιώδη. Δηλαδή το κορίτσι, το κρεβάτι, η σκιά του κοριτσιού στον τοίχο. Η μορφή της είναι αρκετά ρεαλιστική, με μεγάλα μάτια και λίγο κοκκινισμένα χέρια και πόδια, όπως συμβαίνει συχνά στους έφηβους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το στήθος και τα χέρια μοιάζουν σαν παιδιού ενώ, αντιθέτως, η καμπύλη των γοφών και της λεκάνης είναι μεστή σαν γυναίκας τονίζοντας ακόμα περισσότερο το μεταβατικό στάδιο αυτού του πλάσματος.
Το πρόσωπο, αβέβαιο και φοβισμένο ενώ το κορμί της παίρνει μορφή και επικρέμεται σαν φαντάσματος έχοντας έτσι μια σαφή συμβολική σημασία. Ο πίνακας υπονοεί την αίσθηση απειλής από το άγνωστο με μία σύζευξη φόβου και σεξουαλικότητας. Το νεαρό κορίτσι με φόβο και ταυτόχρονη αμηχανία ατενίζει την έναρξη της ενηλικίωσής της διαισθανόμενη ήδη τη φθορά που την περιμένει.
Από μία άλλη πλευρά τα ρευστά όρια μεταξύ ύπαρξης και θανάτου, είτε είναι κυριολεκτικός είτε μεταφορικός, έρχεται να αποτυπώσει ο Πιοτρ Ιλιτς Τσαϊκόφσκι μέσω της "Παθητικής Συμφωνίας". Πιο συγκεκριμένα από το πρώτο κιόλας μέρος παρουσιάζει μία ιδιαίτερη μελαγχολία. Στη συνέχεια, στο δεύτερο μέρος η ατμόσφαιρα χαλαρώνει και δίνει θέση στο τρίτο μέρος, και σε ένα μοτίβο με έντονους μουσικούς χρωματισμούς, ιδιαίτερα νευρικό το οποίο σταδιακά ξεδιπλώνει ένα εμβατήριο. Προς έκπληξη όλων μας, το τέταρτο μέρος κλείνει τη συμφωνία αργά και πένθιμα ενώ το πρώτο και το δεύτερο βιολί παίζουν πάλι το κυρίως θέμα δημιουργώντας σε όλους μας αισθήματα αγωνίας.
"Παθητική" σε σι ελάσσονα αντιμετωπίζει τη φθορά σαν κάτι επόμενο και φυσιολογικό, με μια ήρεμη μελαγχολία και κάποιες εκρήξεις όχι όμως βιαστικά και τρομαγμένα, όπως χαρακτηρίζει τον Λοτρέκ και τον Μουνκ, αλλά αποφασιστικά, με ταυτόχρονη αγωνία και σιγουριά.Επίσης, διακρίνεται για την αβίαστη έμπνευση, την εκφραστική δύναμη και τον αντιφατικό χαρακτήρα. Πρόκειται τόσο για την απελπισμένη κραυγή του στον ίδιο του τον χαμό όσο και για την αντίστασή του και τον αγώνα του για απολύτρωση.
Εδώ ο δημιουργός, πλήρως συνειδητοποιημένος, δεν φοβάται να αποτυπώσει το μέλλον του. Δεν το αφήνει απλά να πλανάται ούτε το κοιτά με απόγνωση και αμηχανία όπως οι δύο προηγούμενοι δημιουργοί. Βγάζει το προσωπείο του, δείχνει την πραγματική του ύπαρξη και τολμά να την αντιμετωπίσει. Ετσι, λοιπόν, στο τέλος δεν διστάζει να ουρλιάξει μέσω των χάλκινων και έπειται να σωπάσει. Ισως για πάντα. Σημασία έχει πως δεν υπονόησε το τέλος αλλά ήταν έτοιμος να το κραυγάσει. Επειτα η σιωπή...».
Για την αντιγραφή Μάνος Στεφανίδης
7 - 05/08/2007
Αβίαστη έμπνευση, εκφραστική δύναμη...
ΑπάντησηΔιαγραφήΤις καλημέρες μου