Οι Χαμηλές Πτήσεις του κ. Γελασίνου

Να τι έγραφα για τον Αρκά ακριβώς δέκα χρόνια πριν...Προλογίζοντας τον συγκεντρωτικό τόμο των Πτήσεων. Ο Αρκάς περισσότερο επίκαιρος παρά ποτέ. Ιδιαίτερα σήμερα που διώκεται το χιούμορ.

(Ή ...  η, σχεδόν, μεταφυσική περίπτωση του κ. Γεράσιμου Σπανοδημήτρη*)

 

 -Τί είναι έλλειψη φαντασίας σύμφωνα με τον μικρό σπουργίτη; "Να καβαλάς ως παιδί ένα ξύλο και τρέχοντας να νομίζεις ότι καβαλάς ένα ξύλο". Στις "Χαμηλές Πτήσεις" ο Αρκάς επενόησε ένα παιδί-θαύμα με διαβολικό πνεύμα αμφισβήτησης και αναρχική διάθεση ισοπέδωσης των πάντων. Πρώτος και εύκολος στόχος του ο μπαμπάς σπουργίτης, συναισθηματικά τσακισμένος από την προδοσία και τη φυγή της συζύγου του, αλλά και αφοσιωμένος οπαδός κάθε μικροαστικής αξίας. Το ηθογραφικό δράμα έχει ήδη στηθεί και μάλιστα στο κατάλληλο σκηνικό. Ένα καθημαγμένο, αστικό τοπίο μιας πόλης που πέρασε ασθμαίνοντας στον μεταμοντερνισμό χωρίς να την αγγίξει διόλου η νεωτερικότητα. Οι διάλογοι του μικρού με τον πάτερ-φαμίλια (που όμως δεν έχει οικογένεια) θυμίζουν τους πρωταγωνιστές του "Περιμένοντας τον Γκοντό", καθώς μάλιστα εκτυλίσσονται στο ανάλογο περιβάλλον. Εν προκειμένω ο Γκοντό έρχεται και μάλιστα με τη μορφή του αναρχικού μικρού, του μπόμπιρα σπουργίτη ο οποίος διαθέτει το ταλέντο ενός άλλου παιδιού-θαύματος, του Αμαντέους Μότσαρτ, αλλά διόλου τον σεβασμό προς τον καταπιεστικό ιμπρεσάριο, πατέρα Λεοπόλδο. Ακριβώς το αντίθετο θα λέγα.

 

Τα ολοσέλιδα κομικ-ειδύλλια του Αρκά με την εξαιρετική οικονομία των μέσων τους αρθρώνονται σαν κανονικά θεατρικά μονόπρακτα αξιοποιώντας μιαν αρχική, λαμπρή ιδέα και διακλαδίζοντας την επ' άπειρον σε όλους τους δυνατούς συσχετισμούς. Πίσω από την γενική εικόνα υπάρχει μία κρυμμένη γεωμετρία. Είναι προφανές. Μία γεωμετρία της οποίας βασικό σχήμα είναι ο λόγος, οι ανατροπές του, οι διπλές σημασίες,οι παρανοήσεις, τα υπονοούμενα, οι μετακυλίσεις του νοήματος, τα παίγνια της γλώσσας, οι μετωνυμίες, οι μετατονισμοί... Ακόμη σπανιότερα και οι σιωπές. Να γιατί υπαινίχθηκα πιο πάνω μπεκετική ατμόσφαιρα. Νομίζω πως όποιος θέλει να γράψει κάτι για τον Αρκά, οφείλει να απαλλαγεί από κάθε πειρασμό χιούμορ. Εκτός κι αν φιλοδοξεί να διαβάσει τα έργα αρκούμενος απλώς σ´ ένα πρώτο επίπεδο. Οι πολλοί γελάνε με τα ευρήματα και τις απροσδόκητες εξόδους - ανατροπές των οπτικοποιημένων ιστοριών του. Οι άλλοι χαμογελούν μελαγχολώντας. Και είναι αυτό το γεγονός που, σχεδόν ανεπαίσθητως, ανάγει τα κόμικς του Αρκά όχι απλώς σε ... κώμικς αλλά σε μια σημαντική πολιτική έκφραση του καιρού μας. Σε μίαν εικαστική τέχνη που ζευγνύει ισότιμα το λαϊκό και το λόγιο τιμώντας και τα δύο εξίσου. Φιλοσοφώντας θυμόσοφα, κοινωνιολογώντας, μελαγχολώντας. Επειδή, εν τέλει, η μελαγχολία είναι αυτό που μας απομένει.

"Χαρίζουμε τον θάνατο σε ένα παιδί όταν του χαρίζουμε μία κούκλα". Αυτή φράση της Τζούνα Μπαρνς στριφογύριζε στο μυαλό μου όταν ξαναξεφύλλιζα τα επτά τεύχη των "Χαμηλών Πτήσεων" λοξοκοιτάζοντας παράλληλα στην τηλεόραση τα ξεκοιλιασμένα βρέφη της Βηρυτού. Ο μικρός σπουργίτης πρόλαβε εν τω μεταξύ να αναιρέσει και να διασύρει όλα τα ισχύοντα, κοινωνικά σύμβολα, το εκπαιδευτικό σύστημα, την οικογένεια, το δικαίωμα στην εργασία και τις διακοπές, τον σεβασμό στους μεγαλύτερους... Προτού μάλιστα υποστεί την καταλυτική τους επίδραση. Η ποιητική αναρχία του, όταν φοράει στο κεφάλι του βάζα και τενεκέδες παριστάνοντας τον διαστημάνθρωπο, προσεγγίζει επιτυχώς  τον terrorisme poétique του Γιάν Φαμπρ. Ο μικρός δαίμων του πατέρα του εκφράζει άφοβα την βιτριολική του αηδία σε ό,τι συγκροτεί τον κόσμο των μεγάλων, γεγονός εκ πρώτης όψεως αστείο, στο βάθος τραγικά τραγικό.

