Τα άγια τοις κυσί;

Αν ήμουν Ακαδημία Αθηνών, θα έδινα στον Ανδρέα Αποστολίδη την υψηλότερη διάκριση επιστήμης ομού και τέχνης για την έρευνά του. Αν επίσης ήμουν ΥΠ.ΠΟ., θα μοίραζα το βιβλίο αυτό σ' όλους μου τους υπαλλήλους, επιστήμονες και διοικητικούς, εν είδει Ευαγγελίου, ενώ συγχρόνως θα έπαιρνα τον συγγραφέα του σύμβουλό μου, και τον Collin Renfrew, διάσημο αρχαιολόγο του Κέιμπριτζ αλλά και βαθύ γνώστη της διεθνούς αλητείας περί την αρχαιολογία, ένα κατεπείγον... τηλέφωνο. Αν τέλος ήμουν αρχαιολογική εταιρεία, σχολή, υπηρεσία κ.λπ., θα αναγόρευα τον κ. Αποστολίδη σε διδάκτορα, επίτιμο μέλος, πολιούχο άγιο, μέγα ευεργέτη ή κάτι σχετικό τέλος πάντων (για να κατευνάσω τις τύψεις μου).

Εχοντας αρχαιογνωστική παιδεία αλλά κυρίως έχοντας δουλέψει ή στήσει μουσεία (κρατικά και ιδιωτικά), έχω εκ πείρας γνωρίσει και το μεγαλείο του εγχειρήματος αλλά και την ιδιοτέλεια πολλών εμπλεκομένων σ' αυτό. Εχω φάει κυριολεκτικά στο πετσί μου τους τρόπους που μηχανεύεται η αγορά για να υποβαθμίσει την επιστήμη σε κοινωνική επίδειξη και το αρχαιολογικό εύρημα ή το καλλιτεχνικό προϊόν σε απλή τραπεζική επιταγή. Επειδή, τέλος, έχω δει πολλούς «αγγέλους» να εκπίπτουν, πολλούς πολιτικούς να είναι απλώς άθυρμα συμφερόντων και πολλούς μεγαλόσχημους να εκτίθενται πολλαπλώς λόγω παχυλής αμάθειας, σέβομαι βαθύτατα το έργο και τον κόπο των χιλιάδων αρχαιολόγων ή ιστορικών τέχνης της πατρίδας μου, αγωνίζομαι πλάι τους για να εξορθολογιστεί το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο εργασίας τους -το οποίο και επιτρέπει να ανθίζει το δέντρο του κακού που περιγράφει ο Α.- και βέβαια σιχαίνομαι έως θανάτου τους λίγους επίορκους.

Νομίζω πως κι ο πλέον αδαής μπορεί να αντιληφθεί γιατί η Ελλάδα είναι ένα αρχαιολογικό El Dorado, ένας παράδεισος για όλους όσοι ασχολούνται με την αρχαιογνωσία, ένας διεθνής τόπος ανασκαφικής δράσης και επιστημονικής έρευνας ή τεκμηρίωσης. Περισσότερο ακόμη από την Αίγυπτο ή την Τουρκία η χώρα μας, και λόγω στοιχειωδών υποδομών, θα μπορούσε να είναι η απόλαυση του ειδικού και η χαρά του επισκέπτη έχοντας καταστήσει την αρχαιολογία αληθινά βαριά της βιομηχανία, προθήκη της αλλά και συγχρόνως πολύτιμό της θησαυροφυλάκιο. Με συστηματικές έρευνες σε βάθος, με ανεξάρτητη την αρχαιολογική υπηρεσία, με σταθερά κονδύλια από τον κρατικό προϋπολογισμό αλλά και από πηγές όπως η Ε.Ε., η Unesco κ.λπ., και κυρίως με έναν νόμο που να προλαβαίνει το έγκλημα κι όχι να το κυνηγά εκ των υστέρων και με μια διωκτική υπηρεσία που να γνωρίζει περισσότερα από δέκα ακαδημαϊκούς και η οποία να συνεργάζεται άμεσα με όλες τις αστυνομίες του κόσμου που αντιμετωπίζουν ανάλογα εγκλήματα. Που, τέλος, δεν θα επιτρέπει στον ιδιώτη να δημιουργεί συλλογές με εθνικούς θησαυρούς υποκαθιστώντας το κράτος, γιατί αυτή η ζήτηση δημιουργεί και το εμπόριο και το παραεμπόριο. Και δημιουργεί, κυρίως, την παραβατική συμπεριφορά, εφόσον τα προσφερόμενα ποσά είναι ιλιγγιώδη. Σ' αυτό το αμνιακό υγρό θάλλουν η αρχαιοκαπηλία, η πλαστογραφία, το ξέπλυμα χρημάτων, η μαφιόζικη δράση και ο απίστευτος πλουτισμός των εμπλεκομένων.

