Ελεγείο για τη ρευστότητα

Ο Κωνσταντίνος Τόλης στον Εικαστικό Κύκλο Sianti

Μου αρέσει εκείνη η ζωγραφική που έχει όλα τα χαρακτηριστικά οπτικοποιημένου στοχασμού και που μοιάζει με αξίωμα φιλοσοφικό τόσο όμως προφανές ώστε να μην χρειάζεται απόδειξη. Μια ζωγραφική αινιγματική στην κατασκευή της και αθώα στην ουσία της σε τρόπον ώστε να μην διεκδικεί ερμηνεία αλλά μόνο ενόραση (αυτό δηλαδή το στοιχείο που πυροδοτείται από την όραση μόνο και μόνο για να την ακυρώσει). Μια ζωγραφική επίσης που να έχει την έκρηξη της χειρονομίας, την πειθαρχία του αυτοσχεδιασμού, την κομψότητα του αραβουργήματος και την αφηρημένη ομορφιά μιας συγχορδίας. Που να μην αναπαριστά τίποτε άλλο πέραν της αυτοφυούς γοητείας της και που το βάθος της να είναι συγχρόνως και η επιφάνεια της. Που να είναι, τέλος, τέλεια ως εκείνο όμως το σημείο που η μορφική της αυτάρκεια δεν θα υποβαθμίζει το περιεχόμενο της. Μια ζωγραφική που θα συσκοτίζει έτι περαιτέρω όσα δεν αντέχουν στο φως και που θα φανερώνει όσα χρώματα κοιμούνται κρυμμένα στην φόδρα της νύχτας. Σιωπηλά και ωραία σφόδρα! Συμπερασματικά με ενδιαφέρει εκείνη η ζωγραφική που απευθύνεται στο υποψιασμένο βλέμμα για να υπερασπιστεί εξωτερικότητες, μυστικές σχέσεις, τοπία της ψυχής, άνιδρους τόπους αυχμηρούς που όμως αξιώνονται την δρόσο των ουρανών κι ανθίζουν.

Η ζωγραφική του Κωνσταντίνου Τόλη διαθέτει, κατά τη γνώμη μου, πολλά από τα ανωτέρω χαρακτηριστικά καθώς ισορροπεί ανάμεσα σε μιαν εγγενή, όχι εύκολη διακοσμητικότητα αλλά και στην διάθεση να αμφισβητηθούν τα κυρίαρχα εικαστικά κλισέ, οι γραφισμοί ή οι κατασκευαστικές ευκολίες της γεωμετρικής φόρμας. Οι πίνακες του Τόλη επειδή είναι εξαντλητικά σχεδιασμένοι μπορούν και παραμένουν ακύμαντοι εξωτερικά με την τρικυμία να μαίνεται στο εσωτερικό τους. Τα τοπία της ψυχής και της επιθυμίας που υπαινίχθηκα πιο πάνω. Καταλήγει δηλαδή ο ίδιος "ηρέμα" εξπρεσιονιστής ακολουθώντας όμως δρόμους αντίθετους του τυπικού, άκρως υποκειμενικού και "εκρηκτικού" εξπρεσιονισμού - κατά τον τρόπο που ο ιστορικός Θουκυδίδης δήλωνε "άθεος ηρέμα" παρότι πάλευε με τους - μετα φυσικούς - νόμους της σκοτεινής θεάς Ιστορίας και την ακατανίκητη μοίρα των ανθρώπων... Και αυτό το χαρακτηριστικό του επειδή αντιβαίνει τον κυρίαρχο "κανόνα", καθιστά την ούτως ή άλλως ιδιαίτερη ζωγραφική του, αχειροποίητη σαν να φτιάχτηκε ηλεκτρονικά, πολύ ενδιαφέρουσα...

Θα μπορούσα να σταματήσω εδώ αφήνοντας τον θεατή να δει και να πει τα υπόλοιπα. Όμως θέλω να σταθώ και σε μιαν ακόμη ιδιότητα του ζωγράφου αυτού. Ο Κωνσταντίνος Τόλης βιοπορίζεται -πλην της κοσμικής ζωγραφικής - και από την αγιογραφία έχοντας ιστορήσει αρκετούς ναούς ως συνεργάτης του ανανεωτή του είδους Γιάννη Καρούσου και έχοντας φιλοτεχνήσει εικόνες με τους τρόπους και την ευλάβεια της Παράδοσης. Όσο ερευνώ το θέμα, διαπιστώνω ότι οι πιο σημαίνοντες Νεοέλληνες ζωγράφοι έχουν υπάρξει και αγιογράφοι σε τρόπον ώστε ο τρόπος αυτός έκφρασης να αποτελεί, μέσω της δοκιμασμένης, εφαρμοσμένης τεχνικής του, την κρυμμένη ραχοκοκαλιά της εθνικής σχολής μας. Την μυστική αρμογή της νεότερης και της σύγχρονης τέχνης μας. Και δεν εννοώ μόνο τον Φώτη Κόντογλου, τον Ράλλη Κοψίδη, τον Πέτρο Βαμπούλη ή τους λοιπούς νεοβυζαντινούς. Δεν εννοώ καν τον μέγιστο Σπύρο Παπαλουκά. Αγιογράφοι έχουν διατελέσει κατά καιρούς ο "γενάρχης" Θεόδωρος Βρυζάκης, ο Νικηφόρος Λύτρας, ο Κωνσταντίνος Παρθένης, ο Αγήνωρ Αστεριάδης, ο Γεώργιος Γουναρόπουλος, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Νίκος Εγγονόπουλος κλπ. Για να μην ξεχάσω τον Θεόφιλο στο Πήλιο...Ακόμη και ο Παναγιώτης Τέτσης που αγιογράφησε μέσα στην δίνη του εμφυλίου αίματος το εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου στον Σκαραμαγκά, το 1948, εντάσσεται στον κανόνα. Ή

 ο Μυταράς το ιδιωτικό ναΐδριο στην Αγία Μαρίνα. Η περίπτωση τέλος του Γιάννη Τσαρούχη αποτελεί ένα ειδικό κεφάλαιο από μόνη της. Άρα η σύζευξη δεν είναι εκτός θέματος.

Να γιατί υπογράμμισα την σχέση του Τόλη με την αγιογραφία και να γιατί η σύζευξη αυτή δεν είναι εκτός θέματος. Και επειδή τιμά ο ίδιος ένα ιστορικό είδος, μιαν ιθαγενή παράδοση αλλά και επειδή εμπλουτίζει υποδόρια το κυρίως έργο του με ένα πλούσιο υλικό θεωρητικών γνώσεων και τεχνικής εμπειρίας. Με τη μνήμη του χρόνου και την βαθιά Ιστορία παρούσες. (Κι όταν αναφέρομαι σε τεχνικές και εμπειρία, υπονοώ κυρίως υποθέσεις της ψυχής. Στις εικόνες που μας διαμορφώνουν ένδον. Αν με αντιλαμβάνεστε). Εν κατακλείδι υπογραμμίζω ότι ο Κωνσταντίνος Τόλης υπερασπίζεται κάτι που ανέκαθεν αποτελούσε εδραία πεποίθηση μου, ότι δηλαδή η ζωγραφική και τότε και τώρα δεν έχει παρά μιαν αποστολή: Να χρωματίζει τα ρευστά του αόρατου στα μάτια των ανθρώπων.

25 Μαρτίου 2017