Οι χαμηλές, συμβολικά και μοιραία,  πτήσεις τους λαμβάνουν χώρα σε άθλιες ράτσες, σε γείσα ερειπωμένων νεοκλασικών, σε φουγάρα και ξεδοντιασμένες κεραίες τηλεοράσεων πλάι σε πλυσταριά και ηλιακούς θερμοσίφωνες.Πού αλλού; Πρόκειται, βλέπετε,για την Αθήνα και όχι για τη Νεφελοκοκκυγία. Είναι η Αθήνα του σήμερα - κάπου αναγνωρίζουμε και τον μπετονένιο Πύργο της. Τα πουλιά πια δεν ζουν στη φύση εφόσον και το δάσος έχει καταστεί ένας συμβολικός, προκατασκευασμένος "τόπος". Ο μικρός, με τη σειρά του, μισεί το δάσος: "Ο καθαρός αέρας του δάσους βοηθάει πολύ την ανάπτυξη" επιμένει παρόλα αυτά ο μπαμπάς του. -"Να το πεις αυτό στους επτά νάνους" είναι η ανοικτίρμων απάντηση του μικρού.

 

Τα λεκτικά, γλωσσο-κεντρικά ευρήματα του Αρκά, συνδυασμένα με ένα σκόπιμα μπρούτο εξπρεσιονισμό χρώματος και έναν σκόπιμα μπρούτο μινιμαλισμό σχεδίου, τον καθιστούν ακραιφνώς γλωσσαλγικό καλλιτέχνη όπως είναι ο Βλάσης Κανιάρης, ο Άγγελος Παπαδημητρίου, ο Νίκος Μπάικας, ο Νίκος Χαραλαμπίδης, ο Δήμος Αβδελιώδης ή ο Δημήτρης Ζουρούδης. Τα σπουργίτια των "Χαμηλών Πτήσεων" είναι τόσο ελληνοκεντρικά όσο και μοντέρνα πράγμα που συναντάμε εξάλλου  και στους προγόνους τους "Όρνιθες",τα πασίγνωστα πουλιά ενός άλλου κομίστα που ακούραστα κομίζει κατ' έτος εκατόμβες θεατών στην Επίδαυρο γελώντας σαρδόνια κάτω από τα μουστάκια του με αυτά που εκείνοι βλέπουν στο όνομα του. 

Πού βρίσκεται όμως ο Αρκάς; Στο σαρκασμό του μικρού ή στην στωικότητα του φροϋδικού πατέρα; Ή, μήπως είναι το genius loci της ανασούμπαλης, ανυπεράσπιστης αυτής πόλης; Νομίζω πως στην ρίζα της συγκεκριμένης ιδέας των "Χαμηλών Πτήσεων" βρίσκεται το αρχετυπικό δίδυμο του Θεάτρου Σκιών, ο Καραγκιόζης και το Κολλητήρι του, αυτή η προκατακλυσμιαία σχέση στοργής, προστασίας και εξουσίας, το οιδιπόδειο κάθε ακραιφνούς Νεοέλληνα, με τις λοιπές φιγούρες, τον ταχυδρόμο, τον δάσκαλο, τον τσαλαπετεινό κλπ. να βαδίζουν παράλληλα με τον Σταύρακα, τον Νιόνιο τον Χαχαμίκο και... ούτω καθ' εξής.

Τι είναι, τέλος πάντων, ο Αρκάς; Ένας ακόμη χιουμορίστας, ένας θυμόσοφος αρτιζάνος που, αναγνωρίζοντας την αναπόφευκτη θλίψη των πραγμάτων, έχει αποφασίσει να γελάει αντί να κλαίει; Αν ο Δημόκριτος, ο πατέρας της ατομικής θεωρίας έμεινε γνωστός ως "γελασίνος", ο φιλόσοφος που γελά και ο Μποστ ως ο νεότερος Λεονάρντο, ο Αρκάς, πατέρας του Καστράτο, του Ισοβίτη, του Κόκκορα κ.λ.π, ας μείνει γνωστός, σε όση ιστορία μας απέμεινε για μέλλον, ως ο ζωγράφος που γελά με την μωρία και την απληστία των ανθρώπων, με την ιλαροτραγωδία δηλαδή της condition humaine. Που ζωγραφίζει, τέλος, σαν τον μικρό σπουργίτη, "απλώς για να περνάει η ώρα"...  εφόσον είναι αυταπόδεικτο πως ... "ο Νεύτων όταν του έπεσε το μήλο στο κεφάλι, ανακάλυψε τον πονοκέφαλο"!

1.9.2006 

 

* Ψάξτε στο βιβλίο για να ανακαλύψετε αυτή την καταπληκτική φιγούρα η οποία θα μπορούσε να έχει πει μαζί με τον Γούντι Άλεν, "Αν υπάρχει θεός, ας μου δώσει ένα σημάδι, ας μου βάλει 1.000.000 δολάρια σε μία τράπεζα της Ελβετίας".