Η εξίσωση είναι τόσο αρχαία όσο και το αρχαιότερο επάγγελμα (που είναι βέβαια αυτό του αρχαιολόγου): οι πλούσιοι χρειάζονται την «τέχνη» ως άλλοθι και άφεση αμαρτιών, η αγορά τούς την παρέχει με κάθε τρόπο. Τα κέρδη κάτω απ' το τραπέζι είναι τέτοιας κλίμακας, που καμιά κρατική γραφειοκρατία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά. (Ούτε καν στις ΗΠΑ ή στην Ιταλία.) Το βιβλίο του Αποστολίδη έχει επίζηλες αρετές αστυνομικού μυθιστορήματος, αλλά είναι και τεκμηριωμένο μέχρις εκεί που δεν παίρνει. Και ποιοι δεν εμπλέκονται σ' αυτό: Το Metropolitan Museum της Ν. Υόρκης και οι προνομιακές σχέσεις του με τους Ελληνες μεγιστάνες, οι Christie's που δημοπράτησαν τα κλεμμένα από το Μουσείο Κορίνθου, ο πρόεδρος των Αμερικανών αρχαιοπωλών που πήγε φυλακή, η Συλλογή Γουλανδρή, η Δωρεά Μητσοτάκη, το περίφημο δίδυμο Ρόμπιν Σάιμς και Χρήστος Μιχαηλίδης (ο ένας στο χώμα, ο άλλος στη φυλακή) με τις 25 αποθήκες τους γεμάτες από αρχαιότητες σ' όλο τον κόσμο, η περίφημη Μάριον Τρου και το αμαρτωλό Γκέτι κ.λπ. (Ακόμη και ο Μαυρωτάς, που παίρνει συνέντευξη από την Τρου αλλά βάζει τη φωτογραφία τής υποδιευθύντριας του μουσείου Deborah Gribon!) Το παρατιθέμενο υλικό είναι σπαρταριστό και σπαραχτικό μαζί. Πλάι στη διεθνή τζετ σετ των «φιλότεχνων» αρχαιοκάπηλων, που όμως αποκτούν αίθουσες στο ΜΕΤ «δωρίζοντας» ελληνικές αρχαιότητες από λαθρανασκαφές, φιγουράρουν τα ονόματα του Μαυρίκη ή του Γρυλλάκη, του ντετέκτιβ Τσούκαλη, του Διώτη, του Εμπειρίκου, του Νίκου Γκατζογιάννη (Γκέιτζ), του Ευ. Βενιζέλου -σιγά μην έλειπε-, του Περδίου, της οικογένειας Παπαδημητρίου, μεγάλων γκαλερί στην Ελβετία, στο Λονδίνο κ.λπ. Από το 1988 ώς το 2001 έχουν σημειωθεί σε μουσεία ή αρχαιολογικούς χώρους περί τις 35 μεγάλες διαρρήξεις! Αλλά και του Χ. Κριτζά, που, ως διευθυντής του Μουσείου Ηρακλείου, καλείται να νομιμοποιήσει προϊόντα λαθρανασκαφής κατά την έκθεση της Συλλογής Μητσοτάκη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (ευρήματα του Τάφου της Οδηγήτριας, ανασκαφέας Α. Βασιλάκης).

ΥΓ. Θ' αποκτήσει κάποτε η Ελλάδα ουσιαστική πολιτική απέναντι στην πολιτιστική της κληρονομιά, η οποία, προφανώς, την βαραίνει υπέρμετρα;

Θ' αποφασίσει, εφόσον διεκδικεί νίκες, να καταγάγει και πολέμους;